ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΧΡΕΟΣ ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ Ιδιοκτησία: ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΟΦΕΙΛΩΝ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Υπεύθυνος: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΡΟΥΠΑΣ Αρ. Φύλλου 60 ΟΚΤΩΒΡΗΣ 2003 Μενάνδρου 39, Αθήνα 104 37, τηλ: 210.52 33 871 Εκδότης: ΠΕΤΡΟΣ ΚΟΥΛΟΥΦΑΚΟΣ Email: olokaftoma@netplan.gr 28η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ : 63 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ... Το Εθνικό Συμβούλιο συμμετείχε στις εορταστικές εκδηλώσεις που έγιναν για το έπος του 40, καταθέτοντας στέφανο στο μνημείο του άγνωστου στρατιώτη στην Αθήνα, όπως και σε ομιλίες που έγιναν σε Σχολεία και Πνευματικά Ιδρύματα από τον πρόεδρό του Μανώλη Γλέζο καθώς και από μέλη της Γραμματείας της Συντονιστικής του Επιτροπής τονίζοντας ότι αν δεν είχε κατακτήσει την Ελλάδα ο στρατός του Χίτλερ δεν θα είχε επιβληθεί στον τόπο μας η τριπλή Κατοχή, που τόσα δεινά προξένησε στη χώρα μας. Οι Ιταλοί και οι Βούλγαροι έχουν δώσει αποζημίωση στη χώρα μας, λίγη βέβαια αλλά έχουν δώσει. Οι Γερμανοί αρνούνται και μετά από διεθνή πίεση αποφάσισαν να δώσουν αποζημιώσεις καταρχήν στους καταναγκαστικά εργασθέντες σε συνθήκες δουλείας, σε στρατόπεδα που λειτούργησαν στην Ελλάδα και στα υπο ναζιστική κατοχή κράτη (κατόπιν αιτήσεων των ενδιαφερομένων) αλλά και πάλι φέρνουν ένα σωρό δυσκολίες σχετικά με την αναγνώριση των στρατοπέδων που έφτιαξαν στη χώρα μας, με αποτέλεσμα σήμερα να κάνουμε έναν τιτάνειο αγώνα να επιδοθούν αποζημιώσεις προς τα θύματα που προξένησαν οι ναζί. Επίσης για άλλη μια φορά καταδικάζουμε στη συνείδησή μας τα μίσθαρνα και μη όργανα Ελληνες που συνεργάστηκαν με τους καταχτητές σε κάθε μέρος της Ελλάδας. Δ.Ο.Μ. Σας διαβιβάζουμε επιστολή του Διευθυντή προγραμμάτων Αποζημίωσης του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης κ. Dirk De Winter με την οποία ζητείται η συνδρομή σας για την ανεύρεση ειδικού εμπειρογνώμοναιστορικού, με γνώσεις επί των στρατοπέδων συγκέντρωσης και καταναγκαστικής εργασίας στην Ελλάδα κατά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, που θα συνεισφέρει στην εξέταση 4.800 αιτήσεων αποζημιώσεων που έ- χουν 1
υποβληθεί από Ελληνες-θύματα ανωτέρω στρατοπέδων προς τον Δ.Ο.Μ. και German Federal Foundation. 17 Στρατόπεδα που θα πρέπει να ερευνηθούν κατά προτεραιότητα, καθόσον εμφανίζονται περισσότερο συχνά, στις ελληνικές μας διεκδικήσεις. Στην περιοχή Αττικής: Φυλακές Αβέρωφ - Βουλιαγμένης- Γουδί - Τατόϊ Θράκη: Διδυμότειχο Θεσσαλία: Λάρισα Πελοπόννησος: Φυλακές Πάτρας Στερεά Ελλάδα: Φυλακές Θήβας - Δομοκός Ηπειρος: Φυλακές Ιωαννίνων Κρήτη: Φυλακές Αγιάς - Ηρακλείου - Αεροδρόμιο Καστελλίου - Αεροδρόμιο Λαβυρίνθου - Μάλεμε Χανίων - Αεροδρόμιο Σέδες - Αεροδρόμιο Τυμπακίου - Ρεθύμνου. ***** Το Εθνικό Συμβούλιο για τη Διεκδίκηση των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα, σε σύσκεψη που έγινε προεδρεύοντος του Γ.-Α. Μαγκάκη και μετά από εισήγηση του προβλήματος από τον Μάκη Μπαλαούρα προς το κλιμάκιο που είναι αρμόδιο για θέματα Δ.Ο.Μ. (Χαρ. Ρούπα - Κων. Παπαγιαννάκη - Λίτσα Παπαϊωάννου και Πέτ. Κουλουφάκο), έκανε σύντονες ενέργεις, για την επίλυση του θέματος που προέκυψε, προστρέχοντας σε ιστορικούς καταξιωμένους, οι οποίοι μετά από έρευνα θα πιστοποιήσουν την ύπαρξη και λειτουγία των στρατοπέδων αυτών, κατά τη διάρκεια της Κατοχής της χώρας μας από τα ναζιστικά στρατεύματα, θέτοντας υπ οψη τους τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας (επίσημες καταγραφές από Δημόσιες και Δημοτικές αρχές, βιβλιογραφίες κ.α.). ΜΗΝΥΜΑ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ ΒΙΑΝΝΟΥ ΚΡΗΤΗΣ Του απεσταλμένου μας στη Γερμανία, Εκπρόσωπο Τύπου, Γιώργου Στεφανή Η Ομάδα Εργασίας ΔΙΣΤΟΜΟ απέστειλε προς το Δήμαρχο Μανώλη Κλαδάκη του Δήμου Βιάννου με τίτλο Λίγα λόγια για το Μνημόσυνο 14 Σεπτέμβρη 1943, την παρακάτω επιστολή: Ο κύριος Αριστομένης Συγγελάκης ανέλαβε και έκανε τον Ιούνιο το μακρυνό επίπονο ταξίδι στο Μίττενβαλντ της Βαυαρίας για να μας εξιστορίσει την μοίρα του. Στην εκδήλωση με θέμα: Τα εθνικοσοσιαλιστικά εγκλήματα 2
στην Ελλάδα, μας διηγήθηκε, στον τόπο που ακόμα και σήμερα συναντιούνται κάθε χρόνο την Πεντηκοστή οι δολοφόνοι του τότε. 461 αγαπημένοι άνθρωποι από τα χωριά της επαρχίας Βιάννου και της Ιεράπετρας, στις τρεις ήμερες του 1943, δολοφονήθηκαν βάναυσα, κατεσφάχθηκαν. Τα χωριά σας καταστράφηκαν ολοκληρωτικά πριν από 60 χρονιά από γερμανούς... βαρβάρους. Το έγκλημα έως σήμερα δεν έχει καταδικαστεί από κανένα γερμανικό δικαστήριο, Κανένας από τους εγκληματίες δεν τιμωρήθηκε για τις πράξεις του. Το αδίκημα προς τα θύματα δεν αναγνωρίστηκε. Οι εγκληματίες λαμβάνουν τις συντάξεις τους από το γερμανικό κράτος. Η δημοσία μήνυση κατά των ακόμη επιζώντων δολοφόνων του Κομμένου από τον Ιούνιο 2001 δεν έχει ακόμη οδηγήσει στην έναρξη καμμιάς δίκης. Η καταγγελία κατά της κατασφαγής στο Δίστομο απερρίφθη πριν ένα μήνα από το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Δικαστήριο όπως ακριβώς είχε προτείνει ο συνήγορος της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Μια απάντηση για την απόφασή μας από το Μίττενβαλντ δεν έχουμε πάρει έως σήμερα από την πλευρά της Γερμανικής κυβερνήσεως. Οφείλουμε στα θύματα των εθνικοσοσιαλιστών, στον κ. Συγγελάκη και σε εσάς όχι μόνο να παραμείνουμε σε συμφιλιωτικά λόγια: Οι δράστες πρέπει επί τέλους να καταδικαστούν! Τα θύματα πρέπει αμέσως να αποζημιωθούν! Ακόμη και εάν εμείς δεν μπορούμε να είμαστε προσωπικά στα Βιαννίτικα χωριά της Κρήτης, οι καρδιές μας είναι μαζί σας. Εις αναμνησιν των θυμάτων. Γ. Στεφανής Από την αλληλογραφία μας... Από τον δικηγόρο Μιχάλη Παρούση που εργάζεται στο Φράϊμπουργκ της Γερμανίας, λάβαμε την παρακάτω επιστολή:... Ο Παναγιώτης Λαφογιάννης είναι ένας από τους χιλιάδες Ελληνες που μεταφέρθηκαν όμηροι στη Γερμανία, αποτελώντας κατ αρχήν υλικό για την τρομοκρατία και την εκδίκηση των στρατευμάτων Κατοχής, κατόπιν δε για την εκμετάλλευση της εργατικής του δύναμης στα κάτεργα του Ράιχ. Ανήκει δυστυχώς όμως και στους χιλιάδες γέροντες πια, που επιτέλους τους έταξαν μιαν αποζημίωση ως αναγνώριση του κακού που τους έγινε, αλλά που η κακή οργάνωση, κωλλυσιεργεία και σκληρόπετση γραφειοκρατίστικη νοοτροπία στην φάση της καταβολής του ποσού, από το γερμανικό Ιδρυμα, εμπόδισαν να χαρούν και να γευτούν την ικανοποίηση αυτή πριν τους νικήσει ο πανδαμάτωρ χρόνος. Ο Παν. Λαφογιάννης, ο αγωνιστής της Κατοχής και της ζωής αργότερα, δεν είναι πια ανάμεσά μας. Μας άφησε όμως μια εξαιρετικά γλαφυρή, 3
αυτοσαρκαστική όσο και ανατριχιαστική σύντομη καταγραφή της περιπέτειάς του στο στρατόπεδο του Μπίμπλις. Θα ήθελα το Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα, αν το νομίζει, να δημοσιεύσει στην εφημερίδα του ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΧΡΕΟΣ, το σύντομο χρονικό του, τιμώντας έτσι τη μνήμη του και τον αγώνα του. Με φιλικούς χαιρετισμούς Μιχάλης Παρούσης Το Εθνικό Συμβούλιο ευχαριστεί τον κ. Μιχάλη Παρούση και δημοσιεύει ένα απόσπασμα από τα γραπτά του Παναγιώτη Λαφογιάννη. **** Η ΖΩΗ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ Όταν φθάσαμε στο Μπίμπλιτς διαπιστώσαμε ότι κατά την διαδρομή, μας είχαν αφαιρέσει ορισμένα βαγόνια με συγκρατούμενούς μας και τους είχαν πάει αλλού. Εμείς που κατεβήκαμε στο Μπίμπλιτς είμασταν περίπου τετρακόσιοι. Μας κατέβασαν, μας έβαλαν σε τριάδες και μας πήγαν περίπου πεντακόσια μέτρα από το σταθμό. Μας τοποθέτησαν σε μεγάλες παράγκες που είχαν στη μέση έναν διάδρομο και αριστερά και δεξιά θαλάμους όπου και μας έβαλαν. Σε κάθε θάλαμο μπήκαμε περίπου τριάντα άτομα σε διώροφες κουκέτες με αχυρένια στρώματα και μας έδωσαν από μία κουβέρτα. Επίσης μας έδωσαν διάφορα ρούχα να φορέσουμε και από ένα ζευγάρι άρβυλα πού οι σόλες τους ήταν ξύλινες και όταν είχε χιόνι κολλούσαν στους πάγους και δεν μπορούσαμε να προχωρήσουμε. Το φαγητό που μας έδιναν ήταν μια λαχανόσουπα, το ένα όγδοο της γερμανικής κουραμάνας, ένα κομματάκι μαργαρίνη σε μέγεθος όσο μισό λουκούμι και μια κουταλιά μαρμελάδα. Αυτό ήταν το φαγητό μας για ολόκληρη την ημέρα.τα είδη ρουχισμού που μας έδωσαν ήταν φαίνεται από διάφορες λεηλασίες που έκαναν σε κατεχόμενα εδάφη. Για το ρουχισμό αξίζει να σημειώσω ότι σε εκατό άτομα είχαν δώσει φράκα και έβλεπες το κωμικό φαινόμενο να είμαστε στη γραμμή με το φράκο και το φτυάρι ή τον κασμά στην πλάτη, πηγαίνοντας στα διάφορα συνεργεία για δουλειά λες και είμασταν υπουργικό συμβούλιο που το έστελναν σε αγγαρεία. Τα διάφορα συνεργεία που εκτελούσαν εργασίες ήταν κυρίως στο αεροδρόμιο, το οποίο απεί-χε από το χωριό περίπου πέντε χιλιόμετρα και πηγαίναμε πότε με τα πόδια και πότε με το τραίνο, ανάλογα πως διευκόλυνε τους Γερμανούς. Στο αεροδρόμιο ανοίγαμε καινούργιους διαδρόμους προσ- 4
γείωσης για τις ανάγκες του στρατού τους για τον πόλεμο. Από το πρωί ως το βράδυ σπάζαμε και σκορπίζαμε χαλίκι για να στρώσουν τους διαδρόμους. Υπήρχαν και άλλα συνεργεία όπου ανοίγαμε τάφρους και ορύγματα για να τοποθετηθούν διάφορα καλώδια. Τα συνεργεία αυτά ήταν σε διαφορετικά σημεία όπως το Κετσχάϊμ,το Λόρς κ.λπ. Επίσης μας πήγαιναν στο Μανχάϊμ ή στο Βόρμς μετά από βομβαρδισμούς των συμμάχων για να καθαρίσουμε τα ερείπια. Μια μέρα έτυχε να πάνε και μένα στο Βόρμς σε ένα βομβαρδισμένο ανεμόμυλο, όπου σοβάδες, γυαλιά, πέτρες, τούβλα και άλευρα ήταν σκορπισμένα. Εγώ είχα μαζί μου ένα ταγάρι από το χωριό μου, και το γέμισα αλεύρι. Το βράδυ όταν γύρισα στο στρατόπεδο σε ένα παλιό δοχείο έφτιαξα χυλό και ευχαριστημένος κάθισα να τον φάω. Με την πρώτη κουταλιά αισθάνθηκα στη γλώσσα μου κάτι σκληρό. Κοιτάω και βλέπω ότι ήταν ένα μικρό κομματάκι γυαλί από τα σπασμένα τζάμια του ανεμόμυλου, θυμήθηκα τότε το Δημοτικό σχολείο, όπου ο δάσκαλος μας έλεγε ότι όταν θέλουμε να εξοντώσουμε ποντίκια τρίβουμε γυαλί, το ανακατεύουμε με αλεύρι και το αφήνουμε να το φάνε. Έπεσα λοιπόν σε δίλημμα τι να κάνω, αλλά η πείνα μου νίκησε και αποφάσισα να το φάω προσέχοντας όσο ήταν δυνατό, πιάνοντας με τη γλώσσα μου και φτύνοντας τα μεγαλύτερα γυαλιά αλλά τρώγοντας τα μικρότερα, αδιαφορώντας για το τι έμελλε συμβεί. Το πρωί όταν ξύπνησα πίεζα την κοιλιά μου για να δω μήπως έπαθα τίποτα, αλλά ευτυχώς τίποτα δεν είχε συμβεί. Αυτή την εποχή στο Μπίμπλιτς εμείς οι Πελοποννήσιοι ήλθαμε σε επαφή με τα παιδιά της περιοχής της Αθήνας, δηλαδή κυρίως Κοκκινιώτες, Περιστεριώτες και Γκυζιώτες οι οποίοι είχαν διαφορετική νοοτροπία από εμάς. Για παράδειγμα όταν μας πήγαιναν σε συνεργεία που ήταν κοντά σε χωράφια με πατάτες ή καρπούς από δέντρα, για μας ήταν έσχατη ηθική κατάπτωση να πειράξουμε ξένα πράγματα, ενώ για αυτούς ήταν πράξη αντίστασης, από την οποία είχαν βεβαίως και όφελος, συνηθισμένοι σε τέτοιους ηρωισμούς από την κατεχόμενη Αθήνα. Στο τέλος ευθυγραμμιστήκαμε και εμείς πλειοδοτώντας μάλιστα σε τέτοιου είδους πράξεις. Ένα παρόμοιο φαινόμενο ήταν αυτό που ονομάζαμε «ΝΤΟΥ». Μερικές φορές όπως πηγαίναμε διάφορα συνεργεία περνούσαμε από το σιδηροδρομικό σταθμό του Μπίμπλιτς και ήταν τότε η εποχή της συγκομιδής. Πολλές φορές λοιπόν συναντούσαμε σταματημένα τραίνα με ανοικτά βαγόνια γεμάτα ζαχαρότευτλα ή πατάτες. Όταν η φάλαγγα που μας είχαν κατά τριάδες πλησίαζε σε όλο το μήκος της αμαξοστοιχίας, με το σύνθημα «ΝΤΟΥ» πηδούσαμε πάνω στα βαγόνια και αφού τα λεηλατούσαμε γεμίζοντας τσάντες, ταγάρια και ό,τι άλλο είχαμε μαζί μας, τρώγοντας και υποκοπανιές από τους φρουρούς που μας συνόδευαν, κατεβαίναμε σαν καλά παιδιά και μπαίναμε πάλι στις τριάδες μας συνεχίζοντας το δρόμο για τα συνεργεία. Το βράδυ λοιπόν όταν γυρίζαμε στις παράγκες μας ψήναμε σε μια σόμπα και τρώγαμε τα προϊόντα της λεηλασίας μας, γιατί όπως είπα και πρωτύτερα το φαγητό που μας έδιναν οι Γερμανοί ήταν ελάχιστο, 5
Οι θάλαμοι που μέναμε ήταν αριθμημένοι. Εγώ έμενα στο θάλαμο 24. Επίσης είχαν δώσει σε όλους μας αριθμούς και έτσι δεν είχαμε ονόματα. Είχα τον αριθμό 324. Δίπλα από τον θά-λαμο 24, στο θάλαμο 23 είχαν βάλει τους νεώτερους και ζωηρότερους από την περιοχή της Αθήνας. Ο καθένας μπορεί να καταλάβει τι σαματάς γίνονταν εκεί μέσα. Στον 23 λοιπόν θάλαμο παρείσφρησε και ένας από το Αργος ονόματι Θανάσης Γαλανούλης 30 έως 35 χρόνων.ο Γαλανούλης φυσικά εθεωρεί-το γέρος, αν τον συνέκρινες με τους άλλους. Μια φορά λοιπόν αρρώστησε και δεν μπορούσε να πάει στη δουλειά. Στο μεταξύ είχε βγει η φήμη ότι ήταν καταδότης των Γερμανών και την εποχή εκείνη λόγω ηλικίας αλλά και των δύσκολων συνθηκών, επικρατούσε το συναίσθημα και όχι η λογική. Ο δυστυχής Γαλανούλης λοιπόν ήταν το μαύρο πρόβατο μέσα στα θηρία. Του έβγαλαν μάλιστα και ένα τραγουδάκι, δράστης του οποίου ήταν ο Θανάσης Παπασπύρου, που το τραγουδούσαν στο ρυθμό «Λα Κουκαράτσα»: Στο κρεβάτι όλη μέρα ξεπληρώνει τα σπασμένα Ο Θανάσης ο χαφιές, του θαλάμου ο λεκές. Στην Ελλάδα σαν γυρίσεις μία μέρα, δεν θα ζήσεις Οι ψυχές των προδομένων σε ζητούνε σκοτωμένο. Ο καθένας μπορεί να καταλάβει την ψυχική αγαλλίαση του φουκαρά του Γαλανούλη άρρωστος και να ακούει αυτά τα στιχάκια. Μια μέρα που τον έβγαλαν σέρνοντάς τον στη δουλειά, δεν μπορούσε να περπατήσει, ένας Γερμανός τον κλώτσησε και ο φουκαράς έπεσε κάτω και έβαλε κάτι γοερά κλάματα σαν μικρό παιδί. Ετυχε να βρίσκομαι δίπλα του και τον σήκωσα και τότε αισθάνθηκα έναν πόνο που άρχιζε από το λαιμό και τελείωνε στο υπογάστριο, σκεφτόμενος τι βάσανα περνάμε. Στο θάλαμο 24 έχω να,αναφέρω και διάφορα άλλα περιστατικά. Όπως προείπα μας είχαν βάλει και κοιμόμασταν σε διώροφες κουκέτες. Σε μια λοιπόν από αυτές στο πάνω μέρος ήταν ο Θανάσης Καλιόπουλος από την Η συνέχεια στο επόμενο φύλλο μας. ***** Το μήνα Οκτώβριο κατά τη διάρκεια της ναζιστικής Κατοχής, έχουμε καταγράψει τα παρακάτω: Ομηροι: Από το Βόλο 700, από την Καλαμάτα 500, από το Αίγιο 60 και 12 από τα Ν. Μάλγαρα στη Θεσσαλονίκη. Στο 1941 έχουμε εκτελέσεις 718 ατόμων, εκ των οποίων τα 14 απαγχονισμένα. Το 1942 έγιναν πολλές εκτελέσεις μεμονωμένων ατόμων σε όλες τις περιοχές της χώρας, μη εξακριβωμένου αριθμού. 6
Το 1943 εκτελέστηκαν 340. Μέσα σ αυτούς περιλαμβάνονται 42 γυναίκες, 21 κοριτσάκια, 19 αγοράκια και βρέφη καθώς και 4 ανήμποροι υπερήλικες. Το 1944 θανατώθηκαν 438 ψυχές, λίγες μόνον ημέρες πριν την αποχώρηση των ναζιστικών στρατευμάτων Κατοχής από την Ελλάδα. ΜΝΗΜΕΣ ΚΑΤΟΧΗΣ Φέτος συμπληρώνονται 62 χρόνια από τα Ολοκαυτώματα των Κερδυλλίων και του Μεσόβουνου. Εχουμε την ολοσχερή καταστροφή και πυρπόληση στους οικισμούς Κλειστό, Κυδωνιά, Αμπελόφυτο στη Μακεδονία, των Λιγκιάδων στην Ηπειρο και τα Ολοκαυτώματα στις Καρούτες Παρνασσίδας και στις Μηλιές Πηλίου (όπου έκαψαν ακόμη και το Σιδηροδρομικό Σταθμό). Στην Κρήτη καίνε τον οικισμό Καλλικράτη με τα 81 σπίτια του, το χωριό Πατσιανού Σφακίων και τα χωριά Κουτσογέρακα, Μονή και Λειβάδα. Στην Καλαμπάκα πυρπολούν το συνοικισμό Καστράκι καθώς και το Λιανοκλάδι στη Στερεά Ελλάδα. Κερδύλλια Ο Δήμαρχος και το Διοικητικό Συμβούλιο του Δήμου Αμφίπολης του νομού Σερρών, τέλεσαν πάνδημο μνημόσυνο, όπως κάθε χρόνο, την Παρασκευή 17 Οκτωβρίου, στη μνήμη των ηρώων της θυσίας των μαρτυρικών Κερδυλλίων, από τα ναζιστικά στρατεύματα Κατοχής. Επειδή οι οικισμοί Ανω και Κάτω Κερδύλλια καταστράφηκαν ολοσχερώς, οι εναπομείνατες κάτοικοι δημιούργησαν νέον οικισμό που τον ονόμασαν Νέα Κερδύλλια. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα που ακολουθεί και περιγράφει την τραγωδία: ΞΗΜΕΡΩΝΕ 17 ΟΚΤΩΒΡΗ 1941 Καθήστε να σας διηγηθώ για το σαράντα-ένα. Βάλαν φωτιά! Τα σπίτια μας, τα καίγαν ένα-ένα. Μαζέψανε τους άντρες μας, τους δέσαν έναν-έναν... Μέρα ήταν Παρασκευή, πρωί ώρα εννέα... Οι ναζί εκτέλεσαν 138 στα Ανω Κερδύλλια και 84 στα Κάτω Κερδύλλια. Δηλαδή σκότωσαν όλους τους άρρενες από 15 ως 60 χρόνων. 7
Μεσόβουνο Στο Μεσόβουνο αφού εκτέλεσαν 165 άνδρες πυρπόλησαν και αφάνισαν το χωριό. Οι κάτοικοι στο σύνολό τους ήταν Πόντιοι. Η μοίρα όμως επεφύλαξε για το Μεσόβουνο κι άλλα... Το 1943 μόλις οι κάτοικοι, όσοι απέμειναν, είχαν σχεδόν φτιάξει νέον οικισμό, επέδραμαν οι ναζί και είχαμε νέα εκατόμβη θυμάτων που έφθασε τα 250 άτομα. Το δε 1944 σε νέα καταδρομή των κατακτητών, μη υπαρχόντων πλέον ανδρών εκτέλεσαν 150 γυναίκες... 8