ΜΕΘΟΔΟΙ & ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΙΙ «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΣΧΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥ»

Transcript

1 ΜΕΘΟΔΟΙ & ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΙΙ «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΣΧΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥ» Δρ. ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΙΩΤΣΙΔΗ (PhD, MSc, MA) Κλινικός & Συμβουλευτικός Ψυχολόγος 1

2 ΔΟΜΗ ΔΙΑΛΕΞΗΣ Ορισμοί, οφέλη, μέθοδοι εφαρμογής και παραδείγματα για τις εξής τεχνικές ενεργητικής ακρόασης: Τεχνική ελάχιστης ενθάρρυνσης Τεχνικές διατύπωσης ανοιχτών και κλειστών ερωτήσεων Τεχνική παράφρασης Τεχνική αντανάκλασης συναισθημάτων 2

3 ΣΤΟΧΟΙ ΔΙΑΛΕΞΗΣ Να αναπτυχθούν δεξιότητες ενθάρρυνσης της επικοινωνίας και περαιτέρω επεξεργασίας από την πλευρά του συμβουλευόμενου. Να αναπτυχθούν δεξιότητες διατύπωσης κατάλληλων ερωτήσεων ανάλογα με τους στόχους και τις ανάγκες της συμβουλευτικής διαδικασίας. Να υπάρξει εξοικείωση με τις τεχνικές της παράφρασης και της αντανάκλασης συναισθημάτων, ώστε να ευοδώνεται η ενεργητική ακρόαση και η γόνιμη επεξεργασία των μηνυμάτων του συμβουλευόμενου. 3

4 Δεξιότητες ενεργητικής ακρόασης Στάση σεβασμού και αποδοχής Κατανόηση του εσωτερικού πλαισίου αναφοράς του συμβουλευόμενου Ακριβής αντίληψη των λεκτικών μηνυμάτων Ακριβής αντίληψη των μη-λεκτικών μηνυμάτων Ελάχιστη ενθάρρυνση και ανοιχτές ερωτήσεις Παράφραση Αντανάκλαση συναισθημάτων Χρήση δεξιοτήτων του νου Διαχείριση αντιστάσεων Κατανόηση των διαφορών και του ευρύτερου πλαισίου 4

5 ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΕΝΘΑΡΡΥΝΣΗ Σύντομες λεκτικές και μη-λεκτικές ενθαρρύνσεις που: δείχνουν το ενδιαφέρον του συμβούλου και ενθαρρύνουν το συμβουλευόμενο να συνεχίσει ΠΡΟΣΟΧΗ Αποφύγετε να «ενθαρρύνετε» θέματα που έχουν (ασυνείδητο ή συνειδητό) ενδιαφέρον σε εσάς Αποφύγετε να «ενισχύετε» μεροληπτικά ή/και υπερβολικά Συνήθης μορφή ενθάρρυνσης : η επανάληψη της τελευταίας φράσης του συμβουλευόμενου 5

6 Παραδείγματα σύντομων λεκτικών ενθαρρύνσεων «Χμ-Χμ» «Σας ακούω» «Συνεχίστε» «Μάλιστα» «Και» «Αλλά.» «Ναι», «Πράγματι» «Λοιπόν» «Καταλαβαίνω» «Μετά» «Δηλαδή;» 6

7 Ανοιχτές ερωτήσεις Διευκολύνουν στην έκφραση του εσωτερικού πλαισίου αναφοράς Δίνουν «ελευθερία» στην απόδοση και διερεύνηση προσωπικών απόψεων, σκέψεων και συναισθημάτων, με τη λιγότερη δυνατή παρέμβαση του συμβούλου Συνηθίζονται στις πρώτες συνεδρίες για τη διερεύνηση του αιτήματος (π.χ., Τι σας φέρνει εδώ; Τι σας απασχολεί; Γιατί ήρθατε; Σε τι θα μπορούσα να βοηθήσω; Τι σε απασχολεί;) Κλειστές ερωτήσεις (Ναι / Όχι) Καθοδηγητικές ερωτήσεις (π.χ. «Είναι πολύ αξιόλογη η φίλη σας, έτσι δεν είναι;») 7

8 Ανοιχτές Ερωτήσεις Ερωτήσεις που ξεκινούν με: Πώς (σειρά διαδοχή γεγονότων) Πού (σειρά διαδοχή γεγονότων) Πότε (σειρά διαδοχή γεγονότων) Γιατί (αιτίες, αφορμές) Τι..(γεγονότα) Ποιος 8

9 Σε τι χρησιμεύουν οι ανοικτές ερωτήσεις; Βοηθούν την έναρξη της συζήτησης (π.χ. Για τι θα θέλατε να μιλήσουμε σήμερα; Τι σας φέρνει εδώ σήμερα;) Βοηθούν τον συμβουλευόμενο να αναπτύξει τις σκέψεις του και τα συναισθήματά του με τη λιγότερη δυνατή παρέμβαση του συμβούλου (π.χ. Πώς αντιδράσατε όταν έγινε αυτό;, Τι θα γινόταν αν είχατε κάνει αυτό;) Βοηθάμε τον συμβουλευόμενο να δώσει διευκρινήσεις και παραδείγματα σκέψεων και συμπεριφοράς (π.χ. Πώς το εννοείτε αυτό;, Τι εννοείτε όταν λέτε ; Δηλαδή, θα μπορούσατε να το εξηγήσετε περισσότερο αυτό;) Ιδιαίτερα χρήσιμες για τη διερεύνηση συναισθημάτων και την εστίαση του συμβουλευόμενου σε αυτά. (π.χ. Πώς ήταν αυτό το συναίσθημα; Πώς νιώθατε εκείνη την περίοδο; Πώς νιώθετε τώρα που το λέτε αυτό;) 9

10 Συνήθη παραδείγματα ανοικτών ερωτήσεων στη συμβουλευτική «Τι εννοείτε;» «Πώς το καταλαβαίνετε εσείς αυτό;» «Τι σημαίνει για εσάς αυτό;» «Πώς το ερμηνεύετε / εξηγείτε εσείς αυτό;» «Πώς αισθάνεστε εσείς με αυτό;» «Μου λέτε περισσότερα για αυτό;» 10

11 Κλειστές Ερωτήσεις Ερωτήσεις που απαντώνται με ναι ή όχι, αναζητούν δηλαδή συμφωνία ή διαφωνία σε μια πρόταση. Συγκεκριμενοποιούν, περιορίζουν και επικεντρώνουν τη σκέψη του ατόμου. Είναι κατευθυντικές. Παραδείγματα: Νομίζετε ότι.. Πιστεύετε ότι Είναι σίγουρο.. Θέλετε να γίνει αυτό Είναι ότι θα κάνετε ή.το άλλο κτλ 11

12 Σε τι χρησιμεύουν οι κλειστές ερωτήσεις; Συγκέντρωση πληροφοριών για το άτομο ή για μία κατάσταση Βοηθούν το άτομο να συγκεκριμενοποιήσει και να οργανώσει τη σκέψη του Χρήσιμες για την εκμαίευση στάσεων και απόψεων του ατόμου για κάποιο θέμα 12

13 Διαφορετικοί τύποι ερωτήσεων 1. Ανοιχτές vs. Κλειστές ερωτήσεις 2. Διευκρινιστικές ερωτήσεις «Όταν λέτε ότι, τι εννοείτε;» «Ακούγεται σαν να λέτε ότι.;» 3. Διεκολυντικές ερωτήσεις «Θα θέλατε να αναπτύξετε περισσότερο αυτό που λέτε;» «Υπάρχει κάτι που θα θέλατε να προσθέσετε σε αυτά που συζητάμε;» 13

14 Διαφορετικοί τύποι ερωτήσεων 4. Ερωτήσεις για λεπτομέρειες Πώς/Πόσο ( Πώς αισθάνθηκες, πώς αντέδρασες; Πόσο συχνά συμβαίνει;) Τι ( Τι συνέβη; Τι θεωρείς ότι είναι το πρόβλημα; Τι συνέπειες θα υπάρξουν εάν αντιδράσεις έτσι; Τι σκέφτηκες;) Πότε (Πότε ξεκίνησε;) Πού (Πού στο σώμα σου βιώνεις αυτή την ένταση;) 14

15 Διαφορετικοί τύποι ερωτήσεων 5. Ερωτήσεις «Δείξε μου» «Μπορείς να μου δείξεις πώς ακριβώς αντέδρασες όταν» «Φαντάσου ότι είμαι ο/η., μπορείς να μου δείξεις πώς συμπεριφέρθηκες;» 6. Ερωτήσεις προσωπικού νοήματος «Αναρωτιέμαι τι σημαίνει για σένα αυτό;» «Εσύ πώς το κατάλαβες αυτό που είπε;» «Γιατί είναι τόσο σημαντικό αυτό για σένα;» 15

16 Διαφορετικοί τύποι ερωτήσεων 7. Ερωτήσεις διερεύνησης δυνατών σημείων «Ποια θεωρείτε ότι είναι τα δυνατά σας σημεία;» «Ποιες είναι οι αρετές σας/τα προτερήματά σας/τα συγκριτικά σας πλεονεκτήματα;» «Υπήρξε κάτι θετικό στον τρόπο που αντιδράσατε;» «Τι δεξιότητες πιστεύετε ότι διαθέτετε για την επίλυση αυτού του προβλήματος;»

17 Διαφορετικοί τύποι ερωτήσεων 8. Ερωτήσεις που εστιάζουν στην επίλυση του προβλήματος «Πώς προσπαθήσατε να αντιμετωπίσετε αυτή την κατάσταση έως σήμερα;» «Τι εναλλακτικές επιλογές έχετε;» «Τι σκέφτεστε/σχεδιάζετε να κάνετε;» «Πώς μπορείτε να αλλάξετε τη συμπεριφορά σας αυτή;»

18 Διαφορετικοί τύποι ερωτήσεων 9. Ερωτήσεις σχετικά με συναισθήματα και σωματικές αντιδράσεις Ποιο / ποια συναισθήματα (π.χ. Όταν λέτε ότι αισθάνεστε άγχος, τι εννοείτε; Πώς θα το περιγράφατε; Θα θέλατε να μιλήσετε περισσότερο για αυτό το άγχος που αναφέρετε; Τι εικόνες σας έρχονται στο μυαλό όταν μιλάτε για αυτό το συναίσθημα; Με τι το παρομοιάζετε;) Έναρξη / αφορμή συναισθήματος (π.χ. Πότε πιστεύετε αρχίσατε να αισθάνεστε έτσι; Τι ήταν αυτό που σας έκανε να αισθανθείτε έτσι;) Ένταση & συχνότητα συναισθήματος (π.χ. Πώς αντιδρά το σώμα σας όταν αισθάνεστε έτσι; Αισθάνεστε γενικότερα έτσι ή συνέβη κάτι συγκεκριμένο; Πόσο επίμονο είναι αυτό το συναίσθημα;) 18

19 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ (1 η εκδοχή) «Αγχώνομαι πολύ με τις επικείμενες εξετάσεις» «Τι σε αγχώνει τόσο πολύ σε αυτές τις εξετάσεις;» «Το γεγονός ότι μπορεί να αποτύχω» «Γιατί φοβάσαι τόσο πολύ μην αποτύχεις» «Γιατί εάν αποτύχω μετά δεν θα μπορώ να ακολουθήσω τις σπουδές που θέλω» «Ποιες σπουδές θα ήθελες να ακολουθήσεις»

20 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ (2 η εκδοχή) «Αγχώνομαι πολύ με τις επικείμενες εξετάσεις» «Λες ότι σε αγχώνουν πολύ οι εξετάσεις που έχεις να δώσεις. Θα ήθελες να μου πεις περισσότερα για αυτό;» «Ναι. Είναι σε τρεις εβδομάδες από σήμερα και έχω ήδη γεμίσει με τρελό άγχος» «Οπότε, νιώθεις ότι η επίδραση αυτών των εξετάσεων είναι ήδη κατακλυσμιαία για σένα. Πώς έτσι; Τι σημαίνουν για σένα αυτές οι εξετάσεις;» «Αισθάνομαι ότι όλο μου το μέλλον εξαρτάται από αυτές» «Αισθάνεσαι, δηλαδή, ότι είναι σαν «όλα ή τίποτα». Θα μπορούσες να το εξηγήσεις περισσότερο αυτό που λες; 20

21 Παράφραση & αντανάκλαση συναισθημάτων 21

22 Ορισμοί Παράφραση : Εκφράζεις με δικά σου λόγια αυτό που νομίζεις ότι ήταν το νόημα των λεγομένων του συνομιλητή σας. Αντανάκλαση συναισθήματος: Εκφράζεις με δικά σου λόγια αυτό που νομίζεις ότι ο συνομιλητής σου αισθάνεται. Είναι σημαντικό να δείξεις ότι όχι μόνο κατανοείς το συναίσθημα, αλλά ότι «νιώθεις» το βίωμα του συνομιλητή σου. 22

23 Διατύπωση της παράφρασης Ο σύμβουλος επαναλαμβάνει τα πιο σημαντικά σημεία της ομιλίας του συμβουλευόμενου με δικά του (απλά) λόγια, προσαρμοσμένα στο γλωσσικό και νοητικό επίπεδο του συμβουλευόμενου. Αν κατάλαβα καλά, είπατε ότι. Με άλλα λόγια,.. Λέτε ότι.. ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΟ ΓΝΩΣΤΙΚΟ (λεκτικό) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

24 Παράδειγμα παράφρασης 24

25 Παράδειγμα παράφρασης & ελάχιστης ενθάρρυνσης 25

26 Οφέλη της παράφρασης «Εγγυάται» ότι ο σύμβουλος προσέχει και κατανοεί Παρέχει ανατροφοδότηση στον συμβουλευόμενο σχετικά με όσα λέει, ώστε να αναδομήσει τη σκέψη του Διευκολύνει την περαιτέρω έκφραση και επεξεργασία του θέματος / υλικού, αν ο συμβουλευόμενος έχει ανάγκη μεγαλύτερης εμβάθυνσης Διευκολύνει τη μετάβαση σε ένα καινούριο θέμα 26

27 Διατύπωση της αντανάκλασης συναισθήματος Ο σύμβουλος καθρεφτίζει το περιεχόμενο των συναισθηματικών μηνυμάτων του συμβουλευόμενου, απομακρύνοντας τα γνωστικά στοιχεία της επικοινωνίας Ενίσχυση μόνο των υποκειμενικών συναισθηματικών στοιχείων που υποβόσκουν Χρήση β προσώπου Φαίνεται να αισθάνεσαι πως. Νιώθετε. Είσαι. (συναίσθημα, π.χ. ταραγμένος, θυμωμένος, κτλ. ) ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΑ (λεκτικά & μη-λεκτικά) ΜΗΝΥΜΑΤΑ 27

28 Τρείς τύποι αντανάκλασης 1. Άμεση αντανάκλαση, η οποία γίνεται αμέσως μετά την έκφραση ενός συγκεκριμένου συναισθήματος. 2. Ανακεφαλαιωτική αντανάκλαση, η οποία γίνεται μετά από σειρά άμεσων αντανακλάσεων και σκοπό έχει να συνδέσει μεταξύ του τις αντανακλάσεις αυτές, ενοποιώντας τα διάφορα συναισθήματα που έχουν ήδη εκφραστεί και αντανακλαστεί. 3. Τερματική αντανάκλαση, η οποία γίνεται κοντά στο τέλος της όλης προσπάθειας και στοχεύει στη σύνοψη των κύριων σημείων της προσπάθειας που σχετίζονται με αντανακλάσεις που έγιναν καθ όλη τη διάρκεια της συνεδρίας. 28

29 Παραδείγματα αντανάκλασης συναισθημάτων 29

30 Παραδείγματα αντανάκλασης συναισθημάτων 30

31 Τρόποι αναγνώρισης των συναισθημάτων Λαμβάνουμε ταυτόχρονα υπόψη τα ακόλουθα: τα σωματικά μηνύματα τα φωνητικά μηνύματα τις λέξεις και φράσεις που αναφέρονται σε συναισθήματα τις φυσικές αντιδράσεις τις εικόνες συναισθημάτων 31

32 Οφέλη της αντανάκλασης συναισθήματος «Εγγυάται» ότι ο σύμβουλος έχει συναισθανθεί τη συναισθηματική εμπειρία του συμβουλευόμενου Παρέχει ανατροφοδότηση στον συμβουλευόμενο σχετικά με το συναισθηματικό του βίωμα Ανιχνεύει σύνθετα και αντικρουόμενα συναισθήματα Βοηθά τον συμβουλευόμενο να κατανοήσει τη σχέση συναισθημάτων-συμπεριφοράς-κινήτρων Βοηθά στην αναγνώριση «βαθύτερων» ή αντικρουόμενων συναισθημάτων (π.χ. «Μου λες πόσο θυμωμένος είσαι, αλλά το λες γελώντας» ή «Λες ότι είσαι πολύ σίγουρη για τον εαυτό σου αλλά το σώμα σου φαίνεται να δίνει ένα διαφορετικό μήνυμα») 32

33 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 33

34 Άσκηση 34