Λογοτεχνία Β Λυκείου Αγάθη Γεωργιάδου
Βασικός σκοπός αυτής της παρουσίασης είναι οι μαθητές στη Β Λυκείου να συνεχίσουν τις πρακτικές που ξεκίνησαν κατά το προηγούμενο σχολικό έτος, αφού κατά γενική ομολογία χάρηκαν περισσότερο το μάθημα.
Για το λόγο αυτό θα μπορούσε η επιλογή των ΚΝΛ της Β να γίνει με γνώμονα και πάλι κάποιο θεματικό άξονα.
Μία πρόταση : Θεματικός άξονας: Λογοτεχνικοί χαρακτήρες
Πότε; Στο πρώτο δίμηνο του σχολικού έτους (περίπου 14 διδακτικές ώρες) σε αφηγηματικά κείμενα με στόχο να αναδειχθεί η γοητεία τους και οι τρόποι με τους οποίους η λογοτεχνία εμβαθύνει στους ανθρώπινους χαρακτήρες, στην ατομική ζωή και στις ανθρώπινες σχέσεις.
Τι είναι λογοτεχνικοί χαρακτήρες; «Πρόσωπα αποτυπωμένα λεκτικά στο κείμενο, των οποίων η υπόσταση διαμορφώνεται ανάλογα με την προσωπικότητα και την ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία του συγγραφέα» (Κουράκη)
Μια κατασκευή που δομείται από τον αναγνώστη μέσα από διάφορες ενδείξεις διασκορπισμένες στο κείμενο. Παρ όλο που αυτές οι κατασκευές δεν είναι ανθρώπινα όντα, στη συνείδηση του αναγνώστη διαμορφώνονται ως πραγματικοί άνθρωποι (Rimmon-Kenan)
Επομένως. λογοτεχνικοί χαρακτήρες είναι κειμενικές κατασκευές, μυθοπλαστικές μορφές δηλ. με ανθρώπινα χαρακτηριστικά.
Χαρακτήρες και μυθοπλασία: «φαντάζομαι, άρα υπάρχω»
Οι λογοτεχνικοί ήρωες αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της αφήγησης και σημαντικό δομικό άξονα της μυθοπλασίας.
Δομικοί άξονες της μυθοπλασίας
Οι χαρακτήρες Μπορούν να διερευνηθούν σε επίπεδο αφήγησης μέσα από τον προσωπικό τους λόγο ή το λόγο του αφηγητή, τις σκέψεις και τις πράξεις τους σε επίπεδο ιστορίας από τα εξωτερικά & εσωτερικά τους γνωρίσματα, τη σχέση με τον χώρο και τον χρόνο
Τα στοιχεία που τους καθιστούν αληθοφανείς Η ζωντάνια Η πειστικότητα Η συνέπεια λόγων και έργων Η αντιστοιχία με την πραγματικότητα
Με ποιες αφηγηματικές επιλογές πραγματώνεται; Με την κατάλληλη επιλογή του αφηγητή και της οπτικής γωνίας με αναδρομικές αφηγήσεις στο παρελθόν του ήρωα και με ποικίλους άλλους αφηγηματικούς τρόπους (περιγραφή, διήγηση, διάλογο, μονόλογο κλπ)
Με τον παντογνώστη αφηγητή η παρουσίαση των χαρακτήρων είναι σφαιρικότερη και επιτρέπει κρίσεις και συσχετισμούς. Η παρουσίαση της ιστορίας από την οπτική ενός ήρωα κάνει την αφήγηση πιο αληθοφανή και εγγύτερη στην πραγματική ζωή. Επιπλέον, δίνει την εντύπωση μιας εξομολόγησης.
Διάκριση χαρακτήρων (Β. Αθανασόπουλος) Ως προς τη λειτουργία τους Ως προς τον τρόπο παρουσίασής τους Ως προς τον βαθμό της αλλαγής τους στη διάρκεια της πλοκής
Ως προς τη λειτουργία τους Πρωτεύοντες (κύριοι, βασικοί, κεντρικοί) Δευτερεύοντες (Διακοσμητικός, πληροφοριακός, Ακροατής, Σχολιαστικός, Σημείο αναφοράς)
Ο πρωταγωνιστής Μπορεί να είναι ήρωας ή αντιήρωας, ανάλογα με το σύστημα αξιών κάθε εποχής
Ως προς τον τρόπο παρουσίασής τους (E.M. Forster) Επίπεδοι ή μονοδιάστατοι Σφαιρικοί ή πολυδιάστατοι
Επίπεδος χαρακτήρας Ο μονοδιάστατος, ο τύπος ή καρικατούρα, αυτός που δεν μεταβάλλεται στην πορεία της αφήγησης
Σφαιρικός χαρακτήρας Ο πρωταγωνιστής ή δευτεραγωνιστής, ο χαρακτήρας που επηρεάζει και επηρεάζεται από τις καταστάσεις που παρουσιάζονται στο έργο, που διαμορφώνει και διαμορφώνεται ή εξελίσσεται από αυτές.
Ως προς την εξέλιξή τους Στατικοί (τυπικοί) Δυναμικοί (εξελισσόμενοι)
Στατικοί
Δυναμικοί
Άλλες κατηγοριοποιήσεις Απλοί (τύποι, καρικατούρες) Σύνθετοι
Υπάρχουν αναλογίες μεταξύ:
Ο ρόλος του αναγνώστη Ο αναγνώστης κατασκευάζει τον χαρακτήρα μέσα από στοιχεία που του ανακοινώνονται ή υπονοούνται στο κείμενο και νοηματοδοτεί τη δράση (εσωτερική και εξωτερική) του ήρωα.
Σχεδιασμός διδασκαλίας Α φάση (2 ώρες) Β φάση (10 ώρες) Γνωριμία με την ενότητα. Προβληματισμός των μαθητών/τριών Παρουσίαση των κειμένων, εργασία σε ομάδες (4 ώρες) Ολομέλεια (2 ώρες) Επεξεργασία επιλεγμένων κειμένων (4 ώρες) Γ Φάση (2 ώρες) Τελικές δραστηριότητες προσωπικής έκφρασης Σύνολο ωρών:14 διδακτικές ώρες
Επιλογή λογοτεχνικών κειμένων από τα ΚΝΛ Β Λυκείου Γεωργίου Βιζυηνού, «Μοσκώβ Σελήμ» Ιωάννης Κονδυλάκης, «Ο Πατούχας» Δημοσθένης Βουτυράς, «Παραρλάμα» Γρηγόριος Ξενόπουλος, «Στέλλα Βιολάντη» Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, «Το σπίτι του δασκάλου» Κωνσταντίνος Θεοτόκης, «Κατάδικος» Νίκος Καζαντζάκης, «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» Κοσμάς Πολίτης, «Στου Χατζηφράγκου» Γιώργος Θεοτοκάς, «Αργώ» Μιχ. Καραγάτσης, «Γιούγκερμαν»
Ιδέες για την αφόρμηση (προαναγνωστική φάση): Καταιγισμός ιδεών με ποικίλα πορτρέτα: Οι μαθητές φέρνουν μαζί τους πορτρέτα ή φωτογραφίες που τους αρέσουν από ποικίλες κουλτούρες και εικάζουν τον χρόνο, χώρο, τα χαρακτηριστικά, την κοινωνική θέση, τη μόρφωσή τους κ.ά.
Εναλλακτικά Ζητάμε από τους μαθητές να επιλέξουν κάποιον λογοτεχνικό ή κινηματογραφικό ήρωα που θυμούνται και να τον περιγράψουν.
Στην αναγνωστική φάση Επιλέγουμε και προσεγγίζουμε στην αρχή ένα-δυο κείμενα, λ.χ. του Γεωργίου Βιζυηνού, Μοσκώβ Σελήμ. Αφού διαβάσουμε το κείμενο, ζητούμε από τους μαθητές ατομικά ή σε ομάδες: Να διακρίνουν τον κεντρικό και τους δευτερεύοντες χαρακτήρες. Να ανακαλύψουν τα γνωρίσματα του βασικού ήρωα, εσωτερικά και εξωτερικά Να διερευνήσουν αν τα γνωρίσματα αυτά προκύπτουν από σταθερά επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές τους ή αποτελούν αντιδράσεις της στιγμής Να ερμηνεύσουν τη σχέση της προσωπικότητας του λογοτεχνικού χαρακτήρα με τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες Να ανακαλύψουν τις αφηγηματικές τεχνικές με τις οποίες αναδεικνύονται τα χαρακτηριστικά των ηρώων.
Στοιχεία για τον Μοσκώβ Σελήμ που θα εξαχθούν κατά τη διδασκαλία μας Το διήγημα έχει πολυεπίπεδη διαστρωμάτωση: κινείται στο χώρο της ηθογραφίας και περιέχει στοιχεία κοινωνικά και ψυχογραφικά. Ο Βιζυηνός ψυχογραφεί τον ήρωά του μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο με τρόπο νατουραλιστικό (με την παρατήρηση και την καταγραφή). Τον σκιαγραφεί με αληθοφάνεια, λυρισμό και δραματικότητα Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι ο συγγραφέας συσχετίζει τη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς του ήρωα με τις οικογενειακές και κοινωνικές συνθήκες στις οποίες έζησε.
Να διαφανεί κατά την επεξεργασία ότι: Ήδη από την αρχή του διηγήματος διαπιστώνουμε πως ο αφηγητής είναι ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας. Δεν συμμετέχει ενεργά στη δράση παρά μόνο ως αυτόπτης μάρτυρας και ακροατής της ιστορίας του βασικού ήρωα. Η ιδιαιτερότητα της εμφάνισης και της συμπεριφοράς του ήρωα προβάλλεται με την περιγραφή. Τα γεγονότα της ζωής του ήρωα εξιστορούνται με την τεχνική της αναδρομικής αφήγησης.
Στη συνέχεια η τάξη χωρίζεται σε ομάδες και καθεμιά επιλέγει ένα ή περισσότερα κείμενα, λ.χ. τον Πατούχα του Κονδυλάκη, το Σπίτι του δασκάλου του Χατζόπουλου, τον Κατάδικο του Θεοτόκη και το Παραρλάμα του Βουτυρά. Κάθε ομάδα μελετά τους λογοτεχνικούς ήρωες δημιουργώντας ένα διάγραμμα των χαρακτήρων και των μεταξύ τους σχέσεων (λ.χ. ένα εννοιολογικό χάρτη ή ένα άλλο σχήμα που απεικονίζει τη θέση, το ρόλο και τις σχέσεις των χαρακτήρων μεταξύ τους).
Παράδειγμα φύλλου εργασίας για τις Σχέσεις των προσώπων (Στέλλα Βιολάντη) Μητέρα Πατέρας Στέλλα Θεία Νιόνια Χρηστάκης Στα τόξα προς τον εσωτερικό κύκλο γράψτε πώς καθένα από τα πρόσωπα του έργου αντιδρά σε ό,τι λέει και κάνει η Στέλλα και στα τόξα προς τους εξωτερικούς κύκλους τη δική της αντίδραση προς αυτά.
Εναλλακτικά: Τι λέει ο ήρωας; Τι λένε για τον ήρωα; Τι κάνει ο ήρωας; Ποια τα κίνητρά τους;
Κατατάσσει τους χαρακτήρες του έργου σε ήρωες και αντιήρωες και προσπαθεί να διερευνήσει κάπως από ποιες συνθήκες διαμορφώθηκαν με αναφορά στο ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο. Μετά την παρουσίαση των ομάδων, οι μαθητές/τριες συζητούν ποιοι από τους χαρακτήρες διαγράφονται πιο σφαιρικά και ποιοι όχι, ποιοι εξελίσσονται και ποιοι παραμένουν στατικοί. Τέλος, αναζητούν τις αιτίες της μεταβολής και πώς αυτή η αλλαγή επηρεάζει τα άλλα πρόσωπα και την πλοκή.
Δραστηριότητες για τη μετα-αναγνωστική φάση Οι μαθητές γράφουν ένα δικό τους κείμενο με ένα ήρωα δικής τους επινόησης. Σκιαγραφούν το περιβάλλον του, την καθημερινότητά του, τις ιδέες του, τις σχέσεις του με άλλα πρόσωπα. Η αφήγηση μπορεί να είναι πρωτοπρόσωπη ή όχι, να έχει τη μορφή ημερολογιακού ή επιστολικού αφηγήματος, εσωτερικού μονολόγου ή ακόμη και θεατρικού έργου. Δημιουργούν ένα βίντεο με ένα κινηματογραφικό ή θεατρικό ήρωα γράφοντας το σχετικό σενάριο.
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (Από την παρουσίαση της κ. Δεμερτζή για το Θέατρο) «Θέλω γράμματα» (από την Αργώ του Γ. Θεοτοκά) 1. Αφού διαβάσετε το κείμενο καταγράψτε όλα τα δρώντα πρόσωπα και κρατήστε σημειώσεις για την ταυτότητά τους... 2. Στη συνέχεια, έχοντας υπόψη σας ότι ο δραματικός μύθος στηρίζεται στη δράση του κεντρικού ήρωα που ενεργοποιεί και τη δράση των άλλων προσώπων, συμπληρώστε το παρακάτω μοντέλο δράσης 3. Τα κίνητρα της στάσης του.. 4. Ποιος θα ωφεληθεί από την πράξη του 1. Ο κεντρικός ήρωας. 5. Οι Σύμμαχοί του 2. Ο στόχος του 6. Οι Αντίπαλοί του..
Βιβλιογραφία Κουράκη Χρύσα (2008). Αφήγηση και λογοτεχνικοί χαρακτήρες, Τα μυθοπλαστικά πρόσωπα στο πεζογραφικό έργο της Ζωρζ Σαρή (19691995). Αθανασόπουλος Βαγγέλης (2010), Οι ιστορίες του κόσμου. Τρόποι της γραφής και της ανάγνωσης του οράματος. Αθήνα: Πατάκης. Παπαντωνάκης Γεώργιος & Κωτόπουλος Τριαντάφυλλος (2011). Σκηνικό Χαρακτήρες Πλοκή, Διαβάζοντας ένα Λογοτεχνικό Κείμενο, Για παιδιά και νέους, Αθήνα: Ίων.
Ευχαριστούμε!