ΚΑΦΕ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΛΙΣΓΑΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

Τ.Ε.Ι. ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ, ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ, ΣΤΙΣ ΑΜΕΣΕΣ ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ. ΦΟΙΤΗΤΡΙΕΣ: ΚΑΦΕ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΛΙΣΓΑΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΜΑΓΟΥΛΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΕΡΡΕΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2013 ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 1

Αφιερώσεις: Θέλω να αφιερώσω την παρούσα πτυχιακή εργασία στην οικογένειά μου, για την υλική και ηθική υποστήριξη, τη συμπαράσταση και τη συνεχή ενθάρρυνσή τους σε όλη τη διάρκεια των σπουδών μου.(γεωργία) Θέλω να αφιερώσω την παρούσα εργασία, η οποία είναι και η τελευταία πόρτα που κλείνω πίσω μου στο δρόμο για το πτυχίο, σε αυτούς που με πίστεψαν από την αρχή αλλά και καθ όλη τη διάρκεια της αναζήτησής μου προς τη γνώση και της επίτευξης του στόχου μου.(βασιλική) Ευχαριστίες: Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως τον επιβλέποντα καθηγητή κ. Μαγούλιο Γεώργιο για την καθοδήγηση και τις συμβουλές που μας παρείχε κατά τη διάρκεια εκπόνησης της πτυχιακής μας εργασίας και που μας έδωσε την ευκαιρία να ασχοληθούμε με ένα τόσο ενδιαφέρον θέμα. Επίσης, να ευχαριστήσουμε όλους τους φορείς και τις επιχειρήσεις που μας αφιέρωσαν λίγο από το χρόνο τους για την συμπλήρωση των ερωτηματολογίων, που μας ήταν αναγκαία για την πραγματοποίηση της έρευνας. Προσωπικά θέλω να ευχαριστήσω θερμά όλους τους φίλους μου για την κατανόηση, την υπομονή και την βοήθεια που μου παρείχαν στην εκπόνηση της εργασίας μου καθώς επίσης και τις Μαρία Πλευρά και Χρυσούλα Νταλαμπίρα για την πολύτιμη βοήθειά τους.(γεωργία) ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 2

Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ:... 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΤΙΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ... 9 1.Τα Βαλκάνια ως γεωπολιτικός και οικονομικός χώρος... 9 1.1 Οικονομική συνεργασία της Ελλάδας με τις Βαλκανικές χώρες.... 10 1.2 Οικονομική συνεργασία Ελλάδας-Αλβανίας... 10 1.3 Οικονομική συνεργασία Ελλάδας- Βοσνίας Ερζεγοβίνης... 11 1.4 Οικονομική Συνεργασία Ελλάδας- Βουλγαρίας... 11 1.5 Οικονομική συνεργασία Ελλάδας-Κροατίας... 11 1.6 Οικονομική συνεργασία Ελλάδας Σερβίας, Μαυροβούνιο... 12 1.7 Οικονομική συνεργασία Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (Π.Γ.Δ.Μ.)... 12 1.8 Οικονομική συνεργασία Ελλάδας-Ρουμανίας... 12 1.9 Οικονομική συνεργασία Ελλάδας-Σλοβενίας... 13 2. Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας Ελλάδα-Βουλγαρία 2007-2013... 13 2.1 Περιγραφή της Προγραμματικής Διαδικασίας... 13 (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, 2007-2013), σελ. 8)... 13 2.2 Επιλέξιμες περιοχές:... 14 2.3 Ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης στην περιοχή του προγράμματος... 15 2.4 Γεωγραφικά χαρακτηριστικά... 16 (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, 2007-2013, σελ. 21 )... 16 2.5 Φυσικό περιβάλλον... 16 2.6 Υδάτινοι πόροι και διαχείριση... 17 2.7 Ρύπανση και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι... 17 2.8 Αναπτυξιακές τάσεις... 18 2.9 Κοινωνικά-Δημογραφικά Δεδομένα... 18 3. Οι παραμεθόριες περιοχές : από την απομόνωση στην ενσωμάτωση... 20 4. Η εξέλιξη της οικονομικής συνεργασίας Ελλάδας-Βουλγαρίας.... 22 4.1 Οι κυριότερες συμφωνίες οικονομικού περιεχομένου που έχουν υπογραφεί μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας είναι οι εξής:... 22 4.2 Μορφές οικονομικής στήριξης... 22 4.3 Πρόγραμμα Διμερούς Οικονομικής Συνεργασίας... 23 (Πρεσβεία Ελλάδας στη Σόφια, 2011, σελ. 14 )... 23 4.4 Οι στόχοι του προγράμματος αναπτυξιακής βοήθειας είναι οι ακόλουθοι:... 23 ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 3

(Πρεσβεία Ελλάδας στη Σόφια, 2011, σελ 14 )... 23 4.5 Διάθεση αναπτυξιακών κονδυλίων... 23 (Πρεσβεία Ελλάδας στη Σόφια, 2011, σελ 14 )... 24 5. Η Ευρωπαϊκή προοπτική των Βαλκανικών χωρών... 24 5.1 Τύποι Συμφωνιών... 24 5.2 Όσον αφορά στη σύναψη Συμφωνιών Σταθεροποίησης και Σύνδεσης η κατάσταση ανά χώρα έχει ως εξής:... 25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΜΕ ΤΙΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ... 27 1. Η έννοια και τα είδη των διεθνών συναλλαγών... 27 2.Όροι εμπορίου... 27 3. Βασικά χαρακτηριστικά του εξωτερικού εμπορίου της Ελλάδας... 28 4. Οι αιτίες των προβλημάτων του εξωτερικού εμπορίου της Ελλάδας... 29 5. Προοπτικές... 30 6. Δείκτες μελέτης του εξωτερικού εμπορίου... 31 7. Κλαδική διάρθρωση και γεωγραφική κατανομή... 32 (Πανελλήνιος Σύνδεσμος Εξαγωγέων, Ιανουάριος 2008, σελ. 23, 24 )... 34 7.1 Επιλεγμένοι κλάδοι στη Βουλγαρία... 34 7.2 Το εξωτερικό εμπόριο της Ελλάδας με τις Βαλκανικές χώρες και τη Βουλγαρία.... 36 7.3 Εισαγωγές- Εξαγωγές... 39 (Γεώργιος Ν. Μαγούλιος, 2006, σελ.110)... 39 7.4 Το εξωτερικό εμπόριο της Ελλάδας με τις Βαλκανικές χώρες και τη Βουλγαρία (2006-2010)... 39 8.Το παγκόσμιο εμπόριο... 47 (Γεώργιος Ν. Μαγούλιος, 2006, σελ. 113)... 47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΟΙ ΑΜΕΣΕΣ ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ... 48 3.1 Άμεσες ξένες επενδύσεις γενικά... 48 3.1.1 Η σημασία και ο ρόλος των επενδύσεων... 48 3.1.2 Ιστορική εξέλιξη άμεσων ξένων επενδύσεων παγκοσμίως... 49 3.1.3 Βασικές κατηγορίες άμεσων ξένων επενδύσεων... 50 3.1.4 Άμεσες ξένες επενδύσεις στις αναπτυγμένες χώρες, μισθοί και παραγωγικότητα της εργασίας... 53 3.1.5 Ο ανταγωνισμός για την εγχώρια αγορά και τα μέτρα προστασίας από τον Ανταγωνισμό... 56 3.2. Οι Ελληνικές άμεσες ξένες επενδύσεις στα Βαλκάνια και ειδικότερα στη Βουλγαρία57 3.2.1 Οι παράγοντες προσέλκυσης των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων στα Βαλκάνια... 57 ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 4

Γιατί επενδύουν οι Έλληνες στα Βαλκάνια... 57 3.2.2 Οι επενδύσεις της Ελλάδας στα βαλκάνια... 60 3.3 Στην Ελλάδα... 62 3.3.1 Οι ΑΞΕ στην Ελλάδα 2003-2013... 62 3.3.2 Χώρες προέλευσης επενδυτικών κεφαλαίων... 64 3.3.3 Κλαδική κατανομή ξένων επενδύσεων... 65 3.4 Ελλάδα Βουλγαρία... 67 3.4.1 Σταθερά πρώτες οι ελληνικές επενδύσεις στη Βουλγαρία: πρώτη η Βουλγαρία στις προτιμήσεις των Ελλήνων επιχειρηματιών... 67 3.4.2 Εξαγωγές Βουλγαρίας... 71 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ - ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΜΕ ΤΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ... 72 4.1.Τα Είδη Του Τουρισμού... 72 4.2 Τα Είδη Του Τουρισμού Στην Ελλάδα... 73 4.2.1. Ανάλυση Pastel... 74 4.2.2 Πολιτική Διάσταση... 74 4.2.3 Οικονομική Διάσταση... 81 4.2.4 Κοινωνική Διάσταση... 82 4.2.5 Τεχνολογική Διάσταση... 85 4.2.6 Περιβαλλοντική διάσταση... 86 4.2.7 Νομοθετική διάσταση... 88 4.3 Τα είδη του τουρισμού στη Βουλγαρία... 89 4.3.1. Περιπετειώδης Τουρισμός... 89 4.3.2 Balneology, SPA και Wellness... 90 4.3.3. CAMPING Τουρισμός... 90 4.3.4 Συνεδριακός Τουρισμός... 91 4.3.5 Πολιτιστικός Τουρισμός... 91 4.3.6 Οικολογικός Τουρισμός... 92 4.3.7 MAOUNTEN/SKI Τουρισμός... 93 4.3.8 Αγροτουρισμός... 94 4.3.9 Θαλάσσιος Τουρισμός... 94 4.4 Οι Ρυθμίσεις και οι επιπτώσεις τους... 95 4.4.1 Η ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων... 95 4.4.2 Οι μεταβατικές ρυθμίσεις για την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων... 95 4.4.3 Πόσοι εργαζόμενοι από τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία (ΕΕ-2) υπάρχουν σε χώρες της ΕΕ-25... 96 ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 5

4.4.4 Οι πρόσφατες τάσεις στον τομέα της κινητικότητας από την ΕΕ-2 χώρες... 96 4.4.5 Η επίπτωση των μεταβατικών ρυθμίσεων για τις ροές κινητικότητας από τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία... 96 4.4.6 Η κατάσταση στην αγορά εργασίας της ΕΕ-2 πολίτες που πρόσφατα μετακόμισε στην ΕΕ-25 χώρες... 97 4.4.7 Η επίδραση της διεύρυνσης και των αυξημένων εισροών των εργαζομένων για τις χώρες προορισμού... 98 4.4.8 Οι προϋποθέσεις για τα κράτη μέλη να διατηρήσουν τους περιορισμούς για τους εργαζόμενους από τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία μετά την 1η Ιανουαρίου 2012... 99 4.4.9 Πόσο καιρό μπορεί περιορισμούς για εργαζομένους από τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία παραμένουν στη θέση τους... 99 4.4.10 Οι χώρες της ΕΕ έχει επιβάλει περιορισμούς για τους εργαζόμενους από τη Βουλγαρία... 99 4.4.11 Πότε τα κράτη μέλη αποφάσισαν να μην εφαρμόσουν περιορισμούς στην πρόσβαση στην αγορά εργασίας των εργαζομένων από τη Βουλγαρία... 100 4.4.12 Οι περιορισμοί στα κράτη μέλη που ισχύουν σήμερα... 100 4.5 Οι Επιπτώσεις της ένταξης της Βουλγαρίας στην κινητικότητα και τις μεταφορές προς / από το νομό Σερρών... 101 4.5.1 Δίκτυα και υποδομές μεταφορών μεταξύ Νομού Σερρών και Βουλγαρίας... 101 4.5.2 Ανάλυση της κινητικότητας και των μετακινήσεων μεταξύ Βουλγαρίας και Ελλάδας... 104 4.5.3 Βασικά αποτελέσματα της διασυνοριακής έρευνας μετακινήσεων της Εγνατίας Οδού... 105 4.5.4 Η συχνότητα των μετακινήσεων από Ελλάδα προς... 105 4.5.5 Ο σκοπός μετακινήσεων μεταξύ Ελλάδα και Βουλγαρίας... 105 4.5.6 Σημαντικοί τόποι προέλευσης-προορισμού των διασυνοριακών μετακινήσεων. 106 4.5.7 Τα βασικά αίτια της κινητικότητας στον άξονα «Σέρρες-Πετρίτς-Σαντάνσκι»... 108 4.5.8 Διαχρονική στατιστική ανάλυση των αφίξεων επισκεπτών από τη Βουλγαρία στην Ελλάδα... 108 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΕΛΛΑΔΑΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΣΕΡΡΩΝ... 109 5.1 Η Επιχειρηματική συνεργασία... 109 5.2. Παραμεθόριες περιοχές και διασυνοριακή συνεργασία, θεωρητική επισκόπηση... 112 5.3. Νομός Σερρών: Δημογραφικά.Οικονομικά και Χωροταξικά χαρακτηριστικά... 116 5.4. Η Διασυνοριακή συνεργασία Ελλάδας Βουλγαρίας και ο νομός Σερρών... 118 5.4.1 Κινητικότητα και μεταφορές προς και από το Νομό Σερρών... 118 5.4.2 Εμπειρίες διασυνοριακής συνεργασίας των φορέων του Νομού Σερρών... 122 5.5 Ανάλυση των ευρημάτων της πρωτογενούς έρευνας στις επιχειρήσεις... 125 5.5.1 Βασικά χαρακτηριστικά του συνόλου των επιχειρήσεων των δείγματος... 125 ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 6

5.5.2. Ανάλυση χαρακτηριστικών επιχειρήσεων με δραστηριότητα στη Βουλγαρία.. 126 5.5.3 Αντικείμενο Δραστηριότητας... 128 5.5.4 Αξιολόγηση της ένταξης της Βουλγαρίας στην Ε.Ε. από το σύνολο των επιχειρήσεων του δείγματος... 129 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 134 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:... 137 Ελληνική:... 137 Ξενόγλωσση... 138 ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 7

ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Η εργασία αυτή είναι προϊόν του 1ου Πακέτου Εργασίας (ΠΕ) του ερευνητικού έργου με θέμα την οικονομική συνεργασία Ελλάδας-Βουλγαρίας και τις επιπτώσεις στο Νομό Σερρών από την ένταξη της Βουλγαρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος «Αρχιμήδης ΙΙΙ: Ενίσχυση Ερευνητικών Ομάδων στα ΤΕΙ». Στο κεφάλαιο 1 παρουσιάζονται οι βαλκανικές οικονομίες σε μετάβαση, με ειδικότερες αναφορές στην διαβαλκανική οικονομική συνεργασία και στη συνεργασία της Ελλάδας με τις Βαλκανικές χώρες. Επίσης, αναφέρεται το πρόγραμμα ευρωπαϊκής εδαφικής συνεργασίας Ελλάδα- Βουλγαρία INTERREG IVA 2007-2013 που αποτελεί ένα σημαντικό πρόγραμμα που εντάσσεται στο στόχο «Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία» για την προγραμματική περίοδο 2007-2013, δεδομένης της πρόσφατης ένταξης της Βουλγαρίας ως νέο κράτος-μέλος στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2007. Στην εργασία διερευνώνται οι παραμεθόριες περιοχές: από την απομόνωση στην ενσωμάτωση. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι κυριότερες συμφωνίες οικονομικού περιεχομένου που έχουν υπογραφεί μεταξύ της Ελλάδας και της Βουλγαρίας, οι μορφές της οικονομική στήριξης και το πρόγραμμα διμερούς οικονομικής συνεργασίας. Τέλος, αναφέρεται η Ευρωπαϊκή προοπτική των βαλκανικών χωρών. Στο κεφάλαιο 2 αναφέρονται ορισμένα θέματα των διεθνών οικονομικών σχέσεων, όπως είναι οι εισαγωγές- εξαγωγές, οι όροι εμπορίου, τα βασικά χαρακτηριστικά και οι αιτίες των προβλημάτων του εξωτερικού εμπορίου της Ελλάδας. Εξετάζονται ειδικότερα η κλαδική διάρθρωση και η γεωγραφική κατανομή του εξωτερικού εμπορίου και μπορούμε να δούμε μέσα από τους πίνακες τα αποτελέσματα της συνεργασίας της Ελλάδας με τις Βαλκανικές χώρες. Το κεφάλαιο 3 αναφέρεται στις άμεσες ξένες επενδύσεις. Ειδικότερα διευκρινίζεται τι είναι η επένδυση. Παραθέτει επίσης τις βασικές κατηγορίες στις οποίες μπορούν να διακριθούν οι άμεσες ξένες επενδύσεις, ανάλογα με τον προσανατολισμό, τη στόχευση και τα επιμέρους κίνητρά τους. Αναφέρεται ο λόγος για τον οποίο οι Έλληνες επενδυτές επενδύουν στα Βαλκάνια και ιδιαίτερα στη Βουλγαρία. Τέλος παρουσιάζεται η κατάσταση( με αριθμούς) των Ελληνικών άμεσων ξένων επενδύσεων στα Βαλκάνια και ιδιαίτερα στη Βουλγαρία. Το κεφάλαιο 4 αναφέρεται στην μεταφορά του ανθρώπινου δυναμικού. Αρχικά αναλύεται η μεταφορά ανθρώπων στον τουρισμό και η κατάσταση που επικρατεί στα Βαλκάνια και στη Ελλάδα, και μετέπειτα η μεταφορά των ανθρώπων ως εργατικό δυναμικό στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια. Παράλληλα δίνονται οι όροι και οι περιορισμοί για την ελεύθερη μετακίνηση και εργασία στις Βαλκανικές χώρες. Στο κεφάλαιο 5 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα από την έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο νομό Σερρών για την συνεργασία του με την Βουλγαρία σε θέματα επιχειρηματικής συνεργασίας, κινητικότητα και μεταφορές από και προς το νομό Σερρών και οι εμπειρίες διασυνοριακής συνεργασίας των φορέων του νομού. ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΤΙΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ 1.Τα Βαλκάνια ως γεωπολιτικός και οικονομικός χώρος Ιστορική αναφορά Τα γεωπολιτικά χαρακτηριστικά αποτέλεσαν και αποτελούν σημαντικό παράγοντα στην παγκόσμια επικοινωνία και ανταλλαγή. Από το 13ο αιώνα, γνωστό και ως παλιό κόσμο, οι περιφέρειες της παγκόσμιας οικονομίας και ανταλλαγής, γνωστές ως παγκόσμιες οικονομίες, οριοθετούνται από περιορισμένο αριθμό θαλασσών, ποταμών και εμπορικών λιμανιών. Στη διαμόρφωση της γεωπολιτικής οικονομίας της Βαλκανικής χερσονήσου επέδρασαν σημαντικά, η γεωγραφική θέση της ανάμεσα σε τρεις Ηπείρους, με όρια τους ποταμούς Δούναβη και Σάβα στο βορρά, τη Μαύρη θάλασσα, το Βόσπορο και το Αιγαίο στην ανατολή, τη Μεσόγειο στο νότο και το Ιόνιο και την Αδριατική στη δύση, και η ιδιαίτερα εύκολη πρόσβαση στη χερσόνησο. Τα Βαλκάνια αποτελούν μια περιοχή «σύνδεσμο» παρά ένα «εμπόδιο» στην επικοινωνία του ευρύτερου γεωγραφικού χώρου. Οι φυσικοί δρόμοι που διασχίζουν τα Βαλκάνια παραμένουν βασικά οι ίδιοι στο πέρασμα του χρόνου. Η σημαντική οδική αρτηρία που ξεκινά από την Κωνσταντινούπολη και διαμέσου των κοιλάδων του Έβρου και του Μοράβα φτάνει στην υδατική αρτηρία του Δούναβη. Με γεωφυσικά κριτήρια τα Βαλκάνια θεωρούνται περισσότερο ένας συνδετικός χώρος του γεωγραφικού περιβάλλοντός τους παρά ένα αδιαπέραστο σύνορο, μια οριοθετική γραμμή. Τα γεωφυσικά όρια στο βορρά, οι ποταμοί Δούναβης και Σάββα είναι περισσότερο μέσα ενίσχυσης της επικοινωνίας παρά διαχωριστική μεθόριος. Με τον ίδιο τρόπο η Αδριατική και το Ιόνιο συνδέουν τη Βαλκανική με την Ιταλία και τη δυτική Ευρώπη, η Μαύρη θάλασσα και το Αιγαίο αποτελούν «γέφυρα» με την Ασία, και στο νότο η Κρήτη, γεωφυσική προέκταση της χερσονήσου στην ανατολική Μεσόγειο, χρησιμεύει ως φυσικός κόμβος στη βόρεια Αφρική. Από την άποψη αυτή, τα Βαλκάνια είναι μια σημαντική ευρωπαϊκή έξοδος στη Μεσόγειο, η οποία αποτελεί τη ζωτική εμπορική και στρατηγική αρτηρία της Ευρώπης προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, που αποτελούν μια τεράστια αγορά δύο δισεκατομμυρίων ανθρώπων, πλούσια σε πρώτες ύλες. Τα Βαλκάνια ως διεθνοπολιτικός χώρος, μπορούν να εξεταστούν ως ένα περιφερειακό υποσύστημα, δηλαδή ως μια ενδιάμεση μονάδα ανάλυσης των διεθνών σχέσεων μεταξύ του κράτους και του διεθνούς συστήματος. Το κύριο γνώρισμα του υποσυστήματος της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, που προσδιορίζεται βασικά από τα γεωφυσικά όρια της Βαλκανικής χερσονήσου, συνίσταται στη χαρακτηριστική λειτουργία αυτού του χώρου, ως ένα στρατηγικό και οικονομικό «σταυροδρόμι» (Γεώργιος Ν. Μαγούλιος, 2006, σελ. 291). Με τον όρο Βαλκάνια εννοούμε την συλλογική ονομασία των χωρών που καταλαμβάνουν την Βαλκανική χερσόνησο, την ανατολικότερη των τριών νότιοευρωπαϊκών χερσονήσων της Μεσογείου. Αποτελούνται από τα κράτη: Ελλάδας Βουλγαρίας Ρουμανίας Αλβανίας Π.Γ.Δ.Μ. ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 9

Σερβίας Μαυροβούνιο Βοσνίας και Ερζεγοβίνη Κροατίας Σλοβενίας 1.1 Οικονομική συνεργασία της Ελλάδας με τις Βαλκανικές χώρες. Μετά το 1989, που στα Βαλκάνια διαμορφώνονται χαρακτηριστικά ενιαίου οικονομικού χώρου, η Ελλάδα επιδίωξε να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη, την περιφερειακή συνεργασία και τη σταθερότητα στην περιοχή. Οι ελληνικές κυβερνήσεις, οι επιχειρήσεις, οι δημόσιοι και κοινωνικοί φορείς ανέλαβαν διάφορες πρωτοβουλίες στην κατεύθυνση αυτή. Οι πρωτοβουλίες αυτές αναπτύσσονται σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον, λαμβάνοντας υπόψη ότι και άλλες χώρες επιδιώκουν να προωθήσουν τα συμφέροντά τους στα Βαλκάνια. Σήμερα, και παρά τις καθυστερήσεις, τα λάθη και οι αδυναμίες που σημειώθηκαν, οι Βαλκανικές χώρες αποτελούν σημαντικούς εταίρους της Ελλάδας στο εμπόριο, στις επενδύσεις και στα αναπτυξιακά έργα για τις υποδομές στην περιοχή. Το 2003, το 16,4% των ελληνικών εξαγωγών είχαν προορισμό τις Βαλκανικές χώρες σε μετάβαση ενώ το 2,6% των εισαγωγών προέρχονταν από τις ίδιες χώρες. Υπολογίζεται ότι στα Βαλκάνια δραστηριοποιούνται πάνω από 3.500 ελληνικές επιχειρήσεις και έχουν επενδύσει πάνω από 5,5 δισεκατομμύρια δολάρια. 1.2 Οικονομική συνεργασία Ελλάδας-Αλβανίας Στην Αλβανία δραστηριοποιούνται 200-220 ελληνικές και ελληνικών συμφερόντων επιχειρήσεις, που έχουν δημιουργήσει περίπου 7.500 θέσεις εργασίας και δραστηριοποιούνται κυρίως στους τομείς: τηλεπικοινωνίες, εμπορία πετρελαιοειδών, τραπεζικά ιδρύματα, κατασκευές, τρόφιμα, κλωστοϋφαντουργία και είδη ένδυσηςυπόδησης. Οι διμερείς οικονομικές σχέσεις, πάντως, αναμένεται να ενισχυθούν ακόμα περισσότερο με τις νέες δυνατότητες που διανοίγονται μέσα από την υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου για την Οικονομική Ανασυγκρότηση των Βαλκανίων (ΕΣΟΑΒ), το οποίο για την περίπτωση της Αλβανίας προβλέπει τη διάθεση 50 εκ ευρώ για τη χρηματοδότηση αναπτυξιακών έργων και υποδομών. Η Συμφωνία για το Πενταετές Πρόγραμμα Αναπτυξιακής Συνεργασίας Ελλάδας- Αλβανίας υπογράφτηκε στα Τίρανα το 2002, επικυρώθηκε από τη Βουλή των Ελλήνων το 2003, οπότε και τέθηκε σε ισχύ. Μέχρι σήμερα η Αλβανία έχει υποβάλλει τις ακόλουθες προτάσεις προγραμμάτων: Κατασκευή τελωνειακού σταθμού στην Κονίσπολη και οδική διασύνδεσή του με τους Αγίους Σαράντα. Ηλεκτρική διασύνδεση Ελμπασάν-Τίρανα-Ποντγκόριτσα με γραμμή υψηλής τάσης. Κατασκευή οδικού δικτύου Κορυτσά- Πόγραδετς. Ως προς το σκέλος των ιδιωτικών επενδύσεων του ΕΣΟΑΒ, έχουν εγκριθεί προγράμματα που αφορούν στην παραγωγή τούβλων, παραγωγή και εμπορία προϊόντων ξυλείας, παραγωγή ειδών συσκευασίας και σωλήνων και παραγωγή ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 10

ζωοτροφών. Η επιχορήγηση ανέρχεται σε 2,7 εκατ. ευρώ, ενώ δημιουργούνται 126 θέσεις εργασίας. Επιπλέον, βάση σχετικής συμφωνίας (2001), η χώρα μας χορήγησε δωρεά αναπτυξιακή βοήθεια ύψους 1,5 εκατ. ευρώ για μικρά έργα στο νότιο τμήμα της Αλβανίας. Σκοπός των έργων αυτών είναι η άμεση συμβολή στην καταπολέμηση της φτώχειας και στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης του πληθυσμού. 1.3 Οικονομική συνεργασία Ελλάδας- Βοσνίας Ερζεγοβίνης Η Βοσνία Ερζεγοβίνη μετά το τέλος του πολέμου, αποτελεί μια νέα δυναμική αγορά με δυνατότητες επενδύσεων αλλά και ανάπτυξης οικονομικών και εμπορικών ανταλλαγών, κυρίως με τις γειτονικές της χώρες. Επιπλέον, η χώρα ευρίσκεται στη διαδικασία ιδιωτικοποίησης του συνόλου σχεδόν των δημοσίων επιχειρήσεων που ανήκουν στον κρατικό τομέα, προσφέροντας μεγάλες ευκαιρίες για πραγματοποίηση επενδύσεων. Περεταίρω ώθηση στις συναλλαγές των δύο χωρών μπορεί να επιφέρει η υπό διαπραγμάτευση Συμφωνία Αποφυγής Διπλής Φορολογίας, για την οποία ενδιαφέρεται έντονα η Βοσνία Ερζεγοβίνη. Ωστόσο μέχρι σήμερα η Βοσνία Ερζεγοβίνη δεν έχει υπογράψει τέτοια συμφωνία με κανένα κράτος διότι υπάρχουν νομικά προσκόμματα σε επίπεδο Οντοτήτων. Η ελληνική κυβέρνηση συμπεριέλαβε στο Ελληνικό Σχέδιο για την Οικονομική Ανασυγκρότηση των Βαλκανίων (ΕΣΟΑΒ) και τη Βοσνία Ερζεγοβίνη, ανταποκρινόμενη σε πάγιο αίτημα της βοσνιακής κυβέρνησης. Τον Ιούλιο του 2002 υπεγράφη η πενταετής διμερής συμφωνία για αναπτυξιακή συνεργασία, σύμφωνα με την οποία η Βοσνία και Ερζεγοβίνη θα λάβει 19,53 εκατ. ευρώ από την Ελλάδα. 1.4 Οικονομική Συνεργασία Ελλάδας- Βουλγαρίας Κατά το 2001, ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών με τη Βουλγαρία ανήλθε σχεδόν σε 1 δις δολάρια (εξαγωγές 579 εκατ. και εισαγωγές 423 εκ δολάρια), ενώ μόνο κατά το χρονικό διάστημα Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου 2002 οι συναλλαγές ξεπέρασαν τα 600 εκατ. δολάρια. Στη Βουλγαρία υπολογίζεται ότι δραστηριοποιούνται περίπου 1.330 ελληνικές επιχειρήσεις. Στο πλαίσιο του Ελληνικού Σχεδίου Οικονομικής Ανασυγκρότησης των Βαλκανίων (ΕΣΟΑΒ), έχει υπογραφεί Συμφωνία Αναπτυξιακής Συνεργασίας με τη Βουλγαρία (2002) συνολικού ύψους 54,29 εκ ευρώ. Το 80% του ποσοστού αυτού αφορά δημόσια έργα, ενώ το 20% ιδιωτικά. Τα έργα για τις υποδομές θα κατευθυνθούν στο οδικό δίκτυο, στους τομείς της υγείας και της παιδείας, καθώς και σε παραγωγικές επενδύσεις στον αγροτικό τομέα και στη μεταποίηση. Η Συμφωνία κυρώθηκε από το ελληνικό Κοινοβούλιο το 2003 και τέθηκε σε ισχύ το ίδιο έτος. 1.5 Οικονομική συνεργασία Ελλάδας-Κροατίας Αναφορικά με τον τομέα των μεταφορών και οι δύο χώρες επιθυμούν την ενεργοποίηση των πανευρωπαϊκών και βαλκανικών οδικών αξόνων και την ανάληψη νέων πρωτοβουλιών προς την κατεύθυνση αυτή. Και οι δύο χώρες υποστηρίζουν ενεργά την υλοποίηση του Ιόνιου-Αδριατικού αυτοκινητοδρόμου, επιδιώκοντας την εξασφάλιση χρηματοδότησής του από Διεθνείς Οικονομικούς Οργανισμούς. Υπάρχει επίσης κοινό ενδιαφέρον συνεργασίας για τον Πανευρωπαϊκό Άξονα «Χ». ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 11

1.6 Οικονομική συνεργασία Ελλάδας Σερβίας, Μαυροβούνιο Στη Σερβία και το Μαυροβούνιο δραστηριοποιούνται 150 μικτές και 80 αμιγώς ελληνικές εταιρείες. Για την οικονομική διάρθρωση της Σερβίας και του Μαυροβουνίου, η Ελλάδα κατά την τελευταία τετραετία έχει χορηγήσει αναπτυξιακή βοήθεια ύψους 63.5 εκατ. ευρώ, ενώ η γενικότερη μη ανθρωπιστική βοήθεια της Ελλάδας ανήλθε, μόνο το 2000, σε 18,9 εκ ευρώ. Επιπλέον η ανθρωπιστική και επισιτιστική βοήθεια το 2001 ανήλθε σε 1,9 εκ ευρώ. Για τη Σερβία και το Μαυροβούνιο (περιλαμβανομένου και του Κόσσοβου), το Ελληνικό Σχέδιο για την Οικονομική Ανασυγκρότηση των Βαλκανίων (ΕΣΟΑΒ) προβλέπει τη χορήγηση του μεγαλύτερου ποσού ύψους 265 εκ ευρώ, για δράσεις στους τομείς των κοινωνικών υποδοχών (υγεία, εκπαίδευση, στέγαση), των οικονομικών υποδοχών (μεταφορές, επικοινωνίες, ενέργεια και μελέτες έργων) και άλλων δραστηριοτήτων παραγωγής. Η Ελλάδα θεωρεί σημαντική την προώθηση των έργων του Οδικού Άξονα «Χ», μέσω του Ελληνικού Σχεδίου Ανασυγκρότησης των Βαλκανίων, αλλά και με διεθνή χρηματοδότηση. Επιπλέον, η υπογραφή της Διμερούς Συμφωνίας Αεροπορικών Μεταφορών και της αντίστοιχης για τις οδικές μεταφορές (2002), αναμένεται να συμβάλλει στην εμβάθυνση της διμερούς συνεργασίας στον τομέα των μεταφορών. 1.7 Οικονομική συνεργασία Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (Π.Γ.Δ.Μ.) Οι οικονομικές σχέσεις Ελλάδος- Π.Γ.Δ.Μ. αναπτύσσονται με γρήγορους ρυθμούς και σε όλα τα επίπεδα (επενδύσεις, εξαγορές πρώην κρατικών εταιρειών, εμπορικές συναλλαγές. Σε ότι αφορά στο διεθνές εμπόριο, η Ελλάδα κατά το έτος 2002 κατείχε την τρίτη θέση μεταξύ των προμηθευτών προϊόντων της Π.Γ.Δ.Μ., μετά τη Γερμανία και τη Σερβία-Μαυροβούνιο. Στα πλαίσια του Ελληνικού Σχεδίου για την Οικονομική Ανασυγκρότηση των Βαλκανίων (ΕΣΟΑΒ), το συνολικό ύψος των δραστηριοτήτων που προβλέπεται να υλοποιηθούν στην Π.Γ.Δ.Μ. κατά την πενταετία 2002-2006 ανέρχεται σε 74,8 εκ ευρώ. Κύριοι τομείς δραστηριοποίησης είναι ο εκσυγχρονισμός των υποδομών και ιδιαίτερα στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών, η προώθηση παραγωγικών επενδύσεων, ο εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης και αυτοδιοίκησης, η υποστήριξη των δημοκρατικών θεσμών, η υποστήριξη του κράτους δικαίου και του κράτους πρόνοιας, η αντιμετώπιση οικονομικών ανισοτήτων, καθώς και η υποστήριξη της εκπαίδευσης και της επαγγελματικής κατάρτισης του διοικητικού και επιστημονικού δυναμικού. 1.8 Οικονομική συνεργασία Ελλάδας-Ρουμανίας Η Ελλάδα αποτελεί για τη Ρουμανία σημαντικό εμπορικό εταίρο και έναν από τους πιο σημαντικούς ξένους επενδυτές στον τομέα των τηλεπικοινωνιών, της πληροφορικής, καθώς και στον τραπεζικό τομέα. Η Ελλάδα κατέχει την 9η θέση από πλευράς όγκου διμερών εμπορικών συναλλαγών. Συγκεκριμένα, ο συνολικός όγκος εμπορίου μεταξύ των δύο χωρών ανήλθε το 2002 στα 598,3 εκ δολάρια (ελληνικές εξαγωγές 241,6 εκ, ρουμάνικες εξαγωγές προς την Ελλάδα 347,8 εκ δολάρια, με ελλειμματικό για την Ελλάδα εμπορικό ισοζύγιο. ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 12

Στα πλαίσια του Ελληνικού Σχεδίου Οικονομικής Ανασυγκρότησης των Βαλκανίων (ΕΣΟΑΒ), υπογράφηκε το 2002 στη Βουκουρέστι, διμερής συμφωνία για αναπτυξιακή συνεργασία για την περίοδο 2002-2006, ύψους 70,4 εκ ευρώ. 1.9 Οικονομική συνεργασία Ελλάδας-Σλοβενίας Οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών αναπτύσσονται ομαλά. Οι επαφές μεταξύ των κυβερνήσεων των δύο χωρών είναι συχνές. Το 2003 ο όγκος διμερούς εμπορίου σημείωσε σημαντική αύξηση φτάνοντας τα 77,6 εκ ευρώ. Οι ελληνικές εξαγωγές ανήλθαν σε 38,1 εκ ευρώ και οι εισαγωγές από τη Σλοβενία σε 39,5 εκ ευρώ. Οι ελληνικές εξαγωγές συνίσταται κυρίως σε οξείδια του αλουμινίου, μονωτικά υλικά, υφαντικές ίνες, ακατέργαστο καπνό, εσπεριδοειδή, ροδάκινα, βερίκοκα και ψάρια. Όσον αφορά στις εισαγωγές της Ελλάδας από τη Σλοβενία, αυτές περιλαμβάνουν κυρίως οχήματα, ηλεκτρικούς θερμαντήρες και συσσωρευτές, ελαστικά αυτοκινήτων και προϊόντα γυαλιού (Γεώργιος Ν. Μαγούλιος, 2006, 1.1 1.9, σελ. 360-371). 2. Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας Ελλάδα-Βουλγαρία 2007-2013 2.1 Περιγραφή της Προγραμματικής Διαδικασίας Το διασυνοριακό πρόγραμμα Ελλάδα-Βουλγαρία INTERREG IV A 2007-2013 προετοιμάστηκε με βάση το στόχο «Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία» για τη νέα προγραμματική περίοδο από μία Κοινή Ομάδα Σχεδιασμού που αποτελείται από προσωπικό της Υπηρεσίας Διαχείρισης των ΠΚΠ INTERREG για την Ελληνική πλευρά και εκπροσώπους του Υπουργείου Περιφερειακής Ανάπτυξης και Δημοσίων Έργων για τη Βουλγαρική πλευρά. Κατά τη διαμόρφωση του Κοινού Προγραμματικού Εγγράφου, η Κοινή Ομάδα Σχεδιασμού υποστηρίχθηκε από εξωτερικούς εμπειρογνώμονες. Πολλοί παράγοντες συνυπολογίστηκαν: η ένταξη της Βουλγαρίας ως νέο κράτος-μέλος, οι αλλαγές που επέφερε το συγκεκριμένο γεγονός στη διασυνοριακή συνεργασία, και οι νέοι κανονισμοί για τη νέα προγραμματική περίοδο. Η Κοινή Ομάδα Σχεδιασμού προέβη στην επιλογή του Τεχνικού Συμβούλου για τη σύνταξη του Κοινού Προγραμματικού Εγγράφου, του αξιολογητή για την Εκ των Προτέρων Αξιολόγηση και τη Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση του ΕΠ και των Τεχνικών Συμβούλων για τη σύνταξη του εγχειριδίου του ΕΠ. (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, 2007-2013), σελ. 8) ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 13

2.2 Επιλέξιμες περιοχές: ΠΙΝΑΚΑΣ 1.1: ΕΠΙΛΕΞΙΜΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Ανατολική Μακεδονία-Θράκη Κεντρική Μακεδονία NUTS II Νότιο-Δυτική Περιφέρεια Σχεδιασμού Νότιο-Κεντρική Περιφέρεια Σχεδιασμού 7 ΝΟΜΑΡΧΙΕΣ ΚΑΙ 4 ΕΠΑΡΧΙΕΣ(ΤΟΜΕΙΣ): Έβρος Καβάλα Ξάνθη Ροδόπη Δράμα NUTS III Θεσσαλονίκη Σέρρες Μπλαγκόεφγκραντ Σμόλυαν Κούρτζαλι Χάσκοβο NUTS IV 154 ΔΗΜΟΙ Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας, 2006 & Εθνικό Ινστιτούτο Βουλγαρίας 2005. (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, 2007-2013,σελ 9) ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 14

2.3 Ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης στην περιοχή του προγράμματος Πίνακας 1.2: Γενικά δεδομένα της επιλέξιμης περιοχής Περιοχή CBC Ελλάδα Βουλγαρία Επιφάνεια (τετ. χιλ) 40.202 21.808 18.394 % της χώρας 16.5% 16.6% Πληθυσμός 2.812.236 1.923.035 889.201 % της χώρας 17.28% 11,52% Μονάδες σχεδιασμού και διοικητικές-εδαφικές NUTS II NUTS III 2 περιφέρειες: Ανατολική Μακεδονία-Θράκη και Κεντρική Μακεδονία 2 περιφέρειες σχεδιασμού: Νότιο-Δυτική και Νότιο-Κεντρική 7 Νομαρχίες: Έβρος, Καβάλα*, Ξάνθη, Ροδόπη, Δράμα, Θεσσαλονίκη, Σέρρες (ΕΛΛΑΔΑ) *Καβάλα (ως παρακείμενη περιοχή) 4 Επαρχίες: Μπλαγκόεφγκραντ, Σμόλυαν, Κούρτζαλι, Χάσκοβο (ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ) NUTS IV 154 Δήμοι Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας, 2006 & Εθνικό Ινστιτούτο Βουλγαρίας 2005. Η περιοχή της διασυνοριακής συνεργασίας εκτείνεται σε 40.202 τετ. χιλ, και έχει πληθυσμό 2.812.236 κατοίκους. Καλύπτει 4 εδαφικές μονάδες επιπέδου NUTS II (Περιφέρειες), 11 εδαφικές μονάδες NUTS III (Νομαρχίες στην Ελλάδα και Επαρχίες στη Βουλγαρία) και 154 εδαφικές μονάδες NUTS IV (Δήμοι), όπως επισημαίνονται στον πίνακα που ακολουθεί: Η επιλέξιμη περιοχή εκτείνεται στη διασυνοριακή περιοχή της Ελλάδας και της Βουλγαρίας. Κατά τα τελευταία χρόνια η συγκεκριμένη περιοχή έχει αναπτύξει συνεργασία σε μεγάλο βαθμό. Σημαντική ώθηση στη διασυνοριακή συνεργασία έδωσε η Κοινοτική Πρωτοβουλία INTERREG I (1989-1993),μολονότι οι πόροι που διατέθηκαν ήταν σχετικά περιορισμένοι. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 και μέσω της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας INTERREG II (1994-1999) εδραιώθηκε η ανάγκη για διασυνοριακή συνεργασία και προωθήθηκαν σημαντικά έργα ως βασικές προϋποθέσεις για την ενίσχυση της ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 15

οικονομικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών, εστιάζοντας κυρίως στις μεθοριακές περιοχές. Το πρόγραμμα INTERREG III A Ελλάδα-Βουλγαρία 2000-2006 εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση στις 27/12/2001, με την απόφαση αριθμό (2001) 4076/27-12-2001 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ο γενικός στόχος του προγράμματος υπήρξε η εξέλιξη της περιοχής σε κέντρο και εστιακό σημείο για την ειρήνη, την αειφόρο ανάπτυξη και την εξάπλωση του Ευρωπαϊκού Οικονομικού χώρου στον πυρήνα των Βαλκανίων, την περιοχή της Μαύρης θάλασσας και την Ανατολική Μεσόγειο. Το πρόγραμμα ενίσχυσε την διασυνοριακή συνεργασία στους τομείς της παραμεθόριας ασφάλειας, της διαχείρισης των φυσικών πόρων, των δικτύων επιχειρηματικότητας και έρευνας και πρόσφερε βιώσιμες λύσεις για μία επικοινωνία χωρίς εμπόδια μέσω των σύγχρονων υποδομών. (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, 2007-2013, σελ 15, 20,21 ) 2.4 Γεωγραφικά χαρακτηριστικά Η περιοχή της διασυνοριακής συνεργασίας καλύπτει επιφάνεια 40.202 τετ. χιλ. Εκτείνεται από τα Βουλγαρικά σύνορα με την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας στα δυτικά έως την κοιλάδα του ποταμού Μαρίτσα (Έβρος) στα ανατολικά και τις Θρακικές πεδιάδες στα βόρεια. Η περιοχή περιλαμβάνει τους ορεινού όγκους Ρίλα, Πιρίν και Ροδόπη, που χαρακτηρίζονται από εκπληκτικές δασικές εκτάσεις και παρουσιάζουν μεγάλες δυνατότητες για τουριστική ανάπτυξη. Στην περιοχή βρίσκονται επίσης οι ποταμοί Στρυμόνας, Νέστος, Άρδας και Έβρος, καθώς και πληθώρα λιμνών. Τα βασικά χαρακτηριστικά της επιλέξιμης περιοχής είναι τα μεγάλα βουνά, που δυσχεραίνουν την πρόσβαση στις περιοχές των δύο πλευρών των συνόρων. Λόγω του ορεινού χαρακτήρα της περιοχής, υπάρχουν έντονα ατμοσφαιρικά φαινόμενα που τροφοδοτούν το υδρογραφικό δίκτυο, το οποίο έχει στρατηγική σημασία για την οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Παράλληλα, οι υδάτινοι πόροι βοηθούν τα ευαίσθητα οικοσυστήματα (υγρότοποι, παραπόταμοι, δάση, κλπ ) τα οποία απαιτούν προσοχή όσον αφορά στη διαχείρισή τους. (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, 2007-2013, σελ. 21 ) 2.5 Φυσικό περιβάλλον Η επιλέξιμη περιοχή είναι μια από τις πλέον οικολογικά ευαίσθητες περιοχές της Μεσογείου. Περιλαμβάνει σημαντικούς μεθοριακούς ορεινούς όγκους και οικοσυστήματα οικολογικής αξίας και βιοποικιλότητας, καθώς και παράκτιες περιοχές, οι οποίες προστατεύονται με τη συνθήκη RAMSAR. Η επιλέξιμη περιοχή περιλαμβάνει 76 τοποθεσίες του δικτύου NATURA 2000. Ο συγκεκριμένος αριθμός εκτιμάται ότι θα αυξηθεί, καθώς η Βουλγαρία αναμένει την έγκριση μιας νέας πρότασης για την προστασία των φυσικών πόρων των περιοχών που βρίσκονται στις θέσεις Πιρίν και Ρίλα. Ένας μεγάλος αριθμός πολιτιστικών και φυσικών μνημείων και τοποθεσιών βρίσκεται στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Οι σημαντικότερες προστατευόμενες περιοχές, όπως αυτές καθορίζονται σύμφωνα με τη νομοθεσία περί προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και της χλωρίδας και της πανίδας, είναι οι παρακάτω: ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 16

Υγρότοποι RAMSAR*: Δέλτα του Έβρου, Λίμνη Βιστονίδα- Λιμνοθάλασσα Πόρτο-Λάγος και λίμνη Μητρικού, λίμνη Ισμαρίδα και σύμπλεγμα λιμνών Θράκης, δέλτα του Νέστου, λίμνη Βόλβη και λίμνη Κορώνεια, λίμνη Κερκίνη (Ελλάδα). Κατάλογος της παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO : Εθνικός Δρυμός πριν από το 1983 (Βουλγαρία). Δίκτυο NATURA 2000: συνολικά 76 τοποθεσίες που αναμένεται να αυξηθούν το 2007 (Ελλάδα) Εθνικοί Δρυμοί: Εθνικός δρυμός Ρίλα και Πιρίν (Βουλγαρία) Δάση εκπληκτικής ομορφιάς: Κοιλάδα του ποταμού Νέστου Καταγεγραμμένα φυσικά μνημεία: δάσος οξιάς Χαϊντού-Κούλα (Ελλάδα), Εθνικός δρυμός Πιρίν (Βουλγαρία), δάσος Φρακτού (Ελλάδα), Παρθένο δάσος κεντρικής Ροδόπης (Ελλάδα), ορεινοί όγκοι Βροντούς- Λαϊλιας (Ελλάδα). Σημαντικές περιοχές για είδη πτηνών: 8 περιοχές στη Θράκη, 10 περιοχές στην ανατολική Μακεδονία και 24 περιοχές σε κεντρική και δυτική Μακεδονία (Ελλάδα). Βιογενετικές προστατευόμενες περιοχές: Όρος Χαϊντού-Κούλα και γύρω βουνοκορφές (Ελλάδα), Παρθένο δάσος κεντρικής Ροδόπης (Ελλάδα). *Συνθήκη RAMSAR: Η συνθήκη υγροτόπων, που υπογράφτηκε στην πόλη Ραμσάρ του Ιράν το 1971, είναι μία διακυβερνητική συνθήκη που παρέχει το πλαίσιο για εθνικές δράσεις και διεθνή συνεργασία για τη διατήρηση και τη συνετή χρήση των υγροτόπων και των πόρων αυτών. (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, 2007-2013, σελ. 22,24 ) 2.6 Υδάτινοι πόροι και διαχείριση Στην κοιλάδα του ποταμού Νέστου στη Δράμα κατασκευάστηκαν τρία φράγματα για την παραγωγή ενέργειας και για αρδευτικούς σκοπούς: στις τοποθεσίες Θησαυρός, Πλατανόβρυση και Τέμενος. Το μεγαλύτερο εκ των τριών είναι οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης αντλιών στην Πλατανόβρυση, το οποίο είναι και το μεγαλύτερο στην Ευρώπη. Στην επαρχία Κούρτζαλι υπάρχουν τρία φράγματα κατά μήκος του Άρδα ποταμού που εξυπηρετούν επίσης ενεργειακούς και αρδευτικούς σκοπούς. Οι πλημμύρες αποτελούν ένα σημαντικό ζήτημα για τη διασυνοριακή περιοχή. Οι ποταμοί Νέστος, Άρδας και Έβρος πλημμυρίζουν συχνά λόγω των εποχιακών βροχοπτώσεων. Η διαχείριση των υδάτων πρέπει να γίνεται από κοινού για το σύνολο της λεκάνης απορροής του ποταμού και όχι ανεξάρτητα για κάθε χώρα. Υπήρξε σχετική βελτίωση στη συνεργασία των δύο χωρών όσον αφορά στην παρακολούθηση και τη διαχείριση των υδάτινων πόρων, ωστόσο υφίστανται περιθώρια περαιτέρω προόδου. (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, 2007-2013, σελ 24 ) 2.7 Ρύπανση και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι Οι εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας στο Μαρίτσα Ιστόκ ανήκουν στις πλέον ρυπογόνες βιομηχανίες της περιοχής. Εκπέμπουν βλαβερά αέρια, τα οποία ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 17

απλώνονται σε όλη την ευρύτερη περιοχή. Το φιλτράρισμα των εκπομπών αερίων πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τα Ευρωπαϊκά πρότυπα. Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι πολύ μεγάλη στα αστικά κέντρα (κυρίως στο μητροπολιτικό κέντρο της Θεσσαλονίκης) λόγω της βιομηχανικής δραστηριότητας της περιοχής. Η ποιότητα του αέρα υποβαθμίζεται επίσης από τη λειτουργία των θερμοηλεκτρικών εγκαταστάσεων της ΔΕΗ στην Κομοτηνή. Ωστόσο, δεν έχουν ληφθεί, προς το παρόν, μέτρα για την ατμοσφαιρική ρύπανση στο σύνολο της διασυνοριακής περιοχής. Η μόλυνση των υδάτων αποτελεί ένα άκρως σημαντικό ζήτημα για την περιοχή καθώς ο υδάτινος όγκος χρησιμοποιείται για την παροχή πόσιμου νερού στους κατοίκους και για αρδευτικούς σκοπούς. (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, 2007-2013, σελ. 24 ) 2.8 Αναπτυξιακές τάσεις Η επιλέξιμη περιοχή είναι πλούσια σε φυσικούς πόρους. Υπάρχουν διασυνοριακά ποτάμια, δάση, υδάτινες επιφάνειες, προστατευόμενες περιοχές, καθώς και αυξημένη ευαισθητοποίηση του κοινού και των αρχών σε θέματα που αφορούν στο περιβάλλον. Επίσης, πολλές είναι οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στην περιοχή με στόχο την προώθηση των περιβαλλοντικών ζητημάτων και την προφύλαξη των φυσικών πόρων. Ωστόσο, κρίνεται απαραίτητη η εντατικοποίηση της περαιτέρω συνεργασίας για την προώθηση, διαχείριση και προστασία των φυσικών πόρων. Το οικοσύστημα που υπάρχει στη διασυνοριακή περιοχή είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο και απαιτεί αειφόρο διαχείριση έτσι ώστε να αποφευχθούν μεγάλες απειλές όπως η υποβάθμιση της ποιότητας του νερού, του εδάφους και της ατμόσφαιρας, και ο κίνδυνος που διατρέχουν τα προστατευόμενα είδη πανίδας και χλωρίδας. Υπήρξαν πρωτοβουλίες για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων από πλευράς διάφορων αρχών, με σκοπό την αποφυγή φυσικών καταστροφών που προκαλούνται από πλημμύρες έτσι ώστε να διασφαλιστεί η ορθολογική χρήση του υδάτινου όγκου αλλά και των λιπασμάτων που χρησιμοποιούνται για γεωργικούς σκοπούς. Η ποικιλία των φυσικών πόρων της διασυνοριακής περιοχής αποτελεί μοναδική ευκαιρία για την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, οι οποίες ωστόσο βρίσκονται προς το παρόν σε πρώιμο στάδιο και χρήζουν περαιτέρω ανάπτυξης. Η επιλέξιμη περιοχή είναι πλούσια σε φυσικούς πόρους όπως νερό, δάση, φυσικές τοποθεσίες εξαιρετικού ενδιαφέροντος, κλπ. Ο πληθυσμός και οι αρχές δείχνουν αυξανόμενη ευαισθητοποίηση σε περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως αυτό αποδεικνύεται από τον μεγάλο αριθμό των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, 2007-2013, σελ.25 ) 2.9 Κοινωνικά-Δημογραφικά Δεδομένα Ο πληθυσμός της διασυνοριακής περιοχής ανέρχεται σε 2.812.236 κατοίκους. Σύμφωνα με τα στοιχεία που αναφέρονται στην ηλικιακή κατανομή των κατοίκων της περιοχής, φαίνεται να υπάρχει μια σχετική ομοιογενής κατάσταση, τυπικό χαρακτηριστικό της είναι η μεγάλη συγκέντρωση πληθυσμού της ηλικιακής ομάδας 15-64, καθώς και το αυξανόμενο ποσοστό της ηλικιακής ομάδας άνω των 60 ετών, γεγονός που υποδηλώνει τη γήρανση του πληθυσμού. ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 18

Πίνακας 1.3: Πληθυσμός της επιλέξιμης περιοχής στην Ελλάδα Δείκτες Πληθυσ μός Νομαρχία Έβρου Νομαρχία Καβάλας Νομαρχία Ξάνθης Νομαρχία Ροδόπης Νομαρχία Δράμας Νομαρχία Θεσσαλονίκ ης Νομαρχία Σερρών 149.243 140.546 105.590 111.306 100.775 1.125.422 190.143 Ηλικιακή κατανομή (%) 0-14 17.2 18.5 23.8 19.6 19.1 18.7 18.1 15-65 69 67.8 66.6 68.7 67.4 70.6 67.8 65+ 13.8 13.7 9.6 11.7 13.5 10.7 14.1 Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας, 2006 & Εθνικό Ινστιτούτο Βουλγαρίας 2005. Πίνακας 1.4: Πληθυσμός της επιλέξιμης περιοχής της Βουλγαρίας Δείκτες Περιφέρεια Μπλαγκόεφγκραντ Περιφέρεια Σμόλυαν Περιφέρεια Κούρτζαλι Περιφέρεια Χάσκοβο Πληθυσμός 333.577 131.010 158.541 266.073 Ηλικιακή κατανομή (%) 0 έως 9 9.04 7.6 9.24 8.3 10 έως 19 13.38 12.76 13.68 11.77 60+ 22.05 20.78 20.20 25.18 Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας, 2006 & Εθνικό Ινστιτούτο Βουλγαρίας 2005. Περαιτέρω, διαφαίνεται μια τάση απομάκρυνσης του πληθυσμού από τις αγροτικές περιοχές που οφείλεται στη συνεχιζόμενη τάση της αστυφιλίας, η οποία ενισχύεται από τις δυσκολίες στην εύρεση εργασίας. Εκτιμάται ότι ο πληθυσμός στη Δράμα, στη Ξάνθη, τη Ροδόπη, και τον Έβρο έχει αυξηθεί ελαφρά από το 1996 (593.580). Αυτό ωστόσο δεν περιλαμβάνει την εισροή προσφύγων και μεταναστών, οι οποίοι εισήλθαν στη χώρα κατά τη τρέχουσα δεκαετία. Ο πληθυσμός των αστικών κέντρων αντιστοιχεί στο 40% του συνολικού πληθυσμού και παρουσιάζει ανοδική τάση σε συνδυασμό με τα σημάδια ερήμωσης περιοχών που βρίσκονται κοντά στη Βουλγαρική πλευρά και σε ορεινές περιοχές. Ο αγροτικός πληθυσμός ανέρχεται στο 43% του συνολικού πληθυσμού και παρουσιάζει μείωση σε σχέση με το 1981. Ο συνολικός πληθυσμός της Θεσσαλονίκης και των Σερρών ανέρχεται σε 1.315.565 κατοίκους (46.78% του συνολικού πληθυσμού της διασυνοριακής περιοχής). Ο αστικός πληθυσμός ανέρχεται σε 71.4% και 25.1% για τις Νομαρχίες Θεσσαλονίκης και Σερρών αντίστοιχα, ενώ ο αγροτικός πληθυσμός ανέρχεται σε 7.4% και 51.4% αντίστοιχα. ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 19

Σύμφωνα με τα προκαταρτικά δεδομένα της απογραφής του 2005 για τις περιοχές Χάσκοβο, Κούρτζαλι, Μπλαγκόεφγκραντ και Σμόλυαν, που διεξήγαγε το Εθνικό Στατιστικό Ινστιτούτο της Βουλγαρίας, ο πληθυσμός της επιλέξιμης περιοχής ανέρχεται σε 889.201 κατοίκους και αντιστοιχεί στο 11.52% του συνολικού πληθυσμού της Βουλγαρίας. Σημαντικό στοιχείο αποτελεί η μεγάλη συγκέντρωση πληθυσμού ηλικίας άνω των 60 ετών, γεγονός το οποίο μαρτυρά σημαντική γήρανση του πληθυσμού, τη στιγμή που τα αντίστοιχα μεγέθη σε όλες τις περιοχές για παιδιά ηλικίας μεταξύ 0 και 9 ετών είναι σχετικά μικρά. Το γεγονός αυτό είναι επίσης εμφανές από τους δείκτες γεννητικότητας και θνησιμότητας στις βουλγάρικες περιφέρειες, όπου φαίνεται ότι μόνο στο Κούρτζαλι οι αντίστοιχοι δείκτες είναι ίδιοι. Σχετικά με την πυκνότητα του πληθυσμού σε αυτές τις περιοχές, αξίζει να σημειωθεί ότι το Σμόλυαν κατατάσσεται στις λιγότερο κατοικημένες περιοχές με μέσο όρο 41.7 κατοίκων ανά τετ. χιλ (2004), ενώ ακολουθούν το Χάσκοβο (48.5) και το Κούρτζαλι (49.8). Μόνο το Μπλαγκόεφγκραντ με μέσο όρο 51.9% κατοίκων ανά τετ. χιλ. πλησιάζει ελαφρά στον Εθνικό μέσο όρο (69.9). (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, 2007-2013, σελ. 25, 26 ) Η επιλέξιμη περιοχή χαρακτηρίζεται από γηρασκόμενο πληθυσμό και συνεπώς από μειωμένο εργατικό δυναμικό. Η ομάδα των ατόμων ηλικίας άνω των 60 ετών είναι ιδιαίτερα μεγάλη σε αντίθεση με την ομάδα του πληθυσμού ηλικίας κάτω των 15 ετών. Επίσης σημαντική είναι η τάση για εσωτερική μετανάστευση από την επαρχία στα αστικά κέντρα, κυρίως για εργασιακούς λόγους, ένα φαινόμενο που είναι ιδιαίτερα εμφανές στη Θεσσαλονίκη, πόλη που έχει το ρόλο του μητροπολιτικού κέντρου της Βόρειας Ελλάδας και των Νότιο-ανατολικών Βαλκανίων γενικότερα. Εν ολίγοις, το δημογραφικό προφίλ της περιοχής θα μπορούσε να συνοψιστεί ως εξής: γήρανση πληθυσμού, εγκατάλειψη των αγροτικών περιοχών υπέρ των μεγάλων πόλεων, αστικοποίηση. (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, 2007-2013, σελ. 27 ) 3. Οι παραμεθόριες περιοχές : από την απομόνωση στην ενσωμάτωση Οι παραμεθόριες περιοχές αποτελούσαν από πολύ καιρό τα «εργαστήρια» για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και μάλιστα την προώθησαν, εφόσον οι πρώτες αναγνωρισμένες μορφές διασυνοριακής συνεργασίας χρονολογούνται από πολλούς αιώνες. Η ποικιλία των συνοριακών καταστάσεων ήταν και παραμένει πάντα σημαντική στο εσωτερικό της Ε.Ε., εφόσον η φυσική και πολιτική γεωγραφία, η ιστορία, οι γλώσσες, οι πολιτισμοί και οι παραδόσεις παρεμβαίνουν ως παράγοντες ολοκλήρωσης ή μη ολοκλήρωσης με πολύπλοκους συνδυασμούς. Ιδιαίτερα ευπαθείς σε αποφάσεις και εξελίξεις εξωγενούς φύσης, οι παραμεθόριες περιοχές πρέπει να αντιμετωπίσουν τη σημερινή περίοδο ολοκλήρωσης της ενιαίας αγοράς, της δημιουργίας του ευρωπαϊκού οικονομικού χώρου και των προσεχών διευρύνσεων της ΕΕ, αξιοποιώντας τις ευνοϊκές, για την ανάπτυξη της διασυνοριακής συνεργασίας, συνθήκες. Οι πολιτικές ανακατατάξεις των τελευταίων ετών εμφανίζουν, από κοινοτική άποψη, μια μεγαλύτερη ποικιλία παραμεθόριων περιοχών. Ο χώρος της ΕΕ των 15 αντιπροσωπεύει περίπου 10.000 χιλ συνόρων, εκ των οποίων το 60% είναι ενδοκοινοτικά σύνορα και το 40% εξωτερικά. Ως εκ τούτου, το 15% της έκτασης του εδάφους της ΕΕ μπορεί να θεωρηθεί ότι ανήκει στις παραμεθόριες περιοχές, στις οποίες ζει το 10% του συνολικού πληθυσμού της. ΣΕΡΡΕΣ 2013 Σελίδα 20