Μοντέλο Παροχής Υπηρεσιών Προσβασιμότητας για Φοιτητές με Αναπηρία το παράδειγμα του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιος Κουρουπέτρογλου Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Μονάδα Προσβασιμότητας για Φοιτητές με Αναπηρία e-mail: koupe@di.uoa.gr
Επισκόπηση Ανάλυση απαιτήσεων Φοιτητών με Αναπηρία (ΦμεΑ) Κατηγορίες Υπηρεσιών Προσβασιμότητας: Στόχος: η ενσωμάτωση ΦμεΕ στην ακαδημαϊκή ζωή απευθύνονται άμεσα στον ΦμεΑ εφαρμόζονται στο περιβάλλον του ΦμεΑ προώθησης Παρουσίαση μοντέλου με παραδείγματα υλοποίησης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Οργάνωση & Διαχείριση Υπηρεσιών Υπηρεσίες υπό ανάπτυξη 2
Ανάλυση απαιτήσεων ΦμεΑ Οι φοιτητές με αναπηρία χρειάζονται πρόσβαση: στη διαπροσωπική τους επικοινωνία με μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, στο δομημένο χώρο του Πανεπιστημίου, στο έντυπο ή ηλεκτρονικό εκπαιδευτικό υλικό, στον πίνακα και τις ανακοινώσεις στις αίθουσες διδασκαλίας, στις εξετάσεις των μαθημάτων, στις πληροφορίες και το περιεχόμενο του Ιστού 3
Υπηρεσίες της Μονάδας Προσβασιμότητας για Φοιτητές με Αναπηρία του ΕΚΠΑ Υπηρεσίες Προώθησης της προσβασιμότητας Υπηρεσίες Πρόσβασης που απευθύνονται άμεσα στον ΦμεΑ Υπηρεσίες Πρόσβασης που εφαρμόζονται στο περιβάλλον του ΦμεΑ 4
Υπηρεσίες της Μονάδας Προσβασιμότητας για Φοιτητές με Αναπηρία του ΕΚΠΑ 5
ΕΠΙΠΕΔΟ 1: Υπηρεσίες Πρόσβασης που Απευθύνονται Άμεσα στον ΦμεΑ Υπηρεσίες που ασχολούνται με συγκεκριμένες απαιτήσεις των φοιτητών με αναπηρία Έχουν άμεσο αντίκτυπο σε μια σειρά δραστηριοτήτων των ΦμεΑ: συμμετοχή στην εκπαιδευτική διαδικασία, διαπροσωπική επικοινωνία, μεταφορά από & προς κατοικία, αλληλεπίδραση με το ακαδημαϊκό τους περιβάλλον 6
ΕΠΙΠΕΔΟ 1: Υπηρεσίες Πρόσβασης που Απευθύνονται Άμεσα στον ΦμεΑ ΥΚΑΦ: Υπηρεσία Καταγραφής Αναγκών Φοιτητών Στοχεύει στη συστηματική και λεπτομερή καταγραφή των αναγκών των ΦμεΑ και των βασικών εμποδίων που αντιμετωπίζουν κατά τη διάρκεια των σπουδών τους. Είναι διαθέσιμη όλα τα χρόνια σπουδών των ΦμεΑ και μπορεί να επικαιροποιηθεί όταν οι ανάγκες των φοιτητών αλλάξουν. 7
ΕΠΙΠΕΔΟ 1: Υπηρεσίες Πρόσβασης που Απευθύνονται Άμεσα στον ΦμεΑ ΥΑΙ: Υπηρεσία Αξιολόγησης Ικανοτήτων Διενεργούνται επιμέρους διαγνωστικές αξιολογήσεις για τον προσδιορισμό των βασικών εμποδίων κατά την εκπαιδευτική διαδικασία, όπως: το διάβασμα έντυπων βιβλίων, την πρόσβαση στις βιβλιοθήκες, την πλοήγηση στην πανεπιστημιούπολη, τη συμμετοχή στις εξετάσεις. Ο απώτερος στόχος της ΥΑΙ είναι να αντιστοιχήσει στον κάθε ΦμεΑ τις υπηρεσίες που χρειάζεται. 8
ΕΠΙΠΕΔΟ 1: Υπηρεσίες Πρόσβασης που Απευθύνονται Άμεσα στον ΦμεΑ ΥΠΥΤ: Υπηρεσία Προσωπικών Υποστηρικτικών Τεχνολογιών Προσφέρει την υποδομή και τα κατάλληλα εργαλεία που απαιτούνται για τον έλεγχο και την αξιολόγηση μιας ευρείας ποικιλίας Υποστηρικτικών Τεχνολογιών (ΥΤ). Παρέχει άμεση εκπαίδευση, τεχνική υποστήριξη και συμβουλευτικές υπηρεσίες για ΥΤ.. 9
http://access.uoa.gr/athena/ 10
http://access.uoa.gr 11
ΕΠΙΠΕΔΟ 1: Υπηρεσίες Πρόσβασης που Απευθύνονται Άμεσα στον ΦμεΑ ΥΜ: Υπηρεσία Μεταφοράς Οργανώνει την καθημερινή μεταφορά προς και από το Πανεπιστήμιο όσων ΦμεΑ χρησιμοποιούν αναπηρικό αμαξίδιο ή των ατόμων με σοβαρές κινητικές δυσκολίες. στο ΕΚΠΑ 2 αυτοκίνητα, 4 οδηγοί, 2 βάρδιες/αυτοκίνητο λειτουργεί: 08:00-22:00 12
ΕΠΙΠΕΔΟ 1: Υπηρεσίες Πρόσβασης που Απευθύνονται Άμεσα στον ΦμεΑ ΥΠΕΥ: Υπηρεσία Προσβάσιμου Εκπαιδευτικού Υλικού Στόχος η μετατροπή του ακαδημαϊκού εκπαιδευτικού υλικού σε προσβάσιμη μορφή. Βήματα διαδικασίας: παραλαβή αιτήσεων για ένα συγκεκριμένο σύγγραμμα, επαφή με τον εκδότη ή το συγγραφέα, προκειμένου να αποκτηθεί, σάρωση, οπτική αναγνώρισης χαρακτήρων (OCR), διόρθωση της εξόδου του OCR, μεταγραφή του κειμένου, προκειμένου να συμμορφωθεί με τις προδιαγραφές προσβασιμότητας, διασφάλιση διαρροής συγγράμματος διανομή του προσβάσιμου συγγράμματος 13
ΕΠΙΠΕΔΟ 1: Υπηρεσίες Πρόσβασης που Απευθύνονται Άμεσα στον ΦμεΑ ΥΨΣ: Υπηρεσία Ψυχολογικής Συμβουλευτικής Παρέχει ατομική και ομαδική ψυχολογική υποστήριξη στους ΦμεΑ συμβουλές σχετικά με: διαπροσωπικές και κοινωνικές σχέσεις (δυσκολίες στις σχέσεις με την οικογένεια, το άλλο φύλο και τους φίλους) ακαδημαϊκές δυσκολίες και στρες στη μελέτη και στις περιόδους εξετάσεων, χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος και φοβίες, διαταραχές στη διάθεση και τη διατροφή κ.ά. 14
ΕΠΙΠΕΔΟ 1: Υπηρεσίες Πρόσβασης που Απευθύνονται Άμεσα στον ΦμεΑ ΥΔ: Υπηρεσία Διαμεταγωγής (τηλεδιερμηνεία) Απευθύνεται σε φοιτητές με: ολική ή μερική απώλεια ακοής, δυσαρθρία και σοβαρές διαταραχές του λόγου και γενικά σε εκείνους που δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν το τηλέφωνο για τη διαπροσωπική τους επικοινωνία. Παρέχει άμεση απομακρυσμένη διαπροσωπική επικοινωνία με τους συμφοιτητές, τους καθηγητές και το διοικητικό προσωπικό του πανεπιστημίου μέσω τηλεδιερμηνείας στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα. 15
http://access.uoa.gr 16
ΕΠΙΠΕΔΟ 1: Υπηρεσίες Πρόσβασης που Απευθύνονται Άμεσα στον ΦμεΑ ΥΕ: Υπηρεσία Εθελοντισμού κάθε ΦμεΑ που χρειάζεται υποστήριξη σε καθημερινή βάση, μπορεί να υποβάλει αίτηση για υποστήριξη από εθελοντές συμφοιτητές του Η ΥΕ καταρτίζει και συντονίζει τους εθελοντές Παραδείγματα υποστήριξης από εθελοντές: Υποστήριξη κατά τη μετακίνηση Υποστήριξη στο χειρισμό αντικειμένων (βιβλίων, εργαστηριακών οργάνων, κλπ) Ενημέρωση για ανακοινώσεις διδασκόντων/ εργαστηρίων/ γραμματειών Συγκέντρωση των συγγραμμάτων από τα σημεία διανομής Υποστήριξη στη συγγραφή σημειώσεων Υποστήριξη στην παραγωγή προσβάσιμων συγγραμμάτων Υποστήριξη στη συγγραφή εργασιών και το χειρισμό υπολογιστή Υποστήριξη στη μελέτη Υποστήριξη γραφής στις εξετάσεις Εκμάθηση υπολογιστών 17
ΕΠΙΠΕΔΟ 2: Υπηρεσίες Πρόσβασης που Εφαρμόζονται στο Περιβάλλον του Φοιτητή Σχετίζονται με προσαρμογές που γίνονται στο ακαδημαϊκό περιβάλλον και απαιτούνται για τη βελτίωση της προσβασιμότητας. Έχουν άμεσο αντίκτυπο στη συμμετοχή των ΦμεΑ στην εκπαιδευτική διαδικασία, δεδομένου ότι ασχολούνται με: τη φυσική πρόσβαση στις εγκαταστάσεις του πανεπιστημίου, την εκπαίδευση των εθελοντών και του πανεπιστημιακού προσωπικού, την ανάπτυξη κατευθυντήριων γραμμών την παροχή προσβάσιμων βιβλιοθηκών και εργαστηρίων. 18
ΕΠΙΠΕΔΟ 2: Υπηρεσίες Πρόσβασης που Εφαρμόζονται στο Περιβάλλον του Φοιτητή ΥΠΔΧ: Υπηρεσία Προσβασιμότητας Δομημένου Χώρου Αξιολογεί τη φυσική προσβασιμότητα του δομημένου περιβάλλοντος στο χώρο του Πανεπιστημίου, επιθεωρεί τα κτίρια και το δομημένο εξωτερικό περιβάλλον ως προς τη συμμόρφωση με τη νομοθεσία περί προσβασιμότητας παρακολουθεί την κατασκευή νέων κτιρίων, προκειμένου να διασφαλιστεί ένα υψηλό επίπεδο φυσικής προσβασιμότητας σε φοιτητές, εργαζόμενους και επισκέπτες. 19
ΕΠΙΠΕΔΟ 2: Υπηρεσίες Πρόσβασης που Εφαρμόζονται στο Περιβάλλον του Φοιτητή ΥΠΒ&Ε: Υπηρεσία Προσβάσιμων Βιβλιοθηκών και Εργαστηρίων Παρέχει τις προδιαγραφές, την εγκατάσταση και την τεχνική υποστήριξη των δημόσιων σταθμών εργασίας στις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες και στα εργαστήρια με υλικό και το λογισμικό ΥΤ για τους ΦμεΑ Τα εναλλακτικά συστήματα πρόσβασης σε υπολογιστή περιλαμβάνουν: αναγνώριση φωνής, συνθέτες φωνής, αναγνώστες οθόνης, μεγεθυντές οθόνης, οθόνες Braille, σαρωτές και μηχανές ανάγνωσης, συστήματα μεγέθυνσης κλειστού κυκλώματος τηλεόρασης, ποικιλία από διακόπτες, βάσεις στήριξης, πληκτρολόγια κ.ά. 20
ΕΠΙΠΕΔΟ 2: Υπηρεσίες Πρόσβασης που Εφαρμόζονται στο Περιβάλλον του Φοιτητή ΥΚΓ: Υπηρεσία Κατευθυντήριων Γραμμών Παρέχει κατευθυντήριες γραμμές και τυποποίηση των διαδικασιών και των υπηρεσιών που εφαρμόζονται για τους φοιτητές με αναπηρία κατά τη διάρκεια των σπουδών τους Οι δραστηριότητες της ΥΚΓ περιλαμβάνουν την ανάπτυξη: κατευθυντήριων γραμμών για τις διευκολύνσεις στις εξετάσεις, κατευθυντήριες γραμμές για την παραγωγή προσβάσιμου εκπαιδευτικού περιεχομένου πρότυπα για τις υπηρεσίες και τις διαδικασίες της Μονάδας Προσβασιμότητας. 21
ΕΠΙΠΕΔΟ 2: Υπηρεσίες Πρόσβασης που Εφαρμόζονται στο Περιβάλλον του Φοιτητή ΥΕΠ&Ε: Υπηρεσία Εκπαίδευσης Προσωπικού και Εθελοντών Προάγει την ενημέρωση, κατάρτιση και ευαισθητοποίηση του προσωπικού, των φοιτητών και των καθηγητών σε θέματα αναπηρίας. 22
ΕΠΙΠΕΔΟ 3: Υπηρεσίες Προώθησης της Προσβασιμότητας Περιλαμβάνει υπηρεσίες που προσπαθούν να διαδώσουν καλές πρακτικές και να προσεγγίσουν περισσότερα άτομα εντός και εκτός της ακαδημαϊκής κοινότητας. Αυτή η επιρροή επιτυγχάνεται μέσα από μια σειρά δραστηριοτήτων όπως: αξιολογήσεις διαδικτυακής προσβασιμότητας, συναντήσεις και εκδηλώσεις, διάδοση τεχνογνωσίας, ερευνητικά έργα εκδόσεις. 23
ΕΠΙΠΕΔΟ 3: Υπηρεσίες Προώθησης της Προσβασιμότητας ΥΑΔΠ: Υπηρεσία Αξιολόγησης Διαδικτυακής Προσβασιμότητας παρέχει πρότυπα για προσβάσιμες ιστοσελίδες και έγγραφα στους web developers του πανεπιστημίου βοηθά τους web developers να πετύχουν το μέγιστο βαθμό στον έλεγχο προσβασιμότητας ιστοθέσεων πραγματοποιεί εκθέσεις αξιολόγησης ιστοσελίδων 24
ΕΠΙΠΕΔΟ 3: Υπηρεσίες Προώθησης της Προσβασιμότητας ΥΕκ: Υπηρεσία Εκδηλώσεων Οργανώνει κοινωνικές και άτυπες εκδηλώσεις, όπως συναντήσεις, συνεντεύξεις τύπου, ημέρες κατάρτισης κ.λπ. με στόχο την προώθηση του Μοντέλου Παροχής Υπηρεσιών Προσβασιμότητας στους ΦμεΑ. 25
ΕΠΙΠΕΔΟ 3: Υπηρεσίες Προώθησης της Προσβασιμότητας ΥΔΤ: Υπηρεσία Διάδοσης Τεχνογνωσίας είναι υπεύθυνη για την οργάνωση ή τη συμμετοχή σε ημερίδες, σεμινάρια και επιστημονικά συνέδρια στον τομέα της προσβασιμότητας, των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Υπολογιστών, των Υποστηρικτικών Τεχνολογιών και της συμμετοχικής εκπαίδευσης, εκδίδει φυλλάδια, αφίσες, videos και άλλο υλικό διάδοσης, χρήσιμο σε άλλα θεσμικά όργανα και οργανισμούς ή σε παρόμοιες μονάδες προσβασιμότητας αναπτύσσει και διατηρεί την ιστοσελίδα της Μονάδας Προσβασιμότητας που παρουσιάζει τις υπηρεσίες της, το μοντέλο παροχής καθώς και πληροφορίες σχετικές με τις διαθέσιμες ΥΤ. 26
ΕΠΙΠΕΔΟ 3: Υπηρεσίες Προώθησης της Προσβασιμότητας ΥΕρ: Υπηρεσία Έρευνας & Ανάπτυξης συμμετοχή σε ερευνητικά και αναπτυξιακά εθνικά και διεθνή έργα που σχετίζονται με την ισότιμη πρόσβαση στη μάθηση και τη διδασκαλία για τους ΦμεΑ 27
Εφαρμογή του Μοντέλου Υπηρεσιών Προσβασιμότητας Μονάδα Προσβασιμότητας του ΕΚΠΑ 98.675 προπτυχιακοί φοιτητές, 2.128 καθηγητές, 2.536 υπάλληλοι και 34 τμήματα σχολών. Φοιτητές με Αναπηρία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Καταγεγραμμένοι από τη Μονάδα Προσβασιμότητας Καταγεγραμμένοι από τις Γραμματείες των Τμημάτων 288 427 ΣΥΝΟΛΟ 497 Υπολογίζονται στους (δεν είναι όλοι καταγεγραμμένοι) >1.000 Τυφλοί ή με χαμηλή όραση 69 Κωφοί 56 Με αναπηρία λόγου (εκτός των κωφών) 40 Με κινητικές αναπηρίες 174 Άλλο (+ χρόνιες παθήσεις) 307 Η Μονάδα Προσβασιμότητας ιδρύθηκε επίσημα το 2006. Η Μονάδα ασχολείται κυρίως με φοιτητές με: Κώφωση / απώλεια ακοής, Τύφλωση / οπτική αναπηρία, Μαθησιακές δυσκολίες, όπως η δυσλεξία και η δυσαριθμία, Χρόνιες παθήσεις, Σύνθετες ή πολλαπλές σωματικές, πνευματικές ή συναισθηματικές διαταραχές και Κινητικές αναπηρίες. 28
Οργάνωση και Διαχείριση της Μονάδας Προσβασιμότητας του ΕΚΠΑ 29
Αλληλεπίδραση Συντελεστών Προσβασιμότητας 30
Υπό ανάπτυξη Μονάδα παραγωγής προσβάσιμου εκπαιδευτικού υλικού, έτσι ώστε να παράγονται γρήγορα όλοι οι απαραίτητοι μορφότυποι και σε μεγαλύτερες ποσότητες. Αναβάθμιση της ψηφιακής βιβλιοθήκης με προσβάσιμα συγγράμματα. mathena: Αποθετήριο δωρεάν/ανοικτού κώδικα εφαρμογών ΥΤ για κινητές συσκευές (έξυπνα τηλέφωνα & tablets) με έμφαση τη χρήση τους στην εκπαιδευτική διαδικασία 31
http://access.uoa.gr 32
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Μονάδα Προσβασιμότητας για Φοιτητές με Αναπηρία http://access.uoa.gr e-mail: access@uoa.gr 33