Παρουσίαση θεµατικών επιπέδων γεωγραφικής πληροφορίας του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) Ελένη Σ. Χατζηιορδάνου, ΕΚΒΥ Το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) δραστηριοποιείται στους τοµείς διαχείρισης φυσικών περιοχών αποτελώντας Εθνικό κέντρο Αναφοράς για τη Φύση στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Οργανισµού Περιβάλλοντος. Στα πλαίσια των δράσεων του, το ΕΚΒΥ έχει παράξει και διατηρεί τα γεωγραφικά δεδοµένα των προστατευόµενων περιοχών της Ελλάδας σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς και δεδοµένα των υγροτόπων της Ελλάδας και πλήθος άλλων δεδοµένων ανανεώσιµων φυσικών πόρων. Η παρουσίαση έχει σκοπό να ενηµερώσει τους εν δυνάµει χρήστες γεωγραφικής πληροφορίας στην Ελλάδα σχετικά µε το είδος, τη δοµή και την ποιότητα των γεωγραφικών δεδοµένων που παράγει και διαχειρίζεται το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων, σε σχέση µε τις κατηγορίες θεµατικών ενοτήτων που ορίζει η επικείµενη οδηγία INSPIRE. Εισαγωγή Στο Έκτο Πρόγραµµα ράσης για το Περιβάλλον υπογραµµίστηκε ότι οι περιβαλλοντικές πολιτικές χρειάζονται οντότητες περιβαλλοντικής διαχείρισης που να περιορίζουν τη διπλή συλλογή των ιδίων δεδοµένων, να προωθούν την εναρµόνιση, ευρεία διάδοση και χρήση των πληροφοριών και να καλύπτουν το έδαφος των κρατών µελών. Η επικείµενη ευρωπαϊκή οδηγία INSPIRE αποσκοπεί στην ανάπτυξη µιας Υποδοµής Χωρικής Πληροφορίας για την Ευρώπη και έχει σχεδιαστεί µε τέτοιο τρόπο, ώστε να εµπλουτίζεται από τα διάφορα συστήµατα πληροφοριών που υπάρχουν ήδη στα κράτη µέλη και να παρέχει ένα γενικό πλαίσιο ώστε να µπορούν να λειτουργούν σε συνέργεια µεταξύ τους, ενταγµένα στην Υποδοµή Χωρικών εδοµένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η εναρµόνιση των χωρικών δεδοµένων είναι απαραίτητη για να επιτευχθεί συνοχή µεταξύ των διαφόρων θεµατικών επιπέδων των κρατών µελών. Η εναρµόνιση της Ελλάδας µε την επικείµενη οδηγία και η δηµιουργία µιας εθνικής υποδοµής χωρικών δεδοµένων, συµβατής µε τα πρότυπα και τις προδιαγραφές που ορίζει το INSPIRE, προϋποθέτει καταγραφή της υφιστάµενης κατάστασης. Η 1
καταγραφή των γεωγραφικών επιπέδων πληροφορίας αφορά στο είδος, στη δοµή και στην ποιότητα των δεδοµένων, αλλά ταυτόχρονα και στην πολιτική διάθεσης και πρόσβασης σε αυτά. Το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων δραστηριοποιείται στους τοµείς διαχείρισης φυσικών περιοχών και έχει παράξει και διατηρεί πλήθος γεωγραφικών δεδοµένων ανανεώσιµων φυσικών πόρων της Ελλάδας. 1. Θεµατικές ενότητες χωρικών δεδοµένων Η επικείµενη οδηγία INSPIRE εστιάζεται ειδικότερα στις πληροφορίες που απαιτούνται για την παρακολούθηση και τη βελτίωση της κατάστασης του περιβάλλοντος, όπου συµπεριλαµβάνονται ο αέρας, το νερό, το έδαφος και το φυσικό τοπίο. Περιλαµβάνει διάφορες κατηγορίες χωρικών δεδοµένων που κατανέµονται σε τρία παραρτήµατα. Παρακάτω παρατίθενται οι κατηγορίες χωρικών δεδοµένων που καλύπτει το ΕΚΒΥ, σε σχέση µε την κατανοµή τους στα παραρτήµατα Ι και ΙΙΙ της εν λόγω οδηγίας 1.1 Χωρικά δεδοµένα που εµπίπτουν στο Παράρτηµα Ι Στα πλαίσια συµβάσεων που κατά καιρούς έχει υπογράψει το ΕΚΒΥ µε το ΥΠΕΧΩ Ε και το τότε Υπουργείο Γεωργίας, το ΕΚΒΥ ανέλαβε το έργο της παραγωγής και επικαιροποίησης των ακόλουθων θεµατικών ενοτήτων που εµπίπτουν στο θεµατικό επίπεδο «Προστατευόµενες Περιοχές» του Παραρτήµατος Ι του INSPIRE. Την ευθύνη για τη διάθεση των δεδοµένων έχουν οι εκάστοτε φορείς χρηµατοδότησης. Α. Προστατευόµενες περιοχές φυσικού περιβάλλοντος της Ελλάδας, σύµφωνα µε την εθνική νοµοθεσία. Το ΕΚΒΥ, αξιοποιώντας στοιχεία από Φ.Ε.Κ. (ηµεροµηνίας 2000 και παλαιότερα), παρήγαγε γεωγραφικά δεδοµένα και χάρτες των προστατευόµενων περιοχών της Ελλάδος, µε χρηµατοδότηση από το τότε Υπουργείο Γεωργίας. Οι χάρτες είναι κλίµακας 1:250.000 και κατανέµονται ανά φύλλο χάρτη διανοµής Γ.Υ.Σ. κλίµακας 1:100.000. Η τελευταία ενηµέρωση των χαρτών πραγµατοποιήθηκε το έτος 2000. Πρόσφατα µε χρηµατοδότηση από το ΥΠΕΧΩ Ε, πραγµατοποιήθηκε επικαιροποίηση των γεωγραφικών δεδοµένων που περιλάµβανε τροποποιήσεις ορίων, καταργήσεις περιοχών προστασίας ή και προσθήκες νέων. Η επικαιροποίηση των δεδοµένων έγινε µε βάση τα στοιχεία ΦΕΚ έως τον Οκτώβριο του 2006. 2
Τα δεδοµένα καλύπτουν τις ακόλουθες κατηγορίες προστατευόµενων περιοχών: Εθνικοί ρυµοί, Εθνικά Πάρκα, Αισθητικά άση, ιατηρητέα Μνηµεία της Φύσης, Καταφύγια Άγριας Ζωής, Ελεγχόµενες Κυνηγετικές Περιοχές, Εκτροφεία Θηραµάτων, Περιοχές Οικοανάπτυξης. Πρόκειται για δεδοµένα διανυσµατικής µορφής 1 διάστασης (τοπολογία σηµείου) και 2 διαστάσεων (τοπολογία πολυγώνου), κλίµακας 1:50000. Το ΕΚΒΥ συµπλήρωσε µεταδεδοµένα για τα δεδοµένα µε έτος επικαιροποίησης 2000 µε βάση το διεθνές πρότυπο ISO19115 που χρησιµοποιεί ο Ευρωπαϊκός Οργανισµός Περιβάλλοντος (EEA-MSGI/ISO19115 - First Edition). Η συµπλήρωση των µεταδεδοµένων για τα δεδοµένα µε έτος επικαιροποίησης 2006 θα πραγµατοποιηθεί το επόµενο έτος. Β. Προστατευόµενες περιοχές της Ελλάδας διεθνούς σηµασίας Με χρηµατοδότηση από το ΥΠΕΧΩ Ε και το τότε Υπουργείο Γεωργίας, το ΕΚΒΥ έχει παράξει και κατέχει γεωγραφικά δεδοµένα για τις παρακάτω κατηγορίες προστατευόµενων περιοχών διεθνούς σηµασίας: α) Υγρότοποι διεθνούς σηµασίας σύµφωνα µε τη Σύµβαση Ραµσάρ Τα δεδοµένα υγροτόπων διεθνούς σηµασίας σύµφωνα µε τη Σύµβαση Ραµσάρ καλύπτουν όλη την Ελλάδα. Τα δεδοµένα είναι διανυσµατικής µορφής 2 διαστάσεων (τοπολογία πολυγώνου. Είναι κλίµακας 1:100.000 και δε συνοδεύονται από µεταδεδοµένα. β) Περιοχές του δικτύου Natura 2000 Το ΕΚΒΥ, µε χρηµατοδότηση από το ΥΠΕΧΩ Ε, έχει αναλάβει την παραγωγή και επικαιροποίηση των γεωγραφικών δεδοµένων του ευρωπαϊκού δικτύου προστατευόµενων περιοχών Natura 2000 για την Ελλάδα. Τα δεδοµένα καλύπτουν δύο κατηγορίες περιοχών: α) Τόποι Κοινοτικού Ενδιαφέροντος και β) Ζώνες Ειδικής Προστασίας για τα πουλιά. Η τελευταία ενηµέρωση των δεδοµένων πραγµατοποιείται το παρόν έτος. Η επικαιροποίηση περιλαµβάνει τροποποιήσεις ορίων και εναρµόνιση των επιπέδων των Ζωνών Ειδικής Προστασίας για τα πουλιά µε βάση την ακτογραµµή κλίµακας 1:50.000 και την συνοριογραµµή που παραχώρησε το ΥΠΕΧΩ Ε στα πλαίσια του έργου της χαρτογράφησης των τύπων οικοτόπων. Τα δεδοµένα είναι διανυσµατικής µορφής 2 διαστάσεων (τοπολογία πολυγώνου). Είναι κλίµακας 1:100.000 και δε συνοδεύονται από µεταδεδοµένα. γ) Ειδικά Προστατευόµενες Περιοχές σύµφωνα µε τη Σύµβαση της Βαρκελώνης (Πρωτόκολλο 4) 3
Τα δεδοµένα των Ειδικά Προστατευόµενων Περιοχών σύµφωνα µε τη Σύµβαση της Βαρκελώνης καλύπτουν όλη την Ελλάδα. Τα δεδοµένα είναι διανυσµατικής µορφής 2 διαστάσεων (τοπολογία πολυγώνου). Είναι κλίµακας 1:100.000 και δε συνοδεύονται από µεταδεδοµένα. δ) Βιογενετικά Αποθέµατα Τα δεδοµένα των Βιογενετικών Αποθεµάτων καλύπτουν όλη την Ελλάδα. Είναι διανυσµατικής µορφής 2 διαστάσεων (τοπολογία πολυγώνου). Είναι κλίµακας 1:100.000 και δε συνοδεύονται από µεταδεδοµένα. ε) Αποθέµατα Βιόσφαιρας Τα δεδοµένα των Αποθεµάτων Βιόσφαιρας καλύπτουν όλη την Ελλάδα. Είναι διανυσµατικής µορφής 2 διαστάσεων (τοπολογία πολυγώνου). Είναι κλίµακας 1:100.000 και δε συνοδεύονται από µεταδεδοµένα. στ) Μνηµεία Παγκόσµιας Κληρονοµιάς Τα δεδοµένα των Μνηµείων Παγκόσµιας Κληρονοµιάς καλύπτουν όλη την Ελλάδα. Είναι διανυσµατικής µορφής 1 διάστασης (τοπολογία σηµείου). Είναι κλίµακας 1:100.000 και δε συνοδεύονται από µεταδεδοµένα. ζ) Περιοχές στις οποίες έχει απονεµηθεί το Ευρωδίπλωµα Στην Ελλάδα υπάρχει µία Περιοχή στην οποία έχει απονεµηθεί το Ευρωδίπλωµα. Τα δεδοµένα που παρήγαγε το ΕΚΒΥ είναι διανυσµατικής µορφής 2 διαστάσεων (τοπολογία πολυγώνου), κλίµακας 1:100.000 και δε συνοδεύονται από µεταδεδοµένα. 1.2 Χωρικά δεδοµένα που εµπίπτουν στο Παράρτηµα ΙΙΙ Το ΕΚΒΥ καλύπτει τις παρακάτω θεµατικές ενότητες του Παραρτήµατος ΙΙΙ του INSPIRE. Β. Ενδιαιτήµατα και βιότοποι Το ΕΚΒΥ, ως υπεύθυνο για τον επιστηµονικό συντονισµό της χαρτογράφησης των τύπων οικοτόπων που πραγµατοποιήθηκε στο πλαίσιο του ΕΠΠΕΡ, κατέχει τα γεωγραφικά δεδοµένα των τύπων οικοτόπων της Ελλάδας. Τα δεδοµένα είναι διανυσµατικής µορφής 2 διαστάσεων (τοπολογία πολυγώνου), κλίµακας 1:10.000 και δε συνοδεύονται από µεταδεδοµένα. Την ευθύνη για τη διάθεση των δεδοµένων έχει το ΥΠΕΧΩ Ε. Γ. Κατανοµή ειδών Το ΕΚΒΥ παρήγαγε δεδοµένα κατανοµής ειδών πανίδας και χλωρίδας σε 10 περιοχές του δικτύου Natura 2000, στα πλαίσια της εκπόνησης σχεδίων διαχείρισης. Οι περιοχές αυτές είναι οι 4
ακόλουθες: Στενά Νέστου, Όρος Στρατωνικό, Όρος Ίταµοσ-Σιθωνία, Κάτω Όλυµπος, Λίµνες Χειµαδίτιδα-Ζάζαρη, Όρος Βόρας, Εκβολές και Στενά Αχέροντα, Ελατιά, Κοιλάδα-Εκβολές Σπερχειού, Βορειοανατολικό άκρο Κρήτης. Τα δεδοµένα είναι διανυσµατικής µορφής 1 διάστασης (τοπολογία σηµείου), κλίµακας 1:50.000 και δε συνοδεύονται από µεταδεδοµένα. Η χρηµατοδότηση προήλθε από το LIFE. 2. Εµπειρία του ΕΚΒΥ σε θέµατα Υποδοµών Χωρικών εδοµένων Το ΕΚΒΥ βρίσκεται στη διαδικασία ανάπτυξης ενός διαδικτυακού πληροφοριακού συστήµατος που αποσκοπεί στη διάχυση γεωγραφικών δεδοµένων υγροτόπων της Μεσογείου, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας MedWet για τους Μεσογειακούς Υγροτόπους. Κατά την ανάπτυξη του συστήµατος επιχειρείται να υιοθετηθούν κάποια από τα πρότυπα του INSPIRE και να δηµιουργηθούν οι προϋποθέσεις για τη συµβατότητα του συστήµατος µε την Ευρωπαϊκή Υποδοµή Χωρικών εδοµένων. Αναµένεται να δηµοσιευτεί στο διαδίκτυο στο τέλος του 2007. 3. Προτάσεις για µελλοντικές δράσεις σχετικές µε την οδηγία INSPIRE Η επικείµενη οδηγία INSPIRE παρέχει το γενικό πλαίσιο ώστε τα συστήµατα πληροφοριών που των κρατών µελών να µπορούν να λειτουργούν σε συνέργεια µεταξύ τους. Η συνοχή µεταξύ των διαφόρων θεµατικών επιπέδων των κρατών µελών µπορεί να επιτευχθεί µονάχα µέσα από τη δηµιουργία εθνικών υποδοµών που προϋποθέτουν την εναρµόνιση των δεδοµένων και εξασφαλίζουν τις πολιτικές διάθεσης και πρόσβασης σε αυτά. Στο πλαίσιο αυτό, η ανάπτυξη ενός διαδικτυακού πληροφοριακού συστήµατος σε εθνικό επίπεδο για τη διάχυση των δεδοµένων των προστατευόµενων περιοχών θεωρείται ως απαραίτητη µελλοντική δράση. Η δηµιουργία καταλόγων δεδοµένων και µεταδεδοµένων, η χρήση λεξικών δεδοµένων και ο καθορισµός των µηχανισµών πρόσβασης στα δεδοµένα πρέπει να αποτελέσουν πρώτη προτεραιότητα. Το ΕΚΒΥ βάσει της εµπειρίας του τόσο σε θέµατα παραγωγής και εναρµόνισης χωρικών δεδοµένων όσο και σε θέµατα υποδοµών χωρικών δεδοµένων, θα µπορούσε να συµβάλλει προς την επίτευξη του σκοπού αυτού. 5