ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Βρυξέλλες, 08.03.2004 COM(2004)157 τελικό ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Σχετικά µε την ενδιάµεση αξιολόγηση της τρίτης φάσης του προγράµµατος Τempus EL EL

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα έκθεση υποβάλλεται σύµφωνα µε το άρθρο 12 της απόφασης του Συµβουλίου 1999/311/EΚ της 29 Απριλίου 1999. Παρουσιάζει τη θέση της Επιτροπής σχετικά µε τα βασικά συµπεράσµατα και τις βασικές συστάσεις της εξωτερικής αξιολόγησης της τρίτης φάσης του προγράµµατος Tempus (Tempus III). Η πλήρης έκθεση της ενδιάµεσης αξιολόγησης του Tempus III 1 βρίσκεται στην ακόλουθη διεύθυνση του διαδικτύου: http://europa.eu.int/comm/education/programmes/evaluation/evaluation_en.html. 2. ΙΣΤΟΡΙΚΟ Το πρόγραµµα Tempus προτάθηκε για πρώτη φορά κατά την σύσκεψη του Συµβουλίου Υπουργών Παιδείας το εκέµβριο του 1989 ως ένα µέσο συνεργασίας ανάµεσα στα ιδρύµατα ανώτατης εκπαίδευσης των κρατών µελών και των χωρών εταίρων. Η πρώτη του έκδοση (Tempus I) έγινε το 1990 2. Το πρόγραµµα κάλυπτε αρχικά τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Μεταξύ 1992 και 1993 επεκτάθηκε προς τη Ρωσική Οµοσπονδία, την Ουκρανία, τη Λευκορωσία και την Αλβανία. Για ένα µικρό διάστηµα (1991) εφαρµόστηκε και στη Γιουγκοσλαβία. Στόχος του Tempus ήταν να συµβάλει στην κοινωνικοοικονοµική µεταρρύθµιση µέσω της συνεργασίας στον τοµέα της ανώτατης εκπαίδευσης. Συγκεκριµένα το πρόγραµµα είχε σχεδιαστεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε να προωθήσει την κοινή ανάπτυξη προγραµµάτων σπουδών, την κατάρτιση του επιστηµονικού και διοικητικού προσωπικού σε θέµατα διαχείρισης και το άνοιγµα των εκπαιδευτικών συστηµάτων των χωρών εταίρων στην κοινωνία των πολιτών. Η δεύτερη φάση του προγράµµατος (Tempus II) εγκρίθηκε το 1993 3 και αφορούσε την περίοδο 1994-1998. Το 1996 η περίοδος αυτή παρατάθηκε µέχρι το 2000 4. Η δεύτερη φάση επεξέτεινε το πρόγραµµα προς νέες επιλέξιµες χώρες οι οποίες καλύπτονταν από τα προγράµµατα PHARE 5 και Tacis 6 αλλά παράλληλα αύξησε τις φιλοδοξίες και τις προσδοκίες του προγράµµατος. Ειδικότερα το Tempus II καθιέρωσε ειδικές εθνικές προτεραιότητες οι οποίες συµπλήρωσαν την αρχική προσέγγιση από την βάση προς την κορυφή, βάσει της οποίας οι πρωτοβουλίες ανήκαν αποκλειστικά στα πανεπιστήµια. Παρά το γεγονός ότι η λογική όσον αφορά τις παρεµβάσεις παρέµεινε αναλλοίωτη σε µεγάλο βαθµό, το πρόγραµµα Tempus εξελίχθηκε σηµαντικά προσαρµοζόµενο στις πολιτικές 1 2 3 4 5 6 Η τελική έκθεση σχετικά µε τη δεύτερη φάση του προγράµµατος Tempus βρίσκεται επίσης στην ίδια διεύθυνση του ιαδικτύου. Απόφαση του Συµβουλίου 90/233/EΟΚ της 7 ης Μαΐου 1990. Απόφαση του Συµβουλίου 93/246/EΟΚ της 29 ης Απριλίου 1993. Απόφαση του Συµβουλίου 96/663/EΚ της 21 ης Νοεµβρίου 1996. Κανονισµός του Συµβουλίου (EΟΚ) αριθµ. 3906/89 της 18ης εκεµβρίου 1989 σχετικά µε την οικονοµική ενίσχυση προς ορισµένες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και µεταγενέστερες τροποποιήσεις. Η τωρινή νοµική βάση αυτού του ποργράµµατος είναι ο κανονισµός (ΕΚ,EURATOM) 99/2000 του Συµβουλίου της 29 ης εκεµβρίου 1999 σχετικά µε την χορήγηση βοήθειας στα κράτη εταίρους της Ανατολικής Ευρώπης και της Κεντρικής Ασίας. 2

αλλαγές και συµβάλλοντας στη διαδικασία της προσχώρησης των χωρών της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η τρίτη και τωρινή φάση του Tempus (Tempus III) εγκρίθηκε το 1999 για µια περίοδο έξι ετών από την 1 η Ιουλίου 2000 7. Η λογική της παρέµβασης του προγράµµατος δεν άλλαξε ριζικά. Εντούτοις προστέθηκαν δύο καινοτοµικές πτυχές. Πρώτον, εκτός από τις δοκιµασµένες προσεγγίσεις που αφορούν ειδικά κάποια χώρα δόθηκε ιδιαίτερη έµφαση στη δυνατότητα του προγράµµατος να ενθαρρύνει την περιφερειακή συνεργασία. εύτερον, έγινε µια πιο ρητή αναφορά όχι µόνο στην ανάγκη να υπάρχει συνοχή και συµπληρωµατικότητα ανάµεσα στο πρόγραµµα αυτό και στα άλλα κοινοτικά προγράµµατα, αλλά και να δηµιουργούνται συνέργιες µε άλλες µορφές ενίσχυσης υπέρ των χωρών εταίρων. Ο κανονισµός του Συµβουλίου 2666/2000/EΚ της 5 ης εκεµβρίου 2000, ο οποίος καθορίζει το πλαίσιο για τη χορήγηση κοινοτικής ενίσχυσης για την ανασυγκρότηση, την ανάπτυξη και τη σταθερότητα (CARDS) των δυτικών Βαλκανίων τροποποίησε την απόφαση για το Tempus III ώστε να περιληφθεί σ αυτό η Κροατία και η Οµοσπονδιακή ηµοκρατία της Γιουγκοσλαβίας. Το Tempus III τροποποιήθηκε ακόµη µια φορά το 2002 8 και επεκτάθηκε προς τις χώρες της νοτιοανατολικής Μεσογείου που καλύπτονταν από το πρόγραµµα MEDA στο πλαίσιο της Ευρωµεσογειακής Εταιρικής Σχέσης, η οποία προέκυψε µετά την δήλωση της Βαρκελώνης το 1995. Η επέκταση αυτή έχει ως στόχο να ικανοποιήσει την ανάγκη για στενότερη συνεργασία στον τοµέα της ανώτατης εκπαίδευσης ανάµεσα στην Ένωση και στους εταίρους της στην εν λόγω περιοχή µε στόχο την κοινωνικοοικονοµική τους ανάπτυξη. Επιπλέον, έχει ως στόχο να προωθήσει τον διαπολιτιστικό διάλογο και την αµοιβαία κατανόηση ως µέσο διασφάλισης της διαρκούς ανάπτυξης, της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή και χρησιµεύει ως µέσο ενίσχυσης της διαπολιτιστικής διάστασης του προγράµµατος καθώς και της διάστασης που αφορά την κοινωνία των πολιτών. Το Tempus III λήγει τον εκέµβριο του 2006 9 µαζί µε άλλα βασικά προγράµµατα στον τοµέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης (Socrates και Leonardo da Vinci). 3. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Βασικός στόχος του Tempus είναι να συµβάλει στην µεταρρύθµιση και στην αναβάθµιση των συστηµάτων ανώτατης εκπαίδευσης των χωρών εταίρων. Μέσω της συνεργασίας σε επίπεδο ανώτατης εκπαίδευσης το πρόγραµµα είχε επίσης ως στόχο να ενισχύσει την κοινωνία των πολιτών µε την προώθηση της δηµοκρατίας σ αυτές τις χώρες και την βελτίωση της αµοιβαίας κατανόησης και του διαπολιτιστικού διαλόγου ανάµεσα στην ΕΕ και στους εταίρους της. Το πρόγραµµα συνδυάζει µία προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή, σύµφωνα µε την οποία τις πρωτοβουλίες τις αναλαµβάνουν κυρίως τα πανεπιστήµια, µε µια προσέγγιση από 7 8 9 Απόφαση του Συµβουλίου 1999/311/EΚ της 29 ης Απριλίου 1999. Απόφαση του Συµβουλίου 2002/601/EΚ της 27 ης Ιουνίου 2002. Η απόφαση που αφορά την επέκταση του προγράµµατος Tempus προς τις χώρες MEDA τροποποίησε τη διάρκεια του προγράµµατος σε τρόπο ώστε να λήξουν ταυτόχρονα τα προγράµµατα Tempus, Socrates και Leonardo da Vinci. 3

την κορυφή προς τη βάση, σύµφωνα µε την οποία οι εθνικές προτεραιότητες που καθορίζονται για κάθε χώρα εταίρο έχουν ως στόχο να µεγιστοποιήσουν την επίπτωση του προγράµµατος στην µεταρρυθµιστική διαδικασία. Για την επίτευξη αυτών των στόχων το πρόγραµµα ενισχύει τρία είδη προγραµµάτων: Τα κοινά ευρωπαϊκά προγράµµατα τα οποία είναι πολυµερή προγράµµατα στα οποία συµµετέχουν ιδρύµατα ανώτατης εκπαίδευσης από την ΕΕ και από τις χώρες εταίρους προκειµένου να βοηθηθούν τα ιδρύµατα των χωρών αυτών να αναπτύξουν και να βελτιώσουν τα προγράµµατα σπουδών τους ή τη διαχείριση του πανεπιστηµίου. Τα προγράµµατα αυτά έχουν επίσης ως στόχο να συµβάλουν στην ανάπτυξη των θεσµών στις χώρες εταίρους. ιαρκούν κανονικά δύο έως τρία χρόνια και είναι τα κυριότερα είδη προγραµµάτων που υλοποιούνται στο πλαίσιο του Tempus. Τα διαρθρωτικά και συµπληρωµατικά µέτρα, τα οποία είναι επίσης πολυµερή προγράµµατα για την ενίσχυση βραχυπρόθεσµων παρεµβάσεων που έχουν ως στόχο την µεταρρύθµιση του συστήµατος και συνδέονται άµεσα µε τις προτεραιότητες των χωρών εταίρων. Τις ατοµικές υποτροφίες κινητικότητας, οι οποίες χορηγούνται σε µεµονωµένα άτοµα καθηγητές, λέκτορες, µέλη του προσωπικού ή υπαλλήλους υπουργείων προκειµένου να βοηθήσουν να µεταβούν σε άλλες χώρες για εργασία που έχει σχέση µε µια συγκεκριµένη µεταρρυθµιστική διαδικασία. Οι δικαιούχες χώρες εταίροι στο πλαίσιο του Tempus είναι οι εξής: Αλβανία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Κροατία, πρώην Γιουγκοσλαβική ηµοκρατία της Μακεδονίας και Οµοσπονδιακή ηµοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (γνωστές ως χώρες «CARDS»). Αρµενία, Αζερµπαϊτζάν, Λευκορωσία, Γεωργία, Καζακστάν, Κυργυζία, Μολδαβία, Μογγολία, Ρωσική Οµοσπονδία, Τατζικιστάν, Τουρκµενιστάν, Ουκρανία και Ουζµπεκιστάν (γνωστές ως χώρες «Tacis»). Αλγερία, Αίγυπτος, Ισραήλ 10, Ιορδανία, Λίβανος, Μαρόκο, Παλαιστινιακή Αρχή, Συρία και Τυνησία (γνωστές ως χώρες «MEDA»). Το πρόγραµµα Tempus χρηµατοδοτείται από τον προϋπολογισµό CARDS, MEDA και Tacis για τη διµερή συνεργασία µε κάθε µία από τις χώρες εταίρους. 4. Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Η Επιτροπή δηµοσίευσε µια προκήρυξη διαγωνισµού ανοικτής διαδικασίας το 2002 στο πλαίσιο της οποία επελέγη η εταιρία ECORYS-NEI να πραγµατοποιήσει την αξιολόγηση της τρίτης φάσης του Tempus III. Κατά την αξιολόγηση αυτή ελήφθησαν υπόψη και τα αποτελέσµατα της τελικής αξιολόγησης της δεύτερης φάσης του προγράµµατος. Η συγγραφή υποχρεώσεων προέβλεπε ότι ο αξιολογητής θα έπρεπε να εξετάσει την λογική της παρέµβασης του προγράµµατος Tempus και συγκεκριµένα τα ακόλουθα θέµατα: 10 Η συµµετοχή του Ισραήλ είναι δυνατή µόνο στη βάση της αυτοχρηµατοδότησης. 4

(1) Εξακολουθούν να υπάρχουν οι κοινωνικοοικονοµικές ανάγκες που προκάλεσαν την πρώτη και τη δεύτερη φάση του προγράµµατος Tempus; Ανταποκρίνονται οι στόχοι του προγράµµατος στην κατάσταση που επικρατεί προς το παρόν στον τοµέα της ανώτατης εκπαίδευσης των επιλέξιµων χωρών; Σε ποιόν βαθµό συνέβαλε το πρόγραµµα στην αλλαγή της κοινωνικοοικονοµικής κατάστασης στις χώρες αυτές; (2) Είναι οι κατάλληλες προσεγγίσεις, µε βάση τις εθνικές προτεραιότητες η προκήρυξη του διαγωνισµού και η διαδικασία επιλογής και πόσο συµβάλλουν στην ενθάρρυνση της συνεργασίας ανάµεσα σε γειτονικές επιλέξιµες χώρες στο πλαίσιο ενός προγράµµατος που κυριαρχείται από εθνικές προτεραιότητες; (3) Είναι κατάλληλο το πολυµερές µοντέλο συνεργασίας στο οποίο συµµετέχουν ιδρύµατα της ΕΚ και των επιλέξιµων χωρών για την επίτευξη των στόχων του προγράµµατος; Ειδικότερα, ποια είναι η πρόσθετη αξία του σε σχέση µε τις διαρθρωτικές επενδύσεις για τη µεταρρύθµιση του εκπαιδευτικού συστήµατος; (4) Είναι κατάλληλα τα είδη των προγραµµάτων (αποτελέσµατα) που χρηµατοδοτούνται από το πρόγραµµα (τα κοινά ευρωπαϊκά προγράµµατα και οι ατοµικές υποτροφίες κινητικότητας συγκεκριµένα) για την υλοποίηση των στόχων και των προσδοκιών όσον αφορά τα συστήµατα ανώτατης εκπαίδευσης; (5) Είναι επαρκές το επίπεδο χρηµατοδότησης για την επίτευξη των καθορισµένων στόχων; Είναι κατάλληλη η παρούσα προσέγγιση για την επίτευξη κρίσιµων αποτελεσµάτων που θα έχουν διαρκή επίπτωση; (6) Πόσο κατάλληλα και επαρκή είναι τα χρησιµοποιούµενα µέσα υλοποίησης και οι χρησιµοποιούµενες µέθοδοι διαχείρισης και ειδικότερα οι τρόποι παροχής τεχνικής βοήθειας για την εξασφάλιση της ποιότητας των προγραµµάτων και για τη σωστή υλοποίησή τους; Είναι επαρκείς οι πρακτικές παρακολούθησης; Είναι κατάλληλοι οι υφιστάµενοι µηχανισµοί αµφίδροµης πληροφόρησης και διάδοσης των αποτελεσµάτων για την αξιοποίηση της εµπειρίας που αποκτάται µέσω του προγράµµατος; Η οµάδα αξιολόγησης επεξεργάστηκε µία µέθοδο η οποία δίνει µεγάλη έµφαση στη συµµετοχή των διάφορων ενδιαφερόµενων φορέων στο πλαίσιο του Τempus III µε στόχο την αλληλοενηµέρωσή τους. Οι κυριότεροι τρόποι αξιολόγησης που χρησιµοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της περιόδου Οκτωβρίου 2002 Ιουνίου 2003 ήταν οι ακόλουθοι: Τρία σεµινάρια αλληλοενηµέρωσης (Μόσχα, Άλµα Άτα και Σκόπια) µε τους ενδιαφερόµενους φορείς και ένα ανακεφαλαιωτικό σεµινάριο (Βρυξέλλες) κατά την διάρκεια των οποίων εξετάστηκαν όλα τα βασικά θέµατα της αξιολόγησης. Εκτός τούτου έγινε και µια ανάλυση της λογικής της παρέµβασης, µια εξέταση της υφιστάµενης βιβλιογραφίας καθώς και διάφορες συζητήσεις µε τους ενδιαφερόµενους φορείς και µελετήθηκαν ορισµένες περιπτώσεις που αφορούσαν διάφορες χώρες. Χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία που αφορούσαν τα αποτελέσµατα του προγράµµατος Tempus II και περιελήφθησαν ερωτήσεις σχετικά µε αυτή την ενδιάµεση αξιολόγηση και στα τρία µέσα που χρησιµοποιήθηκαν για τις έρευνες: ένα ερωτηµατολόγιο δια της ηλεκτρονικής οδού σχετικά µε την επίπτωση του Tempus στις µεταρρυθµίσεις της ανώτατης εκπαίδευσης και στις διαρκείς εταιρικές σχέσεις (599 συντονιστές κοινών ευρωπαϊκών προγραµµάτων), µία έρευνα σχετικά µε τους εταίρους των κοινών ευρωπαϊκών 5

προγραµµάτων στις επιλέξιµες χώρες (80) και συνεντεύξεις (26) µε τους εκπροσώπους των αρχών που είναι αρµόδιες για την ανώτατη εκπαίδευση στις επιλέξιµες χώρες. Θα πρέπει επίσης να επισηµανθεί ότι η συγγραφή υποχρεώσεων είχε συνταχθεί πριν την επέκταση του Tempus III προς της χώρες της νοτιοανατολικής Μεσογείου. Εν τούτοις τα συµπεράσµατα και οι συστάσεις αφορούν και την εφαρµογή του προγράµµατος στην περιοχή αυτή. 5. ΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 5.1. Η καταλληλότητα του προγράµµατος ενόψει των κοινωνικοοικονοµικών αναγκών Επικρατούσες κοινωνικοοικονοµικές συνθήκες και ανάγκη ενίσχυσης της ανώτατης εκπαίδευσης. Ο αξιολογητής πραγµατοποίησε µια συγκριτική ανάλυση η οποία δείχνει ότι οι χώρες CARDS και Tacis βρίσκονται τώρα στην ίδια κατάσταση µε αυτή που επικρατούσε κατά τις προηγούµενες φάσεις του προγράµµατος Tempus. Οι χώρες αυτές εξακολουθούν να µη θεωρούνται σταθερές δηµοκρατίες. Στις χώρες CARDS και Tacis έχουν γίνει µόνο ορισµένες αλλαγές και η διαδικασία επιβραδύνεται από το γεγονός ότι οι οικονοµίες βρίσκονται σε στασιµότητα, από την περιορισµένη δυνατότητα πραγµατοποίησης µεταρρυθµίσεων, από τα ανεπαρκή µέτρα κοινωνικής προστασίας, από τη δυσλειτουργία των δηµόσιων υπηρεσιών κα από τα µεγάλα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα. Για τον ίδιο λόγο είναι περιορισµένες και οι δαπάνες για την παιδεία. Στις χώρες Tacis και CARDS αυξάνεται συνεχώς ο αριθµός των φοιτητών που σπουδάζουν σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα, παρά το γεγονός ότι οι σχετικές πιστώσεις σε πραγµατικούς όρους ανέρχονται στο ένα τρίτο περίπου σε σύγκριση µε τις δαπάνες πριν από 10 χρόνια. Σε πολλές χώρες MEDΑ, παρά το γεγονός ότι εντάσσονται σε ένα τελείως διαφορετικό ιστορικό πλαίσιο, οι δαπάνες για την ανώτατη εκπαίδευση ήταν επίσης πολύ περιορισµένες. Στα πιο φτωχά κράτη MEDΑ η χρόνια έλλειψη πιστώσεων επιδεινώθηκε από την αντίληψη που επικρατούσε ανάµεσα στη διεθνή κοινότητα των δωρητών ότι η ενίσχυση για την παιδεία θα έπρεπε να κατευθύνεται κυρίως προς την πρωτοβάθµια και δευτεροβάθµια εκπαίδευση. Πίστευαν ότι κατ αυτόν τον τρόπο θα ήταν πιο αποτελεσµατική και θα είχε πιο θετικές κοινωνικές επιπτώσεις βραχυπρόθεσµα απ ό,τι οι επενδύσεις στην ανώτατη εκπαίδευση. Η αντίληψη αυτή άλλαξε πρόσφατα και η ενίσχυση προς την ανώτατη εκπαίδευση θεωρείται τώρα ως βασικό στοιχείο για την εξασφάλιση της διαρκούς ανάπτυξης. Ο αξιολογητής κρίνει ότι οι προκλήσεις που αντιµετωπίζουν οι επιλέξιµες χώρες της τρίτης φάσης του προγράµµατος Τempus είναι το ίδιο σηµαντικές µε αυτές που αντιµετώπισαν τα Τempus Ι και ΙΙ και δικαιολογούν απόλυτα το να δοθεί προτεραιότητα στις µεταρρυθµίσεις των συστηµάτων κατάρτισης και ανώτατης εκπαίδευσης. «Η διαδικασία µετάβασης από την κοµµουνιστική κοινωνία προς τη δηµοκρατία και την οικονοµία της αγοράς δηµιούργησε τις κοινωνικοοικονοµικές ανάγκες για αλλαγή του τρόπου σκέψης, για θεσµικές αλλαγές και για αλλαγή του τρόπου εκπαίδευσης και κατάρτισης. Λόγω ακριβώς αυτών των αναγκών δηµιουργήθηκε το πρώτο Tempus µετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου και το δεύτερο Tempus στις αρχές της δεκαετίας του ενενήντα Στις επιλέξιµες χώρες για την τρίτη φάση του Tempus οι ανάγκες αυτές εξακολουθούν να υπάρχουν και το γεγονός αυτό κάνει πολύ επιτακτικό αυτό το πρόγραµµα». 6

Η Επιτροπή συµµερίζεται την άποψη του αξιολογητή ότι «στις επιλέξιµες χώρες οι ανάγκες για περαιτέρω καινοτοµίες και επενδύσεις στον τοµέα της ανώτατης εκπαίδευσης είναι πολύ µεγαλύτερες από αυτές που µπορούν να χρηµατοδοτήσουν προς το παρόν και προβλέπεται µάλιστα να αυξηθούν. Υπάρχουν σοβαροί λόγοι για την αύξηση των επενδύσεων στους τοµείς της ανώτατης εκπαίδευσης και της έρευνας». Η καταλληλότητα του Tempus για να συµβάλει στη µεταρρύθµιση και στην ανάπτυξη της ανώτατης εκπαίδευσης Η αξιολόγηση (τόσο του Tempus II όσο και του Tempus III) δείχνει τη χρησιµότητα του Tempus για την αλλαγή των κοινωνικοοικονοµικών συνθηκών στις επιλέξιµες χώρες. Τα προγράµµατα κινητικότητας ωφέλησαν εκατοντάδες χιλιάδες φοιτητών, καθηγητών και λεκτόρων από τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα των χωρών της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης. Τα προγράµµατα αυτά επέτρεψαν σε όσους έλαβαν µέρος στο Tempus I και στο Tempus II να ανακαλύψουν νέες ιδέες, νέα οράµατα και καλές πρακτικές όσον αφορά σχεδόν κάθε πτυχή των κοινωνιών της Ένωσης και έδειξαν την ποικιλία των τρόπων που χρησιµοποιούν τα κράτη µέλη της ΕΕ για την αντιµετώπιση των προκλήσεων στον τοµέα των κοινωνικών µεταρρυθµίσεων και στον τοµέα της εκπαίδευσης. Η συµµετοχή σ αυτά τα προγράµµατα έδωσε την ευκαιρία σε όλους να συµµετάσχουν σε εκτεταµένες συζητήσεις µε ευρύ φάσµα θεµάτων, µε συνέπεια να ενηµερωθούν σχετικά µε αυτά, να συγκρίνουν τις διάφορες εθνικές αξίες και τους διάφορους εθνικούς πολιτισµούς, να αλλάξουν γνώµες και να ταχθούν υπέρ των κοινωνικοοικονοµικών µεταρρυθµίσεων στις χώρες τους και στο δικό τους εργασιακό περιβάλλον. Η συνεργασία ανάµεσα σε µεµονωµένα άτοµα και σε ιδρύµατα από τις χώρες εταίρους και την ΕΕ επέτρεψε την ευρεία πρόσβαση των ιδρυµάτων ανώτατης εκπαίδευσης στα δίκτυα της γνώσης. Το γεγονός αυτό συνέβαλε έµµεσα στην πραγµατοποίηση νοµικών, διοικητικών και θεσµικών αλλαγών διευκολύνοντας τη µετάβαση προς την οικονοµία της αγοράς και την διεύρυνση του εκδηµοκρατισµού. Η έκθεση αξιολόγησης δείχνει ότι το Tempus έχει κάνει περισσότερα από οποιοδήποτε άλλο εξωτερικό πρόγραµµα στις επιλέξιµες χώρες για να βοηθήσει τα πανεπιστήµια να εκσυγχρονίσουν και να διευρύνουν τα εκπαιδευτικά τους προγράµµατα. ιευκόλυνε δηλαδή την µεταρρύθµιση των υφισταµένων εκπαιδευτικών συστηµάτων προκειµένου να δοθεί καλύτερη εκπαίδευση στην επόµενη γενιά ενόψει της εξέλιξης των αναγκών στην αγορά εργασίας. Η Επιτροπή συµφωνεί µε τον αξιολογητή ότι η τρίτη φάση του Tempus έχει τη χρησιµότητά της λαµβανοµένων υπόψη των κοινωνικοοικονοµικών συνθηκών που επικρατούν στις χώρες εταίρους και κρίνει ότι το Τempus είναι ένα κατάλληλο και αποτελεσµατικό µέσο για την ικανοποίηση των τρεχουσών αναγκών όσον αφορά την ανώτατη εκπαίδευση. 5.2. Η σηµασία των εθνικών και περιφερειακών προοπτικών Ο αξιολογητής δείχνει ότι όλοι αυτοί τους οποίους αφορά το πρόγραµµα συµφωνούν ότι οι εθνικές προτεραιότητες συµβάλλουν σηµαντικά στη µεγιστοποίηση των επιπτώσεών του και ότι είναι ανάγκη να ενισχυθεί ο διάλογος ανάµεσα στην Επιτροπή και στις τοπικές αρχές προκειµένου να καθορισθούν καλύτερα αυτές οι προτεραιότητες. Ο αξιολογητής επισηµαίνει ότι η αντίληψη σχετικά µε την σπουδαιότητα των εθνικών προτεραιοτήτων εξαρτάται κυρίως από την καταλληλότητα της διαδικασίας για τον καθορισµό τους. «Στις χώρες όπου ζητήθηκε η γνώµη αυτών που κατά κύριο λόγο αφορά το 7

πρόγραµµα Tempus θεωρήθηκαν χρήσιµες οι εθνικές προτεραιότητες για την καθοδήγηση των υποψηφίων. Στις χώρες όπου οι προτεραιότητες καθορίστηκαν χωρίς διαβούλευση θεωρήθηκε ως αυθαίρετη η επιλογή τους και ως µία αυθαίρετη και ανώφελη άνωθεν ανάµιξη». Η Επιτροπή επισηµαίνει ότι δεν υπάρχει σηµαντική διαφορά όσον αφορά τον τρόπο µε τον οποίο καθορίστηκαν οι εθνικές προτεραιότητες στις διάφορες χώρες. Αναγνωρίζει εντούτοις ότι υπάρχουν πράγµατι διαφορές όσον αφορά την φύση και την παρουσίαση των εθνικών προτεραιοτήτων. Σε ορισµένες περιπτώσεις οι εθνικές προτεραιότητες µπορούν εύκολα να µετατραπούν σε λειτουργικές προτάσεις. Σε άλλες περιπτώσεις είναι πολύ ασαφείς για να είναι λειτουργικές. Αποδείχθηκε ότι ήταν πολύ πιο δύσκολο να επιτευχθεί οµοφωνία όσον αφορά το βάρος που θα πρέπει να δοθεί στις εθνικές προτεραιότητες κατά την επεξεργασία των προγραµµάτων. Παρατηρήθηκε αφενός ότι σε ένα πρόγραµµα που διαµορφώνεται από τη βάση προς την κορυφή οι καινοτοµικές ιδέες θα έπρεπε κατ αρχήν να υπερισχύουν των εντολών που δίνονται εκ των άνω. Αφετέρου ένας πιο αποφασιστικός στρατηγικός σχεδιασµός θα µπορούσε να αυξήσει την επίπτωση του προγράµµατος και έτσι να αποφευχθεί ο διασκορπισµός των πόρων. Επίσης όσον αφορά το βάρος που θα πρέπει να δοθεί στη συµφωνία µε τις εθνικές προτεραιότητες κατά τη διαδικασία της επιλογής διαπιστώθηκε διαφορά απόψεων µεταξύ όλων αυτών που συµµετείχαν στον πρόγραµµα. Η Επιτροπή πιστεύει ότι οι εθνικές προτεραιότητες συµβάλλουν σηµαντικά στην µεγιστοποίηση της επίπτωσης του προγράµµατος στη διαδικασία µεταρρύθµισης και ανάπτυξης της ανώτατης εκπαίδευσης και µέσω της ανώτατης εκπαίδευσης στην ανάπτυξη του συνόλου των συστηµάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης. Εντούτοις, όπως επισηµαίνει ο αξιολογητής, θα πρέπει να διατηρηθεί η προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή προκειµένου να τονωθεί η καινοτοµία και η δηµιουργικότητα στο επίπεδο των εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Η προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή µπορεί επίσης να χρησιµεύσει ως µια εγγύηση (όπου χρειάζεται) ότι το πρόγραµµα δεν θα είναι όµηρος της γραφειοκρατίας ή διάφορων άλλων πολιτικών ή οικονοµικών συµφερόντων. Όσον αφορά την περιφερειακή συνεργασία ο αξιολογητής επισηµαίνει ότι η ανάγκη για ενίσχυση, εκτός των άλλων, της πολιτικής συνεργασίας και της συνεργασίας σε θέµατα ασφάλειας, οι προοπτικές της προσχώρησης στην ΕΕ και το αυξανόµενο ενδιαφέρον των εταίρων για την διαδικασία της Μπολόνιας αποτελούν σοβαρούς λόγους εντατικοποίησης της συνεργασίας των πανεπιστηµίων σε περιφερειακό επίπεδο. Παρά το γεγονός ότι η Επιτροπή έχει ενθαρρύνει τους υποψήφιους να υποβάλουν περιφερειακά προγράµµατα (στα οποία θα συµµετέχουν περισσότερες της µιας χώρες εταίροι), είναι αλήθεια ότι στο πλαίσιο του Tempus δεν υπάρχει κάποιος µηχανισµός για τον από κοινού καθορισµό περιφερειακών προτεραιοτήτων από τις διοικήσεις των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων σε κάθε περιοχή. 5.3. Η αξία του πολυµερούς µοντέλου εταιρικής σχέσης Τα µοντέλο αυτό θεωρείται από την συντριπτική πλειοψηφία όσων συµµετέχουν στο Tempus ως το βασικό στοιχείο για την επιτυχία των παρεµβάσεων του Tempus. Το κύριο χαρακτηριστικό της προσέγγισης του Tempus ήταν ανέκαθεν η εµπιστοσύνη της στην ικανότητα των πανεπιστηµίων της ΕΕ και των υποψήφιων χωρών να εντοπίζουν τις ανάγκες και να εκπονούν και να εφαρµόζουν καινοτοµικά και εξειδικευµένα προγράµµατα. Η 8

προσέγγιση αυτή φαίνεται να υπήρξε αποδοτική όχι µόνο όσον αφορά την µεταρρύθµιση των προγραµµάτων των πανεπιστηµίων αλλά και όσον αφορά την καθιέρωση νέων πρακτικών διαχείρισης. Παρακίνησε επίσης τα ιδρύµατα ανώτατης εκπαίδευσης να θέσουν τις γνώσεις τους στη διάθεση των πολιτών προκειµένου να ικανοποιηθούν οι νέες ανάγκες που προκλήθηκαν από την διαδικασία των κοινωνικών αλλαγών. Ο αξιολογητής επισηµαίνει ότι το πολυµερές µοντέλο βοήθησε το Τempus να πετύχει τους δύο στόχους του, δηλαδή την πολιτιστική προσέγγιση και την προσαρµογή των συστηµάτων ανώτατης εκπαίδευσης. Το µοντέλο αυτό συνέβαλε άµεσα και σε µεγάλο βαθµό στην δηµιουργία διαρκών προσωπικών δικτύων και συνεργασιών ανάµεσα στα ιδρύµατα ανώτατης εκπαίδευσης στις υποψήφιες χώρες και στα κράτη µέλη της ΕΕ γεγονός που σηµαίνει ότι είναι ο βασικός δείκτης της επίτευξης του στόχου της «πολιτιστικής προσέγγισης» του Tempus III. Η αξία του πολυµερούς µοντέλου για την προώθηση της µεταρρύθµισης και για την αναβάθµιση της ανώτατης εκπαίδευσης επιβεβαιώθηκε και από την τελική αξιολόγηση του Τempus II. Ο αξιολογητής συγκρίνει το πρόγραµµα Tempus µε άλλες παρεµβάσεις και επισηµαίνει ότι το ισχυρό σηµείο της πολυµερούς από τη βάση προς την κορυφή προσέγγισης του Tempus είναι η διαπροσωπική του διάσταση και τα δίκτυα που έχει δηµιουργήσει. Το Tempus προσδίδει ένα ανθρώπινο πρόσωπο στην ενίσχυση για τη συνεργασία, δεδοµένου ότι όλα τα προγράµµατα Tempus βασίζονται στη στενή συνεργασία ανάµεσα στα ιδρύµατα και στα άτοµα που συµµετέχουν σ αυτά. Όπως επισηµαίνει ο αξιολογητής, «η πρόσθετη αξία του Tempus σε σύγκριση µε τις διαρθρωτικές επενδύσεις στην παιδεία έγκειται στην προώθηση της διεθνούς συνεργασίας, η οποία δηµιουργεί νέα οράµατα και νέες ιδέες καθώς και νέα δίκτυα προσωπικών και επαγγελµατικών επαφών. Επιπλέον, το ισχυρό σηµείο του µοντέλου της πολυµερούς κινητικότητας είναι ότι καλλιεργεί το επιχειρηµατικό πνεύµα σε επίπεδο πανεπιστηµίου, γεγονός που αντιπροσωπεύει µία καινοτοµική και µεταρρυθµιστική δύναµη που ξεκινάει από τη βάση και φθάνει στην κορυφή. Κατά συνέπεια είναι πολύ µεγάλη η ποικιλία των καινοτοµικών προγραµµάτων». Η Επιτροπή λαµβάνει υπόψη της την άποψη του αξιολογητή ότι το Tempus «είναι συµφέρον από οικονοµική άποψη» υπό την έννοια ότι το κόστος των παρεµβάσεων του Τempus είναι συγκριτικά χαµηλότερο απ ό,τι παραδείγµατος χάρη το κόστος των διαρθρωτικών παρεµβάσεων µε την συµµετοχή διεθνών εµπειρογνωµόνων. 5.4. Η καταλληλότητα αυτού του είδους των προγραµµάτων (αποτελέσµατα) Τα προγράµµατα τύπου Tempus περιγράφονται στο τµήµα 2. Με βάση τους στόχους του προγράµµατος ο αξιολογητής καταλήγει στο συµπέρασµα ότι υπάρχει µεγάλη αντιστοιχία ανάµεσα στους στόχους του προγράµµατος, όπως αυτοί προβλέπονται στην απόφαση του Συµβουλίου, και στα µέσα του προγράµµατος: Τα κοινά ευρωπαϊκά προγράµµατα και τα διαρθρωτικά και συµπληρωτικά µέτρα συµβάλλουν στην προσαρµογή και στην ανάπτυξη των συστηµάτων ανώτατης εκπαίδευσης, επειδή παρέχουν στις χώρες εταίρους πρόσβαση στις γνώσεις που έχουν τα ιδρύµατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά τον εκσυγχρονισµό και τις µεταρρυθµίσεις. 9

Τα κοινά ευρωπαϊκά προγράµµατα σχετικά µε την ανάπτυξη των προγραµµάτων σπουδών αφορούν την ανάπτυξη σε επίπεδο ιδρυµάτων µέσω της καθιέρωσης καινοτοµικών προγραµµάτων σπουδών, ενώ τα προγράµµατα για την βελτίωση της διαχείρισης των πανεπιστηµίων αφορούν τις µεταρρυθµίσεις όσον αφορά την διαχείριση των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Τα κοινά ευρωπαϊκά προγράµµατα και οι ατοµικές υποτροφίες κινητικότητας, που προωθούν την κινητικότητα και τον πολιτιστικό διάλογο καθώς και την ενίσχυση των θεσµών, είναι κατάλληλα για την επίτευξη του στόχου του Τempus III όσον αφορά την προσέγγιση των πολιτισµών και την ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών. Σύµφωνα µε την αξιολόγηση τα διάφορα είδη προγραµµάτων συνέβαλαν στην επίτευξη των στόχων του προγράµµατος και στην γενική επιρροή του Tempus στις µεταρρυθµίσεις της ανώτατης εκπαίδευσης. Ειδικότερα, απεδείχθη ότι τα κοινά ευρωπαϊκά προγράµµατα συνέβαλαν στις νοµοθετικές και κανονιστικές αλλαγές όσον αφορά την ανώτατη εκπαίδευση. Συνέβαλαν επίσης και στο άνοιγµα των πανεπιστηµίων και στην προετοιµασία της διεθνούς συνεργασίας ανάµεσα στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα, στη µεταρρύθµιση της διαχείρισης των ιδρυµάτων, στην ανάπτυξη προγραµµάτων σπουδών, στην κατάρτιση των διευθυντικών στελεχών και στη δηµιουργία διαρκών εταιρικών σχέσεων ανάµεσα στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα της ΕΕ και των επιλέξιµων χωρών. Εντούτοις, ο αξιολογητής επισηµαίνει ότι υπάρχουν ακόµη περιθώρια για την αύξηση της επιρροής του προγράµµατος και προτείνει τα εξής: να δοθεί περισσότερη έµφαση στην ανταλλαγή πληροφοριών και στη διάδοση των αποτελεσµάτων και να αναπτυχθούν ακόµη περισσότερο οι σχέσεις ανάµεσα στο πανεπιστήµιο και στη βιοµηχανία µε στόχο την αύξηση των δυνατοτήτων απασχόλησης. Ο αξιολογητής προτείνει επίσης την ενσωµάτωση των κοινών ευρωπαϊκών προγραµµάτων του Tempus στα προγράµµατα επαγγελµατικής κατάρτισης που έχουν ως στόχο την κατάρτιση των διδασκόντων και τη διάδοση των καινοτοµικών αποτελεσµάτων στα κέντρα κατάρτισης καθώς και στα σχολεία πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης. Τα κοινά ευρωπαϊκά προγράµµατα θα πρέπει επίσης να χρησιµοποιούνται για την εκπαίδευση των καλύτερων φοιτητών προκειµένου να γίνουν ερευνητές. Η Επιτροπή συµφωνεί σε µεγάλο βαθµό µε αυτή την ανάλυση και επισηµαίνει ότι θα πρέπει να δηµιουργηθούν διάφοροι µηχανισµοί για να ενισχυθούν οι συνέργιες ανάµεσα στην ανώτατη εκπαίδευση και στην επαγγελµατική επιµόρφωση και κατάρτιση εντός του παρόντος προγράµµατος και να επεκταθεί το πρόγραµµα και πέρα από την ανώτατη εκπαίδευση επ ευκαιρία της εκπόνησης της επόµενης έκδοσής του. 5.5. Επίπεδο χρηµατοδότησης και κρίσιµη µάζα Ο αξιολογητής παρατήρησε ότι οι στόχοι του προγράµµατος δεν µετατράπηκαν σε µια σειρά από στόχους επίδοσης που να µπορούν να ελέγχονται µε τη χρησιµοποίηση ποσοτικών δεικτών. Επισηµαίνει εντούτοις ότι η ανάλυση της διαδικασίας επιλογής αποδεικνύει ότι ο αριθµός των αιτήσεων καλών υποψηφιοτήτων υπερέβαινε πάντοτε τους διαθέσιµους φόρους. Από τη στιγµή όµως που καταρτιζόταν το πρόγραµµα δεν γινόταν ποτέ υπέρβαση της δυνατότητας απορρόφησης. Αυτό δείχνει ότι δεν εχρηµατοδοτείτο επαρκώς το Tempus. Όσον αφορά την κρίσιµη µάζα ο αξιολογητής πιστεύει ότι µπορεί να επιτευχθεί ο στόχος της κρίσιµης µάζας σε επίπεδο προγραµµάτων µε βάση το τωρινό επίπεδο χρηµατοδότησης. Εντούτοις σε επίπεδο χωρών η επίτευξη του στόχου της κρίσιµης µάζας εξαρτάται από το µέγεθος της χώρας και από τη διάθεση όλο και περισσότερων πόρων επί µία µακρά περίοδο. 10

Η Επιτροπή συµφωνεί µε την ανάλυση του αξιολογητή και γνωρίζει ότι η διακυµάνσεις όσον αφορά τα επίπεδα χρηµατοδότησης των προγραµµάτων κατά το παρελθόν, παρόλο ότι είναι συχνά δικαιολογηµένες για πολιτικούς λόγους και λόγους προγραµµατισµού, θέτουν πράγµατι σε κίνδυνο την αποτελεσµατικότητα του προγράµµατος. 5.6. Η διαχείριση του προγράµµατος Η έκθεση αξιολόγησης αναφέρει ότι τα τωρινά µέσα υλοποίησης, οι µέθοδοι διαχείρισης και οι τρόποι τεχνικής υποστήριξης είναι κατάλληλοι και εξασφάλισαν κατά το παρελθόν ένα ικανοποιητικό επίπεδο ποιότητας και σωστής υλοποίησης των προγραµµάτων. Η έκθεση αναγνωρίζει τις πρόσφατες προσπάθειες της Επιτροπής για τον εκσυγχρονισµό των διαδικασιών αλλά επισηµαίνει ότι οι κανόνες σχετικά µε την σύναψη των συµβάσεων και την οικονοµική διαχείριση είναι δυσκίνητοι και χρονοβόροι. Η Επιτροπή επισηµαίνει ότι, παρόλο ότι δεν είναι αβάσιµος αυτός ο ισχυρισµός, είναι πολύ δύσκολο να γίνει σωστή χρησιµοποίηση των δηµόσιων πόρων µε απλοποιηµένες διοικητικές διαδικασίες. Η καθιέρωση του νέου δηµοσιονοµικού κανονισµού δεν έχει απλοποιήσει καθόλου αυτήν την διαδικασία. Όσον αφορά τις διαδικασίες επιλογής ο αξιολογητής αναφέρεται στην διαφάνεια του συστήµατος και επισηµαίνει ότι δεν ενηµερώνονται επαρκώς οι αξιολογητές όσον αφορά τις επιδόσεις προηγούµενων προγραµµάτων και ότι δεν γίνεται καµία οριζόντια σύγκριση των σχετικών πλεονεκτηµάτων των προγραµµάτων στο ευρύτερο πλαίσιο της ανάγκης µεταρρύθµισης της ανώτατης εκπαίδευσης στις επιλέξιµες χώρες. Η Επιτροπή έχει ήδη προβεί σε κάποιες ενέργειες για τη βελτίωση της διαδικασίας επιλογής ενισχύοντας την κατάρτιση των αξιολογητών. Όσον αφορά την παρακολούθηση ο αξιολογητής επισηµαίνει ότι η πρακτικές παρακολούθησης του Tempus III είναι µεν περιορισµένες αλλά µπορούν να θεωρηθούν ως κατάλληλες. Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι δεν έγινε επιτόπια παρακολούθηση κατά τρόπο συστηµατικό όσον αφορά το Tempus III µε συνέπεια να περιοριστεί η ροή πληροφοριών σχετικά µε τα επιτεύγµατα του Tempus στις επιλέξιµες χώρες. Η Επιτροπή συµφωνεί ότι καλό θα ήταν να βελτιωθεί η διάδοση των αποτελεσµάτων. 6. ΟΙ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΗ Η έκθεση αξιολόγησης περιλαµβάνει µία σειρά από συστάσεις οι οποίες αναφέρονται παρακάτω (µε πλαγιαστά γράµµατα) µαζί µε τα σχόλια της Επιτροπής: (1) Το επιτυχηµένο πολυµερές µοντέλο του Tempus θα πρέπει να επεκταθεί και προς άλλες περιοχές του κόσµου. Η Επιτροπή έχει επιστήσει την προσοχή του αξιολογητή στο γεγονός ότι ορισµένα από τα τωρινά προγράµµατα (όπως είναι το ALFA και το Asia-Link) έχουν υιοθετήσει το µοντέλο εταιρικής σχέσης του Tempus. (2) Η ετήσιοι εθνικοί προϋπολογισµοί για τα υπόλοιπα έτη του Tempus III θα πρέπει να αυξηθούν. Η Επιτροπή συµφωνεί µε την άποψη του αξιολογητή όσον αφορά το γεγονός ότι «η κρίσιµη µάζα» µπορεί να επιτευχθεί µόνο µέσω της αύξησης των επιπέδων χρηµατοδότησης και έχει 11

δεσµευθεί να διατηρήσει σε επαρκώς υψηλά επίπεδα τη χρηµατοδότηση του προγράµµατος ώστε να διασφαλιστεί η αποτελεσµατική χρήση των πόρων. (3) Η διαδικασία καθορισµού των προτεραιοτήτων ανά χώρα θα πρέπει να ενισχυθεί µέσω ενός πιο διαρθρωµένου διαλόγου µε τις εκπαιδευτικές αρχές των χωρών εταίρων.. Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι ο διάλογος µε τις αρχές των χωρών εταίρων αποτελεί τη βάση για την επιτυχία του προγράµµατος και θα λάβει αµέσως µέτρα για µια προσέγγιση µε καλύτερη διάρθρωση και µε µεγαλύτερη συνοχή. (4) Αύξηση της χρησιµότητας των εθνικών προτεραιοτήτων µέσω του καθορισµού των προτεραιοτήτων ως οριζόντιων εκπαιδευτικών θεµάτων παρά ως ενός καταλόγου κάθετων ακαδηµαϊκών ειδικεύσεων. Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι η φύση και η παρουσίαση των εθνικών προτεραιοτήτων θα πρέπει να βελτιωθούν. (5) Η διαδικασία υποβολής προτάσεων και ο µηχανισµός επιλογής των περιφερειακών προγραµµάτων πρέπει να βελτιωθούν. Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι το σηµερινό σύστηµα, το οποίο βασίζεται στις εθνικές προτεραιότητες και στους εθνικούς προϋπολογισµούς, δεν επιτρέπει την πλήρη αξιοποίηση της περιφερειακής συνεργασίας, παρόλο ότι η συνεργασία αυτή ενθαρρύνεται στο πλαίσιο της τωρινής φάσης του προγράµµατος. Η Επιτροπή θα προσπαθήσει να βρει ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για την ενίσχυση της περιφερειακής διάστασης του προγράµµατος. (6) Τα κεφάλαια του Tempus θα πρέπει να χρησιµοποιούνται για την επίτευξη των πρωταρχικών στόχων του προγράµµατος, δηλαδή για την προώθηση της κινητικότητας, για τις ανταλλαγές και για τη µεταρρύθµιση των προγραµµάτων σπουδών. Η Επιτροπή χαίρεται για το γεγονός ότι το πρόγραµµα Tempus έχει αποκτήσει τη φήµη ότι προωθεί την κινητικότητα και την καινοτοµία των προγραµµάτων σπουδών και των µεθόδων διδασκαλίας, αλλά θεωρεί ότι η φιλοδοξία του προγράµµατος να αυξήσει την επιρροή του ώστε να φθάσει το επίπεδο των συστηµάτων είναι το λογικό επακόλουθο της όλο και µεγαλύτερης σηµασίας που αποδίδεται στις εθνικές προτεραιότητες. Κατά συνέπεια, ακόµη και αν οι ενέργειες που αφορούν την ανάπτυξη των προγραµµάτων σπουδών στα εκπαιδευτικά ιδρύµατα συνεχίσουν να αποτελούν τον κεντρικό στόχο του προγράµµατος, θα σχεδιαστούν και άλλες ενέργειες οι οποίες θα αφορούν κυρίως τη συµµετοχή των φορέων στο επίπεδο του συστήµατος. (7) Αύξηση της χρησιµότητας και της αποτελεσµατικότητας των ατοµικών υποτροφιών κινητικότητας και περιορισµός των δυνατοτήτων κατάχρησης των επιδοτήσεων. Η Επιτροπή θα αναθεωρήσει τα κριτήρια και τους όρους χρηµατοδότησης των ατοµικών υποτροφιών κινητικότητας και σκοπεύει να συνεργαστεί µε τις εθνικές αρχές των χωρών εταίρων προκειµένου να καθοριστούν οι προτεραιότητες για αυτού του είδους τις δραστηριότητες. Η Επιτροπή θεωρεί ότι δεν υπάρχει καµιά απόδειξη ότι µπορεί να γίνει κατάχρηση των ατοµικών υποτροφιών κινητικότητας. Αξίζει να επισηµανθεί ότι οι ατοµικές υποτροφίες κινητικότητας παρέχουν τη δυνατότητα στους δικαιούχους να ασχοληθούν µε επιτρεπόµενες δραστηριότητες οι οποίες υπερβαίνουν το εύρος της εθνικής επιδότησης, γεγονός που ενδέχεται να έχει αποτελέσει την αιτία για παρερµηνείες. 12

(8) Ο συντονισµός των ενεργειών της Γ ΕΑC και της EuropeAid θα πρέπει να ενισχυθεί προκειµένου να µεγιστοποιηθεί η επιρροή του προγράµµατος όσον αφορά τη µεταρρύθµιση της ανώτατης εκπαίδευσης. Η Επιτροπή θα διασφαλίσει το συντονισµό σε όλα τα επίπεδα ανάµεσα στις υπηρεσίες που είναι επιφορτισµένες µε το συντονισµό στον τοµέα της εκπαίδευσης σε όλες τις ενδιαφερόµενες χώρες. Αυτός ο συντονισµός θα πρέπει να αφορά τόσο τον καθορισµό των γενικών προτεραιοτήτων όσο και τον προγραµµατισµό και το συντονισµό, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση. (9) Θα πρέπει να εξετασθεί η δυνατότητα µείωσης των ανώτατων ποσών που χορηγούνται για τα κοινά ευρωπαϊκά πρόγραµµα στις 200.000 ευρώ π.χ. για ένα διετές πρόγραµµα προκειµένου να υπάρχει δυνατότητα χρηµατοδότησης περισσοτέρων προγραµµάτων. Παρόλο ότι ορισµένες χώρες επιθυµούν να χορηγούν µικρότερες επιδοτήσεις και να χρηµατοδοτούν περισσότερα προγράµµατα, η πείρα έχει δείξει ότι θα πρέπει να διατηρηθεί το τωρινό επίπεδο ανώτατης χρηµατοδότησης (500.000 ευρώ) προκειµένου να διασφαλιστεί η κρίσιµη µάζα σε επίπεδο προγραµµάτων. (10) Καθιέρωση ενός νέου τύπου προγραµµάτων για την οργάνωση συσκέψεων µε στόχο τη συνεργασία και τη δηµιουργία δικτύων σε περιφερειακό επίπεδο και τη διάδοση των αποτελεσµάτων των προγραµµάτων. (11) ιάθεση κεφαλαίων για δράσεις που ευνοούν την ανταλλαγή πληροφοριών και την ευρύτερη διάδοση των αποτελεσµάτων του Tempus. Η Επιτροπή κρίνει ότι η λήψη διαρθρωτικών και συµπληρωµατικών µέτρων, τα οποία περιλαµβάνουν τη χορήγηση ενίσχυσης σε προγράµµατα ενηµέρωσης και διάδοσης, και η οργάνωση περιφερειακών συσκέψεων Tempus ανταποκρίνονται σε αυτές τις συστάσεις. (12) Οι κατευθυντήριες γραµµές για τους υποψηφίους Tempus θα πρέπει να δίνουν µεγαλύτερη έµφαση στα εξής θέµατα: στα πλέον χαρισµατικά άτοµα, στη δυνατότητα εξεύρεσης απασχόλησης, στην ανάπτυξη σχέσεων ανάµεσα στα πανεπιστήµια, τη βιοµηχανία και την κοινωνία των πολιτών και στις επιπτώσεις των καινοτοµιών των κοινών ευρωπαϊκών προγραµµάτων στα προγράµµατα άλλων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων, όπως π.χ. στα προγράµµατα των ιδρυµάτων πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης. Ο οδηγός για τους υποψηφίους ενθαρρύνει ήδη την ανάπτυξη των σχέσεων ανάµεσα στον πανεπιστήµιο, στη βιοµηχανία και στην κοινωνία των πολιτών. Η Επιτροπή θα προσπαθήσει να τονώσει ακόµη περισσότερο αυτή τη συνεργασία µέσω συγκεκριµένων ενηµερωτικών ενεργειών στις χώρες εταίρους. Η Επιτροπή θα προσπαθήσει επίσης να αξιοποιήσει, κατά τη διάρκεια της τωρινής φάσης του προγράµµατος, τις δυνατότητες της ανώτατης εκπαίδευσης να τονώσει την ανάπτυξη της επαγγελµατικής κατάρτισης και της εκπαίδευσης των ενηλίκων καθώς και της σχολικής εκπαίδευσης. Όσον αφορά την ανανέωση του προγράµµατος Tempus η Επιτροπή θα εξετάσει τη δυνατότητα επέκτασης του µοντέλου Tempus ώστε να καλύπτει ολόκληρο το φάσµα της µάθησης εφ όρου ζωής. (13) Θα πρέπει να δηµοσιεύονται στατιστικές σχετικά µε τις καλές προτάσεις. Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι οι στατιστικές αυτές χρησιµεύουν για να δείξουν την πρόσθετη απορροφητική ικανότητα των χωρών εταίρων και κατά συνέπεια χρησιµεύουν ως σηµεία 13

αναφοράς ενόψει της πιθανής αύξησης των χρηµατοδοτήσεων του προγράµµατος. Ανταποκρίνονται επίσης και στις απαιτήσεις του νέου δηµοσιονοµικού κανονισµού όσον αφορά τη δηµοσίευση των αποτελεσµάτων. (14) Θα πρέπει να γίνει κάποια προσπάθεια για την βελτίωση της ποιότητας των χρηµατοδοτούµενων προτάσεων. Η Επιτροπή θα εξετάσει κατά δύο τρόπους αυτό το θέµα: (1) θα ενθαρρύνει τα εθνικά γραφεία Tempus 11 να οργανώνουν επιµορφωτικές εκδηλώσεις για τους πιθανούς υποψήφιους και (2) θα βελτιώσει το ενηµερωτικό υλικό για τους υποψηφίους και θα επιµορφώσει καλύτερα του εµπειρογνώµονες που θα συµµετέχουν στην επιλογή των προγραµµάτων. (15) Η αξία και η επιρροή του προγράµµατος θα πρέπει να αποτελέσει αντικείµενο έντονης προβολής σε επίπεδο τοπικών αρχών. Η Επιτροπή αναγνωρίζει τη σηµασία της στενής συνεργασίας µε τις εθνικές αρχές για τον καθορισµό προτεραιοτήτων ενόψει της εκτέλεσης του προγράµµατος και για την ενθάρρυνση της συµµετοχή των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων καθώς και άλλων οργανισµών. Προς το σκοπό αυτό η Επιτροπή έχει λάβει µέτρα για τη δηµιουργία ενός µηχανισµού διαρθρωµένου διαλόγου µε τις εθνικές αρχές. (16) Πρέπει να απλοποιηθούν οι διαδικασίες σύναψης των συµβάσεων. Το 2003 απλοποιήθηκαν οι διαδικασίες σύναψης των συµβάσεων και έτσι µειώθηκε ο αριθµός των πληρωµών και των εκθέσεων που θα έπρεπε να υποβάλουν οι δικαιούχοι των επιδοτήσεων. Εντούτοις πρέπει να γίνουν και άλλες ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση και να ληφθεί υπόψη ότι έχει αλλάξει (έχει γίνει πιο περίπλοκο) το θεσµικό πλαίσιο. (17) Η διαδικασία επιλογής θα πρέπει να επικεντρώνεται στην καταλληλότητα των προγραµµάτων Η Επιτροπή πιστεύει ότι η καταλληλότητα των προγραµµάτων για την µεταρρύθµιση της ανώτατης εκπαίδευσης θα βελτιωθεί µέσω της ενίσχυσης των εθνικών προτεραιοτήτων, της καλύτερης πληροφόρησης πριν την έναρξη της διαδικασίας επιλογής και της κατάλληλης εκπαίδευσης των εµπειρογνωµόνων που θα συµµετάσχουν στη διαδικασία της επιλογής ώστε να αξιολογηθεί καλύτερα η καταλληλότητα των προγραµµάτων για την ικανοποίηση των τοπικών αναγκών. Έχουν αρχίσει να λαµβάνονται µέτρα για την αντιµετώπιση όλων αυτών των θεµάτων. (18) Επαναφορά του επιτόπιου ελέγχου σε επιλεκτική βάση. Η Επιτροπή σκοπεύει να ενισχύσει το τωρινό σύστηµα επιτόπιου ελέγχου υπό τον όρο ότι θα διατεθούν συµπληρωµατικοί ανθρώπινοι και οικονοµικοί πόροι τόσο στο πλαίσιο της Επιτροπής όσο και στο πλαίσιο της τεχνικής της βοήθειας. 11 Τα εθνικά γραφεία Tempus έχουν επιλεγεί από τις εθνικές αρχές στις χώρες εταίρους και βοηθούν την Επιτροπή στην εφαρµογή του προγράµµατος ενηµερώνοντας και συµβουλεύοντας του πιθανούς υποψηφίους ενώ παράλληλα διαθέτουν πληροφορίες και στην Επιτροπή σχετικά µε την υλοποίηση του προγράµµατος. 14

7. ΣΥΠΕΡΑΣΜΑ Η ενδιάµεση αξιολόγηση επιβεβαιώνει την καταλληλότητα του προγράµµατος Tempus και αναγνωρίζει ανεπιφύλακτα ότι είναι απολύτως αποτελεσµατικό. Παρόλο ότι φαίνεται ότι το πρόγραµµα δεν χρειάζεται κάποιον ριζικό αναπροσανατολισµό, η Επιτροπή έχει ήδη λάβει µέτρα για την βελτίωση της υλοποίησης του και θα λάβει και άλλα µέτρα προς την κατεύθυνση αυτή, όπως αναφέρεται παραπάνω. Ειδικότερα η Επιτροπή θα προσπαθήσει να ενισχύσει τις εθνικές προτεραιότητες, να βελτιώσει τα αποτελέσµατα της διάδοσης και να εντείνει τους ελέγχους. Η Επιτροπή θα προσπαθήσει επίσης να διατηρήσει σε σταθερά επίπεδα τη χρηµατοδότηση προκειµένου να διασφαλίσει την αποτελεσµατική λειτουργία του προγράµµατος. Μέσω του προγράµµατος Τempus η Επιτροπή θα προσπαθήσει επίσης να ενισχύσει τη σχολική µεταρρύθµιση καθώς και τη µεταρρύθµιση της επαγγελµατικής κατάρτισης και της εκπαίδευσης των ενηλίκων προκειµένου να γίνει πλήρης αξιοποίηση του προγράµµατος ως µέσου κοινωνικοοικονοµικών αλλαγών στις χώρες εταίρους. 15