στην Ανατολική και Νότιο-Ανατολική Ευρώπη και Κεντρική Ασία ιάλεξη 1: Γενική επισκόπηση Φτώχειας και Ανάπτυξης στην ΑΕ- ΝΑE και ΚΑ Επίπεδα και τάσεις φτώχειας στην ΑΕ- ΝΑΕ και ΚΑ Αιτίες της (αύξησης) φτώχειας Οι σχέσεις µεταξύ φτώχειας, ανάπτυξης και ανισότητας στην ΑΕ-ΝΑΕ και ΚΑ Η καταπολέµηση της φτώχειας Σκοποί του µαθήµατος Περιοχές και χώρες που καλύπτονται Η φτώχεια έχει αυξηθεί δραµατικά στην Ανατολική Ευρώπη και Κεντρική Ασία ιάγραµµα 1.1: Ποσοστό Απόλυτης Φτώχειας στην Ανατολική Ευρώπη και Κεντρική Ασία 3 Πηγή: PovcalNet, World Bank ΙΑΑ Ισοδύναµη Αγοραστική Αξία 2 2 % µε εισόδηµα < $2.15 (ΙΑΑ) ανά 1 µέρα 1 1987 199 1993 1996 1999 21 Χρόνος το 199, 1/2 φτωχός. το 1999, σχεδόν ¼ φτωχός το 21, σχεδόν 1/5 φτωχός. Γενική αιτία ήταν η κατάρρευση του ανατολικού µπλοκ και των οικονοµιών της περιοχής. Αλλά φτώχεια παραµένει υψηλή ακόµα και αν η µεγέθυνση πολλών χωρών έχει αυξηθεί. Μακεδονίας 1
Χάρτης Ανατολικής Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας Περιοχές της Ανατολικής Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας Πίνακας 1.1: Περιοχές της Ανατολικής Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας Νότιο-Ανατολική Ευρώπη υτική Συνοµοσπονδία Ανεξαρτήτων Κρατών Κεντρική Ασία Κεντρική Ευρώπη Αλβανία Λευκορωσία Αρµενία Καζακστάν Εσθονία Τσεχία Βουλγαρία Μολδαβία Αζερµπαιτζάν Κιρκασία Λεττονία Ουγγαρία Κροατία Ρωσία Γεωργία Τατζικιστάν Λιθουανία Πολωνία ΠΓ Μ Ουκρανία Τουρκµενιστάν Σλοβακία Ρουµανία Ουζµπεκιστάν Σλοβενία Βοσνία-Ερζογοβίνη Σερβία & Μαυροβούνιο Στα στοιχεία που παρουσιάζονται παρακάτω, Βοσνία-Ερζογοβίνη και Σερβία & Μαυροβούνιο δεν συµπεριλαµβάνονται Η φτώχεια είναι υψηλότερη στην ΚΑ, στο Καύκασο και στην ΣΑΚ ιαγ. 1.2: Ποσοστό Απόλυτης Φτώχειας ανά περιοχή % µε εισόδηµα < $2.15 (ΙΑΑ) ανά µέρα 5 4 3 2 1 Πηγή: PovcalNet World Bank 199 21 Χρόνος Νότιο-Ανατολική Ευρώπη υτική Συνοµοσπονδία Ανεξαρτήτων Κρατών Κεντρική Ασία Κεντρική Ευρώπη Τα στοιχεία για την είναι για 1987 και 2 Και οι αυξήσεις ήταν µεγαλύτερες σε αυτές τις περιοχές συν ΝΑΕ. Φτώχεια έχει µειωθεί στην (και στα Κράτη). Μακεδονίας 2
Περισσότερο από το µισό όλων των φτωχών στην ΑΕ και ΚΑ βρίσκονται στην ΣΑΚ ιαγ. 1.3: Ποσοστό φτωχών στην Ανατολική Ευρώπη και Κεντρική Ασια ανά περιοχή 1% 1% 6% 7% Νότιο-Ανατολική Ευρώπη 26% υτική Συνοµοσπονδία Ανεξαρτήτων Κρατών Κεντρική Ασία 54% Πηγή: PovcalNet World Bank Υπολογίζεται από τα πιο πρόσφατα στοιχεία (1996-21) Κεντρική Ευρώπη και ένα τέταρτο βρίσκονται στην Κεντρική Ασία. Στην ΣΑΚ, η φτώχεια είναι υψηλότερη στη Μολδαβία ιαγ. 1.4α: Ποσοστό Απόλυτης Φτώχειας στην υτική ΣΑΚ ιάγ. 1.4β: Ποσοστό όλων των φτωχών της υτικής ΣΑΚ 7 % µε εισόδηµα < $2.15 ανά 6 5 4 3 2 1 3 6 Λευκορωσία Μολδαβία Ρωσία Ουκρανία Λευκορωσία Μολδαβία Ρωσία Ουκρανία Πηγή: PovcalNet World Bank Υπολογίζεται από τα πιο πρόσφατα στοιχεία (1999-21) Αλλά σχεδόν 2/3 των φτωχών της περιοχής βρίσκονται στην Ρωσία Στην Νότιο-Ανατολική Ευρώπη, η Φτώχεια είναι υψηλότερη στην Ρουµανία ιαγ. 1.5α: Ποσοστά Απόλυτης Φτώχειας στη Νότιο- Ανατολική Ευρώπη ιάγ. 1.5β: Ποσοστό όλων των φτωχών της Νότιο-Ανατολικής Ευρώπης ανά χώρα % µε εισόδηµα < $2.15 ανά µέρα 2 2 1 1 Αλβανία (22) Βουλγαρία (21) Κροατία ΠΓ Μ (1998) Ρουµανία (21) (2) 72% 6% 21% 1% Αλβανία Βουλγαρία Κροατία ΠΓ Μ Ρουµανία Πηγή: PovcalNet World Bank και σχεδόν ¾ των φτωχών της περιοχής βρίσκονται στην Ρουµανία. Μακεδονίας 3
Αιτίες της αύξησης της φτώχειας στην δεκαετία 199-99 στην ΑΕ, ΝΑΕ και ΚΑ Η αύξηση της φτώχειας προκλήθηκε από την δραµατική µείωση της συνολικής παραγωγής που ακολούθησε την κατάρρευση του πολιτικού και οικονοµικού συστήµατος του ανατολικού µπλοκ. Η κατάσταση χειροτέρεψε από την αύξηση ανισότητας Και από την µείωση κρατικών δαπανών στις δηµόσιες υπηρεσίες και κοινωνική ασφάλιση. Αθροιστικά, στην 199-98 το ΑΕΠ µειώθηκε 2 στην ΑΕ και ΚΑ σταθερές τιµές 2 διεθνή $ 1 8 6 4 2 ιαγ. 1.6: Αθροιστικό ΑΕΠ κατά κεφαλή (ΙΑΑ $) στην Ανατολική Ευρώπη και Κεντρική Ασία 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 Πηγή: WDI, World Bank ΑΕΠ Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Μόλις το 24, το ΑΕΠ έχει γυρίσει στην 199 τιµή του. Μεταβλητότητα στα µεγέθη της αρχικής µείωσης της παραγωγής και στους ρυθµούς ανάκαµψης ιαγ. 1.7: ΑΕΠ κατά κεφαλή, ΙΑΑ (σταθερές τιµές 2 διεθνή $, 199=1) 18 16 14 12 1 8 6 4 2 199 1992 1994 1996 1998 2 22 24 Γεωργία Καζακστάν Λιθουανία Πολωνία Ρουµανία Ρωσία Πηγή: WDI, World Bank Γεωργία η µεγαλύτερη µείωση και η πιο αργή ανάκαµψη. Πολωνία η µικρότερη µείωση και η γρηγορότερη ανάκαµψη. τελείως διαφορετική τάση. Μακεδονίας 4
Υπάρχουν και τεράστιες διαφορές στα επίπεδα της ανάπτυξης στην ΑΕ και ΚΑ ιαγ. 1.8: ΑΕΠ κατά κεφαλή, ΙΑΑ 24 τρέχουσα διεθνή $ 16 14 12 1 8 6 4 2 Νότιο-Ανατολική Ευρώπη υτική Συνοµοσπονδία Ανεξαρτήτων Κρατών Κεντρική Ασία Κεντρική Ευρώπη Πηγή: WDI, World Bank Κατά µέσο όρο, τα εισοδήµατα στον Καύκασο και ΚΑ είναι µισά αυτών της ΝΑΕ, ς και ΣΑΚ. Και τα εισοδήµατα στην ΝΑΕ, και ΣΑΚ είναι µικρότερα από 2/3 αυτών στα Κράτη και στην Κεντρική Ευρώπη. Η σχέση ανάµεσα στα επίπεδα φτώχειας και ανάπτυξης είναι δυνατή ιαγ. 1.9: Απόλυτη Φτώχεια και Οικονοµική Ανάπτυξη στην Ανατολική Ευρώπη και Κεντρική Ασία % µε είσοδηµα < $2.15 (ΙΑΑ), 21 5 Κ. Ασια 4 3 ΣΑΚ 2 1 ΝΑΕ Κ. Ευρώπη 5 1 15 2 ΑΕΠ κατά κεφαλή, ΙΑΑ $, 24 Πηγή: PovcalNet & WDI, World Bank Η ανισότητα εισοδήµατος αυξήθηκε σε πολλές χώρες του πρώην ανατολικού µπλοκ.5.4 ιαγ. 1.1: Gini συντηλεστής ανισότητας εισοδήµατος Πηγή: TransMONEE, UNICEF, 1987 & 2 PovcalNet World Bank.3.2 1989 22.1 Στην αρχή της δεκαετίας 9, πολλές χώρες της ΑΕ είχαν από τα πιο χαµηλά επίπεδα ανισότητας στο κόσµο. Στο τέλος της δεκαετίας, είχαν από τα πιο υψηλά επίπεδα ανισότητας. Οι φτωχοί έχουν ένα µικρότερο κοµµάτι µιας µειωµένης πίτας. Πάλι, διαφορετική τάση στην. Μακεδονίας 5
Αιτίες της αύξησης ανισότητας Μετάβαση στην οικονοµία της αγοράς Θετικοί λόγοι: Αύξηση αποδόσεων στην παιδεία, µείωση της συµπύκνωσης µισθών, αποδόσεις στο κίνδυνο και επιχειρηµατικότητα. Ισχύουν περισσότερο στην Κ. Ευρώπη και στα Αρνητικοί λόγοι: Μη καταβολή µισθών, κατάληψη κράτους από ιδιωτικά συµφέροντα και αποδόσεις στην εξουσία. Ισχύουν περισσότερο στην ΝΑΕ, ΣΑΚ και Κ. Ασία Η καταπολέµηση της φτώχειας Πολιτικές για την µείωση της φτώχειας επηρεάζονται πολύ από την Παγκόσµια Τράπεζα (και το ΝΤ) Η µείωση της φτώχειας είναι ο κεντρικός σκοπός της ΠΤ Η τρέχουσα προσέγγιση της ΠΤ διαµορφώθηκε στο 2/1 World Development Report Κατέληξε στην Προσέγγιση Στρατηγικής Μείωσης Φτώχειας (Poverty Reduction Strategy Approach) Προϋποθέσεις για την καταπολέµηση της φτώχειας στην ΑΕ και ΝΑΕ υνατοί θεσµοί, εξουσιοδότηση και δηµοκρατία ηµιουργία ευκαιρίας µέσω οικονοµικής µεγέθυνσης και εργασίας Βελτιωµένες ικανότητες µέσω επενδύσεων στην παιδεία και υγεία Μείωση ένδειας και µεγαλύτερη ασφάλιση Μείωση ανισότητας και αύξηση κοινωνικής κινητικότητας Μακεδονίας 6
Σκοποί του µαθήµατος Κατανόηση των επιπέδων, τάσεων και φύσεων φτώχειας και ανάπτυξης στην ΑΕ / ΝΑΕ / KA Κατανόηση των αιτίων της φτώχειας και χαµηλής ανάπτυξης στην ΑΕ / ΝΑΕ / KA Κρίση δυνητικών λύσεων και πολιτικών για την καταπολέµηση της φτώχειας Μακεδονίας 7