Αρχαία Ελλάδα Κλασσική περίοδος Ανδρουλάκη Ειρήνη Καθηγήτρια εικαστικός, MA art in education e-mail irini_androulaki@yahoo.com
Ναυμαχία της Σαλαμίνας, κάψιμο της Αθήνας από τους Πέρσες Κλασσική περίοδος π.480-320 π.χ. 323 π.χ. Θάνατος Μ. Αλεξάνδρου Γεωμετρικοί χρόνοι π. 900-700 π.χ. Αρχαϊκή περίοδος π.700-480 π.χ. Κλασσική περίοδος π.480-320 π.χ. Ελληνιστική περίοδος π.320-30 π.χ.
Τελειότητα, εξιδανίκευση, το μεγάλό Το αντικειμενικό, το θεϊκό Ο ορθός λόγος επιβολή της τάξης επάνω στα πράγματα Μέτρο Λειτουργικότητα Πλαστικότητα [βάθος] Κανόνες Δωρικός, Ιωνικός ρυθμός Διαχρονικότητα και πίστη στις ρίζες, παρελθόν Θρησκευτικός χαρακτήρας [ναοί] Σοβαρότητα Απλότητα
Αρχιτεκτονική
Η Ακρόπολη Αθηνών βρίσκεται σε λόφο ύψους 70 μ. περίπου από το επίπεδο της πόλης. Η κορυφή του έχει τραπεζοειδές σχήμα μήκους 300 μ. και μέγιστου πλάτους 150 μ. Ο λόφος είναι απρόσιτος απ όλες τις πλευρές εκτός από τη δυτικής, όπου βρίσκονται τα Προπύλαια. Η ανοικοδόμηση των τειχών και των ιερών άρχισε αμέσως μετά την ήττα των Περσών το 465 π.χ. την εποχή του Περικλή. Κάτω από την επίβλεψη του Φειδία και των αρχιτεκτόνων Ικτίνου, Καλλικράτη, Μνησικλή και Καλλίμαχου χτίστηκαν και διακοσμήθηκαν ο Παρθενώνας, το Ερεχθείο, τα Προπύλαια και ο ναός της Αθηνάς ή Απτέρου Νίκης. Ερέχθειο 421-406 π.χ. Παρθενώνας 447-432 π.χ. Χρυσελεφάντινο άγαλμα Αθηνάς 465-450 π.χ. Προπύλαια 437-432 π.χ. Ναός Αθηνάς Νίκης 426-421 π.χ.
Προπύλαια (437-432 π.χ.) Μνησικλής Τα Προπύλαια είναι η μνημειακή είσοδος στην Ακρόπολη. Στο έργο αυτό ο Μνησικλής έπρεπε να δώσει λύσεις σε πολύ δύσκολα αρχιτεκτονικά προβλήματα (που αφορούσαν τη λειτουργία του, τη φυσική δυσκολία του εδάφους, τη φύση της κατασκευής και χρησιμοποίησε το δωρικό και τον ιωνικό ρυθμό. Δεξιά και αριστερά του προπύλου δημιουργήθηκαν πλευρικά διαμερίσματα: η βόρεια και η νότια πτέρυγα. Η βόρεια πτέρυγα, γνωστή ως "Πινακοθήκη" από τα ζωγραφικά έργα που κοσμούσαν τους τοίχους της, ήταν χώρος ενδιαίτησης των επίσημων προσκυνητών της Ακρόπολης, ενώ η νότια πτέρυγα ήταν η τελετουργική είσοδος για το ιερό τέμενος της Αθηνάς Νίκης http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/s how.php/dsgl-c111/62/475,1796/
Ο ναός της Αθηνάς Νίκης (427-424 π.χ.) Καλλικράτης Ο ναός είναι αμφιπρόστυλος. Στη ζωφόρο ο γλυπτός διάκοσμος απεικονίζει τη μάχη των Πλαταιών. Πρόκειται για μια ακόμη καινοτομία, εφόσον το θέμα δεν προέρχεται από τη μυθολογία αλλά από την ιστορία
Το Ερεχθείο (421-405 π.χ.) Μνησικλής Το Ερεχθείο στηρίχτηκε σε ένα πολύπλοκο σχέδιο, διότι έπρεπε να στεγάσει μνημεία με ιερή σημασία για την αθηναϊκή λατρεία, όπως ο τάφος του Κέκροπα και το σημάδι της τρίαινας του Ποσειδώνα στο βράχο. Μέσα στο ναό, ο οποίος ήταν χτισμένος στη θέση του "παλαιού ναού" που είχαν κάψει οι Πέρσες, φυλασσόταν τώρα το "διιπετές ξόανον" (το σταλμένο δηλαδή από τον ουρανό] της θεάς Αθηνάς, όπως και άλλα τρόπαια από τις νίκες των Αθηναίων κατά των Περσών. Το κτίριο, από τα πλουσιότερα του ιωνικού ρυθμού, αποτελείται από τρία τμήμα τα σε διαφορετικά επίπεδα. Χαρακτηριστική είναι η πρόσταση των κορών, των Καρυάτιδων, οι οποίες χρησιμοποιούνται ως κίονες, σύμφωνα με παλαιά ιωνική παράδοση, από όπου έμπαιναν στο ναό οι κόρες που μετέφεραν τον πέπλο της θεάς. https://www.theacropolismuseum.gr/el/content/erehtheio http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_deltia/erechtheion.aspx
Η βάση του ιωνικού κίονα διακρίνεται σε δύο μέρη, το κοίλο, που λέγεται τροχίλος ή σκοτία, και το κυρτό, που λέγεται τόρος ή κυμάτιο.
Ο Παρθενώνας (447-432 π.χ.) Αρχιτέκτονες: Ικτίνος, Καλλικράτης Γλυπτικός διάκοσμος: Φειδίας. κτίσθηκε από ανθρώπους για ανθρώπους, μοιάζει σαν ένας φυσικός οργανισμός που «λειτουργεί» και «ανασαίνει» με νόμους διαχρονικούς. Είναι μεγάλη απόλαυση να βλέπεις την άκαμπτη πέτρα να συμπεριφέρεται με αντιδράσεις ενός ζωντανού οργανισμού Θ. Μπούρας
οπισθόναος πρόναος 8 Δωρικοί κίονες Ο Παρθενώνας είναι ναός: Οκτάστυλος / Περίπτερος / Διπλός / με εξάστυλο Αμφιπρόστυλο σηκό Σε κάτοψη ο κυρίως ναός χωριζόταν σε τρία τμήματα: τον πρόναο, τον σηκό και τον οπισθόναο. Ο σηκός χωριζόταν με εγκάρσιο τοίχο σε δύο άνισους χώρους, έναν μεγαλύτερο στα ανατολικά κι έναν μικρότερο στα δυτικά, τον οπισθόδομο. Στον ανατολικό χώρο, εμπρός από διώροφη δωρική κιονοστοιχία σχήματος Π, στεκόταν το χρυσελεφάντινο λατρευτικό άγαλμα της Αθηνάς, έργο του Φειδία. Η θεά παριστανόταν με την πολεμική της υπόσταση, όρθια, ένοπλη. Ο οπισθόδομος στα δυτικά, προσπελάσιμος από τον οπισθόναο, είχε τέσσερεις ιωνικούς κίονες που στήριζαν την οροφή. Στο χώρο αυτό φυλασσόταν το δημόσιο ταμείο της πόλης. πτερόν οπισθόδομος 4 ιωνικοί κίονες σηκός Χρυσελεφάντινο άγαλμα Αθηνάς Ανατολικό διαμέρισμα 30,88 m 17 Δωρικοί κίονες 69,50 m 13,72 m [ύψος]
Από τα Προπύλαια, ο επισκέπτης αντίκριζε όχι το μέτωπο του ναού αλλά ολόκληρο το σώμα του, αντιλαμβανόμενος το ζύγισμα του πλάτους προς το μήκος και το ύψος του. Ο Ναός του Παρθενώνα από τα Προπύλαια / Robert McCabe www.lifo.gr http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=91 2 Τα αετώματα του ναού κοσμούνται με γλυπτές συνθέσεις εμπνευσμένες από τη ζωή της θεάς Αθηνάς. Στο ανατολικό εικονίζεται η γέννηση της θεάς από το κεφάλι του πατέρα της Δία με την παρουσία όλων των θεών του Ολύμπου και στο δυτικό η διαμάχη της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την κηδεμονία της πόλης των Αθηνών, με την παρουσία θεών, μυθικών βασιλέων και ηρώων της Αττικής. Οι 92 μετόπες, που εναλλάσσονται με τα τρίγλυφα, είναι τοποθετημένες πάνω από το επιστύλιο της εξωτερικής κιονοστοιχίας του ναού και κάτω από το γείσο. Είναι διακοσμημένες με ανάγλυφες παραστάσεις. Τα θέματα που απεικονίζουν προέρχονται από την ελληνική μυθολογία και αναπαριστούν μυθικές μάχες: στην ανατολική πλευρά παριστάνεται η Γιγαντομαχία, στη βόρεια ο Τρωικός πόλεμος, στη δυτική η Αμαζονομαχία και στη νότια η Κενταυρομαχία. Η ζωφόρος, ένα ακόμη ιωνικό στοιχείο που συνδυάζεται με το δωρικό ρυθμό, περιέτρεχε το επάνω μέρος του σηκού και των προστάσεων του ναού και το θέμα της διακόσμησής της ήταν η μεγαλοπρεπής πομπή των Παναθηναίων, της σημαντικότερης γιορτής των Αθηναίων προς τιμήν της θεάς Αθηνάς. 1954-55
Ο ναός είχε έγχρωμες διακοσμήσεις και οι αναλογίες του αντιστοιχούσαν σε αυτές της χρυσής τομής
Οπτικές εκλεπτύνσεις του Παρθενώνα το μνημείο σαν ένα ενιαίο γλυπτό Οι περίφημες «οπτικές εκλεπτύνσεις» του Παρθενώνα είναι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν αφ' ενός για να εξουδετερωθούν οι οπτικές απάτες που θα κατέστρεφαν την ενότητα του έργου και αφετέρου για να τονιστούν τα στοιχεία που θα έκαναν το κτήριο να μην είναι στατικό και άψυχο, αλλά να μοιάζει σαν ένας ζωντανός οργανισμός με εσωτερική πνοή. Έτσι σε όλο το μνημείο όλα τα τμήματα συνεργάζονται για να εντείνουν τα αποτελέσματα της προοπτικής. Πχ, ο στυλοβάτης καμπυλώνει και ανασηκώνεται, οι κίονες γέρνουν ελαφρά προς τον τοίχο του Ναού, οι εσωτερικοί κίονες χαμηλώνουν και λεπταίνουν ελαφρά αυξάνοντας την αίσθηση της απόστασης, οι γωνιακές κολώνες που λούζονται στο φως είναι παχύτερες και έχουν μικρότερα διαστήματα από τις άλλες ώστε να μη δείχνουν λεπτότερες κλπ. Συνολικά όλο μνημείο φαίνεται ελαφρύτερο και υποβάλλει το αίσθημα της ανάτασης Μείωση: η διάμετρος του στύλου στενεύει από κάτω προς τα πάνω εντείνοντας την εντύπωση της ανύψωσης Ένταση: στα 2/5 του ύψους ο κίονας πλαταίνει ελαφρά δίνοντας την εντύπωση ότι το μάρμαρο είναι ελαστικό και αντιδρά κάτω απ' το βάρος της στέγης. Η ένταση δεν ήταν σε καμιά περίπτωση μεγαλύτερη από τη διάμετρο της βάσης του κίονα Ο στυλοβάτης δεν είναι εντελώς επίπεδος, αλλά κυρτώνεται σταδιακά κατά μήκος και των τεσσάρων πλευρών του με αποτέλεσμα το μέσο των μακρών πλευρών να είναι 0,11 μ υψηλότερο από τις γωνίες και το μέσο των στενών 0,07 μ.
Δωρικός ρυθμός 8 ος αι. Ιωνικός ρυθμός 6 ος αι. αέτωμα ακρωτήριο διάζωμα αέτωμα γείσο επιστύλιο μετό πη ακρωτήριο τρίγλυφο θριγκός διάζωμα κιονόκρανο γείσο ζωφόρος επιστύλιο άβακας έλικες θριγκός κιονόκρανο άβακας εχίνος 20 Ραβδώσεις με οξείες απολήξεις 20-24 Ραβδώσεις με επίπεδες απολήξεις Κορμός του κίονα κίονας Κορμός του κίονα κίονας Σφόλδυλοι ραβδώσεις Σφόλδυλοι ραβδώσεις Σχέση πάχους-ύψους 1:5,5 Σχέση πάχους ύψους 1:8 βάση στυλοβάτης κρηπίδωμα στυλοβάτης κρηπίδωμα
Αγγειογραφία
Η Χειρώνιος λαβή κύλιξ του Πειθήνιου, Η Αρπαγή της Θέτιδος από τον Πηλέα, τέλη 6ου, αρχές 5ου αι. π.χ.
510-500 π.χ. Αχιλλέας, Μόναχο Βράχυνση
ο Θησέας σέρνει τον μινώταυρο έξω από τον λαβύρινθο 420-410 π.χ.
450 π.χ. 430 π.χ.
Υδρία, Regina Vasorum Νότια Ιταλία. 4ος αιώνας π.χ. https://eclass.uoa.gr/modules/document/file. php/arch418/6%ce%bf%20%ce%bc%ce%ac %CE%B8%CE%B7%CE%BC%CE%B1.pdf
390-380 π.χ. Ερυθρόμορφος λέβητας του Ζωγράφου του Μαρσύα, πηλός, 360-355 π.χ. Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη.
450 B.C.
460 π.χ.
Σκύφος στο Λούβρο Γυναίκα και Έρωτας
425-400 π.χ.
Γλυπτική
Τα μάτια (σήμερα κενά) συμπληρώνονταν με ένθετο υλικό. Έργο ορόσημο στην ιστορία της γλυπτικής, αφού είναι το πρώτο στο οποίο το σώμα δεν αποδίδεται πια στατικά. Εμφανίζεται φυσικό, σαν να ζει και να υπάρχει. Χιασμός ή contrapposto Χιασμός ή contrapposto Το σώμα στη μία πλευρά είναι χαλαρωμένο, ενώ στην άλλη τεντώνεται, προκειμένου να σηκώσει το βάρος του σώματος, δείχνοντας τη μυϊκή ένταση. Το βάρος στηρίζεται στο ένα πόδι ενώ το άλλο είναι χαλαρό με λυγισμένο γόνατο. Με την αλλαγή βάρους, οι γοφοί, οι ώμοι και η κεφαλή γέρνουν ελαφρά σε διαφορετικές κλίσεις δίνοντας στη μορφή σιγμοειδές σχήμα (S), Το σώμα δείχνει πιο χαλαρό και ζωντανό. Ύστερα από πολλούς αιώνες επανεμφανίστηκε στην Αναγέννηση και σήμανε την αναβίωση της κλασικής τέχνης. Ο "Παις του Κριτίου" (490-480 π.χ.)
Για τους βολβούς των ματιών χρησιμοποιήθηκε λευκό σμάλτο, ώστε να προσεγγίζει απόλυτα ένα φυσικό μάτι. Για την ίριδά τους χρησιμοποιήθηκε καστανή ημιπολύτιμη πέτρα, ενώ οι κόρες των ματιών είναι κατάμαυρες. Οι βλεφαρίδες αποδόθηκαν με μικρά χάλκινα σύρματα, ενώ λεπτά φύλλα κοκκινωπού χαλκού ζωντάνευαν τα χείλη του. Ηνίοχος 480-490 π.χ ο Πυθαγόρας από το Ρήγιο ή, κατ' άλλους, ο Κάλαμις ή ο Κριτίας.
Μέθοδος του χαμένου κεριού Χρησιμοποιείται για την κατασκευή μεταλλικών αγαλμάτων Πρόπλασμα από κερί ή πηλό καλούπι κερί γύψος κερί Αγωγοί απομάκρυνσης κεριού Απομάκρυνση κεριού με θέρμανση κεραμικό Χύτευση μετάλλου Το καλούπι σπάει
Ποσειδώνας του Αρτεμισίου, 460-450 π.χ. Το άγαλμα ισορροπεί μόνο στην φτέρνα του ενός ποδιού και στα δάκτυλα του άλλου
Ο "Δορυφόρος" (440 π.χ. περίπου), ρωμαϊκό αντίγραφο, έργο του Πολύκλειτου μάρμαρο, ύψος 2,12 μ., από την Πομπηία, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης.
Δισκοβόλος, αντίγραφο έργου του Μύρωνα, γύρω στο 450 π.χ. Ρώμη, Museo Nazionale Romano.
Ερμής στο δεξί χέρι, το οποίο δεν σώζεται ολόκληρο, υποτίθεται ότι κρατούσε σταφύλι, το οποίο προέτεινε με παιγνιώδη διάθεση προς το βρέφος Ο Διόνυσος βρέφος Ο Ερμής του Πραξιτέλους, 340 π.χ., Ολυμπία Λόγω της στάσης είναι απαραίτητη η προσθήκη στηρίγματος, το οποίο έχει την μορφή κορμού και καλύπτεται σε μεγάλο βαθμό από το ιμάτιο του θεού
1. Ποιες είναι οι αισθητικές αξίες της κλασσικής αρχαίας Ελλάδας; 2. Τι γνωρίζετε για τα Προπύλαια; 3. Τι γνωρίζετε για το Ερεχθείο; 4. Σχεδιάστε την κάτοψη και ονομάστε το είδος, το ρυθμό και τα μέρη του Παρθενώνα 5. Τι γνωρίζετε για τις οπτικές εκλεπτύνσεις του Παρθενώνα; 6. Τι ονομάζεται Χιασμός ή Contrapposto; Αναφέρετε παράδειγμα 7. Αναφέρετε ονομαστικά έξι αγάλματα της κλασσικής περιόδου