ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ 13 Α' ΜΕΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ 1897 ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ Του Βασίλη Γούναρη 19 1. Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ ΤΟΥ 1897 21 η ηττα και η συνθηκολογηση οι συνεπειες της ηττας εξελιξεις και αναταραξεις το ζητημα του στρατου 2. Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20 ΟΥ ΑΙΩΝΑ 24 οικονομια και κοινωνια Μακεδονικη σαλατα τα κομιτατα η εξεγερση του Ιλιντεν 3. Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕΤΑ ΤΟ 1897 28 οιμεγαλες δυναμεις σχεδια συμμαχιων σκληρες επιλογες η διπλωματια του Μακεδονικου Αγωνα 4. Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΗΝΗ 1902-1909 32 η Ελλαδα στις αρχες του 20 ου αιωνα αντιπολιτευση Γεωργιος Θεοτοκης 5. ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΚΟΜΙΤΑΤΟ 36 οι Μακεδονες των Αθηνων η αποφαση της ενοπλης εμπλοκης το κομιτατον και το Εμπρος Σωσωμεν την Μακεδονιαν 6. Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ 38 Παυλος Μελας η πολιτικη της βιας τα δικτυα των εθελοντων ο ριλος του ελληνικου κρατους 7. Η ΚΡΗΤΗ ΜΕΤΑ ΤΟ 1897 42 ο υπατος αρμοστης η ρηξη με τον Βενιζελο απο κριση σε κριση 8. Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 1908 44 ο ακρωτηριασμος του ασθενους 6 7
το νεοτουρκικο κινημα ελληνοτουρκικες σχεσεις 9. ΠΡΟΣ ΤΟ ΓΟΥΔΙ 50 το τελος του μακεδονικου αγωνα τα παραπονα των στρατιωτικων ο στρατιωτικος συνδεσμος πτωση κυβερνησης Θεοτοκη 10. ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ ΚΑΙ ΜΕΤΑ 53 το προνουντσιαμεντο η κυβερνηση Μαυρομιχαλη νεες εκτροπες η κληση του Βενιζελου Βιβλιογραφια Α Μερους 56 Β ΜΕΡΟΣ Ο ΠΡΩΤΟΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Της Ελενης Γαρδικα-Κατσιαδακη 59 Εισαγωγη η κατασταση του μεγαλου ασθενους σχεσεις με την οθωμανικη αυτοκρατορια σχεσεις με τα αλλα βαλκανικα κρατη η εκκρεμοτητα της Κρητης στρατιωτικη προετοιμασια διπλωματικη προετοιμασια Σερβοβουλγαρικη συνθηκη Ελληνοβουλγαρικη συνθηκη Ιταλοτουρκικος πολεμος αλβανικη εξεγερση προς την επιστρατευση εμφανιση των Κρητων βουλευτων στη βουλη προσαρτηση της Κρητης ο ελληνικος στρατος οι μαχες στη Μακεδονια καταληψη της Θεσσαλονικης Δυτικη Μακεδονια Ανατολικη Μακεδονια η κατασταση στην Ηπειρο επιχειρησεις στο Αιγαιο επιχειρησεις των συμμαχων πρωτες προστριβες με τους συμμαχους οι δυο διασκεψεις στο Λονδινο εκκρεμοτητες στο μετωπο ναυμαχια της Ελλης ναυμαχια της Λημνου τελεσιγραφο στην Τουρκια συνεχιση της πρεσβευτικης επαναληψη εχθροπραξιων καταπαυση του πυρος και ειρηνευση υπογραφη της συνθηκης του Λονδινου Βιβλιογραφια Β Μερους 90 Γ ΜΕΡΟΣ Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Του Σπυριδωνα Σφετα 93 1. ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣΚΗΝΙΚΟ ΣΤΗ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ 95 η συγκροτηση της Βαλκανικης συμμαχιας η Ελληνοβουλγαρικη διενεξη η Ρουμανια η θεση της Βιεννης η σταση της Βουλγαριας η Σερβικη πολιτικη και το ζητημα της Θεσσαλονικης η σταση του Βενιζελου οι θεσεις της Ελληνικης κυβερνησης η συνθηκη ειρηνης του Λονδινου 2. Ο ΚΡΙΣΙΜΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΤΟΥ 1913 106 η μοιραια πολιτικη των υψηλων τονων της κυβερμησης ντανεφ 3. ΟΙ ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 110 η αντιδραση των ελληνικων δυναμεων οι κινησεις Βουλγαρων και Σερβων 4. Η ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΒΟΥΚΟΥΡΕΣΤΙΟΥ 115 τα Βαλκανια την επαυριο των πολεμων οι εκκρεμοτητες η αναγνωριση της Αλβανιας Βαλκανικο μειγμα η αποτυπωση της νεας Βαλκανικης η Αυστροουγγαρια Βιβλιογραφια Γ Μερους 120 Δ ΜΕΡΟΣ Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΟΥ Α ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Του Γιαννη Μουρελου 123 1. Η ΑΡΧΙΚΗ ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 125 η εκρηξη η επιθυμια Βενιζελου Βουλγαροι και Τουρκοι σχεση με τις μεγαλες Δυναμεις η επιλογη του ελληνα πρωθυπουργου το προβλημα για την Αθηνα ο αντιποδας Βενιζελου το ελληνικο προβλημα 8 9
Α' ΜΕΡΟΣ Βασιλησ Γουναρησ Από τον πόλεμο του 1897 στο Γουδί 18 19
1. Η διαχείριση της ήττας του 1897 Η ήττα και η συνθηκολόγηση. Στις 22:30 το βράδυ της 5ης Μαΐου 1897 ο διάδοχος Κωνσταντίνος εξέδωσε οδηγίες υποχώρησης προς όλες τις μονάδες του ελληνικού στρατού που είχαν εμπλακεί στη μάχη του Δομοκού. Η Θεσσαλία ολόκληρη είχε χαθεί μαζί με την τιμή του έθνους. Τις επόμενες δύο ημέρες συνεχίστηκαν οι αψιμαχίες με τις τουρκικές εμπροσθοφυλακές, αλλά ουσιαστικά ο επαίσχυντος πόλεμος είχε λήξει. Στις 5 Μαΐου είχε ήδη μεσολαβήσει ο Τσάρος στην Υψηλή Πύλη, ενώ την επομένη είχε ακολουθήσει η πρώτη ελληνοτουρκική συνάντηση και η ανακωχή στο μέτωπο του Αράχθου, στην Ήπειρο. Στις 8 Μαΐου υπογράφτηκε στο χωριό Ταράτσα της Λαμίας το σχετικό πρωτόκολλο προσωρινής ειρήνευσης του μετώπου της Θεσσαλίας. Οι δυνάμεις του Τιμολέοντα Βάσσου είχαν ανακληθεί από την Κρήτη δυο εβδομάδες νωρίτερα, ενώ ο στόλος είχε αποτύχει να εκτελέσει οποιαδήποτε αποστολή. Μετά από τουρκικούς εκβιασμούς για την όρους της οριστικής ανακωχής, άρχισαν οι διαπραγματεύσεις για την υπογραφή ειρήνης. Οι συνομιλίες μεταξύ Δυνάμεων και Πύλης, από τις οποίες απουσίαζε ηθελημένα η Ελλάδα, παρατάθηκαν όλο το θέρος του 1897. Κατέληξαν, στις αρχές Σεπτεμβρίου, σε μια προκαταρτική συνθήκη ειρήνης δώδεκα άρθρων, που διασφάλιζαν την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας έναντι μερικών στρατηγικών πλεονεκτημάτων που αποκτούσε η Τουρκία σε ακατοίκητα σημεία της μεθορίου. Από την άλλη, η Ελλάδα υποχρεωνόταν όχι μόνο να καταβάλει στην Πύλη αποζημίωση τεσσάρων εκατομμυρίων τουρκικών λιρών αλλά και να διασφαλίσει τα συμφέροντα των ευρωπαίων δανειστών της, μέσω του ασφυκτικού διεθνούς ελέγχου των οικονομικών της. Οι απευθείας διαπραγματεύσεις με τους ομολογιούχους είχαν αποτύχει. 20 21
ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ Α' ΤΟΜΟΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ απο τον ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ 1897 στο γουδι Οι συνέπειες της ήττας. Το ζήτημα του στρατού. Ο ολοκληρωτικός στρατιωτικός διασυρμός συγκλόνισε τη χώρα. Το ζήτημα των ευθυνών ήταν σύνθετο καθώς περιπλεκόταν με διάφορες αναπόδεικτες θεωρίες συνωμοσίας. Το βάρος έπεσε καταρχάς στο στρατό και τη δυναστεία, αλλά αφενός απουσίαζε ο κοινωνικός φορέας που θα οδηγούσε σε μια τόσο σαρωτική μεταβολή αφετέρου ο Γεώργιος έχαιρε φανερά της υποστήριξης των Δυνάμεων. Οι ευθύνες έπεσαν τελικά κι εκεί έμειναν έκτοτε στην Εθνική Εταιρεία και στον Τύπο, που είχαν εξάψει τα φιλοπολεμικά αισθήματα. Με αυτόν τον τρόπο διαχύθηκαν σε ολόκληρο το πολιτικό φάσμα της χώρας. Κανένας δεν ήταν αναμάρτητος. Ένας χρόνο μετά τον πόλεμο έγινε απόπειρα κατά του Γεωργίου. Οι μελλοθάνατοι δράστες ισχυρίστηκαν ότι είχαν προσπαθήσει να αποκαταστήσουν την τιμή της ηττημένης πατρίδας τους με τη δολοφονία του πρωταίτιου. Ωστόσο η κριτική των ανακτόρων δεν έπαυσε όχι τόσο για την ήττα όσο για το ρόλο τους στην πολιτική. Επεκτάθηκε μάλιστα σε ολόκληρο το κοινοβουλευτικό σύστημα, το οποίο ενίοτε κρίθηκε ανεπαρκές σε σύγκριση μάλιστα με τα καθεστώτα των βαλκανικών κρατών, που έδιναν προτεραιότητα στα έργα κι όχι στις θεωρίες ή τις ελευθερίες. Το γόητρο του στρατού, της ελπίδας του έθνους, ήταν καταρρακωμένο περισσότερο από αυτό των πολιτικών. Μολονότι η αναδιοργάνωσή του ήταν επιβεβλημένη και γενικώς αποδεκτή από όλες τις κυβερνήσεις η επίλυση του οργανωτικού ζητήματος καρκινοβατούσε. Η ουσία του προβλήματος ήταν η υπερπαραγωγή αξιωματικών, η οποία είχε αυξήσει υπερβολικά τους ανταγωνισμούς και τις πιέσεις για εξελίξεις και μεταθέσεις, οδηγώντας έτσι στην εντατικοποίηση των πελατειακών σχέσεων στο στράτευμα. Υψηλοί προστάτες αναδεικνύονταν όχι μόνο οι ανώτατοι αξιωματικοί αλλά και οι πρίγκιπες, συμπεριλαμβανομένου του Διαδόχου. Οι βουλευτές αξιωματικοί ήταν ένα επιπρόσθετο πρόβλημα. Ήταν επόμενο, λοιπόν, οι συζητούμενες ανακατανομές των ρόλων, η προέλευση των αναδιοργανωτών αλλά, κυρίως, η μορφή της νέας διοίκησης και η σχέση στρατού-κυβέρνησης να προκαλούν προστριβές μεταξύ αξιωματικών, κυβέρνησης και ανακτόρων. Την πλήρη απαξίωση του επαγγέλματος και την αθλιότητα των στρατώνων το 1902 περιέγραψε καλύτερα ίσως από όλους ο ανθυπολοχαγός Αθανάσιος Σουλιώτης και κατέληξε: «Δεν ήξερα τι να κάνω τον εαυτό μου. Και ήμουν είκοσι τριών χρόνων». Πολιτικές εξελίξεις και αναταράξεις. Μέσα στο κλίμα αυτό ήταν επόμενο πως η περίοδος της πολιτικής αστάθειας που εγκαινιάστηκε το 1897 δεν θα έληγε εύκολα, ειδικά όσο εκκρεμούσε η ανασύνθεση του τρικουπικού κόμματος. Κυβερνήσεις υπό τους Δημήτριο Ράλλη, Αλέξανδρο Ζαΐμη, Θεόδωρο Δηληγιάννη και Γεώργιο Θεοτόκη διαδέχονταν η μία την άλλη. Η μέση κυβερνητική θητεία μέχρι το 1905, αν εξαιρέσουμε την πρώτη κυβέρνηση Θεοτόκη (1899-1901), ήταν μόλις πάνω από μισό χρόνο. Η κοινοβουλευτική κωλυσιεργία εξελίχθηκε σε καθημερινή πρακτική με αριστοτέχνη τον Δηληγιάννη. Η κοινωνική αναταραχή ήταν μόνιμη κατάσταση και τα ξεσπάσματα όλο και οξύτερα, καθώς το Μακεδονικό Ζήτημα έμπαινε σε κρίσιμη φάση, τα οικονομικά κυρίως της υπαίθρου-- χειμάζονταν και συμφωνία περί των φορολογικών δεν μπορούσε να επιτευχθεί. Σε τρεις τουλάχιστον περιπτώσεις η πρωτεύουσα συγκλονίστηκε από βίαιες ταραχές. Την πρώτη (Νοέμβρ. 1901) φοιτητές και πολίτες συγκρούστηκαν με την αστυνομία με αφορμή τις δύο πρόσφατες μεταφράσεις του Ευαγγελίου στη δημοτική, η μία μάλιστα με πρωτοβουλία της βασίλισσας Όλγας. Ένα χρόνο αργότερα οι ταραχές γνωστές ως «τα σανιδικά» επαναλήφθηκαν, όταν ο Δηληγιάννης προσπάθησε, χρησιμοποιώντας τον όχλο, να εκβιάσει την ανάθεση σχηματισμού κυβέρνησης. Τρίτη ήταν η περίπτωση των «Ορεστειακών», διαδηλώσεων που ακολούθησαν παράσταση της Ορέστειας του Αισχύλου μεταφρασμένης στη δημοτική (Νοέμβρ. 1903). Ο φόβος του δημοτικισμού συμπλέκονταν σκοπίμως με τη σλαβική απειλή, ενώ ως σωτήρας της χώρας άρχισε να προβάλλεται από μερικούς κύκλους ο Διάδοχος Κωνσταντίνος. Δεν ήταν τυχαίο. 22 23