Ιστορίες για να ερωτευτείς: Υπάρχουν σενάρια που διαπνέουν τις ερωτικές µας σχέσεις; ΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΣΤΕΝΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΜΑΡΙΑ ΜΠ Ψυχολόγος MSc, Ph.D. C. - Λογοθεραπεύ
Τι είναι οι Ιστορίες Έρωτα Η θεωρία των Iστοριών Έρωτα εισήχθη στο πεδίο των ιαπροσωπικών σχέσεων από τον R. J. Sternberg (1994, 1995). Πρόκειται για µία µετα-θεωρία, η οποία εστιάζει στο νόηµα που προσλαµβάνει για κάθε σύντροφο η έννοια της ερωτικής σχέσης. 2
ι είναι οι Ιστορίες Έρωτα I 3 Κεντρικό σηµείο της προσέγγισης αυτής είναι ότι κάθε άτοµο δηµιουργεί µέσω της αλληλεπίδρασης µε το περιβάλλον του ορισµένες ιστορίες για την αγάπη, που επιθυµεί στην πορεία της ζωής του να πραγµατοποιήσει. ιαµορφώνονται µέσα από τις προσωπικές εµπειρίες, τις σχέσεις που είναι διαθέσιµες στον κοινωνικό περίγυρο του ατόµου, τις συζητήσεις µε τρίτους, αλλά και από τα παραµύθια, τον κινηµατογράφο, την τηλεόραση, κ.λ.π.
ι είναι οι Ιστορίες Έρωτα II 4 Καθοριστικό παράγοντα φαίνεται να αποτελεί επίσης το είδος του δεσµού (ασφαλής, αµφιθυµικός ή αποφευκτικός) (Hazan & Shaver, 1987) µε το πρόσωπο φροντίδας κατά τη βρεφική ηλικία. Στις ιστορίες αυτές µπορούν να ταιριάξουν λιγότερο ή περισσότερο κάποιοι σύντροφοι. Η επιτυχής έκβαση της σχέσης κρίνεται πιθανώς από τη συµβατότητα των ιστοριών των δύο συντρόφων.
δοµή των ιστοριών 5 Οι ιστορίες έχουν αφηγηµατικό χαρακτήρα. Κάθε ιστορία έχει αρχή, µέση και ένα πραγµατικό ή ιδεατό τέλος. Αποτελείται από µία βασική πλοκή- τι συµβαίνει στη σχέση σε αδρές γραµµές- και ένα ή περισσότερα θέµατα (νοηµατοδοτήσεις). Οι δύο σύντροφοι είναι οι πρωταγωνιστές της ιστορίας.
στορίες που προτιµούµε 6 Στην πραγµατικότητα, οι άνθρωποι δεν προτιµούν µόνο µία ιστορία αγάπης, αλλά διατηρούν ένα σύνολο των πιο προσφιλών τους ιστοριών. Συνήθως όµως, υπάρχει σε αυτές κάποια ιεράρχηση, καθώς µερικές είναι πιο αγαπηµένες ή προσφέρουν µεγαλύτερη ικανοποίηση από άλλες.
αρουσίαση Ιστοριών Έρωτα 7 Οι 27 Ιστορίες Έρωτα διακρίνονται σε 5 επιµέρους κατηγορίες, βάσει της θεµατικής που τις διαπνέει. Πρόκειται για τις: Ασύµµετρες, Αντικειµένου, Συντονισµού, Αφηγηµατικές και Τεχνοτροπίας.
ιάκριση Ιστοριών σε Θεµατικές 8 ΑΣΥΜΜΕΤΡΕΣ 1. ασκάλου Μαθητή 2. Θυσίας 3. ιακυβέρνησης απολυταρχική/ δηµοκρατική 4. Αστυνοµική 5. Πορνογραφική 6. Τρόµου Λέξεις- κλειδιά: ισχύς, επιβολή, ιεραρχία, ανισότητα.
ιάκριση Ιστοριών σε Θεµατικές Ι 9 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ 1. Τρόµου 2. Επιστηµονικής φαντασίας 3. Συλλογής 4. Τέχνης 5. Σπιτιού 6. Ανάρρωσης 7. Θρησκευτική (Σχέση ως θρησκεία/ Σύντροφος ως θεός) 8. Παιχνιδιού Λέξεις- κλειδιά: χρήση, κατοχή, εξυπηρέτηση σκοπού, άτοµο ως εργαλείο.
ιάκριση Ιστοριών σε Θεµατικές ΙΙ 10 ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ 1. Ταξιδιωτική 2. Ραπτικής Πλεκτικής 3. Κηπουρικής 4. Επαγγελµατική 5. Εθισµού Λέξεις- κλειδιά: κοινή πορεία, συνεννόηση, καταµερισµός εργασιών.
ιάκριση Ιστοριών σε Θεµατικές ΙΙΙ 11 ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ 1. Παραµυθιού 2. Ιστορική 3. Επιστηµονική 4. Συνταγών Μαγειρικής Λέξεις- κλειδιά: η πλοκή πιο σηµαντική από τα άτοµα, η σχέση υπερτερεί των συντρόφων
ιάκριση Ιστοριών σε Θεµατικές ΙV 12 ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑΣ 1. Πολεµική 2. Θεατρική 3. Χιουµοριστική 4. Μυστηρίου Λέξεις- κλειδιά: αποφυγή αυτοαποκάλυψης, στοιχεία σκηνοθεσίας, παιχνίδι ανακάλυψης
ι σύντροφοι στις Ιστορίες 13 Οι ιστορίες αποτελούνται από συµπληρωµατικούς ρόλους. Συνεπώς, οι άνθρωποι αναζητούν ένα σύντροφο µε παρόµοια ή έστω συµβατή µε τη δική τους ιστορία, που συγχρόνως θα πρέπει να παίξει το ρόλο του συµπρωταγωνιστή σ αυτή.
ι ρόλοι των συντρόφων 14 ΣΤΟΡΙΕΣ ΜΕ ΙΑΚΡΙΤΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ 1. στορία ασκάλου Μαθητή: άσκαλος -Μαθητής 2. στορία της Θυσίας: Θυσιαστής - Θυσιαζόµενος 3. στορία της ιακυβέρνησης (Απολυταρχική): Εξουσιαστής - Εξουσιαζόµενος 4. στορίααστυνοµική: Αστυνόµος -Ύποπτος
ι ρόλοι των συντρόφων Ι 15 ΙΣΤΟΡΙΕΣΜΕ ΙΑΚΡΙΤΟΥΣΡΟΛΟΥΣ (2) 7. Ιστορία Τρόµου: Τροµοκράτης - Τροµοκρατούµενος 8. Ιστορία Επιστηµονικής Φαντασίας: Γήινος - Εξωγήινος 9. Ιστορία της Συλλογής: Συλλέκτης - Συλλεκτικό Αντικείµενο 10. Ιστορία της Τέχνης: Φιλότεχνος - Αντικείµενο τέχνης 11. Ιστορία της Ανάρρωσης: Ασθενής - Φροντιστής 12. Ιστορία του Παιχνιδιού: Παίκτης (Ανταγωνιστής) - Συµπαίκτης
ι ρόλοι των συντρόφων ΙΙ 16 ΙΣΤΟΡΙΕΣΜΕ ΙΑΚΡΙΤΟΥΣΡΟΛΟΥΣ (3) 13. Ιστορία του Εθισµού: Εξαρτηµένος - Πρόσωπο εξάρτησης ή αµοιβαία εξάρτηση 14. Ιστορία Πολεµική: Επιτιθέµενος - Αµυνόµενος 15. Ιστορία Θεατρική: Ηθοποιός - Θεατής 16. Ιστορία Χιουµοριστική: Γελωτοποιός - Κοινό 17. Ιστορία του Μυστηρίου: Αινιγµατικός σύντροφος - Ντετέκτιβ 18. Ιστορία Παραµυθιού: Ονειροπόλος Πρίγκιπας/ Πριγκίπισσα του παραµυθιού
ι ρόλοι των συντρόφων ΙΙΙ 17 ΙΣΤΟΡΙΕΣΜΕΜΗ ΙΑΚΡΙΤΟΥΣΡΟΛΟΥΣ 1. Ιστορία ιακυβέρνησης ( ηµοκρατική): Ισότιµοι - Καταµερισµός εξουσιών 2. Ιστορία Σπιτιού: Μοίρασµα φροντίδας σπιτιού 3. Ιστορία Θρησκευτική (Η σχέση ως θρησκεία): Μοίρασµα της πίστης προς τη σχέση 4. Ιστορία Ταξιδιωτική: Οι σύντροφοι αντιλαµβάνονται τη σχέση ως ταξίδι 5. Ιστορία Ραπτικής & Πλεκτικής: Αµοιβαία προσπάθεια για τη µοναδικότητα της σχέσης
ι ρόλοι των συντρόφων ΙV 18 ΙΣΤΟΡΙΕΣΜΕΜΗ ΙΑΚΡΙΤΟΥΣΡΟΛΟΥΣ (2) 7. Ιστορία Κηπουρικής: Αµοιβαία φροντίδα 8. Ιστορία Επαγγελµατική: Αµοιβαία κατανοµή υποχρεώσεων 9. Ιστορία Ιστορική: Κοινή πορεία 10. Ιστορία Επιστηµονική: Κοινή ορθολογική αντιµετώπιση της σχέσης 11. Ιστορία Συνταγών Μαγειρικής: Η σχέση ως συνταγή ή φόρµουλα
αρακτηριστικά των Ιστοριών 19 Οι 27 ιστορίες Έρωτα αποτελούν ευρείες κατηγορίες της µορφής που µπορούν να προσλάβουν οι ερωτικές σχέσεις. Σε καθεµία από αυτές χωρά ένα πλήθος αποχρώσεων της βασικής περιγραφής, εφόσον η µοναδικότητα των σχέσεων συµπορεύεται µε αυτή των ανθρώπων που τη συγκροτούν.
αρακτηριστικά των ιστοριών 20 Κάθε ιστορία περιγράφει έναν ξεχωριστό τρόπο σκέψης και συµπεριφοράς στα πλαίσια της στενής διαπροσωπικής σχέσης. Η τρυφερότητα, η αµοιβαιότητα, η έλξη και άλλες πλευρές της σχέσης παίρνουν άλλο νόηµα στους υποστηρικτές διαφορετικών ιστοριών και εκφράζονται µε διαφορετικό τρόπο. Παρόλα αυτά, είναι πιθανό να βιώνονται στον ίδιο βαθµό από όλους.
στορίες Έρωτα: Πλεονεκτήµατα 21 Σε σύγκριση µε τις υπόλοιπες θεωρίες για τη στενή διαπροσωπική σχέση, οι Ιστορίες Έρωτα αποτελούν µία επιστηµονική προσέγγιση για τις απλολαϊκές αντιλήψεις των ανθρώπων για τον έρωτα. Η δοµή ή το περιεχόµενο των ιστοριών, όπως προτείνονται από τη θεωρία, µπορεί να αµφισβητηθούν. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι οι άνθρωποι δρουν σύµφωνα µε τις αντιλήψεις που διατηρούν για την αγάπη, ανεξαρτήτως του ορισµού τους γι αυτήν (Fehr, 1988).
στορίες Έρωτα: Πλεονεκτήµατα Ι 22 Οι προηγούµενες θεωρίες για τον έρωτα (π.χ. Τριγωνική, εσµού) ασχολούνται µε την περιγραφή µιας ερωτικής σχέσης, σκιαγραφώντας την παρούσα κατάστασή της. Στον αντίποδα, οι Ιστορίες Έρωτα µπορούν να µας διαφωτίσουν σχετικά µε το πώς έφτασε η σχέση στο σηµείο που βρίσκεται ή πώς µπορεί να εξελιχθεί στο µέλλον.
στορίες Έρωτα: Πλεονεκτήµατα ΙΙ 23 Η θεώρηση της Αγάπης σαν Ιστορία επιτρέπει την κατανόηση των πιθανών διαφορετικών ερµηνειών που προσλαµβάνουν όροι όπως η εγγύτητα, η δέσµευση και το πάθος, από άνθρωπο σε άνθρωπο. Για παράδειγµα, κάποιος που διατηρεί µία σχέση βάσει του προτύπου της ιστορίας κηπουρικής, εκφράζει και αντιλαµβάνεται την έννοια της δέσµευσης µε έναν εντελώς προσωπικό και ιδιαίτερο τρόπο, συγκριτικά µε κάποιον που η σχέση του µοιάζει µε µία ιστορία εθισµού, ακόµη κι αν είναι στον ίδιο βαθµό δεσµευµένοι.
στορίες Έρωτα: Πλεονεκτήµατα ΙΙΙ 24 Η θεωρία των Ιστοριών Αγάπης δε συγκρούεται µε τις υπόλοιπες θεωρήσεις για τον έρωτα. Ουσιαστικά τις συµπληρώνει και τις ενισχύει. Ας ανατρέξουµε ενδεικτικά στη θεωρία του ύφους σύναψης δεσµού, επιλέγοντας τον ασφαλή τύπο. Τα άτοµα που χαρακτηρίζονται από ασφαλές ύφος σύναψης δεσµού είναι πολύ πιθανό ότι θα εµπλακούν σε µία ιστορία κηπουρικής, ραπτικής- πλεκτικής ή δηµοκρατικής διακυβέρνησης, καθώς και οι τρεις διέπονται από το πνεύµα της αµοιβαίας προσπάθειας και της ισότητας.
στορίες Έρωτα: Πλεονεκτήµατα ΙV 25 Αξίζει να σηµειωθεί ότι και η αντίστροφη πορεία (από τη θεωρία των Ιστοριών προς αυτή του εσµού) θα είχε εξίσου ορθή προβλεπτική ισχύ, παρέχοντας χρήσιµα συµπεράσµατα. Υπάρχει συνεπώς συµπληρωµατικότητα, παρά αντίθεση µεταξύ των θεωριών, που ευνοεί την ολόπλευρη προσέγγιση του ζητήµατος της ερωτικής σχέσης.
οιες συναντούµε πιο συχνά; 26 Μολονότι φαινοµενικά κάποιες ιστορίες µοιάζουν να συναντώνται συχνότερα από άλλες, στην πραγµατικότητα οι αναλογίες είναι µάλλον διαφορετικές. Λαµβάνοντας υπόψη την επιθυµία των κοινωνικών υποκειµένων να παρουσιαστούν έτσι ώστε να ήταν συµβατά µε τη νόρµα, πολλοί ίσως να απέφευγαν να παραδεχτούν- ακόµη και στον ίδιο τους τον εαυτό- ότι επιδιώκουν να ζήσουν µία ιστορία όπως, π.χ. η πορνογραφική.
ενάρια επιτυχηµένης σχέσης 27 Οι ιστορίες έχουν ορισµένα πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα προσαρµογής. Αυτό σηµαίνει ότι το περιεχόµενό τους τις καθιστά είτε πιο ευέλικτες και µε καλύτερες προοπτικές εξέλιξης, είτε πιο άκαµπτες και µε ροπή προς ένα µη αίσιο τέλος. Συνεπώς, φαίνεται ότι κάποιες ιστορίες δηµιουργούν πιο επιτυχείς ερωτικές σχέσεις, καθώς είναι εγγενώς πιο προσαρµοστικές.
ενάρια επιτυχηµένης σχέσης Ι 28 Πρόκειται για τις ιστορίες τέχνης, συνταγών µαγειρικής, παραµυθιού, κηπουρικής, δηµοκρατικής διακυβέρνησης, ανάρρωσης, θυσίας, ραπτικήςπλεκτικής, χιουµοριστική, θρησκευτική, επιστηµονική, ταξιδιωτική και ιστορική (Sternberg, Hojjat & Barnes, 2001). Π.χ. ιστορία συνταγών µαγειρικής έναντι ιστορίας συλλογής. Παρόλα αυτά, εξαρτάται από τους συντρόφους και τις συγκυρίες εάν θα υπερισχύσουν τα µεν ή τα δε, ή αν τα πλεονεκτήµατα µιας ιστορίας µετατραπούν σε µειονεκτήµατα, ή και το αντίστροφο.
ενάρια επιτυχηµένης σχέσης ΙΙΙ 29 Ο ορισµός της επιτυχηµένης σχέσης είναι κάτι που ποικίλει από ιστορία σε ιστορία. Για παράδειγµα, σε µία σχέση βασισµένη στην πολεµική ιστορία, οι συνεχείς συγκρούσεις συνιστούν ένα ουσιώδες και αναπόσπαστο τµήµα, κάτι που θα ήταν καταστροφικό ίσως για µία ιστορία ραπτικής- πλεκτικής. Εποµένως, θα ήταν επιπόλαιο να κρίνει κανείς την ευτυχία ενός ζευγαριού από τα γεγονότα της σχέσης τους, αγνοώντας την ιδανική ιστορία αγάπης τους.
ξέλιξη των Ιστοριών 30 Η ιδεώδης ιστορία ενός ατόµου τη στιγµή που εισέρχεται σε µία σχέση µπορεί να αντικατασταθεί µε µία άλλη καθώς αυτή εκτυλίσσεται, εφόσον οι σύντροφοι γνωρίζονται καλύτερα και η πραγµατική εικόνα του ενός για τον άλλο παίρνει τη θέση της φαντασιακής. Οι ιστορίες που υιοθετούµε επηρεάζουν άµεσα τις στάσεις και τη συµπεριφορά µας, όχι µόνο στις ερωτικές µας σχέσεις, αλλά και σε όλα τα πεδία της κοινωνικής µας δράσης. Είναι αναπότρεπτο λοιπόν να επεξεργαζόµαστε τις ανατροφοδοτήσεις του περιβάλλοντός, αποφασίζοντας για το εάν θα διατηρήσουµε, τροποποιήσουµε ή αλλάξουµε ριζικά τις ιστορίες µας.
ξέλιξη των Ιστοριών Ι 31 Υπάρχει και εδώ ένα είδος κυκλικής αιτιότητας. Συνήθως, κάθε φορά που χάνουµε κάποιον, εσωτερικεύουµε ασυνείδητα τα χαρακτηριστικά του που µας έλκυαν ή ταίριαζαν περισσότερο. Στοιχειοθετούµε έτσι ένα ιδανικό µοντέλο συντρόφου βάσει όσων στερηθήκαµε στο παρελθόν (Sternberg, 1996).
ο «δούναι και λαβείν» των σχέσεων 32 Οι ιστορίες αποτελούν τόσο αιτίες όσο και αποτελέσµατα στον τοµέα τον σχέσεων, αλλά και στη ζωή των ανθρώπων εν γένει. Καθορίζουν τον τρόπο που σκεπτόµαστε, δρούµε και το τι προσδοκούµε από την επαφή µας µε τους άλλους. Έτσι, η ανατροφοδότηση από τις επαφές αυτές επηρεάζει τις αντιλήψεις µας επιβεβαιώνοντάς τες, ή δροµολογώντας αλλαγές µικρότερης ή µεγαλύτερης σηµασίας.
33 ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ!
ΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΩΝ 34 Ιστορία ασκάλου Μαθητή Από τότε που ο Γιάννης και η Ελένη άρχισαν να βγαίνουν, υπάρχουν πολλές βραδιές µε το Γιάννη να φιλοσοφεί και την Ελένη να ακούει προσεκτικά τα λόγια του. Παρ' ότι θα περίµενε κανείς να αντιµετωπίζει µε συγκατάβαση τη σχεδόν καθηγητική στάση του Γιάννη, δε συµβαίνει κάτι τέτοιο. Στην πραγµατικότητα, της αρέσει να τον ακούει να αναλύει την ευφυή και καινούρια για εκείνη άποψή του για τον κόσµο, ενώ πιστεύει ότι έχει µάθει πολλά από τότε που ξεκίνησε η σχέση τους. Επιπλέον, όχι µόνο νιώθει ότι έχει µάθει πολλά για τη ζωή γενικά, αλλά και για τον εαυτό της. Οι προτάσεις του έχουν ισχυρό αντίκτυπο στις αποφάσεις της.
ΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΩΝ Ι 35 Ιστορία της Κηπουρικής Ο Μάνθος και η Αρετή είναι παντρεµένοι εδώ και κάποια χρόνια και, όπως τα περισσότερα ζευγάρια έχουν αντιµετωπίσει δυσκολίες που όµως κατάφερναν πάντοτε να ξεπεράσουν. Πιστεύουν ότι η επιτυχία της σχέσης τους οφείλεται στη συνεχή, από κοινού φροντίδα της. Σκέφτηκαν από νωρίς ότι η αρχική έλξη µεταξύ τους δε θα κρατούσε αιώνια, συνεπώς θα χρειαζόταν δουλειά για να διατηρηθεί η αµοιβαία αγάπη. Έτσι, αν προκύψει κάποιο πρόβληµα το συζητούν αµέσως, ενώ τουλάχιστον µία φορά το µήνα κάνουν κάτι ξεχωριστό για να βγουν από τη ρουτίνα, όπως εκπλήξεις, µικροδωράκια και αναπάντεχες εκδροµές.