ΕΝΥΔΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ

ΕΝΥΔΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Η ενυδάτωση του δέρματος θεωρείται η πιο σπουδαία ιδιότητα των καλλυντικών κρεμών. Αυτό απορρέει από το γεγονός ότι το νερό είναι το συστατικό εκείνο που δίνει πλαστικότητα στα νεκρά κύτταρα της επιδερμίδας, με αποτέλεσμα το δέρμα να γίνεται λείο και μαλακό. Η κερατίνη στιβάδα της επιδερμίδας ενός κανονικού δέρματος περιέχει 10 20% υγρασία. Η υγρασία αυτή προέρχεται από τη βασική ή μητρική στιβάδα, που περιέχει περίπου 70% νερό, και μεταφέρεται με μια ορισμένη ταχύτητα που καλείται ταχύτητα ενυδάτωσης της κερατίνης στιβάδας. Μερικά όμως μόρια νερού διαχέονται μέσα από την κερατίνη στιβάδα και απελευθερώνονται στο περιβάλλον με μια ορισμένη ταχύτητα που λέγεται ταχύτητα αφυδάτωσης της κερατίνης στιβάδας. Στα κανονικά δέρματα υπάρχει πάντα μια ισορροπία μεταξύ του νερού που έρχεται στην κερατίνη στιβάδα από τη μητρική και του νερού που αποβάλλεται από την κερατίνη στην ατμόσφαιρα. Δηλαδή, σε αυτά τα δέρματα η ταχύτητα ενυδάτωσης της κερατίνης στιβάδας είναι ίση με την ταχύτητα αφυδάτωσής της. Αν το νερό, για οποιοδήποτε λόγο, απομακρύνεται από την κερατίνη στιβάδα πιο γρήγορα από ό,τι προσλαμβάνεται από τις κατώτερες στοιβάδες της επιδερμίδας, το δέρμα αφυδατώνεται και χάνει την ελαστικότητά του. Πράγματι, αν η περιεκτικότητα της κερατίνης στιβάδας σε νερό μειωθεί, σε ποσοστό κάτω από 10%, που θεωρείται σαν το ελάχιστο φυσιολογικό όριο, το δέρμα γίνεται τραχύ και πολλές φορές λεπιδωτό (αφυδατωμένο δέρμα). Σύμφωνα με έρευνες του Blank, διαπιστώθηκε ότι τα ελαιώδη συστατικά από μόνα τους δεν ξαναδίνουν στο δέρμα ελαστικότητα. Επομένως, είναι απαραίτητη η ενυδάτωσή του. ΤΥΠΟΙ ΞΗΡΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι ξηρού δέρματος. 14

Ο πρώτος οφείλεται στη μακρόχρονη έκθεση σε χαμηλή υγρασία και σε ρεύμα αέρα, καταστάσεις που συμβάλλουν στην αλλαγή της φυσιολογικής ενυδάτωσης της κερατίνης στιβάδας. Ο δεύτερος τύπος, οφείλεται σε φυσικές ή χημικές μεταβολές στο δέρμα που μπορεί να οφείλονται στη γήρανση, στη συνεχή απώλεια λιπαρών ουσιών κ.λπ. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΔΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΦΥΔΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Η αφυδάτωση έχει άμεσο αντίκτυπο στη δράση των ενζύμων, που είναι απαραίτητη για τη σύνθεση και για την προστασία των διαφόρων συστατικών της κερατίνης στιβάδας και επομένως, έχει άμεσες συνέπειες στην όψη και την αφή του δέρματος. Είναι μια κατάσταση που μπορεί να παρατηρηθεί σε όλα τα δέρματα. Ένα αφυδατωμένο δέρμα είναι θαμπό, τραχύ, τεταμένο και δεν έχει ελαστικότητα. Επίσης μπορεί να δημιουργεί δυσάρεστη αίσθηση (τράβηγμα), να εμφανίζει φολίδες και/ή πιτυρίδα, καθώς και λεπτές ραβδώσεις, τις ρυτίδες της αφυδάτωσης. Τα αίτια της αφυδάτωσης είναι ποικίλα και μπορεί να συνδέονται με: ΕΞΩΓΕΝΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ: επιθέσεις από κλιματικούς και οικιακούς παράγοντες: κρύο, αέρας, ήλιος, ζέστη, ξηρότητα του αέρα, ρύπανση, θέρμανση, κλιματισμός κτλ. Το χειμώνα έχουμε επιβράδυνση της έκκρισης σμήγματος και έτσι μικρότερη προστασία του δέρματος με τη φυσική του ενυδάτωση. Όταν το δέρμα είναι συνεχώς εκτεθειμένο στο κρύο και στο στεγνό αέρα η λιπαντική βάση χάνεται και το δέρμα δεν μπορεί να προλάβει τα κύτταρα από το να γίνουν στεγνά και σκληρά.με περισσότερη έκθεση στο στεγνό αέρα, παρουσιάζονται ρωγμές και αιμορραγίες. Το καλοκαίρι η υπερβολική έκθεση στον ήλιο αποτελεί σοβαρό πρόβλημα πρόωρης αφυδάτωσης και γηρασμού του δέρματος γιατί η υγρασία της κερατίνης στιβάδας μειώνεται μηχανικές επιθέσεις: ξύρισμα, τρίψιμο, πολύ συχνή απολέπιση χημικές επιθέσεις: αλκαλικά προϊόντα (προϊόντα απολέπισης, σαπούνια κτλ.), διαλυτικά μέσα, απορρυπαντικά, ακατάλληλα καλλυντικά, ορισμένα φάρμακα τοπικής χρήσης (κορτικοειδή, προϊόντα κατά της ακμής) κτλ. ΕΝΔΟΓΕΝΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ: φυσιολογικοί: φύλο, ηλικία. Η αφυδάτωση και κυρίως η γενική αφυδάτωση του δέρματος (επιδερμίδας και κυρίως δέρματος) είναι χαρακτηριστική ανωμαλία της προχωρημένης ηλικίας. Όσο περνούν τα χρόνια, το δέρμα λόγω εκφύλισης των αγγείων ενυδατώνεται πλημμελώς ενώ ταυτόχρονα συγκρατεί λιγότερο νερό λόγω εκφύλισης του συνδετικού ιστού. Οι άνδρες, επίσης, επειδή έχουν παχύτερη επιδερμίδα και πιο δραστήριους σμηγματογόνους αδένες (λόγω των ανδρογόνων ορμονών) προσβάλλονται λιγότερο από ότι οι γυναίκες. 15

παθολογικοί: μη φυσιολογική απώλεια νερού (εγκαύματα, έμετος, διάρροια, αιμορραγία, υπερθερμία, κατάχρηση φαρμάκων, διουρητικών και υπακτικών), αβιταμίνωση, δυσαπορρόφηση των λιπαρών οξέων, υπερβολικό κάπνισμα, φλεγμονώδη φαινόμενα (εξάνθημα από τον ήλιο, ατοπική δερματίτιδα, έκζεμα εξ επαφής, ψωρίαση), γενετικοί παράγοντες (διαβήτης, ιχθύωση) κτλ. Ορισμένες παθολογικές καταστάσεις,όπως η αρτηριοσκλήρωση, ο σακχαρώδης διαβήτης (λόγω συχνοουρίας και της μεγάλης απώλειας νερού, παθήσεις του θυρεοειδούς (σε υπερλειτουργία ή υπολειτουργία), δερματικές λοιμώξεις, νεφρική ανεπάρκεια, παθήσεις του παχέος εντέρου, αποτελούν αιτία της αφυδατώσεως ή επιταχύνουν τις διαδικασίες της. Ο καθημερινός τρόπος ζωής και κυρίως το στρες και η διατροφή Το έντονο και συνεχές στρες αποτελούν βασική αιτία της αφυδάτωσης γιατί οι ορμόνες που εκκρίνονται από τα επινεφρίδια κατά τη διάρκειά του (αδρεναλίνη και κορτιζόνη) αφενός προκαλούν ισχαιμία του δέρματος, αφετέρου μειώνουν την αναγεννητική και παραγωγική δραστηριότητα των κυττάρων του συνδετικού ιστού. Ελλιπής και μη ισορροπημένη διατροφή κυρίως έλλειψη πρωτεϊνών, βιταμινών και αλάτων, η κατάχρηση οινοπνεύματος και η ανεπαρκής πρόσληψη νερού αποτελούν σοβαρή αιτία της αφυδάτωσης του δέρματος. Η προστασία του δέρματος από την αφυδάτωση σημαίνει διατήρηση της ελαστικότητας, της ανθεκτικότητας, της λάμψης και της φωτεινότητάς του. Για το λόγο αυτό πρέπει: να περιορίζεται η απώλεια νερού, μέσω διατήρησης των φυσικών μηχανισμών ενυδάτωσης και της προστασίας του δέρματος από επιθέσεις να παρέχονται νερό και ενυδατικές ουσίες που βοηθούν στη διατήρηση του νερού, καθώς και λιπίδια για τον περιορισμό της εξάτμισής του. ΤΡΟΠΟΙ ΕΝΥΔΑΤΩΣΗΣ ΤΟΥ ΞΗΡΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Η προσπάθεια για αποκατάσταση της χαμένης ποσότητας νερού στο ξηρό δέρμα, μπορεί να γίνει με τρείς τρόπους: 1. Με έγκλειση: Με τη μέθοδο αυτή γίνεται προσπάθεια να ελαττωθεί ο ρυθμός απώλειας νερού διαμέσου της επιδερμίδας, σε γερασμένο ή κατεστραμμένο δέρμα, ή προστατεύεται το υγιές δέρμα από την επίδραση ενός ξηρού περιβάλλοντος. Με την ελάττωση της απώλειας νερού, η κερατίνη στιβάδα είναι περισσότερο ενυδατωμένη, με αποτέλεσμα να είναι περισσότερο μαλακή και ελαστική. Ουσίες που μπορεί να χρησιμοποιηθούν στη μέθοδο της έγκλεισης (και που δεν διαπερνώνται από το νερό), είναι το παραφινέλαιο, τα φυτικά λίπη, η λανολίνη, οι σιλικόνες κ.ά. Επίσης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ουσίες που σχηματίζουν ένα λεπτό στρώμα (film forming) στο δέρμα, που μοιάζουν κατά κάποιο τρόπο στη σύνθεση, με τις φυσικές του εκκρίσεις. Στην κατηγορία αυτή, ανήκουν η αλβουμίνη, οι μυκoπoλυσακχαρίτες, μίγμα των 22 αμινοξέων που υπάρχουν στην κερατίνη του δέρματος, η ζελατίνη, η υδρολυθείσα πρωτεΐνη κ.ά. 16

Πρόσφατα διατίθενται ουσίες, που βασίζονται κυρίως στα τεταρτοταγή άλατα του αμμωνίου, οι οποίες μπορούν να επηρεάζουν το ρυθμό απώλειας νερού, χωρίς να είναι απαραίτητη η μέθοδος της έγκλεισης, ή η χρήση λιπαρών ουσιών στο δέρμα. Τα συστατικά αυτά, μπορεί να αποδειχθούν ουσιώδη για το δέρμα και τα μαλλιά και δρουν όχι μόνο ενυδατώνοντας το δέρμα, αλλά και σαν μαλακτικές ουσίες και ουσίες που διατηρούν το δέρμα σε καλή κατάσταση (Skin conditioning agents). Δύο από τα περισσότερο χρησιμοποιούμενα συστατικά της κατηγορίας αυτής είναι: το Quaternium 19 και το Quaternium 22. 2. Με διύγρανση: Μία δεύτερη προσέγγιση στο πρόβλημα ενυδάτωσης του δέρματος, αποτελεί η χρήση διυγραντικών ουσιών, με σκοπό την προσρόφηση νερού από την ατμόσφαιρα, ώστε να συμπληρωθεί η περιεκτικότητα του δέρματος σε νερό. Διυγραντικές ουσίες που χρησιμοποιούνται συχνά σαν ενυδατικά μέσα είναι: η γλυκερίνη, η αιθυλενογλυκόλη, η προπυλενογλυκόλη, η σορβιτόλη κ.ά. 3. Με αποκατάσταση των συστατικών που λείπουν: Είναι μία πολύ αξιόλογη προσπάθεια για την ενυδάτωση του δέρματος και βασίζεται στον προσδιορισμό του ακριβούς μηχανισμού της φυσικής πορείας της ενυδάτωσης, ώστε να επισημανθεί το τυχόν λάθος σε περιπτώσεις ξηρού δέρματος. ΦΥΣΙΚΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΕΝΥΔΑΤΩΣΗΣ (NMF) Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 25 ετών, πολλοί ερευνητές διαπίστωσαν ότι υπάρχει ένας φυσικός ενυδατωτικός παράγοντας Natural Moisturizing Factor, NMF) στο δέρμα, που μπορεί να απομακρυνθεί με τη χρήση νερού, πολικών διαλυτών και καθαριστικών διαλυμάτων. Ο NMF που συνηθίζεται να λέγεται φυσικός συντελεστής ενυδάτωσης βρίσκεται μέσα στην κερατίνη στιβάδα της επιδερμίδας, έχει υγροσκοπικές ιδιότητες και εμποδίζει την απώλεια νερού από το περιβάλλον. Η σύνθεση του παράγοντα αυτού, έχει προσδιοριστεί και είναι η εξής: ΕΚΑΤΟΣΤΙΑΙΑ ΣΥΝΘΕΣΗ ΝΜF Αμινοξέα 40% Πυρρολιδονο καρβοξιλικό οξύ (PCA) 12% Γαλακτικές ενώσεις 12% Ουρία 7% Αμμωνία, Γλυκοζαμίνη, Κρεατινίνη, Ουρικό οξύ 1,5% Κιτρικές ενώσεις 0,5% Na, K, Mg, Cl, PO 4 18,5% Σάκχαρα, Οργανικά οξέα, Πεπτίδια, Άλλες ουσίες 8,5% 17

Παρότι τα αμινοξέα, αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό δεν μπορούν να θεωρηθούν ότι αυτά εμποδίζουν την απώλεια νερού από το δέρμα, γιατί στο pη του δέρματος, τα αμινοξέα είναι πολύ λίγο υγροσκοπικά. Οι έρευνες, έχουν αποδείξει ότι οι ουσίες του NMF που παρεμποδίζουν την απώλεια νερού, είναι κυρίως το μετά νατρίου άλας του πυρρολίδινο καρβονικού οξέος (PCA), οι γαλακτικές ενώσεις και η ουρία. Οι ουσίες αυτές χρησιμοποιούνται σήμερα, στην τεχνολογία των καλλυντικών, σαν υγραντικά συστατικά μόνες ή σε συνδυασμό με άλλες. Επίσης. για την ενυδάτωση του δέρματος έχει χρησιμοποιηθεί ο NMF, ο οποίος έχει μερικώς παρασκευαστεί συνθετικά. ΟΞΙΝΟΣ ΜΑΝΔΥΑΣ Ο όξινος μανδύας προέρχεται από εκκρίσεις και απολεπίσεις της κεράτινης στιβάδας και περιέχει ποικίλα χημικά προϊόντα. Οι εκκρίσεις σμήγματος και ιδρώτα, σχηματίζουν μια γαλακτώδη ουσία, στην οποία οφείλεται κατά ένα μεγάλο μέρος η προστασία του δέρματος. Η παρουσία του γαλακτικού οξέος ευθύνεται, σε μεγάλο βαθμό, για το όξινο pη της υδρολιπιδικής αυτής ταινίας της επιφάνειας του δέρματος. Το φυσιολογικό pη του δέρματος κυμαίνεται από 4,5 6. Η σύνθεση του όξινου μανδύα ποικίλει ανάλογα με την ηλικία του ατόμου. Ο μανδύας αυτός ρυθμίζει την ενυδάτωση επενεργώντας στο βαθμό εξάτμισης του νερού από την επιφάνεια του δέρματος και βοηθώντας στη διατήρηση των υγροσκοπικών ουσιών στα κερατινοκύτταρα. Κάθε ανωμαλία στην ενυδάτωση της κερατίνης στιβάδας έχει επιπτώσεις στη διαπερατότητα και ελαστικότητα του δέρματος. Ωστόσο, ο όξινος μανδύας δεν είναι συνεχής και μπορεί πολύ εύκολα να απομακρυνθεί από το δέρμα με απλό τρίψιμο με ένα κομμάτι πανί ή βαμβάκι, περιορίζοντας την προστασία που παρέχει ενάντια στη διαδερμική απώλεια νερού. ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΝΕΡΟΥ ΣΤΑ ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΑ 1) ΘΕΡΜΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ Ο προσδιορισμός του νερού με τη μέθοδο αυτή γίνεται σε ειδική συσκευή, που είναι εφοδιασμένη με ζυγό και πηγή θερμότητας με ακτινοβολία. Ο τρόπος αυτός χρησιμοποιείται, συνήθως, για τον προσδιορισμό υγρασίας σε διάφορες φαρμακευτικές σκόνες. 18

Στην πράξη, το δείγμα του προς εξέταση προϊόντος ζυγίζεται και στη συνέχεια η συσκευή τίθεται σε λειτουργία, οπότε και λόγω της θερμικής ακτινοβολίας, φεύγει όλο το νερό από το δείγμα. Όταν το βάρος του δείγματος χάσει όλο το νερό και αρχίσει να παραμένει σταθερό, λαμβάνεται η μέτρηση. Κατόπιν, υπολογίζεται η εκατοστιαία απώλεια βάρους 2) ΜΕΘΟΔΟΣ KARL FISCHER Είναι µια από τις σπουδαιότερες χημικές μεθόδους προσδιορισμού του νερού σε φαρμακευτικά και καλλυντικά προϊόντα, και γίνεται με τη βοήθεια της ομώνυμης συσκευής του σχήματος. Η μέθοδος αυτή στηρίζεται στην αντίδραση του αντιδραστηρίου Karl Fischer (το οποίο αποτελείται από Ιώδιο, πυριδίνη, μεθανόλη και υγρό διοξείδιο του θείου) με το νερό που περιέχει το καλλυντικό. Με βάση το δεδομένο ότι 1 ml του αντιδραστηρίου αυτού, αντιδρά με 5mg νερό, μπορεί εύκολα να υπολογιστεί η % περιεκτικότητα του καλλυντικού σε νερό. 3) ΑΖΕΟΤΡΟΠΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ Η μέθοδος που, κυρίως, χρησιμοποιείται στην τεχνολογία των καλλυντικών, είναι η αζεoτρoπική μέθοδος. Η αρχή της στηρίζεται στο σχηματισμό αζεoτρoπικoύ μίγµατος κατά τη συναπόσταξη του νερού (σ.ζ. 100 o C και πυκνότητα στους 25 o C, ρ 25 = 0,997 g/rnl), το οποίο περιέχεται στο εξεταζόμενο προϊόν, μαζί µε ένα οργανικό διαλύτη. Ο διαλύτης αυτός θα πρέπει να έχει υψηλότερο σημείο ζέσεως και μικρότερη πυκνότητα από το νερό και να µην αναμιγνύεται µε αυτό. Τέτοιοι διαλύτες που συνήθως χρησιμοποιούνται για το σκοπό αυτό, είναι το τολουόλιο (σ.ζ. 110,6 ο C και ρ 20 = 0,866 g/ml), το ξυλόλιο (σ.ζ. 137 140 ο C και ρ 20 = 0,86 g/ml) κ.ά. Ο ποσοτικός προσδιορισμός του νερού, γίνεται µε τη βοήθεια συσκευής "Dean & Stark" της οποίας το βασικότερο εξάρτημα είναι η αριθμημένη παγίδα, όπου συλλέγεται το νερό του καλλυντικού προϊόντος. Η αζεοτροπική μέθοδες προσδιορισμού του νερού στα καλλυντικά προϊόντα, παρουσιάζει το εξής μειονέκτημα: Εάν, το προϊόν περιέχει ορισμένες πτητικές και υδατoδιαλυτές ουσίες όπως Π.χ. αλκοόλες ή γλυκόλες χαμηλού σημείου ζέσεως, τότε μια ποσότητα από αυτές περιέχεται στο νερό της παγίδας, με συνέπεια την αλλοίωση του αποτελέσματος. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Παπαϊωάννου Γ.Θ, Κοσμητολογία Αθήνα 2010 http://www.pitsilidis.gr/mediaupload/dermatologia/aisthitiki_t_49.pdf http://www.farmakeutikoskosmos.gr/article k/enydatosh toy dermatos/4510 19