Ταµιευτήρας Πλαστήρα Σύντοµο ιστορικό Ηλίµνη δηµιουργήθηκε µετηνκατασκευήτουφράγµατος Πλαστήρα στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Η πλήρωση του ταµιευτήρα ξεκίνησε το 1959. Ο ποταµός στον οποίοκατασκευάστηκετοφράγµα είναι παραπόταµος του Αχελώου και η επικρατούσα ονοµασία του µεταξύ των κατοίκων της περιοχής είναι Μέγδοβας, αλλά στα επίσηµα κείµενα αναφέρεται ως Ταυρωπός. Το φράγµα ονοµάστηκε έτσι προς τιµήν του στρατιωτικού και πολιτικού Νικολάου Πλαστήρα (1883 1952), που καταγόταν από το Μορφοβούνι Καρδίτσας και λέγεται ότι πρώτος οραµατίστηκε την κατασκευή φράγµατος στη συγκεκριµένη θέση. Η λίµνη ονοµάστηκε επισήµως τεχνητή λίµνη Ταυρωπού, ενώ αναφέρεται και ως λίµνη Μέγδοβα, αλλά σταδιακά επικράτησε η ονοµασία λίµνη Πλαστήρα, που τελικά καθιερώθηκε ως επίσηµη. Ο ταµιευτήρας κατασκευάστηκε µε κύριο στόχο την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αποτελεί το γεγονός ότι ο σταθµός παραγωγής ενέργειας δεν βρίσκεται κατάντη του φράγµατος, αλλά αρκετά χιλιόµετρα ανατολικά, µέσα στη λεκάνη απορροής του ποταµού Πηνειού. Το αποτέλεσµα είναι αφενός ένα ασυνήθιστα µεγάλο ύψος πτώσης 577 m, που κάνει το σταθµό να παράγει πολύ µεγάλη ποσότητα ενέργειας συγκριτικά µε τη διαθέσιµη ποσότητα νερού, και αφετέρου η εκτροπή του νερού του Μέγδοβα προς τη Θεσσαλική πεδιάδα. Στη δεκαετία του 1990 ηλίµνη, λόγω της φυσικής οµορφιάς του τοπίου, άρχισε να αναπτύσσεται τουριστικά. Έτσι, στις δύο βασικές χρήσεις νερού, την ενέργεια και την άρδευση (που είναι ανταγωνιστικές), προστέθηκε και η χρήση αναψυχής, µε αποτέλεσµα να διαφοροποιηθεί η διαχείριση του ταµιευτήρα. Επιπλέον, ηύδρευσητης Καρδίτσας από τη λίµνη χρειάζεται µεν µικρή ποσότητα νερού, αλλά απαιτεί µεγάλη αξιοπιστία και συγκεκριµένοόριοποιότητας. 1
Περιοχή λίµνης Πλαστήρα Υδροληψία ΥΗΣ και δεξαµενή Καρδίτσα Αγωγός προσαγωγής Φράγµα Αγωγός προσαγωγής ΥΗΣ εξαµενή Υδροληψία 2
Μηκοτοµή αγωγού προσαγωγής 792.00 752.40 206.40 Χαρακτηριστικά µεγέθη υδροσυστήµατος Λεκάνη απορροής: έκταση 161.3 km 2 µέσο υψόµετρο 1459 m µέση ετήσια απορροή 147 hm 3 (1029 mm) Φράγµα καιταµιευτήρας: τοξωτό φράγµα, ύψους 83 m στάθµη υδροληψίας +776 m στάθµη υπερχείλισης+792 m ωφέλιµη χωρητικότητα286 hm 3 µέγιστη επιφάνεια 25 km 2 ΥΗΣ σταθµός: εγκατεστηµένη ισχύς 130 MW ύψος πτώσης 577 m 3
Οι παράµετροι διαχείρισης του νερού της λίµνης Οανταγωνισµός παραγωγής ενέργειας και άρδευσης Ο υδροηλεκτρικός σταθµός (ΥΗΣ) της λίµνης, συµβάλλει στο ενεργειακό δίκτυο της ΕΗ µε ισχύ 130 MW. Λόγω της σηµασίας του νερού της λίµνης για τη γεωργία, οι αποφάσεις για το πρόγραµµα λειτουργίας του ΥΗΣ πέρασαν, γύρω στα µέσα της δεκαετίας του 1980, από τη ΕΗ στις αρµόδιες για τη γεωργία υπηρεσίες (Περιφέρεια Θεσσαλίας). Αφού η ΕΗ δεν µπορούσε πια να εντάξει το έργο στο πρόγραµµα παραγωγής ενέργειας σύµφωνα µε τις ανάγκες του δικτύου, αλλά έπρεπε να λειτουργεί το σταθµό έτσι ώστε να κατεβαίνει από τη λίµνη κάθε µέρα ο όγκος νερού που όριζε η Περιφέρεια Θεσσαλίας, το έργο έγινε πρωτίστως αρδευτικό. Κατά µέσο όρο το έργο αποδίδει κάθε χρόνο περίπου 160 GWh, αλλά η οικονοµική αξία αυτής της ενέργειας, λόγω της αδυναµίας ενεργειακού προγραµµατισµού, υποβαθµίζεται µέχρι υποδιπλασιασµού. Η έλλειψη νερού και η κακή διαχείριση ΗΘεσσαλικήπεδιάδα, µε έκταση πάνω από 2000 km2, έχει µεγάλες ανάγκες σε αρδευτικό νερό και οι υδατικοί πόροι της περιοχής δεν επαρκούν για να τις καλύψουν. Στην έλλειψη νερού προστίθεται η κακή διαχείριση και η υπερεκµετάλλευση των υπόγειων υδροφορέων (που έχει οδηγήσει σε πτώση στάθµης των γεωτρήσεων, υφαλµύρωση των παράκτιων υδροφορέων και καθιζήσεις του εδάφους). Σε φτωχά υδρολογικά έτη οι απολήψεις από τη λίµνη ξεπερνούν τη µέση ετήσια εισροή (περίπου153 hm3) µε αποτέλεσµα την σηµαντική πτώση της στάθµης της λίµνης. Οι παράµετροι διαχείρισης του νερού της λίµνης Η ποιότητα του νερού Το νερό χρησιµοποιείται για ύδρευση της Καρδίτσας (και άλλων οικισµών) και η ποιότητά του πρέπει να είναι υψηλή. Η ταπείνωση της στάθµης και η συνεπαγόµενη µείωση του υδάτινου όγκου επηρεάζει την τροφική κατάσταση της λίµνης αυξάνοντας τις συγκεντρώσεις χλωροφύλλης, µε συνέπεια την υποβάθµιση της ποιότητας του νερού. Η αισθητική του τοπίου. Με την ταπείνωση της στάθµης αποκαλύπτεται µια γυµνή έκταση ανάµεσα στο νερό και στα δέντρα, που διαταράσσει την ενότητα του τοπίου. Στο βόρειο τµήµα της λίµνης, όπου το ανάγλυφο είναι ήπιο, αποκαλύπτονται µεγάλες ερηµικές εκτάσεις, ενώ στο νότιο, όπου το ανάγλυφο είναι αδρό, αποκαλύπτεται µια υποκίτρινη λωρίδα. Αυτή η νεκρή ζώνη βλάπτει αισθητικά το τοπίο, και η αισθητική υποβάθµιση έχει µεγάλη σηµασία για την τουριστικά αναπτυσσόµενη περιοχή της λίµνης. 4
180.0 160.0 140.0 120.0 100.0 80.0 60.0 Λειτουργία υδροσυστήµατος Ετήσια απόληψη hm 3 40.0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Ετήσια απόληψη (hm 3 ) Αποδεκτό όριο 127.5 hm 3 Επιθυµητό όριο 117.0 hm 3 Ελάχιστη στάθµη (m) 788.0 786.0 784.0 782.0 780.0 778.0 776.0 1990 1991 1992 1993 Στάθµη λίµνης m 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Επιθυµητό όριο +786 m Αποδεκτό όριο +784 m Οµάδα ερευνητικού έργου Πλαστήρα, Συνοπτική έκθεση, ιερεύνηση των δυνατοτήτων διαχείρισης και προστασίας της ποιότητας της Λίµνης Πλαστήρα, Τεύχος 1, 23 σελίδες, Τοµέας Υδατικών Πόρων - Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα, Μάρτιος 2002. Ιστορικό λειτουργίας ταµιευτήρα Ετήσια διακύµανση εισροώνεκροών Ετήσιος όγκος εισροών/εκροών (hm 3 ) 350 300 250 200 150 100 50 0 1961-62 1963-64 1965-66 1967-68 1969-70 1971-72 1973-74 1975-76 1977-78 1979-80 1981-82 1983-84 1985-86 Καθαρή εισροή Εκροή από στροβίλους 1987-88 1989-90 1991-92 1993-94 1995-96 1997-98 1999-00 Η άµεση εξάρτηση των απολήψεων από τις υδρολογικές συνθήκες αναιρεί τον ρυθµιστικό χαρακτήρα του ταµιευτήρα, και συνακόλουθα την δυνατότητα µακροχρόνιου προγραµµατισµού της γεωργικής και ενεργειακής παραγωγής. Μηνιαία διακύµανση στάθµης Στάθµη στο τέλος κάθε µήνα (m) 792 790 788 786 784 782 780 778 776 Ηέντονηδιακύµανση της στάθµης έχει ως αποτέλεσµα την αλλοίωση της φυσιογνωµίας του τοπίου και τη υποβάθµιση της ποιότητας του νερού. 774 Σεπ-61 Σεπ-63 Σεπ-65 Σεπ-67 Σεπ-69 Σεπ-71 Σεπ-73 Σεπ-75 Σεπ-77 Σεπ-79 Σεπ-81 Σεπ-83 Σεπ-85 Σεπ-87 Σεπ-89 Σεπ-91 Σεπ-93 Σεπ-95 Σεπ-97 Σεπ-99 Υδροηλεκτρική παραγωγή Ετήσια παραγωγή ενέργειας (GWh) 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Μέση τιµή ωςτο1984-85: 220 GWh 1961-62 1963-64 1965-66 1967-68 1969-70 1971-72 1973-74 1975-76 1977-78 1979-80 1981-82 1983-84 1985-86 1987-88 1989-90 1991-92 1993-94 1995-96 1997-98 1999-00 Η αλλαγή του χαρακτήρα του έργου από ενεργειακό σε αρδευτικό έχει ως αποτέλεσµα τη µείωση τόσο της ποσότητας όσο και της οικονοµικής αξίας της παραγόµενης ενέργειας (δευτερεύουσα έναντι πρωτεύουσας). Τιµή σχεδιασµού: 250 GWh Μέση τιµή ετών1985-2000: 160 GWh 5