ΜΑΓΓΕΛΑΝΟΣ ΤΡΕΙΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ 9 πρωθυστερο Εκείνο το πρώιμο φθινοπωρινό μεσημέρι της 6ης Σεπτεμβρίου 1522 βρήκε πολλούς από τους κατοίκους της ισπανικής παραθαλάσσιας πολίχνης Σανλούκα ντε Μπαραμέντα 1 να αγναντεύουν το γαληνεμένο ωκεανό και να παρακολουθούν τον ελαφρύ κυματισμό του, που έσκαγε στις εκβολές του Γκουαδαλκιβίρ. Μερικοί, οι πιο οξυδερκείς, είχαν παρατηρήσει στο βάθος του ορίζοντα ένα παράξενο πλοίο με ρότα προς το μικρό λιμάνι τους και μια ανεξήγητη ανησυχία τούς κυρίευσε. Είχαν δει πολλά πλοία να καταπλέουν στα νερά τους, και γι αυτό θεώρησαν την ανησυχία τους αδικαιολόγητη. Όμως, όσο το συγκεκριμένο πλοίο πλησίαζε τόσο είχαν 1. Sanlúcar de Barrameda ή απλώς Sanlúcar. Ισπανική κωμόπολη-λιμάνι επί του Ατλαντικού, βορειοδυτικά της επαρχίας του Κάδιξ, στην αυτόνομη περιοχή της Ανδαλουσίας. Κείται στις εκβολές του ποταμού Γκουαδαλκιβίρ και από εκεί απέπλεαν την εποχή των εξερευνήσεων τα καράβια των μεγάλων θαλασσοπόρων, μεταξύ των οποίων ο Χριστόφορος Κολόμβος το 1498, στο τρίτο του ταξίδι προς τις «Δυτικές Ινδίες», και ο Μαγγελάνος το 1519.
10 ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ την αίσθηση ότι επρόκειτο για ένα πλοίο-φάντασμα, καθώς άρχισαν να διακρίνουν τα σκισμένα άρμενά του, τις σκόρπιες σκότες και την ξεχαρβαλωμένη αρματωσιά του. Οι περίεργοι που είχαν συγκεντρωθεί στην προκυμαία και το παρατηρούσαν διαπίστωσαν επιπλέον ότι κανένας δε φαινόταν πάνω στην καπελιέρα 1 του τουρκέτου, 2 όπου θα έπρεπε να στέκεται ένας έμπειρος ναυτικός για να μπορεί να βιγλίζει κάθε επικίνδυνο σημάδι και, βέβαια, κάθε διοσημία 3 κακοκαιρίας που θα αναδυόταν από το θαλάσσιο ορίζοντα ή θα προερχόταν από τον ουρανό. Ούτε κάποιο μέλος του πληρώματος δραστηριοποιούνταν πάνω στην κουβέρτα του πλοίου, το οποίο έπλεε βασανιστικά αργά προς την ακτή, λες και το στοιχειό αυτό κατευθυνόταν από το χέρι του οξαποδώ. Οι συγκεντρωμένοι έκαναν το σημείο του σταυρού για να ξορκίσουν το κακό, ευχόμενοι ενδομύχως να παρασυρθεί από τα ρεύματα και να βουλιάξει μακριά από το λιμάνι τους, για να μη μαγαριστεί η πόλη και οι κάτοικοί της. Όμως τα κουρελιασμένα ιστία του πλοίου, που κρέμονταν από τις αντένες 4 των άλμπουρων, δε βοηθούσαν να πάρει πλεύση προς κάποια άλλη ρότα. 1. Ονομάζεται και κοφίνι ή κόφα, από το ιταλικό coffa. Βρισκόταν ψηλά πάνω στο κατάρτι και από εκεί ένας ναυτικός μπορούσε να βλέπει μακριά στον ορίζοντα. 2. Το πρώτο κατάρτι από την πλώρη ενός δικάταρτου ή τρικάταρτου ιστιοφόρου. 3. Φυσικό ή μετεωρολογικό φαινόμενο, που οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι είναι οιωνός προερχόμενος από τον Δία (ετυμ.: Διός γενική του Ζευς και σήμα). 4. Αντένα ή πίκι ή πίκιο. Το οριζόντιο κυλινδρικό μακρύ κοντάρι από το οποίο αναρτάται, αλλά και τυλίγεται, το τριγωνικό ή τετράγωνο ιστίο ενός μεγάλου ιστιοφόρου.
ΜΑΓΓΕΛΑΝΟΣ ΤΡΕΙΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ 11 Ποιος ξέρει τι κατάρα κουβαλούσε στ αμπάρια του, σκέφτονταν οι ψυχραιμότεροι, για να εμφανιστεί τώρα στη θάλασσά τους. Καλού κακού, οι συγκεντρωμένοι ξανάκαναν το σημείο του σταυρού, ενώ οι πιο θεοφοβούμενοι άρχισαν ήδη να ψελλίζουν μέσα από τα δόντια, για να μην τους ακούσουν οι διπλανοί τους και τους παρεξηγήσουν, το «Πάτερ Ημών». Όσο πλησίαζε το «καταραμένο» πλεούμενο τόσο οι περιδεείς χριστιανοί διέκριναν ότι η αρματωσιά του κρεμόταν από τις δύο κουπαστές και τα κατάρτια στέκονταν από μόνα τους όρθια, είτε από θαύμα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού είτε από σατανική ενέργεια κάποιου δαιμονίου. Το μαύρο χρώμα στο πέτσωμα του σκάφους είχε ξασπρίσει και είχε αποκαλυφθεί το γυμνό ξύλο, μουλιασμένο ήδη από το νερό και την αρμύρα. Νέα σταυροκοπήματα ανάμεσα στο πλήθος. Η εικόνα αυτή τους ήταν αδιανόητη. Ούτε στους χειρότερους εφιάλτες τους δεν την είχαν ξαναδεί. Ποιος ξέρει τι θύελλες είχε στείλει ο Ύψιστος σε αυτούς τους θεοκατάρατους για να καταντήσουν σε τέτοιο χάλι και αυτοί και το πλοίο τους. Είχαν δει κι είχαν δει τα μάτια τους γαλιόνια και καράκες 1 να καταπλέουν στο λιμάνι τους στραπατσαρισμένα από 1. Ιταλικά galeone. Το γαλιόνι ήταν ένα τρικάταρτο ή τετρακάταρτο ιστιοφόρο, το οποίο αναπτύχθηκε στη Μεσόγειο κατά το 15ο αιώνα. Είχε στρογγυλεμένη πρύμνη με πρόβολο και κουπαστή και πρόστεγο. Ήταν αρματωμένο με τετράγωνα πανιά στο πρόσθιο και το πρυμνιό κατάρτι και με λατίνι στο μεσαίο, το ψηλότερο κατάρτι. Τα γαλιόνια ήταν τα πρώτα πραγματικά υπερωκεάνια της Ευρώπης, αρκετά μεγάλα ώστε να είναι σταθερά στις τρικυμίες και
12 ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ μέρη μακρινά και ονειρεμένα, μετά το πανηγυρικό σαλπάρισμά τους για να ανακαλύψουν και να κυριέψουν νέες και πλούσιες χώρες, στις οποίες ο Θεός χάρισε περίσσια την εύνοιά Του. Πλεούμενο, όμως, σε τόσο αξιοθρήνητη κατάσταση δεν είχαν αντικρίσει ποτέ άλλοτε. Ιησούς Χριστός νικά και όλα τα κακά σκορπά, βροντοφώναξε ο παπάς, πάντα παρών σε πάσα συμφορά και πάσα θεομηνία. Είχε σπεύσει κι αυτός στην προκυμαία μόλις τα παπαδοπαίδια τού πρόφτασαν τα νέα για το δαιμονικό που εμφανίστηκε ξαφνικά από τα βάθη της θάλασσας. Ήταν ο μόνος που μπορούσε να πολεμήσει τα τελώνια που έστελνε στον κόσμο ο τρισκατάρατος. Τουλάχιστον, αυτή η φήμη ακολουθούσε τα βήματά του. Τελικά, καθώς το πλοίο πλησίαζε στο μόλο, οι συγκεντρωμένοι διαπίστωσαν ότι υπήρχαν ξαπλωμένοι άνθρωποι, ακίνητοι σαν πεθαμένοι, στα υπερυψωμένα καταστρώματά του. Μπορεί και να ήταν πεθαμένοι. Ας αναπαύσει ο Θεός την ψυχή τους, είπε κι έκανε το σταυρό του ο ιερωμένος, αλλάζοντας τώρα τροπάριο, μόλις είδε κι αυτός ότι υπήρχαν άνθρωποι πάνω εκεί. να διαθέτουν χώρους για να μεταφέρουν προμήθειες κατά τα υπερπόντια ταξίδια. Ήταν τα πλοία με τα οποία οι Ισπανοί και οι Πορτογάλοι εξερεύνησαν τον κόσμο το 15ο και το 16ο αιώνα. Το γαλιόνι αποτελούσε εξέλιξη του πλοίου τύπου carraca ή nao, και στα πορτογαλικά nau σημαίνει γενικά «πλοίο». Οι λέξεις nau ή nao προέρχονται από την ελληνική «ναυς». Η λέξη carraca ή carrack προέρχεται επίσης από την αρχαία ελληνική λέξη «κέρκουρος», που κατά λέξη σημαίνει «ελαφρύτερη λέμβος». Και η λέξη «κότερο» προέρχεται από το «κέρκουρος».
ΜΑΓΓΕΛΑΝΟΣ ΤΡΕΙΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ 13 Αμέσως άλλαξαν στάση και οι ενορίτες του, που άρχισαν να αναπέμπουν δεήσεις προς τον Ύψιστο δυνατά, να τις ακούει ο παπάς τους για να αναπαύσει τις ψυχές αυτών των βαριόμοιρων ναυτικών, αλλά και να τους απομακρύνει το γρηγορότερο από τα ύδατά τους, για να μη βρει και τους ίδιους η κατάρα που ασφαλώς έσερναν ξοπίσω τους. Και εκείνοι και το πλεούμενό τους. Τελικά, έπειτα από πολλές συζητήσεις και αντεγκλήσεις, αποφάσισαν να στείλουν μια πιλοτίνα για να βοηθήσει το πλοίο-φάντασμα να κάνει τις απαιτούμενες μανούβρες και να το ρυμουλκήσει μέσα στο λιμάνι τους. Αλλά όχι και να δέσει στον ντόκο... Να το σύρει βαθιά στο πέλαγος, να φύγει το κακό από κοντά μας, φώναξαν μερικοί, οι πιο δεισιδαίμονες, παρασύροντας και άλλους που δεν είχαν γνώμη. Όμως η επέμβαση του ιερέα τούς έκοψε το βήχα. Μπορεί να βρίσκονται ζωντανοί συνάνθρωποί μας μέσα σε αυτό, τους φώναξε, και να χρειάζονται τη βοήθειά μας. Τι πρέπει να κάνουμε; Να αποστρέψουμε το πρόσωπό μας; Εκόντες άκοντες συμφώνησαν πως δεν ήταν σωστό κι έστειλαν μια πιλοτίνα με τους πιο νταβραντισμένους ναυτικούς τους για να προσεγγίσουν, μετά φόβου Θεού, αυτό το απολειφάδι πλοίου. Όταν, όμως, το πλεύρισαν και επιβιβάστηκαν σε αυτό, οι θαλασσόλυκοι έτριβαν τα μάτια τους για το θέαμα που ξεδιπλωνόταν μπροστά τους. Όλοι και όλοι ήταν δεκαοκτώ ναυτικοί, άπαντες πεινα-
14 ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ λέοι και εξαντλημένοι από την ταλαιπωρία και την αφαγία. Όλοι τόσο αδύναμοι, που δεν μπορούσαν καλά καλά να περπατήσουν πάνω στο κατάστρωμα ή και να μιλήσουν ακόμα. Το στόμα τους ήταν ξερό από τη δίψα και η γλώσσα τους δύσκολα μετακινιόταν μέσα σε αυτό, ενώ τα ακάλυπτα μέρη του σώματός τους είχαν σχεδόν πετσιάσει λόγω της υπερβολικής έκθεσής τους στον ήλιο. Κάθε άλλο παρά με πλήρωμα πλοίου έμοιαζαν όλοι αυτοί, έτσι όπως ήταν μαζεμένοι πάνω στο κατάστρωμα κι έβλεπαν τους ναυτικούς της πιλοτίνας σαν «μάννα εξ ουρανού». Ποιος ξέρει πόσες κακοτυχίες και ταλαιπωρίες συνάντησαν στο ταξίδι τους και κατέληξαν τώρα σε αυτήν εδώ την ακτή. Ήταν τυχεροί μέσα στην ατυχία τους που κατόρθωσαν να βρουν φιλάνθρωπους και να τους δώσουν ένα χέρι βοήθειας στον πάτο της δυστυχίας όπου είχαν κατρακυλήσει, σκέφτονταν οι άντρες της πιλοτίνας. Κυβερνήτης και αξιωματικοί, ναύτες και πλοηγοί του πλοίου ήταν όλοι όμοιοι μέσα στα κουρέλια που κρέμονταν από πάνω τους και την αδυναμία που τους είχε καταβάλει, παρουσιάζοντας εικόνα περισσότερο πτωμάτων, παρά ζωντανών ανθρώπων. Κανονικά θα έπρεπε να είναι πολύ περισσότεροι για να κουμαντάρουν ένα τέτοιο σκαρί. Προφανώς, όμως, οι «άλλοι» θα είχαν παραδώσει προ πολλού το πνεύμα τους στον Κύριο. Οι ναυτικοί της πιλοτίνας με το τσιγκέλι κατόρθωσαν να πάρουν μερικές ασύνδετες λέξεις και ξεκάρφωτες φράσεις από το στόμα των ταλαιπωρημένων συναδέλφων τους, που με
ΜΑΓΓΕΛΑΝΟΣ ΤΡΕΙΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ 15 μεγάλο κόπο ψέλλιζαν διάφορα ακατανόητα, και κατέβαλαν φιλότιμες προσπάθειες να τα «αποκρυπτογραφήσουν» καθώς τους περιμάζευαν. Ωστόσο, σκληραγωγημένοι από τη θάλασσα οι διασώστες, δεν έχασαν χρόνο στην ασύνδετη «συνομιλία» με τους αναξιοπαθούντες κι έβαλαν μπρος να ρυμουλκήσουν το πλοίο στη στεριά. Το προσέδεσαν στην πιλοτίνα, αλλά με μακρύ κάβο, για να μην πλησιάσει πολύ και κολλήσουν την κατάρα του, και ακολούθως, με επιδέξιους χειρισμούς προκειμένου να αποφύγουν ορισμένα φυσικά θαλασσινά εμπόδια σκοπέλους και υφάλους, ξεκίνησαν να σέρνουν το ταλαιπωρημένο πλοίο με το ταλανισμένο πλήρωμά του στην ακτή του Σανλούκα ντε Μπαραμέντα. Και τότε, σαν να ακούστηκε βροντή από τον αίθριο ουρανό, μια φωνή υψώθηκε πάνω από το πλήθος, καθώς είχαν αρχίσει να διακρίνονται τα αχνά, ξεβαμμένα από την αρμύρα, γράμματα του ονόματος του πλοίου. Αυτό είναι το «Βικτόρια», φώναξε ο Τζιοβάνι, ο λίγο ζαβός θαμώνας των καπηλειών του λιμανιού. Ένα από τα πλοία εκείνου του Πορτογάλου καπετάνιου... Όλοι στο μόλο πλησίασαν ακόμα περισσότερο τη θάλασσα για να δουν το φάντασμα του «Βικτόρια», που κατέπλευσε στα μέρη τους, ενώ το είχαν ήδη ξεγραμμένο και μάλλον «αναπαυμένο» στον πυθμένα κάποιου ωκεανού. Πράγματι, βάλθηκαν να συμφωνούν ο ένας μετά τον άλλο αυτοί που στέκονταν κοντά στον Τζιοβάνι και μπορούσαν να καταλάβουν ευκολότερα τη φράση που είχε ξεστομίσει
16 ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ με τη δυσλεκτική λαλιά του. Το σκαρί αυτό μοιάζει με το «Βικτόρια» του Μαγγελάνου. Το «Βικτόρια» και άλλα τέσσερα καράβια σάλπαραν πριν από τρία χρόνια με αρχιπλοίαρχο αυτό τον Πορτογάλο, τον Φερδινάνδο Μαγγελάνο, και τσούρμο κάθε καρυδιάς καρύδι, και από τότε αγνοούνταν η τύχη όλων τους, επισήμαναν μερικοί που πάντα επιδείκνυαν τις γνώσεις και τις πληροφορίες τους για τους απόπλους και κατάπλους των πλοίων από το λιμάνι τους. Τόσα χρόνια ήταν για όλους μας ένα πλοίο-φάντασμα, για το οποίο ποτέ δε μάθαμε πού πελαγοδρομούσε, παρατήρησε κάποιος. Μπα, είπε ένας άλλος, που πάντα έμπαινε απρόσκλητος στη συζήτηση και χαλούσε τη ροή της, με αποτέλεσμα να είναι αντιπαθής σε όλους. Αποκλείεται αυτό το ερείπιο να είναι το «Βικτόρια». Για δες πώς κατάντησε το «Βικτόρια», αν αυτό το ρημάδι είναι πράγματι το «Βικτόρια», θρήνησαν ορισμένοι για τη χαμένη ομορφιά του άλλοτε πανέμορφου σκαριού κι έκαναν πάλι το σημείο του σταυρού, ξεχνώντας ότι το καταριούνταν λίγο νωρίτερα, γιατί νόμισαν ότι ήταν στοιχειωμένο. Ίσως και για να τους «δει» ο Θεός και να τους συγχωρήσει για τους προηγούμενους αφορισμούς τους. Στην προκυμαία κατέφθασε τρέχοντας, παρά τα πάχη που τον έπνιγαν και του έκοβαν την αναπνοή, ο σενιόρ Αρμάνδο
ΜΑΓΓΕΛΑΝΟΣ ΤΡΕΙΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ 17 ντέλα Σιέρα Μοντετσινόρες, προσπαθώντας ακόμα να δέσει τα σαλβάρια με τη βρακοζώνα γύρω από τη μέση του, μιας και τον ειδοποίησαν σε «ακατάλληλη» στιγμή να σπεύσει επειγόντως στην προβλήτα, όπου εμφανίστηκε το ξωτικό πλεούμενο. Ο σενιόρ Αρμάνδο ήταν ο αντιπρόσωπος του Στέμματος στην παραθαλάσσια αυτή πολίχνη, εντεταλμένος να παρακολουθεί τους πάντες και τα πάντα, συμπεριλαμβανομένων του έμπα και του έβγα των καραβιών. Και ακόμα περισσότερο να έχει τα μάτια του δεκατέσσερα για την περίπτωση που κατέπλεε κανένα πορτογαλικό πλεούμενο. Βέβαια, ήταν επιφορτισμένος και με άλλα καθήκοντα, όπως του αστυνόμου και του πληροφοριοδότη των μυστικών υπηρεσιών του βασιλιά. Αυτός, όμως, θεωρούσε ύψιστο και πρώτιστο καθήκον του να ικανοποιεί παντοιοτρόπως την υπηρέτριά του. Α, όλα κι όλα... Ο σενιόρ Αρμάνδο ήταν πιστός στην υπηρέτριά του. Στην εκάστοτε υπηρέτριά του. Γιατί πάντα φρόντιζε να τις αλλάζει, όταν επληρούτο ο χρόνος κι επερχόταν ο κορεσμός. Πώς να το κάνουμε; Τον έλκυαν οι υπηρέτριες όπως η ζάχαρη τις μύγες. Βρισκόταν, λοιπόν, σε μια τέτοια κατάσταση αδυναμίας όταν τον ειδοποίησαν να κάνει γρήγορα και να πάει στην προκυμαία. Ήταν η ώρα που «βόλευε» τη νέα υπηρέτριά του, η οποία είχε ανάλογο μέγεθος και εκτόπισμα με το δικό του, γεγονός που καθιστούσε το «έργο» του ανετότερο και βολικότερο, χωρίς να αισθάνεται ο σενιόρ Αρμάνδο τύψεις για το κακό χάλι του γυμνού κορμιού του. Άσε που οι κοκα-
18 ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ λιάρες τού γκρίνιαζαν συνέχεια, εξαιτίας του όγκου που τις καταπλάκωνε, και του χάλαγαν την αυτοσυγκέντρωση. Ωστόσο η τωρινή, λόγω διαφοράς ηλικίας, ήταν δυσανάλογου μεγέθους και εκτοπίσματος για τις ερωτικές επιδόσεις που πετύχαινε πια ο μεσήλικας σενιόρ Αρμάνδο. Αλλά εκείνος τα κουτσοβόλευε με επιχειρήματα της στιγμής, παραμυθιάζοντάς τη με ισχυρισμούς του τύπου «οὐκ ἐν τῷ πολλῷ τὸ εὖ», και λοιπά, που η μικρά τα χώνευε κατά πως έδειχνε, κι έτσι δεν του έριχνε την ψυχολογία. Παρατηρώντας ότι στα άλμπουρα του «Βικτόρια» δεν κυμάτιζε σημαία, αλλά κάτι ξεφτίδια υφάσματος, άθλια κατάλοιπα μιας σημαίας προφανώς, που σε άλλη περίπτωση θα έδινε ενδεχομένως στοιχεία για την ταυτότητα του άγνωστου πλοίου, ο εκπρόσωπος του Στέμματος διέταξε τους παρατρεχάμενούς του να πιστοποιήσουν από πού κρατούσε η σκούφια του και να καταγράψουν τα ονόματα των επιζώντων του πληρώματος. Εκείνος θα φρόντιζε για τα περαιτέρω... Σε λίγο επέστρεψε ένας από τους «νεροκουβαλητές» του, ο αρχισπιούνος του, με ένα τεφτέρι ονόματα. Όλοι και όλοι είναι δεκαοκτώ, τον ενημέρωσε. Καπετάνιος τους είναι ο Βάσκος θαλασσινός Χουάν Σεμπάστιαν Ελκάνο. Οι άλλοι είναι Ισπανοί, αλλά υπάρχουν και τρεις Έλληνες και δύο Πορτογάλοι. Έλληνες, είπες; ρώτησε απορημένος ο σενιόρ Αρμάνδο. Τι Έλληνες; Ξέρω κι εγώ; Έλληνες! απάντησε ο σπιούνος. Έτσι δήλωσαν. Έλληνες...