LECTIO XXI ΚΕΙΜΕΝΟ: B renno duce Galli, apud Alliam flumen deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam praeter Capitolium, pro quo immensam pecuniam acceperunt. Tum Camillus, qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam non aequo iure divisam, absens dictator est factus; is Gallos iam abeuntes secutus est: quibus interemptis aurum omne recepit. Quod illic appensum civitati nomen dedit: nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensatum est. Post hoc factum rediit in exilium, unde tamen rogatus reversus est.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Οι Γαλάτες με αρχηγό το Βρέννο, αφού κατατρόπωσαν τις λεγεώνες των Ρωμαίων κοντά στον Αλλία ποταμό, κατέστρεψαν εντελώς την πόλη Ρώμη εκτός από το Καπιτώλιο, ως αντάλλαγμα του οποίου πήραν τεράστιο χρηματικό ποσό. Τότε ο Κάμιλλος, ο οποίος για πολύ καιρό κοντά στην Αρδέα είχε βρεθεί στην εξορία εξαιτίας της λείας από τους Βηίους που δεν είχε μοιραστεί ακριβοδίκαια (γιατί δεν είχε μοιράσει ακριβοδίκαια τη λεία από τους Βηίους), αν και απών έγινε δικτάτορας. αυτός τους Γαλάτες όταν πια είχαν φύγει ακολούθησε. αφού τους εξολόθρευσε, πήρε πίσω όλο το χρυσάφι. Επειδή αυτό εκεί ζυγίστηκε έδωσε το όνομα στην πόλη: δηλαδή ονομάζεται Πίσαυρο, επειδή εκεί ζυγίστηκε το χρυσάφι. Μετά από αυτή την πράξη (ο Κάμιλλος) γύρισε στην εξορία, από όπου (όμως) αφού τον παρακάλεσαν επέστρεψε.
Ι. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΑΝΩΜΑΛΑ sum,fui, -, esse = είμαι *δεν έχει σουπίνο absum, abfui, -, abesse( = απουσιάζω) * το ρήμα sum διέσωσε τη μετοχή του ενεστώτα μόνο στα σύνθετα praesum (praesens) και absum (absens) fio, factus sum, fieri = γίνομαι (ανώμαλο) *είναι ο παθητικός τύπος του ρήματος facio, feci, factum, facere redeo,redi(v)i, reditum, redire= επιστρέφω abeo, abi(v)i, abitum, abire = φεύγω *μετοχή του ρήματος absum: absens, absentis,ενώ του ρήματος abeo:abiens, abeuntis *κλίση Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ον absens abiens absentes abeuntes Γεν absentis abeuntis absentium abeuntium Δοτ absenti abeunti absentibus abeuntibus
Αιτ absentem abeuntem absentes abeuntes Κλητ absens abiens absentes abeuntes Aφαιρ absente abeunte absentibus abeuntibus Η αφαιρετική ενικού της μετοχής του ενεστώτα σχηματίζεται σε i, όταν είναι επιθετική, και σε e, όταν είναι κατηγορηματική ή επιρρηματική. Α ΣΥΖΥΓΙΑΣ do, dedi, datum, dare = δίνω rogo, rogavi, rogatum, rogare = παρακαλώ κάποιον, ζητώ + ΑΙΤ penso,pensavi,pensatum,pensare= ζυγίζω Β ΣΥΖΥΓΙΑΣ deleo, delevi, deletum, delere = καταστρέφω Γ ΣΥΖΥΓΙΑΣ everto, everti, eversum, evertere = καταστρέφω εντελώς accipio, accepi, acceptum, accipere = παίρνω *ανήκει στα 15 ρήματα γ συζυγίας σε -io divido, divisi, divisum, dividere = μοιράζω sequor, secutus sum, sequi = ακολουθώ *αποθετικό ρήμα (δανείζεται από την ενεργητική φωνή: μετοχή ενεστώτα, μετοχή μέλλοντα, απαρέμφατο μέλλοντα, υποτακτική μέλλοντα, σουπίνο, γερούνδιο)
interimo, interemi, interemptum, interimere = εξολοθρεύω recipio, recepi, receptum, recipere = επιστρέφω (κάτι) *ανήκει στα 15 ρήματα της γ συζυγίας σε -io appendo, appendi, appensum, appendere = ζυγίζω dico, dixi, dictum, dicere = λέω revertor, reverti (reversus sum), reverti = επιστρέφω *αποθετικό & ημιαποθετικό ρήμα Α ΚΛΙΣΗ Allia, -ae = ο Αλλίας ποταμός, θηλ *ως κύριο όνομα δε σχηματίζει πληθυντικό αριθμό (singulare tantum) Roma, -ae = η Ρώμη, θηλ pecunia, -ae = χρήματα, θηλ *έχει μόνο ενικό αριθμό ( singulare tantum) Ardea, -ae = η Αρδέα, θηλ *ως κύριο όνομα δε σχηματίζει πληθυντικό αριθμό (singulare tantum) praeda, -ae = η λεία, θηλ
Β ΚΛΙΣΗ Brennus, -i = Βρέννος, αρσ Galli,-orum=οι Γαλάτες, αρσ *σπάνιο στον ενικό (όνομα έθνους) Romani-orum = οι Ρωμαίοι, αρσ Camillus, -i = Κάμηλος, αρσ * ως κύριο όνομα δε σχηματίζει πληθυντικό αριθμό (singulare tantum) Capitulium,-ii / - i = Καπιτώλιο, ουδ exilium, -ii / -i = εξορία, ουδ aurum, -i = χρυσάφι, ουδ *γεικά δε σχηματίζει πληθυντικό. (Στον πληθυντικό εννοεί τα αντικείμενα που είναι εξαγμένα από χρυσάφι). Pisaurum, -i = το Πίσαυρο, ουδ * ως κύριο όνομα δε σχηματίζει πληθυντικό αριθμό (singulare tantum) factum, -i = η πράξη, ουδ Γ ΚΛΙΣΗ dux, ducis = ο αρχηγός, αρσ dictator, -oris =ο δικτάτορας,ο αρχιστράτηγος, αρσ legio, -ionis = η λεγεώνα, θηλ urbs, urbis = η πόλη, θηλ *γενική πληθυντικού: -ium *αιτιατική πληθυντικού: -es / -is
civitas, -tatis = η πολιτεία,θηλ *γενική πληθυντικού σε um & -ium flumen, -minis = ο ποταμός, ουδ ius, iuris = το δίκαιο, ουδ nomen, -minis = το όνομα, ουδ Β ΚΛΙΣΗ immensus, -a, -um / immensior, -ior, -ius / immensissimus, -a, -um = τεράστιος Vientanus, -a, -um = των Βηίων (εθνικό όνομα),δε σχηματίζει παραθετικά aequus, -a, -um / aequior, -ior, -ius / aequissimus, -a, -um = δίκαιος Γ ΚΛΙΣΗ omnis, -is, -e = όλος, -η, -ο *δε σχηματίζει παραθετικά
tum = (χρονικό) τότε diu / diutius / diutissime = (χρονικό) για πολύ καιρό iam = (χρονικό) πια illic = (τοπικό) εκεί unde = (τοπικό - αναφ) όπου qui, quae, quod = (αναφ.) ο οποίος, -α, -ο *κλίση ΑΝΑΦΟΡΙΚΗ ΑΝΤΩΝΥΜΙΑ Ενικός Πληθυντικός Ον qui quae quod qui quae quae Γεν Δοτ Αιτ Κλ cuius cuius cuius cui cui cui quem quam quod - - - quorum quarum quorum quibus quibus quibus quos quas quae - - - Αφ quo qua quo quibus quibus quibus
is, ea, id = (οριστ.) αυτός, -ή, -ό * κλίση ΔΕΙΚΤΙΚΗ- ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΑΝΤΩΝΥΜΙΑ Ον Ενικός is ea id Πληθυντικός ei, ii,i eae ea Γεν eius eius eius eorum earum eorum Δοτ Αιτ Κλ Αφ ei ei ei eum eam id - - - eo ea eo eis,iis,is eis,iis,is, eis,iis,is eos eas ea - - - eis,iis,is eis,iis,is eis,iis,is hic, haec, hoc = (οριστ.) αυτός, -ή, -ό * κλίση ΔΕΙΚΤΙΚΗ ΑΝΤΩΝΥΜΙΑ Ον Γεν Ενικός hic haec hoc huius huius huius Πληθυντικός hi hae haec horum harum horum Δοτ huic huic huic his his his Αιτ Κλ Αφ hunc hanc hoc - - - hoc hac hoc hos has haec - - - his his his
ΙΙ. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ 1. Brenno duce Galli, apud Alliam flumen deletis legionibus Romanorum,everterunt urbem Romam praeter Capitolium:κύρια πρόταση Evertunt: ρήμα, Galli:υποκείμενο ρήματος, urbem: αντικείμενο ρήματος, Romam:επεξήγηση στο urbem, praeter Capitolium: εμπρόθ. προσδιορισμός που δηλώνει εξαίρεση, Brenno duce:ιδιόμορφη αφαιρετική απόλυτη που δηλώνει χρόνο (Brenno: υποκείμενο της ιδιόμορφης αφαιρετικής,duce: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο Brenno, apud Aliam:εμπρόθ. προσδιορισμός του τόπου, flumen:παράθεση στο Alliam, deletis:νόθος αφαιρετική απόλυτη χρονική μετοχή, legionibus:υποκείμενο της μετοχής deletis, Romanorum: γενική κτητική στο legionibus. 2. pro quo immensam pecuniam acceperunt:δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική στο Capitolium. acceperunt :ρήμα, Galli:υποκείμενο ρήματος, pecuniam:αντικείμενο ρήματος, immensam:επιθετικός
προσδιορισμός στο pecuniam, pro quo: εμπρόθ. προσδ που δηλώνει ανταλλαγή. 3. tum Camillus absens dictator est factus :κύρια πρόταση factus est:ρήμα, Camillus: υποκείμενο ρήματος, dictator:κατηγορούμενο στο Camillus, absens:εναντιωματική μετοχή (συνημμένη/camillus:υποκείμενο της μτχ.absens) tum:επιρ.προσδιορισμός του χρόνου 4. qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientam praedam non aequo iure divisam: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο Camillus. Fuerat: ρήμα, qui:υποκείμενο ρήματος, in exilio:εμπρόθετος προσδιορισμός της κατάστασης, apud Ardeam:εμπρόθετος προσδιορισμος του τόπου, diu: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου, propter praedam:εμπρόθ. Προσδιορισμός της αιτίας (εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο), Veientanam: επιθετικός προσδιορισμός στο praedam, non divisam:επιθετική μετοχή, praedam:υποκείμενο της μετοχής divisam, iure:αφαιρετική (οργανική)του τρόπου, aequo: επιθετικός προσδιορισμός στο iure. 5. is Gallos iam abeuntes secutus est: κύρια πρόταση. secutus est:ρήμα, is:υποκείμενο ρήματος, Gallos:αντικείμενο ρήματος, abeuntes: χρονική μετοχή συνημμένη στο Gallos, iam:επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου
6. quibus interemptis aurum omne recepit:κύρια πρόταση recepit:ρήμα, is ή Camillus: (ενν.)υποκείμενο ρήματος aurum:αντικείμενο στο receipt, omne:επιθετικός προσδιορισμός στο aurum, interemptis:νόθος αφαιρετική απόλυτη χρονική μετοχή, quibus:υποκείμενο της μετοχής interemptis. 7. Quod illic appensum civitati nomen dedit: κύρια πρόταση Dedit: ρήμα, quod:υποκείμενο ρήματος, nomen:άμεσο αντικείμενο ρήματος civitati : έμμεσο αντικείμενο ρήματος,appensum:αιτιολογική μετοχή συνημμένη στο quod, illic:επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου 8. nam Pisaurum dicitur: κύρια πρόταση dicitur:ρήμα,civitas: εννοούμενο υποκείμενο ρήματος, Pisaurum:κατηγορούμενο στο civitas. 9. quod illic aurum pensatum est: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση pensatum est: ρήμα, aurum:υποκείμενο ρήματος, illic:επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου 10. Post hoc factum rediit in exilium : κύρια πρόταση Rediit: ρήμα, Camillus:εννοούμενο υποκείμενο, in exilium:εμπρόθετος προσδιορισμός της κατεύθυνσης, post factum:εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου,hoc: επιθετικός προσδιορισμός στο factum.
11. unde tamen rogatus reversus est: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο exilium.reversus est: ρήμα, Camillus:εννοούμενο υποκείμενο ρήματος, rogatus : χρονική μετοχή συνημμένη στο Camillus, unde:επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει κίνηση από τόπο. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Εμφανίζεται λειτουργεί με τις εξής μορφές: 1. Γνήσια αφαιρετική απόλυτος 2. Ιδιάζουσα ή νόθος 3. Ιδιόμορφη Η γνήσια αφαιρετική απόλυτος μετοχή αντιστοιχεί με τη γενική απόλυτη μετοχή της αρχαίας ελληνικής. Εμφανίζεται όταν το υποκείμενο της επιρρηματικής μετοχής, που βρίσκεται σε αφαιρετική πτώση, δεν έχει καμία απολύτως συντακτική ή λογική σχέση με τους κύριους όρους της πρότασης στην οποία ανήκει η μετοχή. Π.χ. Fuerat Paetus in partibus eius et occiso Scriboniano Romam trahebatur. (μαθ.23)
Η ιδιάζουσα ή νόθος αφαιρετική απόλυτη μετοχή είναι πάντα παθητικού παρακειμένου και ισοδυναμεί με μετοχή ενεργητικού αορίστου της αρχαίας ελληνικής. Επειδή όμως η Λατινική δεν έχει μετοχή ενεργητικού αορίστου μετέτρεψε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική, όπου το υποκείμενο του ρήματος νοηματικά στέκεται σαν ποιητικό αίτιο της μετοχής. Π.χ. Deletis legionibus, evertunt urbem Romam praeter Capitolium. (μαθ.21) Ιδιόμορφη Aφαιρετική απόλυτη καλείται η αφαιρετική ενός ονόματος (σπανιότερα προσωπικής ή δεικτικής αντωνυμίας)και ο κατηγορηματικός προσδιορισμός που τη συνοδεύει (συνήθως επίθετο ή ουσιαστικό που δηλώνει αξίωμα, ηλικία, επάγγελμα κ.τ.λ.) Π.χ. Brenno duce Galli.everterunt urbem Romam. Αυτό συμβαίνει επειδή το βοηθητικό ρήμα sum στερείται μετοχής ενεστώτα (απαντάται μόνο σύνθετη ως absens ή praesens), της οποίας το «λογικό» υποκείμενο θα ήταν το όνομα που τίθεται σε αφαιρετική πτώση. Δηλαδή (sens) Brennus dux Galli.everterunt urbem Romam Brenno duce Galli.everterunt urbem Romam. Η ιδιόμορφη αφαιρετική απόλυτη δηλώνει χρόνο ( το πότε ή κάτω από ποιες συνθήκες γίνεται κάτι)
Pro quo immensam pecuniam acceperunt: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο Capitolium. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quo και εκφέρεται με οριστική παρακειμένου, γιατί δηλώνει το πραγματικό. Qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam non aequo iure divisam: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο Camillus.Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui και εκφέρεται με οριστική (υπερσυντελίκου), γιατί δηλώνει το πραγματικό. Quod illic aurum pensatum est: δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod και εκφέρεται με οριστική (παρακειμένου), γιατί δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία. Unde tamen rogatus reversus est: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο exilium. Εισάγεται με το αναφορικό επίρρημα unde και εκφέρεται με οριστική (παρακειμένου), γιατί δηλώνει το πραγματικό. apud + αιτιατική εμπρόθετος προσδιορισμός του πλησίον praeter + αιτιατική εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας
prο + αφαιρετική εμπρόθετος προσδιορισμός της αντικατάστασης propter + αιτιατική εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας post + αιτιατική εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου in + αφαιρετική εμπρόθετος προσδιορισμός της κατάστασης Ι. Να μετατραπούν οι προτάσεις που έχουν πλάγια γράμματα σε μετοχικές με απόλυτη αφαιρετική : Να δηλωθεί το ποιητικό αίτιο όπου χρειάζεται π.χ: Galli urbem occupaverunt. Romani discesserunt = Urbe occupata a Gallis Romani discesserunt. Galli pecuniam acceperunt ; Galli abierunt. (accipio, -cepi, -ceptum, - cipere,3) Pecunia accepta Galli abierunt. Galli legiones deleverunt; Galli urbem Romam everterunt. Legionibus deletis Galli urbem Romam everterunt. Camillus Gallos interemit; Camillus aurum recepit.(interimo, -emi, - emptum, -imere, 3) Gallis interemptis Camillus aurum recepit. Antonius Catilina vicit; Roma servata est. (vinco, vici, victum,
vincere, 3) Ab Antonio Catilina victo Roma servata est. Miles pedes animadvertit; Miles Claudium extraxit (animadverto, - verti, -versum, -vertere, 3) Pedibus animadversis miles Claudium extraxit Hercules Cacum intertecit.'lncolae Herculem honoraverunt. (interficio, -feci, -fectum, -ficere, 3) Caco interfecto incolae Herculem honoraverunt. ΙΙ. Να μετατραπούν οι προτάσεις που έχουν πλάγια γράμματα στην ιδιόμορφη απόλυτη αφαιρετική π.χ. Brennus dux Gallarum erat. Galli Romam everterunt = Brenno duce Galli Romam everterunt. Cicero et Antonius consules erant. Catilιna contra patriam coniuravit. Cicerone et Antonio consulibus Catilina contra patriam coniuravit. Caesar imperator erat. Bellum Gallicum gestum est. Caesare imperatore bellum Gallicum gestum est. Cato (-οnis) vivus erat. Bellum cum Perse gestum est. Catone vivo bellum cum Perse gestum est. Juno (-οnis) invita est. Aeneas in Italiam navigavit. (invitus: αντίθετος, παρά τη θέληση) Junone invita Aeneas in Italiam navigavit. Pater inscius erat. Filius domo abiit. (inscius: αυτός που δεν
γνωρίζει) Patre inscio filius domo abiit. ΙΙΙ. Να χαρακτηριστούν από συντακτική άποψη όλες οι μετοχές του κειμένου (αιτιολογικές, χρονικές κτλ. Βλ. το προηγούμενο μάθημα) deletis: χρονική / divisam: επιθετική / absens: εναντιωματική / abeuntes: χρονική / interemptis: χρονική / appensum: αιτιολογική / rogatus: χρονική ΙV. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις : Αφού έσυρε τα βόδια στη σπηλιά (αφ. Απόλυτη), ο Κάκος κρύφτηκε (me abdo) Bobus (ή bubus) in speluncam tractis Cacus se abdidit. Αφού νίκησε τους Γαλάτες, ο Κάμιλλος ξαναγύρισε στην εξορία. Gallis victis Camillus in exilium rediit.