ΑΡ. ΤΕΥΧΟΥΣ 11 - OKTΩBΡΙΟΣ 2008 Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση
3 4-5 6-9 Editorial 10 Τα Νέα μας 11 Κεντρικό Θέμα 12-13 Εξελίξεις Εξελίξεις Συνέντευξη 14-16 17-19 Ο Όμιλός μας Yγιεινή & Ασφάλεια Η εκτύπωση του εντύπου έγινε σε μη χλωριωμένο χαρτί Τίτλος αγγλόφωνης έκδοσης: Leading Ahead Περιοδική έκδοση για τους εργαζόμενους στον Όμιλο της Εθνικής Τράπεζας ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΕΥΧΟΥΣ 11 - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 Επιμέλεια κειμένων και συντονισμός ύλης: Ομάδα Εσωτερικής Επικοινωνίας Νίκος Κανελλόπουλος, Εύη Τοτώνη, Φωτεινή Σκαρλάτου, Σοφία Καρακάση Τηλ.: 210 3342230 (διεπιλογικό 12230), 210 3342919 (διεπιλογικό 12919) e-mail: epikoinonia@nbg.gr Για εσωτερική διανομή Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, η διασκευή απόδοσης του περιεχομένου του εντύπου με οποιοδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη (Νόμος 2121/1993 και κανόνες διεθνούς δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα). Μπορείτε να διαβάσετε το έντυπο και ηλεκτρονικά, στη διεύθυνση: http://ete/esotep/ Για την ελληνική έκδοση ακολουθήστε τη διαδρομή: Η Τράπεζα/Ανθρώπινο Δυναμικό/"Πρώτοι Εμείς" Για την αγγλική έκδοση ακολουθήστε τη διαδρομή: The Bank/Human Resources/"Leading Ahead" Στείλτε μας την άποψή σας, θέματα που θα θέλατε να δημοσιεύσουμε ή ακόμα και το δικό σας άρθρο, στη διεύθυνση: ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ (epikoinonia@nbg.gr)
Editorial Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση: Αιτίες και συμπεράσματα για το μέλλον Στο κεντρικό άρθρο του τεύχους αυτού, περιγράφεται η πρωτοφανούς μεγέθους κρίση που διανύουμε, η οποία έχει επηρεάσει τις αγορές παγκοσμίως και αναμένεται να πλήξει και τις πραγματικές οικονομίες. Η κρίση αυτή, ως γνωστόν, ξεκίνησε από τα στεγαστικά δάνεια μειωμένης εξασφάλισης (subprime mortgages) στις ΗΠΑ, είχε ως συνέπεια την κατάρρευση μερικών έως πρότινος κραταιών επενδυτικών τραπεζικών κολοσσών και έχει οδηγήσει σε αναγκαστικές και άνευ προηγουμένου κρατικές παρεμβάσεις σημαντικής έκτασης και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Στο κρίσιμο ερώτημα σχετικά με τις επιπτώσεις της κρίσης στην πραγματική οικονομία, η οικονομική ιστορία μας έχει δείξει πως μετά από κάθε πιστωτική κρίση, ακολούθησε σημαντική επιβράδυνση στην πραγματική οικονομία. Ακολούθως, στην τρέχουσα συγκυρία, αναμένουμε σοβαρότατη επιβράδυνση ή και ύφεση στο σύνολο του αναπτυγμένου κόσμου. Στη χώρα μας, παρότι θα βιώσουμε αναμφισβήτητα την πιο δύσκολη περίοδο των τελευταίων ετών, πρέπει να αναγνωριστεί ότι, αφενός η Εθνική Τράπεζα δεν είχε συμμετοχή στα τοξικά προϊόντα που προκάλεσαν τις αναταράξεις στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, και αφετέρου η σχετικά πιο συντηρητική εγχώρια πιστωτική επέκταση μας επέτρεψε να ακολουθήσουμε μια πιο υπεύθυνη επιχειρησιακή πολιτική, απολαμβάνοντας την προστασία πλεονάζουσας ρευστότητας και κεφαλαίων, ώστε να είμαστε σε θέση να αντιμετωπίσουμε την επερχόμενη επιβράδυνση και της Ελληνικής οικονομίας. Ειδικότερα, η κεφαλαιακή επάρκεια της τράπεζας έχει βελτιωθεί, πρώτον, από το γεγονός ότι το μέρισμα της χρήσης του 2007 δόθηκε στο μεγαλύτερό του μέρος σε μετοχές, δεύτερον, από τα κεφάλαια που άντλησε η τράπεζα με την έκδοση προνομιούχων μετοχών στις ΗΠΑ τον περασμένο Σεπτέμβριο και τρίτον και σημαντικότερο, από την υψηλή κερδοφορία που έχει διατηρήσει η τράπεζα στη διάρκεια του 2008. Όσο για τη ρευστότητα, η σημαντική αύξηση των καταθέσεων και η αναμενόμενη έκδοση καλυμμένων ομολόγων θα αυξήσουν την ήδη υπερβάλλουσα ρευστότητα της τράπεζας. Τη χρονική στιγμή που γράφω το παρόν κείμενο (24 Οκτωβρίου), η μετοχή της Εθνικής Τράπεζας υφίσταται μια σοβαρή υποχώρηση, έχοντας απολέσει, κατά τους τελευταίους 12 μήνες, το σύνολο της ανόδου της από το Σεπτέμβριο του 2003. Η πίεση που δέχεται η τιμή της μετοχής, σας επιβεβαιώνω ότι δεν αντανακλά τα θεμελιώδη οικονομικά μεγέθη της τράπεζας, που όπως ανέφερα, είναι παραπάνω από ικανοποιητικά. Αντίθετα, αντανακλά το καθεστώς πανικού που χαρακτηρίζει το σύνολο των χρηματιστηρίων παγκοσμίως, τα οποία υποχωρούν υπό τον φόβο της κυοφορούμενης ύφεσης των οικονομιών, που αναμένεται να είναι η μεγαλύτερη των τελευταίων δεκαετιών. Η τιμή της μετοχής μας δεν έχει μειωθεί περισσότερο από άλλες τραπεζικές μετοχές παγκοσμίως, και όλοι μας δεχόμαστε την πίεση από τη μείωση της υπερβολικής μόχλευσης που δημιουργήθηκε τα τελευταία 2 με 3 χρόνια. Επίσης, υπάρχουν ανησυχίες για τις μακροοικονομικές προοπτικές των χωρών της ΝΑ Ευρώπης. Ωστόσο, η άποψή μου είναι ότι οι οικονομίες των χωρών αυτών είναι πολύ πιο ανθεκτικές, κάτι το οποίο δεν αντανακλάται σε αυτό που τιμολογούν οι αγορές. Συνοψίζοντας, πιστεύω ότι τα σημερινά επίπεδα της τιμής της μετοχής μας δεν ανταποκρίνονται στα θεμελιώδη μεγέθη και τις προοπτικές του Ομίλου. Φιλικά, Παύλος Μυλωνάς Γενικός Διευθυντής Στρατηγικής & Οικονομικής Ανάλυσης 3
Τα Νέα μας International HR Management Meeting Στις 25 Ιουλίου 2008 πραγματοποιήθηκε στον Αστέρα Βουλιαγμένης η πρώτη συνάντηση των Διευθυντών Ανθρώπινου Δυναμικού του Ομίλου της ΕΤΕ. Σκοπός της συνάντησης ήταν η ενίσχυση της συνεργασίας και των συνεργειών μεταξύ των χωρών που δραστηριοποιείται ο Όμιλος στον τομέα της Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού. Οι Διευθυντές Ανθρώπινου Δυναμικού των Finansbank, Romaneasca, Stopanska, UΒΒ, Vojvodjanska, καθώς και από το Δίκτυο της ΕΤΕ στο Λονδίνο, το Κάιρο, την Κύπρο και την Αλβανία, είχαν την ευκαιρία να γνωριστούν και να ανταλλάξουν απόψεις, με στόχο: να συντονίσουν τις τοπικές τους ενέργειες, ώστε να εκπληρώσουν τους στόχους του Επιχειρησιακού Σχεδίου για τη Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού σε επίπεδο Ομίλου. να μοιραστούν τις πρακτικές Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού που εφαρμόζουν σε τοπικό επίπεδο, αλλά και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν. Για τον καλύτερο συντονισμό των τοπικών ενεργειών των Διευθύνσεων Ανθρώπινου Δυναμικού, ο Γενικός Διευθυντής Ανθρώπινου Δυναμικού & Ενδοεπιχειρησιακής Επικοινωνίας του Ομίλου, κ. Σταύρος Γατόπουλος, παρουσίασε τους βασικούς στόχους του Επιχειρησιακού Σχεδίου και έθεσε προτεραιότητες. Οι προτεραιότητες αυτές μεταφράστηκαν σε βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα projects και δημιουργήθηκαν Ομάδες Έργου για την υλοποίησή τους. Στη συνάντηση παρευρέθησαν οι κ.κ. Άγις Λεώπουλος, Γενικός Δ/ντης Δραστηριοτήτων Εξωτερικού, Παύλος Μυλωνάς, Γενικός Δ/ντης Στρατηγικής και Οικονομικής Ανάλυσης και Δημήτρης Λεφάκης, Γενικός Δ/ντης Διαχείρισης Κινδύνων και Κινδύνων Πιστοδοτήσεων, ενώ οι Διευθυντές Ανθρώπινου Δυναμικού είχαν την ευκαιρία να γνωριστούν και να ανταλλάξουν απόψεις με τον Αντιπρόεδρο και Αναπληρωτή Διευθύνοντα Σύμβουλο κ. Ιωάννη Πεχλιβανίδη, στο δείπνο της προηγούμενης ημέρας. Αμοιβή παραγωγικότητας για όλους τους Tellers Μετά την επιτυχή πιλοτική δοκιμή σε 100 Καταστήματα, η Τράπεζα εφαρμόζει πλέον Έκτακτο Πρόγραμμα παροχής Πρόσθετης Αμοιβής Παραγωγικότητας για όλους τους tellers του Δικτύου. Στόχος αυτής της ενέργειας είναι η μείωση του χρόνου αναμονής, η βελτίωση της εξυπηρέτησης και η περαιτέρω ανάπτυξη της σχέσης με τους πελάτες της. Το Πρόγραμμα ισχύει για την περίοδο από 1 Οκτωβρίου 2008 ως 31 Δεκεμβρίου 2008 και μπορούν να το λάβουν, ανάλογα με την παραγωγικότητά τους, όλοι οι tellers, δηλαδή όσοι εργάζονται αποκλειστικά στα Ταμεία, αλλά και όσοι εργάζονται σε άλλες ομάδες στα Καταστήματα και εκτελούν προσωρινά καθήκοντα teller, σε ώρες αιχμής ή αναπληρώνοντας teller που απουσιάζει. Πληροφορίες για τον τρόπο υπολογισμού της Αμοιβής Παραγωγικότητας μπορείτε να βρείτε στο Εγκύκλιο Έγγραφο 86/30.9.2008. 4
Ανανεωμένο το Internet Banking της ΕΤΕ Το Internet Banking της Εθνικής λειτουργεί πλέον σε νέο περιβάλλον, με εμπλουτισμένες συναλλαγές και λειτουργικές δυνατότητες. Στο νέο περιβάλλον υπάρχει πληροφόρηση για το τρέχον υπόλοιπο και τις κινήσεις των Πιστωτικών Καρτών Εθνικής και την online πληρωμή τους. Επιπλέον είναι διαθέσιμα χρήσιμα εργαλεία, όπως ο υπολογισμός του αριθμού IBAN για λογαριασμούς της Εθνικής Τράπεζας, ενώ έχουν προστεθεί και συναλλαγές πληρωμών, όπως Εθνικό Κτηματολόγιο, Δήμος Αθηναίων, Ενιαίο Τέλος Ακινήτων Φυσικών Προσώπων-Ε.Τ.Α.Κ. Οι χρήστες της υπηρεσίας, κατά τη διενέργεια των συναλλαγών έχουν πάντα διαθέσιμα κείμενα συμβουλών και βοήθειας, ενημέρωση για το τρέχον υπόλοιπο των λογαριασμών τους, καθώς και την εμφάνιση των δέκα τελευταίων συναλλαγών που έχουν πραγματοποιήσει. Επιπλέον, μπορούν να καθορίζουν μέχρι δέκα συναλλαγές που χρησιμοποιούν πιο συχνά και να τις επιλέγουν κατευθείαν, χωρίς να απαιτείται πλοήγηση στις διάφορες ομάδες συναλλαγών. Επίσης, στο νέο περιβάλλον έχει μεταφερθεί η λειτουργικότητα της εφαρμογής ΕΘΝΟfiles, προσφέροντας πλέον τη δυνατότητα στην επιχειρηματική μας πελατεία για ανταλλαγή ηλεκτρονικών αρχείων με την Τράπεζα. Η Εθνική στηρίζει τον «Μήνα Ενημέρωσης για τον Καρκίνο του Πνεύμονα» Ο Νοέμβριος έχει οριστεί από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (Π.Ο.Υ) ως Μήνας Ενημέρωσης για τον Καρκίνο του Πνεύμονα. Στο πλαίσιο αυτό, η Ογκολογική Μονάδα της Πανεπιστημιακής Κλινικής του Νοσοκομείου «Σωτηρία», υπό την αιγίδα του Υπουργείου Υγείας και της Ιατρικής Σχολής του Παν/μίου Αθηνών, διοργανώνουν σειρά δράσεων με κεντρικό μήνυμα «Ενημερώσου και Αποφάσισε». Έχοντας αναλάβει το ρόλο ενός υπεύθυνου «πολίτη» απέναντι στην κοινωνία, η Εθνική Τράπεζα στηρίζει ενεργά τη σημαντική αυτή πρωτοβουλία, με στόχο την αναβάθμιση και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής για όλους τους Έλληνες. Στο πλαίσιο αυτό, η Τράπεζα είναι χορηγός έκδοσης του ενημερωτικού εντύπου για το κοινό «Μύθοι & Πραγματικότητες», που περιλαμβάνει απαντήσεις σε συχνά ερωτήματα γύρω από το φλέγον θέμα του Καρκίνου του Πνεύμονα. Το έντυπο θα μοιραστεί στο ανθρώπινο δυναμικό της Εθνικής, ενώ διανέμεται και ως ένθετο σε Κυριακάτικες εφημερίδες. Επιπλέον, από τις 3/11/08 ως τις 7/11/08 στήθηκαν ενημερωτικά περίπτερα στελεχωμένα από γιατρούς σε κεντρικά σημεία της Αθήνας (Πλατεία Ομονοίας, Κολωνάκι, Οδ. Πανεπιστημίου 68- μπροστά από Κατάστημα ΕΤΕ- κ.ά.), όπου έγινε δωρεάν σπιρομέτρηση του κοινού, καθώς και ενημέρωση σε καυτά ερωτήματα. Ένα από τα σπιρόμετρα, μετά την ολοκλήρωση των παραπάνω δράσεων, θα παραχωρηθεί στο ΤΥΠΕΤ, ώστε οι εργαζόμενοι να μπορούν να κάνουν σπιρομέτρηση, μετά από ραντεβού. Τέλος, στην ιστοσελίδα www.lungcancer.gr οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να λάβουν άμεσες απαντήσεις στα ερωτήματά τους ή να διαβάσουν χρήσιμες πληροφορίες για τον Καρκίνο του Πνεύμονα και τη διάγνωσή του. 5
Κεντρικό θέμα Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση: Αιτίες και συμπεράσματα για το μέλλον του Παύλου Μυλωνά, Γενικού Διευθυντή Στρατηγικής & Οικονομικής Ανάλυσης Τα πρώτα σημάδια της πρωτοφανούς κρίσης στην οποία βρισκόμαστε εμφανίστηκαν στις αρχές του περασμένου έτους, με τους τριγμούς στην αγορά στεγαστικών δανείων μειωμένης εξασφάλισης στις ΗΠΑ. Σήμερα, η κρίση έχει πάρει τη μορφή γενικότερης έλλειψης εμπιστοσύνης μεταξύ των τραπεζών, εμφανίζοντας φαινόμενα χρεωκοπίας, αναγκαστικών συγχωνεύσεων και παροχών χρηματοοικονομικής στήριξης από το δημόσιο, με αποδέκτες τραπεζικούς κολοσσούς. Το κείμενο που ακολουθεί προσπαθεί να σκιαγραφήσει το επίκαιρο θέμα της σοβαρότατης χρηματοπιστωτικής κρίσης που διανύουμε, ενώ στη συνέχεια παρατίθενται τα σημαντικότερα διδάγματα αυτής της κρίσης. Η αρχή του προβλήματος τοποθετείται στην περίοδο που ακολούθησε την απότομη κατάρρευση των αποτιμήσεων των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας στις ΗΠΑ, στις αρχές του 21ου αιώνα. Οι νομισματικές αρχές των ΗΠΑ αντέδρασαν με επιθετικές μειώσεις των επιτοκίων, προκειμένου να αποφύγουν μια σημαντική επιβράδυνση στην οικονομική δραστηριότητα, ύστερα και από τα αρνητικά γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου. 6
Τελικά, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) μείωσε, σταδιακά, το επιτόκιο παρέμβασης στο 1%, που είναι το χαμηλότερο επίπεδο όλων των εποχών. Ακολούθησε μια παρατεταμένη περίοδος χαμηλών επιτοκίων στις ΗΠΑ, για τη διάρκεια της οποίας δεν είναι λίγοι αυτοί που είχαν εκφράσει τις διαφωνίες τους, και η οποία είχε ένα διπλό αποτέλεσμα. Αφενός την αύξηση της προθυμίας των νοικοκυριών, ως επί το πλείστον, να καταφύγουν στον φθηνότερο τραπεζικό δανεισμό για να βελτιώσουν το βιοτικό τους επίπεδο και αφετέρου την αύξηση της αναζήτησης από την πλευρά των πιστωτικών ιδρυμάτων, όλο και μεγαλύτερων αποδόσεων, υποεκτιμώντας, πολλές φορές, το συνεπαγόμενο κίνδυνο. Η πιστωτική επέκταση συνετέλεσε σε μια πρωτοφανή άνοδο των τιμών των ακινήτων στις ΗΠΑ, η οποία με τη σειρά της οδήγησε σε ακόμη μεγαλύτερο, και με χαμηλότερη εξασφάλιση, δανεισμό. Με απώτερο σκοπό τη μεγαλύτερη εκμετάλλευση της ταχέως διογκούμενης αγοράς δανείων, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα στις ΗΠΑ, κυρίως, αλλά και στην Ευρώπη, υιοθέτησαν ένα επιχειρηματικό μοντέλο το οποίο βασίστηκε περισσότερο στην τιτλοποίηση. Σύμφωνα με τη μέθοδο της τιτλοποίησης, σχηματίζεται ένα σύνολο δανείων από τις εμπορικές τράπεζες και μεταπωλείται σε ένα πολύ ευρύ φάσμα χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων και ιδιωτών. Το μεγαλύτερο μέρος της αξίας αυτών των δανείων μεταφέρεται εκτός του ισολογισμού των τραπεζών, μειώνοντας την ανάγκη διατήρησης εποπτικών κεφαλαίων και ρευστότητας, ενώ το πιο ριψοκίνδυνο μέρος των δανείων παρακρατείται από τις εμπορικές τράπεζες. Σε αυτό βοήθησε η κατασκευή και ταχύτατη εξάπλωση λιγότερο διαφανών και περίπλοκων χρηματοοικονομικών προϊόντων, τα οποία ήταν δύσκολο να αξιολογηθούν σωστά ακόμη και από τους Αξιολογικούς Οίκους και τα οποία αγοράστηκαν από άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μεταφέροντας το πρόβλημα και στην Ευρώπη. Αυτό το μοντέλο είχε ως συνέπεια, οι τράπεζες να χορηγούν δάνεια ακόμη μεγαλύτερου πιστωτικού κινδύνου και με λιγότερες απαιτήσεις δικαιολογητικών και τεκμηρίωσης, δεδομένου ότι δεν θα παρακρατούσαν τα δάνεια στους ισολογισμούς τους. Η μεγέθυνση αυτού του μοντέλου οδήγησε σε υπερβολική μόχλευση από την πλευρά των νοικοκυριών και κατά επέκταση και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, τα οποία κατέληξαν σε καινοτόμες μορφές % Παρεμβατικό επιτόκιο Κεντρικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας ΗΠΑ (%) % Τιμές ακινήτων ΗΠΑ, δείκτης S&P Case/Shiller10 7 6 5 4 3 Περίοδος εξαιρετικά χαλαρής νομισματικής πολιτικής 7 6 5 4 3 320 290 260 230 200 170 Ιανουάριος 1998=100 Κορυφή=Ιούνιος 2006 320 290 260 230 200 170 2 2 140 140 1 1 110 110 0 0 80 80 Ιαν-98 Οκτ-98 Ιουλ-99 Απρ-00 Ιαν-01 Οκτ-01 Ιουλ-02 Απρ-03 Ιαν-04 Οκτ-04 Ιουλ-05 Απρ-06 Ιαν-07 Οκτ-07 Ιουλ-08 Φεβ-98 Οκτ-98 Ιουν-99 Φεβ-00 Οκτ-00 Ιουν-01 Φεβ-02 Οκτ-02 Ιουν-03 Φεβ-04 Οκτ-04 Ιουν-05 Φεβ-06 Οκτ-06 Ιουν-07 Φεβ-08 7
Kεντρικό θέμα 8 % 120 100 80 60 40 20 0 βραχυπρόθεσμης χρηματοδότησης των εκτός ισολογισμού τιτλοποιηθέντων δανείων, για τις οποίες χρηματοδοτήσεις είχαν εγγυηθεί τα ίδια τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Δανεισμός νοικοκυριών ως ποσοστό του ΑΕΠ (% Δεκέμβριος 2007) Αυτό το μοντέλο ανάπτυξης του χρηματοπιστωτικού τομέα λειτούργησε αποδοτικά για όσο διάστημα η αγορά ακινήτων στις ΗΠΑ, στην οποία σε τελικό βαθμό στηριζόταν, ήταν σε ανοδική τροχιά. Ωστόσο, από τα μέσα του 2006, μετά από σταδιακές αυξήσεις των επιτοκίων των νομισματικών αρχών και όταν η αγορά ακινήτων των ΗΠΑ εμφάνισε τα πρώτα σημάδια κόπωσης, με αποτέλεσμα να αρχίσει ένας πτωτικός κύκλος των τιμών, που διαρκεί μέχρι σήμερα, οι αδυναμίες του επιχειρηματικού μοντέλου των τραπεζών ήρθαν στην επιφάνεια ΗΠΑ Ισπανία Ευρωζώνη Ελλάδα με τις εξελίξεις σταδιακά να παίρνουν καταιγιστική μορφή. Στις αρχές του 2007, τα προβλήματα αποπληρωμής των στεγαστικών δανείων χαμηλής εξασφάλισης ήταν πλέον εμφανή. Πολλά νοικοκυριά στις ΗΠΑ οδηγήθηκαν σε παύση πληρωμών των δόσεων των στεγαστικών τους δανείων με αποτέλεσμα τις κατασχέσεις των ακινήτων από τις τράπεζες, γεγονός που επιτάχυνε την πτώση των τιμών των ακινήτων. Το επόμενο στάδιο της κρίσης ήταν η μείωση της αξίας αρχικά των τιτλοποιηθέντων προϊόντων, και έπειτα μιας σειράς άλλων τίτλων που είχαν υποεκτιμηθεί κατά την περίοδο της ευφορίας των αγορών. Το σύνολο των απωλειών εκτιμήθηκε από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο σε $1 τρισ. (εκτίμηση που στην πορεία έχει αναθεωρηθεί προς τα άνω, σε $1,4 τρισ.). Το ερώτημα που προέκυψε αμέσως ήταν σε ποια συγκεκριμένα πιστωτικά ιδρύματα κατανέμονται αυτές οι ζημιές, γεγονός που προκάλεσε έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των τραπεζών και το οποίο, όπως όλοι βλέπουμε, επέφερε σημαντική μείωση του διατραπεζικού δανεισμού και είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους χρήματος στη διατραπεζική αγορά. Το επόμενο σοβαρό σημείο στην κρίση προέκυψε μετά την απουσία παροχής στήριξης από τις αρχές των ΗΠΑ προς την επενδυτική τράπεζα Lehman Brothers, υποδηλώνοντας ότι οποιαδήποτε τράπεζα, ανεξαρτήτως μεγέθους, μπορεί να αφεθεί να καταρρεύσει και να μη διασωθεί με τη χρήση χρημάτων των φορολογούμενων πολιτών. Στις αμέσως επόμενες μέρες, τραπεζικοί κολοσσοί πτώχευσαν ή χρειάστηκαν κρατική βοήθεια, ο ένας μετά τον άλλο, παρότι οι κεντρικές τράπεζες είχαν υιοθετήσει ριζοσπαστικά μέτρα διοχέτευσης ρευστότητας αυξημένης διάρκειας στη διατραπεζική αγορά και είχαν διευρύνει σημαντικά το αποδεκτό εύρος των χρεογράφων που αποδέχονταν προκειμένου να δανείσουν ρευστότητα προς τα πιστωτικά ιδρύματα. Η κρίση ρευστότητας είχε μετατραπεί σε κρίση φερεγγυότητας του τραπεζικού συστήματος. Σύμφωνα με τις τρέχουσες εξελίξεις, τα κράτημέλη των 7 πιο αναπτυγμένων χωρών, με πρωτοπόρο το Ην. Βασίλειο, αποφάσισαν να υιοθετήσουν μια πιο ολοκληρωμένη πρόταση για τη διάσωση του τραπεζικού συστήματος. Κοινό σημείο όλων των μέτρων, τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ είναι: α) η αγορά των λεγόμενων τοξικών χρεογράφων από το κράτος και συνεπώς ο απεγκλωβισμός των πιστωτικών
ιδρυμάτων από αυτά τα επιβλαβή χρεόγραφα, β) η εξασφάλιση της διαδικασίας επανα-κεφαλαιοποίησης των πιστωτικών ιδρυμάτων, μέσω αγοράς προνομιούχων μετοχών από το κράτος, και γ) η κρατική εγγύηση τόσο των καταθέσεων στα πιστωτικά ιδρύματα, όσο και των ομολόγων των πιστωτικών ιδρυμάτων. Θα απαιτηθεί ένα εύλογο χρονικό διάστημα προκειμένου τα παραπάνω μέτρα να αποδώσουν καρπούς και να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στο σύστημα. Εν τω μεταξύ, η πραγματική οικονομία θα αρχίσει να δέχεται τις πιέσεις της πιστωτικής κρίσης. Η οικονομική ιστορία μας έχει δείξει πως μετά από κάθε πιστωτική κρίση, είχαμε επιβράδυνση της πραγματικής οικονομίας, η οποία προέρχεται από την ανάγκη των τραπεζών και των οικονομικών μονάδων να μειώσουν το μέγεθος της δανειακής τους επιβάρυνσης. Σήμερα, εκτιμάται ότι θα έχουμε μηδενική ή ακόμη και αρνητική μεταβολή του ΑΕΠ και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού για το 2009, σε σχέση με την εκτίμηση για 1,6% και 1,3% το 2008, σε ΗΠΑ και ευρωζώνη, αντίστοιχα και ένα μέσο ρυθμό ανάπτυξης, για την περίοδο 2003-2007, της τάξεως του 2,8% και 2,0%, σε ΗΠΑ και ευρωζώνη, αντίστοιχα. Η ανάγκη για μείωση της δανειακής μόχλευσης των νοικοκυριών και κατά συνέπεια των τραπεζικών ιδρυμάτων είναι πιο εμφανής και αναμένεται να είναι εντονότερη στις ΗΠΑ και το Ην. Βασίλειο, παρά στην οικονομία της ευρωζώνης. Επιπλέον, σε ένα άλλο επίπεδο προβληματισμού, μετά την κρίση, αναμένεται να ανοίξει η συζήτηση σχετικά με την ανάγκη να επανεξεταστούν τόσο το ρυθμιστικό πλαίσιο των τραπεζών, όσο και οι παράγοντες που οδήγησαν στην κρίση. Αυτό που μπορούμε να θεωρούμε βέβαιο είναι ότι την επόμενη ημέρα, μετά το τέλος της κρίσης, θα προκύψουν μέτρα που θα περιορίσουν τη μόχλευση και ειδικά τη χρήση στοιχείων εκτός ισολογισμού των τραπεζών και θα αυξηθεί η σημασία της μέτρησης του κινδύνου ρευστότητας των τραπεζών, για την οποία, εφεξής, θα πρέπει να υπάρχουν ασφαλιστικές δικλίδες. Τα παραπάνω, αναμένεται να έχουν τελικό αντίκτυπο στην αύξηση των συνολικών απαιτούμενων εποπτικών κεφαλαίων των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Πραγματικός ρυθμός ανάπτυξης και προβλέψεις ΔΝΤ(%) 3,0 2,8 2,8 2,5 μ.ο. 2003-2007 2,0 1,5 1,6 2,0 1,3 2,1 Πρόβλεψη 2008 1,0 0,7 1,0 Πρόβλεψη 2009 0,5 0,1 0,2 0,5 0,0-0,5 ΗΠΑ Ευρωζώνη Ιαπωνία Ηνωμένο Βασίλειο -0,1 9
Eξελίξεις Η Εθνική στην 73η Δ.Ε.Θ. 6-14 Σεπτεμβρίου 2008 Πραγματοποιήθηκε και φέτος με επιτυχία για 73η φορά η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης, η οποία ήταν αφιερωμένη στο Περιβάλλον και την Οικολογία. Στο πλαίσιο αυτό, και με κεντρικό μήνυμα επικοινωνίας το «Με Ευθύνη για τη Ζωή», παρουσιάστηκαν στο Κατάστημά μας δράσεις και πρωτοβουλίες της Τράπεζας, που εντάσσονται στο Πρόγραμμα Εταιρικής Κοινωνικής Δράσης «Ευθύνη» και οι οποίες σηματοδοτούν και αποδεικνύουν τη μεγάλη κοινωνική της συνεισφορά, αλλά και την ευαισθησία της για τον Άνθρωπο, τον Πολιτισμό και το Περιβάλλον. Ιδιαίτερη αίσθηση προκάλεσε το «νέο πρόσωπο» του Κατάστηματός μας, το οποίο φέτος ανακαινίσθηκε πλήρως, σύμφωνα με το πρότυπο μοντέλο της νέας Εικόνας για τα Καταστήματα του Δικτύου, γεγονός που επιβεβαιώθηκε και από τα θετικά σχόλια όσων το επισκέφθηκαν, σχετικά με την αναβάθμιση της εικόνας της Τράπεζάς μας και της ποιότητας εξυπηρέτησης των πελατών μας. Τα εγκαίνια του Καταστήματος έγιναν από τον Πρόεδρο και Διευθύνοντα Σύμβουλο της Τράπεζας κ. Τάκη Αράπογλου και τον Αντιπρόεδρο και Αναπληρωτή Διευθύνοντα Σύμβουλο κ. Γιάννη Πεχλιβανίδη. Κατά τη διάρκεια των εγκαινίων, εκτός από τα μέλη της Διοίκησης και τα στελέχη της Τράπεζας που παρευρέθησαν, μεταξύ άλλων, το Κατάστημά μας επισκέφθηκαν σημαντικές προσωπικότητες, Στα εγκαίνια του Καταστήματος, οι κ.κ. Σπύρος Καπράλος και Τάκης Αράπογλου όπως ο Υφυπουργός Αθλητισμού κ. Γ. Ιωαννίδης, ο βουλευτής κ. Γ. Ορφανός, ο Πρόεδρος του Χρηματιστηρίου Αθηνών κ. Σπ. Καπράλος, ο Πρόεδρος και ο Διευθύνων Σύμβουλος των Ελληνικών Πετρελαίων κ.κ. Τ. Χριστοδούλου και Ι. Κωστόπουλος και ο Ολυμπιονίκης του Ταε κβο ντο Αλέξανδρος Νικολαϊδης. Το «νέο πρόσωπο» του Καταστήματός μας 10
Εξελίξεις 1st Global Transaction Services Workshop Στις 4 και 5 Ιουλίου πραγματοποιήθηκε το πρώτο Global Transaction Services Workshop του Ομίλου της Εθνικής, στο ξενοδοχείο Divani Apollon στο Καβούρι. Η Τράπεζα, αναγνωρίζοντας τις μεγάλες αλλαγές που έχουν συντελεστεί στο χώρο των τραπεζικών υπηρεσιών, που μετατοπίζουν το κέντρο βάρους προς την πελατοκεντρική θεώρηση και εντείνουν τον ανταγωνισμό για την επιτυχέστερη προσέλκυση ρευστότητας, δημιούργησε τη μονάδα Global Transaction Services (GTS), υπό την καθοδήγηση της Γενικής Διευθύντριας Λειτουργιών του Ομίλου κυρίας Νέλλης Τζάκου - Λαμπροπούλου. Ο Γενικός Διευθυντής Εταιρικής Τραπεζικής κ. Τουρκολιάς, στην εναρκτήρια ομιλία του, δήλωσε: «Προκειμένου η Εθνική να πετύχει το φιλόδοξο στόχο της, να καταστεί το πιο σημαντικό ίδρυμα στη ΝΑ Ευρώπη και την Αν. Μεσόγειο, πρέπει να προσφέρει στην επιχειρηματική της πελατεία εξαίρετες υπηρεσίες που να διευκολύνουν όλο το φάσμα της καθημερινής τους δραστηριότητας: Διαχείριση Ρευστότητας, Χρηματοδότηση Εμπορίου και Υπηρεσίες Business-to-Business, εκμεταλλευόμενη τη διεθνή της παρουσία». Οι τρεις αυτοί κύριοι άξονες, που φιλοδοξούν να συνενώσουν προϊόντα σε ολοκληρωμένες λύσεις, να ενισχύσουν τις προσφερόμενες υπηρεσίες με νέες δυνατότητες και να προωθήσουν δημιουργικά τα εναλλακτικά κανάλια, παρουσιάστηκαν σε λεπτομέρεια από τους επικεφαλείς του GTS. Οι παρευρισκόμενοι παρακολούθησαν παρουσιάσεις που αφορούν στην οργανωτική δομή των μονάδων συναλλακτικής τραπεζικής, σε θέματα επιχειρηματικής στρατηγικής, σε καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες, και σε θέματα οργάνωσης της συνεργασίας των μονάδων και των χωρών του Ομίλου. Στη συνάντηση παρευρέθησαν στελέχη από τις θυγατρικές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Αντιπροσωπεύτηκαν όλοι οι επιχειρηματικοί χώροι της Επιχειρηματικής Τραπεζικής (Large Corporate, Commercial, Small Business), Cash Management, Trade Finance. Οι χώρες παρουσίασαν την τοπική αγορά, τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που προσφέρουν, καθώς και τη δομή των επιχειρηματικών μονάδων και προσφερόμενων καναλιών, δημιουργώντας ενδιαφέρουσες συζητήσεις και ανταλλαγή ιδεών και τεχνογνωσίας. Το διήμερο έκλεισε με συζητήσεις, σχέδια δράσης μέχρι την επόμενη συνάντηση, προτάσεις συνεργασίας και φυσικά υπενθύμιση του στόχου μας, να καταστεί ο όμιλος της Εθνικής ο τραπεζικός συνεργάτης επιλογής της εταιρικής πελατείας σε κάθε χώρα που δραστηριοποιείται. 11
Συνέντευξη Π.Ε.: Μετά από 2 ολυμπιακά μετάλλια και διακρίσεις σε μεγάλες διοργανώσεις, ποια είναι τα σχέδιά σας για το μέλλον; Α.Ν.: Εχθρός του καλού είναι πάντα το καλύτερο. Έχοντας εκπληρώσει τα παιδικά όνειρα της συμμετοχής σε Ολυμπιακούς αγώνες, καθώς και κατακτήσεις μεταλλίων, νομίζω ότι ο μοναδικός στόχος που θα έχω στο μυαλό μου πηγαίνοντας στο Λονδίνο θα είναι το χρυσό μετάλλιο. 12 «Πρώτοι Εμείς» με μετάλλια! Η Εθνική Τράπεζα τίμησε τους δύο Ολυμπιονίκες που μας έκαναν περήφανους στο Πεκίνο, Πηγή Δεβετζή και Αλέξανδρο Νικολαϊδη, σε ειδική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στις 4 Νοεμβρίου στο Μέγαρο Μελά. Με την ευκαιρία της βράβευσής τους από τον κ. Τάκη Αράπογλου, Πρόεδρο & Διευθύνοντα Σύμβουλο της ΕΤΕ, οι πρωταθλητές μίλησαν στο Πρώτοι Εμείς και μας έδωσαν «μαθήματα κορυφής». Πρώτοι Εμείς: Τόσο στις επιχειρήσεις όσο και στον αθλητισμό, ο πρωταθλητισμός απαιτεί κόπο και θυσίες. Με βάση τις πολύτιμες εμπειρίες σας, τι θα συμβουλεύατε εκείνους που θέλουν να κατακτήσουν την κορυφή; Αλέξανδρος Νικολαΐδης: Ο μοναδικός τρόπος για να καταφέρει κάποιος να πετύχει σε όλα του τα όνειρα, είναι η αφοσίωση, η επιμονή και η δουλειά. Όσες δυσκολίες και να εμφανιστούν στο δύσκολο μονοπάτι για την επιτυχία, πρέπει πάντα να έχουμε όλα τα παραπάνω στοιχεία για να μπορέσουμε να τα ξεπεράσουμε. Πηγή Δεβετζή: Για να έχεις επιτυχία σε κάθε αντικείμενο, όχι μόνο στον αθλητισμό, πρέπει αυτό που κάνεις να το αγαπάς πάρα πολύ. Παράλληλα, χρειάζεται συνεχής προσπάθεια, πολλή δουλειά, υπομονή, επιμονή και πολλές θυσίες. Π.Δ.: Στόχος μου είναι να συνεχίσω. Όσο θα είμαι σε υψηλό επίπεδο και θα αντέχουν τα πόδια μου, θα προσπαθώ πάντα να αγωνίζομαι και να παίρνω διακρίσεις. Θέλω να πάω στο Λονδίνο το 2012. Τα τέσσερα χρόνια βέβαια φαίνονται πολύ μακριά, αλλά ταυτόχρονα είναι και πάρα πολύ κοντά και έρχονται πριν το καταλάβεις. Βέβαια, στα σχέδιά μου για το μέλλον εντάσσεται και η οικογένεια. Είμαι ήδη παντρεμένη, αλλά θα ήθελα να κάνω και ένα παιδί. Π.Ε.: Πώς βλέπετε το μέλλον του ταε κβο ντο και του ελληνικού στίβου, αντίστοιχα, στην Ελλάδα; Υπάρχουν κάποιοι νέοι αθλητές που ξεχωρίζετε; Α.Ν.: Βεβαίως και υπάρχουν νέοι ελπιδοφόροι αθλητές που μπορούν στο κοντινό μέλλον να αναδειχτούν στους επόμενους Ολυμπιονίκες της χώρας μας. Ένας από αυτούς είναι και ο αδελφός μου Ανέστης Νικολαΐδης, ο οποίος σε ηλικία 18 ετών κατέκτησε χάλκινο μετάλλιο σε Πανευρωπαϊκό πρωτάθλημα φέτος. Ελπίζω να δουλέψουν και αυτοί το ίδιο σκληρά για να φέρουν πολλά μετάλλια για την Ελλάδα. Π.Δ.: Και βέβαια υπάρχουν παιδιά στον στίβο που πιστεύω ότι μπορούν να διακριθούν. Απλά τώρα, και μετά τις αρνητικές εξελίξεις με τα αναβολικά, έχει σημασία τι κίνητρα θα τους δοθούν για να συνεχίσουν.
Αλέξανδρος Νικολαΐδης, αργυρός Ολυμπιονίκης στο ταε κβο ντό Πηγή Δεβετζή, χάλκινη Ολυμπιονίκης στο άλμα τριπλούν Π.Ε.: Πολύς λόγος γίνεται στις μέρες μας για την ομαλή ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής. Εσείς πώς το πετυχαίνετε αυτό; Α.Ν.: Δεν υπάρχει ομαλή ισορροπία. Όταν πραγματικά ξέρεις τι θέλεις να κάνεις στην ζωή σου, τότε δεν υπάρχει προσπάθεια ισορροπίας. Όλα στη ζωή είναι θέμα επιλογών, και όταν διαλέγεις ένα δρόμο και ξέρεις ότι είναι δύσβατος, πρέπει να είσαι σίγουρος ότι αυτός ο δρόμος είναι πράγματι αυτός που θέλεις να ακολουθήσεις. Τότε όλα είναι εύκολα, γιατί είναι πραγματικά η επιλογή σου. Π.Δ.: Όπως σας είπα, επιθυμώ να κάνω ένα παιδί. Και ποια Ελληνίδα αθλήτρια δεν το επιθυμεί εξάλλου. Από εκεί και πέρα, είναι πολύ δύσκολο να συνδυάζεις επιτυχημένα την επαγγελματική με την προσωπική ζωή. Αλλά πιστεύω ότι αν το επιθυμείς πραγματικά, το πετυχαίνεις. Π.Ε.: Ποια η συνεισφορά της Εθνικής Τράπεζας στην πορεία σας; Α.Ν.: Είχα την τύχη να έχω την Εθνική Τράπεζα στο πλάι μου σε μια από τις δυσκολότερες στιγμές της ζωής μου. Όταν, λοιπόν, είχα σπάσει το πόδι μου στους Ολυμπιακούς αγώνες του Σύδνεϋ, η Τράπεζα ήταν από τους μοναδικούς που με πίστεψαν και με στήριξαν σε όλη αυτή την πολύ δύσκολη διαδρομή που είχα μπροστά μου. Μετά από αυτό, είχαμε την ευτυχία να χαρούμε μαζί τις επιτυχίες που έφερε αυτή η στήριξη, και μαζί να φτάσουμε στα υψηλοτέρα σκαλιά του βάθρου. Π.Δ.: Η Εθνική Τράπεζα είναι χορηγός μου από το 2003. Είναι πολύ σημαντικό για τους αθλητές να έχουν ένα χορηγό για να στηρίζει την προσπάθειά τους, και πόσο μάλλον την Εθνική Τράπεζα, την οποία ευχαριστώ, ελπίζοντας να συνεχιστεί αυτή η επιτυχημένη συνεργασία και στο μέλλον. 13
O Όμιλός μας 14 STOPANSKA BANKΑ Ο συνέταιρος κάθε νοικοκυριού στην ΠΓΔΜ Σύντομο ιστορικό Η Stopanska Banka (SB) ιδρύθηκε το 1944. Είναι η παλαιότερη τράπεζα της ΠΓΔΜ, που παραδοσιακά στηρίζει όλα τα μεγάλα έργα και τις επιχειρήσεις της χώρας. Το 1990 έγινε Μετοχική Εταιρεία και από τις αρχές του 2000, που εξαγοράστηκε από τον Όμιλο της ΕΤΕ, αποτελεί μέλος ενός ηγετικού χρηματοοικονομικού ομίλου στην περιοχή της ΝΑ Ευρώπης. Στο μετοχικό της κεφάλαιο, εκτός από την ΕΤΕ, συμμετέχουν η Διεθνής Εταιρεία Χρηματοδοτήσεων (IFC) και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) με ποσοστό 10% η κάθε μία. Μετά την ένταξή της στον Όμιλο της ΕΤΕ, η Stopanska προχώρησε σε εκτεταμένη αναδιάρθρωση και ενίσχυσε σημαντικά την ανταγωνιστικότητά της. Στο πλαίσιο της αναδιάρθρωσης, απέκτησε νέα οργανωτική δομή και σύγχρονα συστήματα πληροφορικής, εξυγίανε το χαρτοφυλάκιο δανείων της, εφάρμοσε τυποποιημένες διαδικασίες λήψης αποφάσεων, διαχείρισης κινδύνων και προμηθειών και προχώρησε σε μείωση υπεράριθμου προσωπικού, αναλαμβάνοντας ηγετικό ρόλο σε θέματα εταιρικής διακυβέρνησης στην εγχώρια αγορά. Ως μέλος του Ομίλου της ΕΤΕ, η Stopanska στηρίζει την τοπική οικονομία και διευκολύνει την πρόσβαση των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών της ΠΓΔΜ σε ευρύ φάσμα σύγχρονων τραπεζικών προϊόντων και υπηρεσιών. Αξίες, εταιρική φιλοσοφία, ανθρώπινο δυναμικό Η Stopanska αντιμετωπίζει το ανθρώπινο δυναμικό ως το πολυτιμότερο κεφάλαιό της και επενδύει συστηματικά στην ανάπτυξή του. Μετά την ένταξη στον Όμιλο της ΕΤΕ, εφάρμοσε νέες πολιτικές και διαδικασίες για αποτελεσματικότερη διοίκηση του ανθρώπινου δυναμικού της, ώστε να δημιουργήσει κατάλληλες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη και επέκταση των δραστηριοτήτων της. Για την επίτευξη του στόχου αυτού, επιδίωξε την ενίσχυση του επαγγελματισμού, τη διασφάλιση αντικειμενικής αξιολόγησης, την ενθάρρυνση πρωτοβουλιών, τη διακράτηση και την παρακίνηση των καλύτερων υπαλλήλων με προγράμματα κινήτρων και τη διαρκή ποιοτική αναβάθμιση των εργασιών. Η τράπεζα αναγνωρίζει ότι οι υπάλληλοι με κίνητρο αποτελούν τον παράγοντα-κλειδί για την επίτευξη των επιχειρηματικών στόχων και δίνει μεγάλη σημασία στην εργασιακή ικανοποίηση και τη διαρκή εκπαίδευση του προσωπικού. Η διοίκηση προσφέρει συνεχώς τη δυνατότητα συμμετοχής σε εκπαιδευτικά προγράμματα για διαρκή βελτίωση στους τομείς εξυπηρέτησης πελατείας, τεχνικών πωλήσεων, μικροδανεισμού, λιανικής τραπεζικής, συστημάτων πληροφορικής, ανάπτυξης ηγετικών και διοικητικών ικανοτήτων, εκμάθησης ξένων γλωσσών κλπ. Τα προγράμματα αυτά βασίζονται τόσο στην πρακτική εξάσκηση όσο και στη θεωρητική κατάρτιση των εργαζομένων, με τη συμμετοχή σε επαγγελματικά σεμινάρια που διοργανώνουν πιστοποιημένοι εξωτερικοί φορείς της εγχώριας και της διεθνούς αγοράς. Με την εφαρμογή των νέων Πολιτικών Προσλήψεων, Διαδικασιών Διαχείρισης και Συστημάτων Αξιολόγησης Απόδοσης, καθώς και του Προγράμματος Προσωπικής Ανάπτυξης, τα τελευταία χρόνια έχουν επέλθει σημαντικές μεταβολές στη σύνθεση του εργατικού δυναμικού της Stopanska, ως προς την κατάρτιση. Μέχρι το τέλος του 2007, 3% του προσωπικού της Τράπεζας ήταν κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων και διδακτορικών σε σύγκριση με μόλις 0,5% το 2000. Το ποσοστό των πτυχιούχων επίσης αυξήθηκε από 32,9% το 2000 σε 42,3% το 2007. Στο τέλος του 2007, η Stopanska απασχολούσε συνολικά 1.080 άτομα έναντι 1.046 το προηγούμενο έτος, αύξηση που οφείλεται κυρίως στην επέκταση του δικτύου των καταστημάτων της. Ο μέσος όρος ηλικίας των υπαλλήλων είναι τα 45 έτη. Στο πλαίσιο της στρατηγικής για αποτελεσματικότερη διοίκηση ανθρωπίνου δυναμικού, το 2007 εγκρίθηκαν προαγωγές για 40% του προσωπικού (αύξηση κατά 10% σε σχέση με το 2006), ως ανταμοιβή για την επίτευξη στόχων και παρακίνηση για μελλοντική δραστηριοποίηση.
Επίσης, κατά τη διάρκεια του 2007 υλοποιήθηκαν προγράμματα με στόχο την εδραίωση της εταιρικής νοοτροπίας και της επιχειρηματικής στρατηγικής, που κινούνται σε τρεις βασικούς άξονες: ανάπτυξη, καινοτομία και ικανοποίηση της πελατείας. Ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα και στρατηγικοί στόχοι Η επαγγελματική κατάρτιση του προσωπικού, το εξαιρετικά εκτεταμένο εγχώριο δίκτυο καταστημάτων και τα προηγμένα συστήματα πληροφορικής, σε συνάρτηση με την ισχυρή κεφαλαιακή βάση της Stopanska και τις συνέργειες που επιτυγχάνονται από τη συμμετοχή της στον Όμιλο της ΕΤΕ, αποτελούν τους βασικούς παράγοντες που της εξασφαλίζουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Οι κύριοι στόχοι για το μέλλον είναι η επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης και η αύξηση της κερδοφορίας, καθώς και της ικανοποίησης της πελατείας. Κλειδί για την επιτυχή υλοποίηση της αναπτυξιακής στρατηγικής της Stopanska, όπως αποτυπώνεται στο μεσοπρόθεσμο Επιχειρησιακό Σχέδιο, είναι η αύξηση της ικανοποίησης της πελατείας, με τον πελάτη στο επίκεντρο της επιχειρηματικής φιλοσοφίας, και η εδραίωση της ηγετικής θέσης της, με την ενίσχυση της αναγνωρισιμότητάς της στην αγορά. Επιτεύγματα Η υλοποίηση της στρατηγικής και του επιχειρησιακού σχεδίου της Stopanska βασίστηκε τόσο στις τάσεις της αγοράς, όσο και στις προσδοκίες των πελατών, με αποτέλεσμα την εξασφάλιση ηγετικής θέσης στην αγορά από άποψη κεφαλαιακής βάσης και ύψους ενεργητικού, δανείων και καταθέσεων. Με τη συνεχή αναβάθμιση των προϊόντων και των διαδικασιών για τη διατήρηση του ανταγωνιστικού της πλεονεκτήματος, και πελατεία πάνω από το 50% του πληθυσμού, η Stopanska έχει ουσιαστικά αναλάβει το ρόλο του συνέταιρου κάθε νοικοκυριού της χώρας. Στο χρονικό διάστημα μεταξύ 2001 και 2008, η Stopanska: 4Ολοκλήρωσε το πρόγραμμα οργανωτικής και λειτουργικής αναδιάρθρωσης σύμφωνα με τις βέλτιστες τραπεζικές πρακτικές, δημιούργησε νέα ταυτότητα και είναι πλέον ένας σύγχρονος τραπεζικός οργανισμός με πελατοκεντρική αντίληψη. 4Αύξησε το κεφάλαιό της κατά 92 εκατ., εκ των οποίων τα 47 εκατ. προήλθαν από διάθεση μετοχών και τα 24 εκατ. από τη διάθεση χρεογράφων μειωμένης εξασφάλισης. 4Προχώρησε σε αναδιάρθρωση του χαρτοφυλακίου ενεργητικού, αυξάνοντας τη συμμετοχή προϊόντων με υψηλότερες αποδόσεις, όπως δάνεια λιανικής και εταιρικής τραπεζικής, καθώς επίσης και κρατικών χρεογράφων χωρίς κίνδυνο, με αποτέλεσμα τη σταθερή αύξηση του δείκτη δανείων προς καταθέσεις, την αύξηση κερδοφορίας και τη μακροπρόθεσμα αποτελεσματικότερη αξιοποίηση διαθεσίμων. 4Διατήρησε σε υψηλά επίπεδα τη συμμετοχή των καταθέσεων του ιδιωτικού τομέα στο σύνολο του παθητικού και προχώρησε σε ποιοτική μεταβολή της δομής του, με διεύρυνση των πηγών χρηματοδότησης μακροπρόθεσμου και μονιμότερου χαρακτήρα και παράλληλη αύξηση του εγγυητικού κεφαλαίου. 4Κατόρθωσε να διατηρήσει το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και την ηγετική θέση της στην αγορά δανείων λιανικής τραπεζικής, προσφέροντας ευρύ φάσμα προϊόντων υψηλής ποιότητας σε ανταγωνιστικές τιμές και επενδύοντας στην εντατική ανάπτυξη τεχνολογικών υποδομών και μοναδικών εναλλακτικών καναλιών πωλήσεων. 4Εδραίωσε την παρουσία της στον ελκυστικό τομέα του μικροδανεισμού, εστιάζοντας στη χρηματοδότηση μικρών επιχειρήσεων με συστηματική προώθηση δύο βασικών μικροπροϊόντων και διεύρυνε το χαρτοφυλάκιο χρηματοδοτήσεων μεγάλων επιχειρήσεων δημιουργώντας φήμη αξιόπιστου συνεργάτη βάσει μακροπρόθεσμων συνεργασιών με κορυφαίες επιχειρήσεις της εγχώριας αγοράς. 4Με γνώμονα το μέγιστο δυνατό όφελος των επενδυτών της, ήταν η πρώτη εταιρεία του Ομίλου που εφάρμοσε το Temenos T24, ένα από τα πλέον προηγμένα κεντρικά τραπεζικά συστήματα που διατίθενται στην αγορά. Πρώτοι Εμείς στην Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη Η Stopanska συμμετείχε, για τέταρτη συνεχή χρονιά, στη σημαντική διεθνή εθελοντική πρωτοβουλία εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Το 2007 έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην περαιτέρω προώθηση των Δέκα Αρχών του Οικουμενικού Συμφώνου, με στόχο την προώθηση και εφαρμογή του σχετικού πλαισίου στους τομείς των ανθρώπινων δικαιωμάτων, των συνθηκών εργασίας, της βιωσιμότητας του περιβάλλοντος και της καταπολέμησης της διαφθοράς στην εγχώρια αγορά. Το κυριότερο επίτευγμα της χρονιάς αυτής ήταν η ευρεία διάδοση των Δέκα Αρχών, και η περαιτέρω ευαισθητοποίηση και ανταλλαγή απόψεων σχετικά με αποτελεσματικές πρακτικές για την εφαρμογή του πλαισίου εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Ανθρώπινα και εργασιακά δικαιώματα Κατά τη διάρκεια του 2007, η Stopanska δραστηριοποιήθηκε και στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με τη συμμετοχή του Διευθύνοντος Συμβούλου στη Σύνοδο Κορυφής των Ηγετών των Ηνωμένων Εθνών για το «Οικουμενικό Σύμφωνο». Στο πλαίσιο αυτό, στόχος της είναι να αξιοποιήσει κάθε δυνατότητα που διαθέτει για την ενίσχυση της εγχώριας αγοράς και τη στήριξη της 15
O Όμιλός μας προσπάθειας για περαιτέρω ευαισθητοποίηση στον εν λόγω τομέα. Εκτός από την προώθηση των Δέκα Αρχών, η Τράπεζα στήριξε τους ευρύτερους στόχους των Ηνωμένων Εθνών και ειδικότερα τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας. Με τον τρόπο αυτό, διευκολύνοντας την πρόσβαση στα προϊόντα της με πιο ανταγωνιστικούς όρους, συνέβαλε στη δημιουργία καλύτερων ευκαιριών οικονομικής ανάπτυξης. Στην εποχή της υψηλής εξειδίκευσης στους τομείς της τεχνολογίας και της πληροφορικής, η Stopanska έχει ήδη εφαρμόσει ένα προηγμένο σύστημα για την προστασία ενός από τα βασικότερα ανθρώπινα δικαιώματα - το δικαίωμα του απορρήτου των προσωπικών δεδομένων. Επίσης, ενημερώνει τακτικά το προσωπικό της, μέσω μηνιαίου ηλεκτρονικού Ενημερωτικού Δελτίου, για τις τελευταίες εξελίξεις σε θέματα ασφάλειας ηλεκτρονικών αρχείων, συστημάτων και προστασίας δεδομένων. Η επιχειρηματική νοοτροπία της Stopanska διαπνέεται από το όραμα μιας Τράπεζας που αποτελεί εργοδότη επιλογής για τους καλύτερους, όπου οι υπάλληλοι προάγονται αξιοκρατικά, φέρονται ο ένας στον άλλο με σεβασμό και έχουν απεριόριστη πρόσβαση σε ευκαιρίες ανάπτυξης. Ακόμη, οι εργαζόμενοι λειτουργούν ως μέντορες ο ένας για τον άλλο και για άτομα του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου. Το 2007, η Stopanska συμμετείχε ενεργά στο έργο Επίσπευση εφαρμογής πρακτικών εταιρικής κοινωνικής ευθύνης στα νέα κράτημέλη της ΕΕ και τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες (Βουλγαρία, Κροατία, Ουγγαρία, Λιθουανία, ΠΓΔΜ, Πολωνία, Δημοκρατία της Σλοβακίας και Τουρκία) για την προώθηση της εναρμόνισης, την ανταγωνιστικότητας και της κοινωνικής συνοχής στην ΕΕ. Στη Βασική Μελέτη που εκπονήθηκε σχετικά με τις πρακτικές της ΕΚΕ, η Stopanska αναδείχθηκε ως πρότυπο επιτυχούς ενσωμάτωσης αρχών βιωσιμότητας στην επιχειρηματική στρατηγική. Περιβαλλοντικά πρότυπα Μέσα στο 2007, η Stopanska συνέβαλε στην προώθηση λύσεων για την αντιμετώπιση των κλιματικών μεταβολών με τη στήριξη της Δήλωσης Ενδιαφέρον για το Περιβάλλον και την προσφορά σημαντικού ύψους κονδυλίων για τη μείωση των επιπέδων των ρύπων διοξειδίου του άνθρακα. Συνέβαλε, επίσης, στη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας χρησιμοποιώντας υλικά φιλικά προς το περιβάλλον και «καθαρή τεχνολογία» στην κατασκευή των νέων της καταστημάτων, και εφάρμοσε αυστηρότερη πολιτική για την αποφυγή χρηματοδότησης έργων με δυσμενείς περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αποδεικνύοντας έμπρακτα τη δέσμευσή της για την προστασία του περιβάλλοντος. Καταπολέμηση της διαφθοράς Η Stopanska πορεύεται με γνώμονα την προάσπιση των αρχών, των αξιών και των εταιρικών συμφερόντων της εφαρμόζοντας τα υψηλότερα πρότυπα εταιρικής διακυβέρνησης. Συμβάλλει, επίσης, στην καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, κάθε είδους οικονομικού εγκλήματος και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας και έχει εγκαταστήσει σύστημα ειδικά σχεδιασμένο για το σκοπό αυτό. Δεσμεύσεις για το μέλλον Στο πλαίσιο της ΕΚΕ, η εναρμόνιση των λειτουργιών της Stopanska με διεθνώς αποδεκτά πρότυπα δεν αποτελεί απλώς μία καλή επιλογή στρατηγικής κατεύθυνσης για τη διαχείριση και μείωση των κινδύνων, αλλά και αναπτυξιακή δυναμική για την αύξηση της αξίας της και την επίτευξη των επιχειρηματικών της στόχων. Η Stopanska θα εξακολουθήσει να στηρίζει τη διαφάνεια, την ανταλλαγή εμπειριών και τη συμμετοχή σε κάθε διάλογο, συνεργασία και πρωτοβουλία για την προώθηση της ΕΚΕ, δίνοντας σαφές μήνυμα ότι η δέσμευσή της στο ρόλο του κοινωνικού εταίρου αποτελεί όχι μόνο λειτουργική, αλλά και στρατηγική της προτεραιότητα. 16
Υγιεινή & Ασφάλεια Κάπνισμα: Η απόλαυση που σκοτώνει Στο πλαίσιο της αντικαπνιστικής εκστρατείας της Τράπεζας, με στόχο την ενημέρωση των υπαλλήλων για τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος, καθώς και τη δημιουργία ενός καθαρού εργασιακού περιβάλλοντος για όλους, συλλέξαμε και παραθέτουμε διαφωτιστικά αποσπάσματα από το βιβλίο του δημοσιογράφου Κώστα Τσαρούχα, «Κάπνισμα. Η απόλαυση που σκοτώνει»*. Νικοτίνη, Εθισμός, Εξάρτηση Η όλη υπόθεση του τσιγάρου είναι ένα μεγάλο αίνιγμα. Ο μόνος λόγος που μας κάνει να αρχίσουμε να καπνίζουμε, είναι ότι το κάνουν ήδη χιλιάδες άλλοι άνθρωποι. Και όμως, όλοι αυτοί θα παρακαλούσαν να μην είχαν αρχίσει ποτέ το τσιγάρο. Το κάπνισμα είναι μια κακή συνήθεια, που επιβαρύνει το κοινωνικό σύνολο, καταστρέφει την ποιότητα ζωής των ατόμων και των λαών. Η χρήση καπνού προκαλεί σε παγκόσμιο επίπεδο περισσότερους θανάτους από όλες τις υπόλοιπες αιτίες. Υπολογίζεται ότι ένα τσιγάρο αφαιρεί πεντέμισι λεπτά από τη ζωή του καπνιστή. Σύμφωνα με τους επιστήμονες: Ένας στους δύο καπνιστές θα πεθάνει από αιτία που σχετίζεται με το κάπνισμα. Περισσότερο από 80% των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα οφείλονται στο κάπνισμα. Τα επόμενα χρόνια προβλέπεται αύξηση των κρουσμάτων του καρκίνου του πνεύμονα στις γυναίκες. Το 2025 εκτιμάται ότι οι σχετιζόμενοι με το κάπνισμα θάνατοι θα ξεπεράσουν τα 10.000.000. Η διάδοση του καπνίσματος οφείλεται σε δύο παράγοντες: στις συνέπειες της νικοτίνης στον οργανισμό, δηλαδή την παροδική υπερδιέγερση στο πρώτο στάδιο και τον εθισμό αργότερα, και στη μηχανική ψυχοκινητική συνήθεια. Η εξάρτηση από το τσιγάρο είναι τόσο ισχυρή, που δεν καταπολεμάται με απλή γνώση των συνεπειών. Έρευνες έχουν δείξει ότι το 66% των καπνιστών ξέρουν ότι το κάπνισμα μπορεί να τους σκοτώσει. Το κάπνισμα αντιμετωπίζεται πλέον από τους επιστήμονες ως εθισμός, και η νικοτίνη κατατάσσεται στις εξαρτησιογόνες ουσίες, με βαθμό επικινδυνότητας ίδιο με το αλκοόλ, την ηρωίνη και την κοκαΐνη. Οι εξαρτημένοι από τον καπνό αντιμετωπίζονται πλέον σαν ασθενείς και υποστηρίζονται στην προσπάθειά τους για απεξάρτηση και με φαρμακευτικές αγωγές. 17
Υγιεινή & Ασφάλεια Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε ότι παρατηρούνται τα εξής κυριότερα συμπτώματα εξάρτησης από τη νικοτίνη: Αδυναμία διακοπής του καπνίσματος: Τα άτομα που πάσχουν από εξάρτηση στη νικοτίνη έχουν κάνει μια ή περισσότερες σοβαρές προσπάθειες να διακόψουν το κάπνισμα, αλλά απέτυχαν. Σημεία και συμπτώματα στέρησης: Οι προσπάθειες που κάνουν αυτοί που εξαρτώνται από τη νικοτίνη συνοδεύονται από μια ακατάσχετη επιθυμία για κάπνισμα. Παράλληλα, νιώθουν έντονη αγωνία, ερεθιστικότητα, νευρικότητα, ανυπομονησία, δυσκολία στη συγκέντρωση, πονοκεφάλους, νύστα και αναταραχή στο στομάχι. Συνέχιση καπνίσματος παρά τα προβλήματα υγείας: Η εξάρτηση στη νικοτίνη υποχρεώνει τους καπνιστές να συνεχίζουν να καπνίζουν, έστω κι αν συνειδητοποιούν ότι η συνήθεια αυτή απειλεί άμεσα τη ζωή τους. Κοινωνικές επιπτώσεις: Οι εθισμένοι στη νικοτίνη είναι έτοιμοι να αποχωρήσουν ή να απομονωθούν για να καπνίσουν. Μπορεί να διακόψουν σχέσεις με κάποιους ή να αποστασιοποιηθούν από κάποια άλλα μέλη της οικογένειας ή να μην πηγαίνουν σε κάποια εστιατόρια ή άλλους χώρους για να μην στερηθούν το τσιγάρο. «Πρέπει οι καπνιστές να τολμήσουν να αλλάξουν τρόπο ζωής» είναι το μήνυμα των επιστημόνων. Όταν καίγεται ένα τσιγάρο, παράγονται περίπου 4.000 ουσίες ενώσεις υπό στερεά, υγρή και αέρια μορφή. Μεταξύ τους πολλά γνωστά στη φαρμακολογία ως δραστικά, τοξικά και καρκινογόνα. Οι τρεις κυριότερες ουσίες στις οποίες επικεντρώνεται το ενδιαφέρον της ιατρικής έρευνας για τις βλάβες της υγείας του ανθρώπου είναι η νικοτίνη, η πίσσα και το μονοξείδιο του άνθρακα. Οι βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος Η εντύπωση που υπάρχει τα τελευταία χρόνια ότι το κάπνισμα προκαλεί μόνο καρκίνο είναι λανθασμένη. Όλοι οι καπνιστές πρέπει να γνωρίζουν ότι η πρώτη βλάβη της υγείας είναι οι παθήσεις της καρδιάς. Οι καπνιστές στο σύνολό τους έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να πάθουν έμφραγμα του μυοκαρδίου από τους μη καπνιστές. Υπολογίζεται ότι ένα τσιγάρο αφαιρεί πεντέμισι λεπτά από τη ζωή του καπνιστή. Και κάτι ακόμη: Από πολυάριθμες μελέτες των τελευταίων 30 χρόνων, προκύπτει ότι το κάπνισμα τσιγάρων προκαλεί βλάβη των αναπνευστικών οδών, που αργότερα μπορεί να εξελιχθούν και να οδηγήσουν σε αποφρακτική πνευμονοπάθεια. Δηλαδή σε χρόνια βρογχίτιδα, σε εμφύσημα, και γενικά σε αναπνευστική ανεπάρκεια. Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια, είναι η «άγνωστη» νόσος των καπνιστών από την οποία μόνο στη χώρα μας υπολογίζεται ότι πάσχουν σήμερα 800.000 άνθρωποι. Σύμφωνα με μελέτη της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας, το 11,6% των ανδρών και το 4,8% των γυναικών άνω των 35 ετών, πάσχουν από τη νόσο, όμως οι μισοί από αυτούς που πάσχουν δεν το γνωρίζουν. Με το κάπνισμα σχετίζονται ο καρκίνος της ουροδόχου κύστης, του οισοφάγου, του λάρυγγα, του στόματος και του τραχήλου της μήτρας. Όπως απέδειξε πρόσφατη επιστημονική έρευνα, απειλούνται με τύφλωση όσοι κάνουν υπερβολική κατανάλωση καπνού και αλκοόλ. Άλλοι κίνδυνοι είναι η πρόκληση υπογονιμότητας, η διακοπή κύησης, ο κίνδυνος για ελλιποβαρή μωρά και η απώλεια μνήμης. Το παθητικό κάπνισμα Οι μη καπνιστές βιώνουν το παθητικό κάπνισμα όταν εισπνέουν καπνό που οι καπνιστές διαχέουν στη γύρω ατμόσφαιρα, καθώς μόνο το 15% του καπνού ενός τσιγάρου εισπνέεται από τον καπνιστή. Μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2004 σε έγκυρο ιατρικό περιοδικό απέδειξε ότι το παθητικό κάπνισμα έχει καταστροφικά αποτελέσματα, γιατί υπάρχει 15% υψηλότερος κίνδυνος θανάτου σε ενήλικες που ζουν με καπνιστές, έστω και αν οι ίδιοι δεν έχουν καπνίσει ποτέ στη ζωή τους. Τα πράγματα για τους μη καπνιστές είναι ακόμη πιο δύσκολα στη δουλειά, όπου δεν υπάρχει συνήθως μόνο ένας ενεργός καπνιστής. Έτσι, ο μη καπνιστής εκτίθεται στον καπνό πολλών. Μελέτες δείχνουν ότι, αν ένας μη καπνιστής καθίσει σε ένα χώρο κυριολεκτικά γεμάτο με καπνό, θα ανέβει η πίεση του αίματός του και η καρδιακή του συχνότητα. Άτομα μάλιστα με στεφανιαία νόσο ενδέχεται να πάθουν στηθαγχική κρίση ή και σπασμό των στεφανιαίων αρτηριών. Το παθητικό κάπνισμα ελαττώνει τη σωματική απόδοση ακόμη και σε υγιή, αθλούμενα άτομα. Σε καμία περίπτωση, πάντως, δεν πρέπει να δούμε με ρατσιστικό μάτι τους καπνιστές. Οι καπνιστές δεν καπνίζουν για να χαλαρώσουν, ούτε και για να διασκεδάσουν, αλλά γιατί είναι εξαρτημένοι. * Κώστα Τσαρούχα, Κάπνισμα. Η απόλαυση που σκοτώνει. Εκδόσεις Αλήθεια 18
ΤΕΣΤ: Πόσο ισχυρή είναι η εξάρτησή σας στο κάπνισμα; Αν επιθυμείτε να διακόψετε το κάπνισμα, είναι σημαντικό να γνωρίζετε πόσο εξαρτημένοι είστε. Κι αυτό γιατί όσο πιο ισχυρή είναι η εξάρτηση ενός καπνιστή από το τσιγάρο, τόσο πιο πιθανό είναι να χρειαστεί επιπλέον υποστήριξη για τη διακοπή του. Για να ελέγξετε το βαθμό εξάρτησής σας, συμπληρώστε το παρακάτω τεστ (βασισμένο στην κλίμακα του Σουηδού επιστήμονα Karl Olav Fagerstrom). Ερώτηση 1. Πόσο γρήγορα, αφού ξυπνήσετε, καπνίζετε το πρώτο σας τσιγάρο; Μέσα στα πρώτα 5 λεπτά 3 πόντοι 6 30 λεπτά 2 πόντοι 31 60 λεπτά 1 πόντος Ύστερα από 60 λεπτά 0 πόντοι Ερώτηση 2. Σας είναι δύσκολο να μην καπνίσετε σε μέρη όπου το κάπνισμα απαγορεύεται; (π.χ. εκκλησία, βιβλιοθήκες, σινεμά) Ναι 1 πόντος Όχι 0 πόντοι Ερώτηση 3. Ποιο τσιγάρο είναι πιο δύσκολο να μην καπνίσετε; Το πρώτο της ημέρας 1 πόντος Οποιοδήποτε άλλο 0 πόντοι Ερώτηση 4. Πόσα τσιγάρα την ημέρα καπνίζετε; 10 ή λιγότερα 0 πόντοι 11 20 1 πόντος 21 30 2 πόντοι 31 ή περισσότερα 3 πόντοι Ερώτηση 5. Καπνίζετε πιο πολύ το πρωί απ ότι το απόγευμα; Ναι 1 πόντος Όχι 0 πόντοι Ερώτηση 6. Καπνίζετε ακόμα και όταν μια αρρώστια σας αναγκάζει να μείνετε στο κρεβάτι; Ναι 1 πόντος Όχι 0 πόντοι Αν χρειάζεστε υποστήριξη για τη διακοπή του καπνίσματος, μπορείτε να απευθυνθείτε στα: Κέντρο Πρόληψης Καρδιαγγειακών Νόσων του «Υγείας Μέλαθρον», Θερειανού 6, Αθήνα, τηλ: 210 3349147, 210 3349138 Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία, Α. Τσόχα 18-20, Αθήνα, τηλ: 210 6440785 Ελληνικό Ίδρυμα Καρδιολογίας, Βασ. Σοφίας 133, Αθήνα, τηλ: 210 6401477 Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία, Μεσογείων 152, Αθήνα, τηλ: 210 7487723 Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής, Υψηλάντου 63, Αθήνα, τηλ: 210 7222727 Σύνολο πόντων Αποτέλεσμα 7 10 Καπνιστής πολύ εξαρτημένος 4 6 Καπνιστής μέτρια εξαρτημένος 0 3 Καπνιστής λίγο εξαρτημένος 19