ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΝΕΟ ΕΝΤΥΠΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ (Βιβλίο για τον Εκπαιδευτικό, Βιβλίο για το Μαθητή) ΚΟΚΟΡΗ ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ Α.Μ. 445 Δ ΕΤΟΣ, Εξάμηνο 8 Ακαδημαϊκό έτος: 2008-2009 Επιβλέποντες: Καρατζιά- Σταυλιώτη Ελένη, Επίκουρη καθηγήτρια Καμαριανός Ιωάννης, Επίκουρος καθηγητής ΠΑΤΡΑ, 6/7/2009

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ.. 8.. ΕΙΣΑΓΩΓΗ.... 9. Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΚΑΤΙΚΟΤΗΤΑ.9. 2 ΤΑ ΝΕΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ.. 3 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ Δ.Ε.Π.Π.Σ. ΚΑΙ ΑΠΣ..3. 4 Η ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΝΕΟ Δ.Ε.Π.Π.Σ..5. 4. ΣΧΕΔΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 6.4. 2 ΕΥΕΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗ.7. 4. 3 ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 8 2. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ...9 2. ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ Α.Π.Σ. ΚΑΙ Δ.Ε.Π.Π.Σ 9 2. 2 ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΩΝ Α.Π.Σ ΚΑΙ Δ.Ε.Π.Π.Σ.... 20 2. 2. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ...2 2. 2. 2 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ.2 2. 2. 3 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ...2 2. 3 ΠΕΡΙ ΜΑΘΗΣΗΣ ΘΕΩΡΙΕΣ..2 2. 3. ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΣ (behaviorism).22 2. 3.. ΑΡΧΕΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΤΟΥ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΥ 22. 2. 3. 2 ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΜΟΣ Ή ΔΟΜΗΤΙΣΜΟΣ.23 2

2. 3. 2. ΑΡΧΕΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΜΟΥ...24. 2. 3. 3 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ- ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ...24 2. 3. 3. ΑΡΧΕΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΘΕΩΡΙΩΝ..24. 2. 3. 4 ΑΛΛΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ...25 2. 3. 5 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΕΠΙΚΟΔΟΜΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΜΤΙΚΟΤΗΤΑ...26 2. 3. 6 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ..28 2. 3. 7 ΔΙΕΥΡΥΜΕΝΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (expansive learning). 30 2. 4 ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΓΝΩΣΗ..3 2. 4. ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΓΝΩΣΗ...34 2. 5 ΚΡΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ...35 3. ΘΕΩΡΙΑ.....39. 3. ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ.. 39 3. 2 ΤΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ..42. 3. 2. ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΩΣ ΦΟΡΕΑΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΤΗΣ ΤΩΝ Α.Π.Σ...46 3. 2.. ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥ ΡΟΛΟΥ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ...50 3. 2.. 2 ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ....53 3. 2.. 3 ΑΙΤΙΕΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΣΤΗ ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΑΠΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΣΕ ΣΥΓΧΡΟΝΟ. 54 3. 2. 2 ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ, ΤΗΣ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΝΙΑΙΟΙΠΟΙΗΣΗΣ.. 6 3. 2. 3 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΤΩΝ Δ.Ε.Π.Π.Σ...67 3. 2. 3. ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ.....68 3

3. 2. 3. 2 Η ΕΥΕΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΤΑ Δ.Ε.Π.Π.Σ 74 3. 3 ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΠΕΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ.86 3. 3. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ..86 3. 3.. ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ- ΠΡΟΚΑΤΑΒΟΛΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΩΤΕΣ...87 3. 3.. 2 ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ. 88 3. 3.. 3 ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΚΑΙ ΑΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΨΕΩΝ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ. 90 3. 3.. 4 ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ...9 3. 3.. 5 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ- ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ..9 3. 3.. 6 ΑΛΛΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ...92 3. 3.. 7. «ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΟΥΜΕ» 97 3. 3.. 8 ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ.00 3. 3.. 9 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 02 4. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ...04 4. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ..04 5. ΕΡΕΥΝΑ..06 5. ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ 06 5.. Η ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ.08 5. 2 Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ Δ.Ε.Π.Π.Σ. ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΣ Δ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ.0 5. 3 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ.....3 5. 4 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ..4 4

5. 5 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ.9 5. 5. «ΔΙΑΣΤΑΣΗ (χώρος- χρόνος)»: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ..24 5. 5.. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΔΙΑΣΤΑΣΗ (χώρος)» ΥΠΟ ΜΟΡΦΗ ΠΙΝΑΚΑ..25 5. 5... ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΔΙΑΣΤΑΣΗ (χώρος)» ΣΤΟ ΒτΜ..32 5. 5.. 2 ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΔΙΑΣΤΑΣΗ (χρόνος)» ΥΠΟ ΜΟΡΦΗ ΠΙΝΑΚΑ..6 5. 5.. 2. ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΔΙΑΣΤΑΣΗ (χρόνος)»..68 5. 5. 2 «ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ» : ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ...97 5. 5. 2. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ» ΥΠΟ ΜΟΡΦΗ ΠΙΝΑΚΑ....98 5. 5. 2. 2 ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ» ΣΤΟ ΒτΜ 205 5. 5. 3 «ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ»: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ.230 5. 5. 3. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ» ΥΠΟ ΜΟΡΦΗ ΠΙΝΑΚΑ...23 5. 5. 3. 2 ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ» ΣΤΟ ΒτΜ....238 5. 5. 4 «ΜΕΤΑΒΟΛΗ»: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 27 5. 5. 4. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΜΕΤΑΒΟΛΗ» ΥΠΟ ΜΟΡΦΗ ΠΙΝΑΚΑ..272 5. 5. 4. 2 ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΌΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΜΕΤΑΒΟΛΗ» ΣΤΟ ΒτΜ.279 5. 5. 5 «ΜΟΝΑΔΑ- ΣΥΝΟΛΟ»: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ.306 5

5. 5. 5. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΜΟΝΑΔΑ-ΣΥΝΟΛΟ» ΥΠΟ ΜΟΡΦΗ ΠΙΝΑΚΑ 307 5. 5. 5. 2 ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΜΟΝΑΔΑ- ΣΥΝΟΛΟ» ΣΤΟ ΒτΜ..33 5. 5. 6 «ΟΜΟΙΟΤΗΤΑ- ΔΙΑΦΟΡΑ»: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ..338 5. 5. 6. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΟΜΟΙΟΤΗΤΑ- ΔΙΑΦΟΡΑ» ΥΠΟ ΜΟΡΦΗ ΠΙΝΑΚΑ 339 5. 5. 6. 2 ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΟΜΟΙΟΤΗΤΑ- ΔΙΑΦΟΡΑ» ΣΤΟ ΒτΜ...345 5. 5. 7 «ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ»: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ..368 5. 5. 7. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» ΥΠΟ ΜΟΡΦΗ ΠΙΝΑΚΑ.369 5. 5. 7. 2 ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» ΣΤΟ ΒτΜ.376 5. 5. 8 «ΣΥΣΤΗΜΑ»: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ.40 5. 5. 8. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΣΥΣΤΗΜΑ» ΥΠΟ ΜΟΡΦΗ ΠΙΝΑΚΑ..402 5. 5. 8. 2 ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΣΥΣΤΗΜΑ» ΣΤΟ ΒτΜ 409 5. 6 ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗ ΕΝΟΤΗΤΩΝ ΤΟΥ ΒτΜ ΜΕ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ.438 5. 7 ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗ ΕΝΟΤΗΤΩΝ ΤΟΥ ΒτΜ ΜΕ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΟΥΣ ΓΕΝΙΚΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ ΟΠΩΣ ΕΚΦΡΑΖΟΝΤΑΙ ΣΤΑ ΝΕΑ Δ.Ε.Π.Π.Σ...444 6

6. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ- ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ.......450 6. Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ...450 6.. Η ΕΥΔΟΚΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ 450 6.. 2 Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΩΦΕΛΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ..455 6.. 3 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ ΠΡΟΣ ΟΦΕΛΟΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ..459 6.. 4 Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΩΦΕΛΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΥΕΛΙΚΤΗΣ ΖΩΝΗΣ..460 6.. 5 Η ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ.462 ΒΙΒΛΙΟΡΓΑΦΙΑ......463 7

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα εργασία μελετάται ο τρόπος της εισαγωγής της διαθεματικής προσέγγισης στο νέο έντυπο εκπαιδευτικό υλικό του Δημοτικού και αξιολογείται ο βαθμός της συμβολής της διαθεματικότητας και ιδίως των αναφορικών διασυνδέσεων μέσα από τις θεμελιώδεις διαθεματικές έννοιες αλλά και των ασκήσεων και δραστηριοτήτων στην προώθηση της μάθησης πέραν από την απλή γνώση. Αρχικά, περιγράφεται το εννοιολογικό και θεωρητικό πλαίσιο της έννοιας της διαθεματικότητας και της προώθησης των μεταγνωστικών δεξιοτήτων μέσω αυτής προς όφελος του μαθητή. Ακολουθεί η παρουσίαση του τρόπου διεξαγωγής της έρευνας και των ευρημάτων με ιδιαίτερη εστίαση στο μάθημα «Μελέτη του Περιβάλλοντος» της Δ Δημοτικού. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκε σαν βάση το προτεινόμενο μοντέλο που ανέπτυξαν οι Αλαχιώτης Καρατζιά (2007) http://www.alfavita.gr/artra/artro200802a.php, καθώς και η μέθοδος ανάλυσης κειμένου. Η εργασία ολοκληρώνεται με τον κριτικό σχολιασμό της παιδαγωγικής αποτελεσματικότητας της διαθεματικής διδασκαλίας/ μάθησης/ αξιολόγησης. 8

. ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Οι αλλαγές και οι ανακατατάξεις που χαρακτηρίζουν τη σημερινή κοινωνία δε θα μπορούσαν να αφήσουν ανεπηρέαστη την εκπαιδευτική διαδικασία. Ο εκπαιδευτικός χώρος και σχολική τάξη ως μικρογραφία της ευρύτερης κοινωνίας επηρεάζεται από τις εξελίξεις που συμβαίνουν με αποτέλεσμα και αυτός να προσαρμόζεται και να συμβαδίζει με τις επιταγές της κοινωνίας. Είναι αναμφισβήτητο βέβαια ότι κατά τον ίδιο τρόπο επηρεάζεται και το εκπαιδευτικό σύστημα. Η δυναμική του εκπαιδευτικού συστήματος αναμφίβολα συναρτάται από τις δυνατότητες συνεχούς προσαρμογής του, η οποία προσδιορίζεται από την αμφίδρομη σχέση της εκπαίδευσης και της κοινωνικής πραγματικότητας. Γι αυτό, στην κοινωνία της πληροφορίας και της γνώσης, στην επιδιωκόμενη κοινωνία της ποιότητας, θα πρέπει και το εκπαιδευτικό μας σύστημα να εμπλουτιστεί με όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που σηματοδοτούν την ποιοτική εκπαίδευση στη χώρα μας. (Δ.Ε.Π.Π.Σ./ΦΕΚ 303Β/3-03-2003) Τα τελευταία χρόνια η πραγματικά εκρηκτική παραγωγή της γνώσης, οι παγκοσμιοποιημένες σχέσεις, η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών και η ακατάπαυστη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή στη ζωή, οι αλλαγές στο χώρο εργασίας και παραγωγής, τα νέα κοινωνικά ζητήματα, οι πολυσυλλεκτικές, πολυπολιτισμικές και κυρίως πλουραλιστικές κοινωνίες οδηγούν στην αμφισβήτηση και στον επαναπροσδιορισμό του ρόλου του σχολείου, των μεθόδων και των περιεχομένων της εκπαίδευσης καθώς επίσης και στην ανάγκη αλλαγών στις ίδιες τις δομές της εκπαίδευσης, στις νοοτροπίες και στις στάσεις όλων των εμπλεκόμενων στην εκπαιδευτική διαδικασία δηλαδή των μαθητών, των εκπαιδευτικών ακόμη και των γονέων με τελικό στόχο τη διαμόρφωση ενός ισχυρού σχολικού παιδαγωγικού περιβάλλοντος, ικανού να συμβάλλει στην αρμονική ένταξη του μαθητή στην κοινωνία. (ΦΕΚ 303Β/3-03-2003) Για τους παραπάνω λόγους και κάτω από αυτές τις,ομολογουμένως, σοβαρές συνθήκες κρίθηκε αναγκαία η στροφή στο χώρο της εκπαίδευσης γενικότερα επαναπροσδιορίζοντας τους στόχους, τα μέσα, τις διαδικασίες. Πλέον στο κέντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας τίθεται ο μαθητής και όχι ο δάσκαλος όπως ίσχυε λίγα χρόνια πριν. Ο χαρακτήρας της εκπαίδευσης γίνεται σύγχρονος και αποκτά μαθητοκεντρικό-προσωποκεντρικό-ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Αποδεσμεύται πλέον από τις καθιερωμένες μέχρι πρότινος συντεταγμένες του παραδοσιακού 9

γνωσιοκεντρικού και δασκαλοκεντρικού σχολείου που μοναδικό σκοπό είχε την μετάδοση στείρων γνώσεων και την παθητική και αποσπασματική απόκτηση τους από τους μαθητές. Σύμφωνα με τα νέα δεδομένα, με τις αλλαγές στην κοινωνία και τις νέες απαιτήσεις το σχολείο χρειάζεται ποιοτική αναβάθμιση με την εισαγωγή στους κόλπους του νέων μεθόδων, σύγχρονων και ευχάριστων στρατηγικών, νέας γενιάς πραγμάτων και ιδεών. Το σύγχρονο σχολείο πρέπει να είναι βιωματικό και δημιουργικό και να χαρακτηρίζεται από μια νέα επικοινωνιακή, πολιτισμική και κοινωνική διάσταση. Πρέπει να δημιουργεί ευχάριστη ατμόσφαιρα συνεργασίας, αρμονίας και να ευνοεί τη συμμετοχή όλων. Το σχολείο του μέλλοντος πρέπει να ενισχύσει τους μαθητές/τριες με γνώσεις, ικανότητες, δεξιότητες, στάσεις και συμπεριφορές τέτοιες που να μπορούν να ανταπεξέλθουν στα σύγχρονα ενδιαφέροντα ή στα σύγχρονα προβλήματα και να στέκονται κοινωνικά αλληλέγγυοι, εξοπλισμένοι με κριτική στάση και με σταθερές αξίες, με αναπτυγμένη την ικανότητα να μαθαίνουν αυτόνομα, να διερευνούν, να στοχάζονται, να έχουν άποψη, να δρουν ομαδικά και να αντιδρούν καινοτομικά. (Βιδάκη, χ.η) Για να επιτευχθεί αυτό όμως χρειάζεται το σχολείο να αποβάλλει το μανδύα της στερεότυπης και στείρας απρόσωπης διδασκαλίας και να μετατραπεί σε ένα χώρο χαράς, πηγή ζωής και δημιουργίας. Μέσα στο νέο αυτό περιβάλλον θεωρείται αναγκαία η υιοθέτηση προτύπων συμπεριφορών που χαρακτηρίζονται από σεβασμό στις πνευματικές και ανθρωπιστικές αξίες ( ΦΕΚ 303Β/3-03-2003). Το σχολείο του μέλλοντος καλείται να συμβάλλει πρωτίστως στη διαμόρφωση προσωπικοτήτων με στέρεες ηθικές αρχές και ισχυρή αυτοαντίληψη και να δώσει βαρύτητα στην ικανοποίηση του συνόλου των συναισθηματικών και νοητικών αναγκών και ενδιαφερόντων του μαθητή καθώς το εκπαιδευτικό σύστημα αναμφισβήτητα αποτελεί βασικό θεσμό που συμβάλλει στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του μαθητή και την αρμονική ένταξή του στην κοινωνία. (ΦΕΚ 303Β/3-03-2003) Σύμφωνα λοιπόν με όλα τα παραπάνω δεδομένα και το προφίλ του ιδανικού σχολείου και εκπαιδευτικού συστήματος γενικότερα, είναι απαραίτητος ένας άρτια καταρτισμένος εκπαιδευτικός σχεδιασμός που θα ξεκινάει από την υποχρεωτική εκπαίδευση και θα περιλαμβάνει όλα εκείνα τα στοιχεία που θα του αποδώσουν το χαρακτηρισμό «σχολείο του μέλλοντος». (ΦΕΚ 303Β/3-03-2003) Ο σχεδιασμός αυτός πρέπει να οδηγεί στη διαμόρφωση ενός εκπαιδευτικού συστήματος το οποίο πρέπει να ανταποκρίνεται στη δυναμική των καιρών και να απαντά στις προκλήσεις της εποχής μας, καθώς η βασική διαμόρφωση του ισχύοντος 0

εκπαιδευτικού συστήματος που ξεκίνησε με τη συμβολή του εκπαιδευτικού ομίλου (Δελμούζος, Γληνός, Τριανταφυλλίδης) στις αρχές του περασμένου αιώνα και κορυφώθηκε τη δεκαετία του 960 με τον Ε. Παπανούτσο απαιτεί γενναίες προσαρμοστικές αλλαγές. Προς την κατεύθυνση αυτή θεωρείται αναγκαίο να προωθηθούν: α. η εξασφάλιση συνθηκών που επιτρέπουν στο μαθητή να αναπτύξει την προσωπικότητα του με ισχυρή αυτοαντίληψη, συναισθηματική σταθερότητα, κριτική και διαλεκτική ικανότητα καθώς και θετική διάθεση για συνεργασία και αυτενέργεια μια προσωπικότητα υπεύθυνη, δημοκρατική και ελεύθερη, με κοινωνικές και ανθρωπιστικές αρχές, χωρίς θρησκευτικές και πολιτισμικές προκαταλήψεις, (ΦΕΚ 303Β/3-03-2003) β. η δημιουργία συνθηκών που παρέχουν σε κάθε άτομο τη δυνατότητα της δια βίου ανανέωσης γνώσεων και δεξιοτήτων, γ. η καλλιέργεια της ικανότητας κάθε ατόμου για κριτική προσέγγιση των νέων τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας, δ. η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής μέσα από την παροχή ίσων ευκαιριών και την καλλιέργεια κοινών στάσεων και αξιών, ε. η καλλιέργεια της συνείδησης του ευρωπαίου πολίτη με την ταυτόχρονη διατήρηση της εθνικής μας ταυτότητας και της πολιτισμικής μας αυτογνωσίας και στ. Η ανάπτυξη πνεύματος συνεργασίας και συλλογικότητας. (ΦΕΚ 303Β/3-03-2003) Όμως για να επιτευχθεί μια τέτοια προσέγγιση, σύγχρονη και αναγκαία απαιτούνται αλλαγές στα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Α.Π.Σ.), στην οργάνωση του σχολικού χρόνου, στη συγγραφή νέων βιβλίων και στην παραγωγή καταλληλότερου γενικά εκπαιδευτικού υλικού που θα συμβάλλει δειλά στην αρχή στην αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος. Αναμφίβολα, επίσης σημαντικός παράγοντας στη διαδικασία αυτή είναι και ο ρόλος του ίδιου του εκπαιδευτικού που χρειάζεται επαναπροσδιορισμό αλλά και πρόσθετη στήριξη και υποστήριξη για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήματος.. 2 ΤΑ ΝΕΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Το όραμα λοιπόν μιας νέας τάξης πραγμάτων που θα υπερισχύσει στον εκπαιδευτικό χώρο και θα προκαλέσει αλλαγές στα μέχρι πρότινος εκπαιδευτικά και μαθησιακά δεδομένα έχει αρχίσει να γίνεται πραγματικότητα τα τελευταία πέντε χρόνια. Πρόκειται για μια σπουδαία προσπάθεια που από το 20003 ξεκίνησε πιλοτικά Aκαι καθιερώθηκε εξ ολοκλήρου το 2005. Η

προσπάθεια εκσυγχρονισμού του εκπαιδευτικού συστήματος και η αποδέσμευση του από απαρχαιωμένες αντιλήψεις περί εκπαίδευσης και διδασκαλίας συνοδεύτηκε από την αλλαγή των Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών (ΑΠΣ) του Δημοτικού και του Γυμνασίου, της εννιάχρονης δηλαδή υποχρεωτικής εκπαίδευσης Για περισσότερο από μια δεκαετία, η συζήτηση και η αναζήτηση των ειδικών επιστημόνων εστιάζεται στις αλλαγές στη διδακτική προσέγγιση και στα Αναλυτικά Προγράμματα σπουδών ώστε: το σχολείο να καταστεί ικανό να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις και τις ανάγκες της κοινωνίας. (Τσαλικίδου, 2002) οι μαθητές να αποκτήσουν ικανότητες και δεξιότητες, όπως η καλλιέργεια κριτικής ικανότητας και δημιουργικής σκέψης, που θα τους βοηθήσουν να δημιουργούν συνδέσεις μεταξύ και δια μέσου των επιμέρους επιστημονικών πεδίων, με στόχο να μπορούν αργότερα να προσαρμόζονται στις διαρκώς μεταβαλλόμενες κοινωνικές συνθήκες και εργασιακά περιβάλλοντα. (Τσαλικίδου, 2002) Για την υλοποίηση του εκπαιδευτικού σχεδιασμού από το Νηπιαγωγείο έως και την Γ Γυμνασίου δύο είναι οι λέξεις- κλειδιά που θα λύσουν το γρίφο των πολυσυζητημένων εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων, «διαθεματικότητα» ή «διαθεματική προσέγγιση» και «διεπιστημονικότητα». Πρόκειται για μια καινοτομία που με το που εμφανίστηκε στα ΑΠΣ και ΔΕΠΠΣ τάραξε τα λιμνάζοντα νερά της σχολικής κοινότητας με αποτέλεσμα τις ποικίλες αντιδράσεις από όλες τις πλευρές διδάσκοντες, διδασκόμενους, γονείς. Αξίζει να τονισθεί σε αυτό το σημείο ότι στα νέα ΑΠΣ που συντάσσονται για πρώτη φορά από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, η γνώση παρουσιάζεται ενιαία και πολυπρισματική ταυτόχρονα, με βελτιωμένη την σπειροειδή ανάπτυξη της ύλης σε όλα τα μαθήματα. Συντάσσονται για πρώτη φορά Δ.Ε.Π.Π.Σ. προγραμμάτων των βασικών δραστηριοτήτων του Νηπιαγωγείου, που δεν υπήρχαν, καθώς και Δ.Ε.Π.Π.Σ. και Α.Π.Σ. όλων των μαθημάτων του Δημοτικού(δεν υπήρχαν για ορισμένα μαθήματα) και του Γυμνασίου, όλα κάτω από το πρίσμα μιας νέας θεώρησης, με πολλές καινοτομίες και με αποκορύφωμα τη διαθεματική προσέγγιση της γνώσης. (Αλαχιώτης, 2002 ). Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, όπως προαναφέρθηκε, συνοδεύτηκε από αλλαγή και των διδακτικών πακέτων στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο αλλά και 2

γενικότερα στο συνολικό εκπαιδευτικό υλικό στην υποχρεωτική εκπαίδευση. Για την ακρίβεια από τη σχολική χρονιά 2006/07 εισάγονται 26 νέα βιβλία στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου και 30 νέα βιβλία σε όλες τις τάξεις του Δημοτικού. Συνολικά, τα επόμενα χρόνια (2007/08 και 2008/09), σύμφωνα με τον προγραμματισμό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου άλλαξαν 73 βιβλία - εκπαιδευτικά πακέτα (πρόκειται για το βιβλίο του μαθητή, του καθηγητή και βοήθημα) στο Γυμνάσιο και 52 στο Δημοτικό Σχολείο, όπου περιλαμβάνονται το Βιβλίο του Μαθητή, Τετράδιο Εργασιών στα περισσότερα μαθήματα και Βιβλίο για τον Εκπαιδευτικό). Η συγγραφή των βιβλίων έχει γίνει στη βάση του νέου Ενιαίου Προγράμματος Σπουδών της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο. Σύμφωνα με τον Σταμάτη Αλαχιώτη, Πρόεδρο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου την περίοδο σύνθεσης του νέου Ενιαίου Προγράμματος Σπουδών «το Δ.Ε.Π.Π.Σ. και τα Α.Π.Σ. εκσυγχρονίζουν το περιεχόμενο σπουδών της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, όπου τούτο κρίνεται αναγκαίο και εισάγουν αρκετές καινοτομίες για τα δεδομένα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος». (Θεριανός,., Κάτσικας,, Φατούρου., 2008). 3 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΩΝ Δ.Ε.Π.Π.Σ ΚΑΙ ΤΩΝ Α.Π.Σ. Οι σπουδαιότερες από τις καινοτομίες που διαφοροποιούν τα Δ.Ε.Π.Π.Σ. και τα Α.Π.Σ. από τα ισχύοντα Προγράμματα Σπουδών και αναβαθμίζουν την ποιότητα της Εκπαίδευσης είναι οι εξής:. Καθιερώνουν τη διαθεματική προσέγγιση στη σχολική γνώση, επιλογή που είναι σύμφωνη με τις σύγχρονες επιστημολογικές, ψυχολογικές και διδακτικές θεωρίες. 2. Δεν αρκούνται στην απλή παράθεση της «διδακτέας ύλης», αλλά αντιστοιχίζουν στόχους περιεχόμενο διδακτικές δραστηριότητες στο επίπεδο κάθε διδακτικής ενότητας. Έτσι, βοηθούν τους συγγραφείς αλλά και τους εκπαιδευτικούς της τάξης να εφαρμόσουν ποικίλες εναλλακτικές προσεγγίσεις, πέραν του καθιερωμένου μονόλογου και της ερωταπόκρισης. 3. Καθιερώνουν την εκπόνηση σχεδίων εργασίας (projects) στα πλαίσια όλων των μαθημάτων. Με τον τρόπο αυτό (α) διασφαλίζονται οι προϋποθέσεις για προωθημένες διαθεματικές προσεγγίσεις και (β) αναπτύσσονται στους μαθητές οι γνωστικο-κοινωνικές 3

δεξιότητες του επιστημονικού τρόπου σκέψης. Οι δεξιότητες αυτές είναι αναγκαίες για την αυτό-ρυθμιζόμενη μάθηση, που προϋποθέτει η δια βίου εκπαίδευση. 4. Καθιερώνουν την ευέλικτη ζώνη που συμβάλλει στη σύνδεση της σχολικής γνώσης με τα βιώματα των μαθητών και τα προβλήματα της σύγχρονης ζωής. 5. Συνδέουν οργανικά την αξιολόγηση με τις υπόλοιπες διαδικασίες της διδασκαλίας, προτείνοντας ποικίλες μορφές και τεχνικές αξιολόγησης. 6. Παραθέτουν τις παραμέτρους για τη συγγραφή νέων διδακτικών βιβλίων, ώστε να διασφαλιστούν οι προδιαγραφές που απαιτεί η σύγχρονη βιβλιογραφία. 7. Βελτιώνουν τον αναγνωστικό, μαθηματικό και φυσικοεπιστημονικό αλφαβητισμό (γραμματισμό)». (Θεριανός,., Κάτσικας,., Φατούρου,., 2008) Πιο συγκεκριμένα, η γνώση προσφέρεται με απλό και εύληπτο τρόπο για να κατακτάται από όλους τους μαθητές, αμβλύνοντας τις όποιες κοινωνικές διαφορές προκαλούν ανισότητα στις ευκαιρίες. Επιπλέον, είναι υψηλής επιστημονικής ποιότητας σύμφωνα με την διεθνή πρακτική για τα curricula, η μάθηση θεωρείται όχι μόνο προϊόν αλλά και διαδικασία αυτενέργειας και ανακάλυψης. Η γνώση παρουσιάζεται ενιαία και πολυπρισματική με δυνατότητες ενοποίησης της ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύονται από τα νέα ΑΠΣ και ΔΕΠΠΣ δεξιότητες, αξίες, στάσεις και συμπεριφορές. (Αλαχιώτης& Καρατζιά- Σταυλιώτη, 2009) Η διαθεματική προσέγγιση θεωρείται ο τρόπος οργάνωσης του Α.Π. που καταργεί ως πλαίσια επιλογής και οργάνωσης της σχολικής γνώσης τα διακριτά μαθήματα. Αντιμετωπίζει τη γνώση ως ενιαία ολότητα, την οποία προσεγγίζει μέσα από τη (συλλογική συνήθως) διερεύνηση θεμάτων, που παρουσιάζουν ενδιαφέρον, σύμφωνα με τα κριτήρια των μαθητών. Είναι η κατά το δυνατόν οριζόντια διασύνδεση των επιμέρους γνωστικών αντικειμένων (θεμάτων) του Α.Π. ώστε να επιτυγχάνεται η εξέταση ενός θέματος από πολλές οπτικές-επιστημονικές γωνίες, και η καλλιέργεια σχετικών δεξιοτήτων, στάσεων και αξιών. Η διεπιστημονικότητα από την άλλη πλευρά μπορεί φαινομενικά να συνάδει με τη διαθεματικότητα, ωστόσο διαφέρει ουσιαστικά, καθώς η δεύτερη προσέγγιση αφορά την περίπτωση κατά την οποία το υπό εξέταση αντικείμενο (θέμα) απαιτεί τη συμβολή διαφόρων επιστημών. Η παραπάνω διαφοροποίηση καταδεικνύει και τον προβληματισμό του παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τον προσδιορισμό του νέου ενιαίου πλαισίου σπουδών με το επίθετο διαθεματικό αντί διεπιστημονικό (Αλαχιώτης, 2002). Ως εκ τούτου, ένα ευρύτερο 4

συμπέρασμα είναι ότι ο όρος διαθεματικότητα υπερβαίνει την διεπιστημονικότητα και την υπερκαλύπτει καθώς επιχειρείται μέσα από τα ΑΠΣ να πραγματοποιούνται προεκτάσεις όχι μόνο στον επιστημονικό κλάδο αλλά όπου είναι δυνατό και σε επίπεδο τέχνης και τεχνολογίας, επιδιώκοντας την καλλιέργεια στάσεων δεξιοτήτων των μαθητών, την ολόπλευρη απόκτηση γνώσεων, τη διαμόρφωση προσωπικοτήτων μέσα από τη διερεύνηση θεμάτων.. 4 Η ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΝΕΟ Δ.Ε.Π.Π.Σ. Η διαθεματικότητα και η διεπιστημονικότητα ως μεθοδολογικές προσεγγίσεις στο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) και στο πλαίσιο των νεωτεριστικών και καινοτόμων εκπαιδευτικών δράσεων και προτάσεων για τη διδασκαλία των μαθημάτων στην υποχρεωτική εκπαίδευση, αποτελούν βασικές προϋποθέσεις προώθησης θεμάτων πολυπολιτισμικής και διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, αλλά και σφαιρικής (ολιστικής) προσέγγισης των επί μέρους γνωστικών θεμάτων. Είναι γεγονός ότι η διάχυση πολιτισμικών και κοινωνικών στοιχείων, καθώς και η έννοια της Ευρωπαϊκής διάστασης στην παρεχόμενη υποχρεωτική εκπαίδευση στο σχολείο αποτελούν κάποιους από τους βασικούς στόχους του εκπαιδευτικού μας συστήματος που γίνεται όλο και πιο πλουραλιστικό για να μπορέσει να ανταποκριθεί στην πολυπολιτισμικότητα και πολυγλωσσία στην αρχή του 2 ου αιώνα. (Καφετζόπουλος, Κ., Φωτιάδου, Τ., Χρυσοχόος Ι.,2002) Ο όρος διαθεματικότητα πρεσβεύει ευρύτατα ένα σύστημα, μια ιδέα, μια νέα τάξη εκπαιδευτικών πραγμάτων που συναντάται σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια μέσα στο σχολικό περιβάλλον ύστερα από την αντικατάσταση των παλιών με τα νέα βιβλία του Δημοτικού και του Γυμνασίου. H μέθοδος της διαθεματικής προσέγγισης αντικατοπτρίζεται ιδιαίτερα στις διαθεματικές σχολικές δραστηριότητες, στα σχέδια εργασίας(project) και στην λεγόμενη Ευέλικτη Ζώνη. 5

. 4. ΣΧΕΔΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (projects) Η εργασία στο σχολείο με σχέδια εργασίας (projects) συνδέεται σταδιακά όχι μόνο με την παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού αλλά και με τη μαθησιακή διαδικασία, με τον τρόπο λειτουργίας των σχολικών μονάδων, την εκπαιδευτική αποκέντρωση, τη διοίκηση, καθώς και τη χρηματοδότηση των σχολείων. Η μέθοδος project μπορεί να υλοποιηθεί: Α) με συναντήσεις συνεργασίας υπό μορφή ομάδων εργασίας σε τακτά χρονικά διαστήματα όπου η ουσιαστική συμμετοχή του εκπαιδευτικού σε εργαστήρια μάθησης ενθαρρύνεται σε σημαντικό βαθμό, Β) με ανοιχτή και εξ αποστάσεως επιμόρφωση και υποστήριξη των εκπαιδευτικών μέσω ηλεκτρονικού κόμβου και αξιοποίηση της τεχνολογίας, και Γ) με ενδοσχολική επιμόρφωση που συνδέεται με την αυτομόρφωση και τη διάσταση του εκπαιδευτικού ως ερευνητή. (Καφετζόπουλος, Φωτιάδου, Χρυσοχόος, 2002) Η μέθοδος των σχεδίων εργασίας εξυπηρετεί άμεσα τη διαθεματική προσέγγιση με την οποία το πρόγραμμα του σχολείου γίνεται: α) ελαστικό, ευέλικτο, και ευπροσάρμοστο στις ανάγκες των μαθητών και τις ιδιαιτερότητες του σχολείου, και β) δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να προγραμματίσει αλλά και αξιολογήσει το εκπαιδευτικό έργο. (Καφετζόπουλος, Φωτιάδου, Χρυσοχόος, 2002) Συγχρόνως, τα διδασκόμενα μαθήματα στο σχολείο μπορούν να προσεγγίζονται μέσα από το πρίσμα μιας διαθεματικής προσέγγισης, η οποία θα συνεκτιμά επικαλύψεις και θα υποβοηθά στη συνεργατική έρευνα με συμμετοχή μαθητών και εκπαιδευτικών. Με αυτή την έννοια, η βασική μονάδα του προγράμματος είναι ο κύκλος μαθημάτων που γίνονται αντικείμενο σχεδιασμού, επεξεργασίας, διαπραγμάτευσης, εφαρμογής, αξιολόγησης, και έρευνας. Η Διαθεματική προσέγγιση της διδασκαλίας των μαθημάτων στο σχολείο μπορεί να αξιοποιηθεί μέσα από γνωστικά αντικείμενα που μελετώνται με σχολικές δραστηριότητες (π.χ. εκθέσεις, εκδηλώσεις, επισκέψεις επιστημόνων στο σχολείο) αλλά και με βιωματικές διαδικασίες και έρευνα μέσω της υλοποίησης των σχεδίων εργασίας (projects) εντός και εκτός του σχολείου με τη δυνατότητα συνδυασμού μαθημάτων. Οι Θετικές Επιστήμες, οι Ανθρωπιστικές Επιστήμες, οι Κοινωνικές Επιστήμες και οι Γλώσσες (Ελληνικά και Ξένες 6

Γλώσσες) αποτελούν μια ομαδοποίηση ενός ευρύτερου κύκλου μαθημάτων. (Καφετζόπουλος, Φωτιάδου, Χρυσοχόος, 2002). 4. 2 ΕΥΕΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗ Στο πλαίσιο διαμόρφωσης του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραμμάτων Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ.) εντάσσεται και η καινοτομία, της «Ευέλικτης Ζώνης». Η Ευέλικτη Ζώνη στο Νηπιαγωγείο, το Δημοτικό και το Γυμνάσιο έχει ιδιαίτερη παιδαγωγική σημασία, καθώς, πέραν των άλλων, μπορεί να λειτουργήσει και σαν «φίλτρο διαχωρισμού» των ποικίλων καινοτόμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων προκειμένου να επιλέγονται ανάλογα με την επιτυχία τους ορισμένα και να αποτελούν στη συνέχεια συστατικό στοιχείο της Ευέλικτης Ζώνης. Με τον τρόπο αυτό ουσιαστικοποιείται περισσότερο η πιλοτική διαδικασία αποκτώντας συγκεκριμένο στόχο, ενώ αποφορτίζεται η αοριστία της τύχης επιτυχών καινοτόμων προγραμμάτων, καθώς δεν είναι εύκολο να εντάσσονται στο ήδη ασφυκτικό ωρολόγιο πρόγραμμα. Μια τέτοια κατάσταση όπως διαμορφώνεται από τη δυναμική της Ευέλικτης Ζώνης συμβάλλει και στη συνεχή ανανέωση, προσαρμογή και εμπλουτισμό της διδακτικής πράξης με επίκαιρα, σύγχρονα και αποτελεσματικά παιδαγωγικά βήματα. Η Ευέλικτη Ζώνη είναι επίσης το επίπεδο εκείνο στο οποίο προβάλλεται καθαρά η διαθεματική προσέγγιση της γνώσης και λειτουργεί συμπληρωματικά με το Δ.Ε.Π.Π.Σ. ουσιαστικοποιώντας τη διαθεματικότητα σε ένα προχωρημένο βαθμό. (ΦΕΚ 304Β/3-03-2003) Απώτερος στόχος της Ευέλικτης Ζώνης είναι η παιδαγωγική και διδακτική αυτονόμηση των εκπαιδευτικών υπέρ της δραστηριοποίησης των μαθητών, η προαγωγή της συλλογικής προσπάθειας και η μείωση του γνωσιοκεντρικού χαρακτήρα του σημερινού σχολείου. Επιπρόσθετα, η παρεχόμενη με τον τρόπο που προαναφέρθηκε γνώση στην Ευέλικτη Ζώνη θα συμβάλλει στην πιο έγκυρη ενημέρωση των μαθητών για ποικίλα θέματα -που πολλές φορές πραγματεύονται και τα Μ.Μ.Ε. - τα οποία με τον τρόπο τους συμβάλλουν στη διαμόρφωση του παιδαγωγικού περιβάλλοντος. Αυτό το παιδαγωγικό περιβάλλον πρέπει να περιφρουρήσει το σχολείο και να το αναβαθμίσει. Η προτεινόμενη καινοτομία συμβάλλει ουσιαστικά προς αυτήν την κατεύθυνση και θα αναδειχθεί πολύ περισσότερο σε ένα σχολείο «Διευρυμένου Ωραρίου». (ΦΕΚ 304Β/3-03-2003) 7

Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι η Ευέλικτη Ζώνη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης αποτελεί καινοτομία του Υπουργείου Παιδείας μέσω του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου που αποβλέπει την αναβάθμιση του κοινωνικού και πολιτιστικού ρόλου του σχολείου, συμβάλλοντας έτσι στην επιδιωκόμενη ενίσχυση του σχολικού παιδαγωγικού περιβάλλοντος. Η καινοτομία αυτή βασίζεται στη διαθεματική προσέγγιση της γνώσης, προωθεί την ανάπτυξη σχεδίων εργασίας (projects), τν ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και ενισχύει τη δημιουργική και διερευνητική μάθηση και την κριτική σκέψη. (Αλαχιώτης, 2002). 4. 3 ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Η διαθεματική προσέγγιση ευρύτερα γίνεται εμφανής στα πλαίσια του σχολικού χώρου μέσα από καθημερινές διαθεματικές δραστηριότητες, ασκήσεις και εργασίες που επιλέγει ο εκπαιδευτικός σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα και τη σύσταση της τάξης του. Οι σχολικές δραστηριότητες ταξινομούνται σε δύο κατηγορίες: i) Δραστηριότητες με χαρακτήρα θεματικό, οι οποίες διευκολύνουν την προώθηση των στόχων του συγκεκριμένου διδακτικού αντικειμένου, με την κατανόηση και επεξεργασία βασικών εννοιών της αντίστοιχης επιστήμης και την απόκτηση σχετικών δεξιοτήτων. ii) Δραστηριότητες με χαρακτήρα διαθεματικό, οι οποίες βασίζονται στην επεξεργασία διαθεματικών εννοιών, όπως αυτές προσδιορίζονται στα αντίστοιχα Δ.Ε.Π.Π.Σ., οι οποίες, επιπλέον, διευκολύνουν τη διαθεματική προσέγγιση με τη συσχέτιση γνώσεων από διαφορετικά διδακτικά αντικείμενα αλλά και με εμπειρίες από την καθημερινή ζωή. (ΦΕΚ 303Β/3-03-2003) Μέσα από τις διαθεματικές δραστηριότητες η γνώση από δασκαλοκεντρική γίνεται μαθητοκεντρική καθώς ο μαθητής δεν αποτελεί έναν παθητικό δέκτη αλλά τον ενεργό λήπτη του μαθησιακού αγαθού. Η μάθηση βασίζεται στην αυτενέργεια και ο μαθητής είναι ελεύθερος να ερευνήσει τις θεματικές στις οποίες τον οδηγούν τα ενδιαφέροντά του. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού από την άλλη είναι βοηθητικός αλλά συνάμα καθοριστικός ενώ ενισχύεται η ομαδοσυνεργατική μέθοδος κατά την οποί για τη διεκπεραίωση των δραστηριοτήτων, οι μαθητές δουλεύουν ομαδικά. Η πρόταση του Π Ι, όσον αφορά τη διαθεματική προσέγγιση της γνώσης, με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ.), καθώς και με τα συνακόλουθα 8

διαθεματικά Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών, αποτελεί σοβαρή παρέμβαση στο εκπαιδευτικό σύστημα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης της χώρας μας (Παναγάκος, 2002, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο). Ιδιαίτερα αξιόλογη και πρωτοποριακή για τον εκπαιδευτικό χώρο προσπάθεια έγινε με την αλλαγή των παλιών Αναλυτικών Προγραμμάτων με τα νέα που χαρακτηρίζονται από τη διαθεματικότητα ως κύριο άξονα, ως μια καινοτομία στο εκπαιδευτικό σύστημα, πράγμα που έχει μεγάλη σημασία στη διαμόρφωση των ρόλων και των διδασκόντων και των διδασκομένων. Πιο συγκεκριμένα, δε θεωρείται ικανοποιητική η καθιερωμένη πρακτική απόλυτης οργάνωσης σχολικής γνώσης σε ανεξάρτητα και άσχετα μεταξύ τους διακριτά σχολικά μαθήματα, τα οποία αντιπροσωπεύουν σε απλοποιημένη μορφή το περιεχόμενο και τον τρόπο οργάνωσης της επιστημονικής γνώσης στον πανεπιστημιακό χώρο. Και τούτο, γιατί η πρακτική των αυτοτελών και ανεξαρτήτων μεταξύ τους μαθημάτων καθιστά τη σχολική γνώση αποσπασματική, αφηρημένη, μη συσχετιζόμενη άμεσα με τα βιώματα, τις ανάγκες και τις αντιλήψεις των μαθητών, με αποτέλεσμα να γίνεται εν πολλοίς αδιάφορη και σε τελική ανάλυση να μετατρέπεται σε απλό άθροισμα πληροφοριών. 2. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 2. ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ Α.Π.Σ. ΚΑΙ Δ.Ε.Π.Π.Σ Οι πολύ έντονές και εκτεταμένες αλλαγές που λαμβάνουν χώρα τα τελευταία κυρίως χρόνια στη χώρα μας δεν θα μπορούσαν να αφήσουν ανεπηρέαστη και την εκπαιδευτική διαδικασία. Όλο και περισσότερο γίνεται λόγος για την ενίσχυση του παιδαγωγικού ρόλου του σχολείου και για την ανάγκη στενότερης σύνδεσης του με την κοινωνία και την αγορά εργασίας (Καρατζιά- Σταυλιώτη, 2002) κατ επέκταση. Στη σύγχρονη κοινωνία εμφανίζεται ένα πλήθος από διαφορετικές επιλογές σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, με νέα επαγγέλματα, νέους κλάδους στην επιστήμη και στην τεχνολογία, νέες τάσεις στην τέχνη, νέες δυνατότητες στη διάθεση του ελεύθερου χρόνου. Ένα σύγχρονο και αποτελεσματικό εκπαιδευτικό σύστημα θα πρέπει να λειτουργεί με τρόπο που να ευνοείται η ανάδειξη των ενδιαφερόντων κάθε μαθητή και η ενθάρρυνση των κλίσεών του. 9

Στη διαδικασία αυτή κρίσιμο στοιχείο είναι η κατάλληλη προσαρμογή των Α.Π.Σ., του διδακτικού υλικού και των μεθοδολογικών προσεγγίσεων.. (ΦΕΚ 303Β/3-03-2003) Με τις αρχές και τους σκοπούς της αγωγής και της διδασκαλίας τίθεται το γενικό πλαίσιο και ορίζονται οι κατευθυντήριοι άξονες για τον προσδιορισμό του περιεχομένου σπουδών και της εκπαιδευτικής διαδικασίας της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Τόσο η διδασκαλία αυτού του περιεχομένου όσο και η διαδικασία επεξεργασίας των διαφόρων εννοιών και πληροφοριών, πρέπει να διασφαλίζει την εσωτερική συνοχή, τη συνέχεια και την ενιαία ανάπτυξη αλλά και τις διεπιστημονικές θεωρήσεις και συσχετίσεις και τις διαθεματικές προεκτάσεις. Τα στοιχεία περιλαμβάνονται στο νέο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ.) για τη διαμόρφωση του οποίου ελήφθησαν υπόψη και οι σχετικές με την εκπαίδευση διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας και των συλλογικών αποφάσεων των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. («Οδηγίες προς συγγραφείς και τον εκπαιδευτικό για τη διάχυση της διαθεματικότητας», (Δ.Ε.Π.Π.Σ./ΦΕΚ 304Β/3-03-2003) 2. 2 ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ Α.Π.Σ. ΚΑΙ Δ.Ε.Π.Π.Σ. Για τη διαμόρφωση και εισαγωγή των νέων Αναλυτικών προγραμμάτων στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο, έχει δημιουργηθεί μια ολόκληρη φιλοσοφία, ένα επιστημονικό υπόβαθρο που έχει δικτυωθεί σε διάφορους κλάδους από την παιδαγωγική, τη διδακτική, την ψυχολογικήεξελικτική θεώρηση και τέλος την κοινωνική, πολιτισμική. Ουσιαστικά η διαμόρφωση του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραμμάτων Σπουδών αλλά και των εκάστοτε Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών καθώς και η συνακόλουθη φιλοσοφία, κοσμοθεωρία, συνοδεύεται από πλούσια βιβλιογραφία, δίνοντας βάση σε επιστημολογικού περιεχομένου, ψυχολογικού και παιδαγωγικού περιεχομένου επιχειρήματα. Σήμερα που η επιστήμη και η τεχνολογία αναπτύσσονται ραγδαία και που οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές αλλαγές επηρεάζουν άμεσα και «χωρίς σύνορα» τις διάφορες χώρες, η συζήτηση για την καλύτερη οργάνωση των Α.Π.Σ. κατευθύνεται όλο και περισσότερο προς την ολιστική και διαθεματική προσέγγιση της γνώσης με ανακαλυπτικές, συμμετοχικές και βιωματικές μεθοδολογίες. «Αυτή η προσέγγιση της γνώσης ανάγει την αποσπασματική γνώση που συνεπάγεται ο πλήρης διαχωρισμός των γνωστικών αντικειμένων- σε ολιστική και 20