9. Οι χέεις µε την Ευρώπη: ο Φιλελληνιµός Από την εποχή της Αναγέννηης δηµιουργείται έντονο ενδιαφέρον την Ευρώπη για τα αρχαία ελληνικά κείµενα, την τέχνη και τον πολιτιµό. Πολλοί Ευρωπαίοι επικέπτονται τις περιοχές όπου ζουν οι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Με την έκρηξη της Επανάταης εκδηλώνεται την Ευρώπη µια δυναµική κίνηη υ- ποτήριξης του Αγώνα την Ευρώπη και λίγο αργότερα και την Αµερική. Άνθρωποι διαφορετικής κοινωνικής και θρηκευτικής προέλευης προφέρουν ό,τι µπορούν τον Αγώνα των Ελλήνων για την ανεξαρτηία τους. Ο φιλελληνικός Τύπος µε ειδήεις από τα πολεµικά µέτωπα ευαιθητοποιεί την κοινωνία τις µεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις. Οργανώνονται εκδηλώεις για την οικονοµική και ηθική ενίχυη των επανατατηµένων Ελλήνων. Σηµαντικοί φιλέλληνες ακούν πιέεις τις ευρωπαϊκές κυβερνήεις για να υποτηρίξουν τον Αγώνα. Καλλιτέχνες εµπνέονται από την Επανάταη και δηµιουργούν πουδαία έργα. Πολλοί φιλέλληνες έρχονται ως εθελοντές και πολεµούν το πλευρό των Ελλήνων, θυιάζοντας ακόµα και τη ζωή τους. Σηµαντική φιλελληνική δράη αναπτύουν, µεταξύ άλλων, ο Λόρδος Μπάιρον, η Σοφία ντε Μαρµπουά, ο Φαβιέρος και ο Σανταρόζα. Σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις αλλά και τη Β. Αµερική οργανώνονται επιτροπές µε φιλανθρωπική δρατηριότητα για τους άµαχους της Επανάταης. Ανάµεα τις φροντίδες τους είναι η αποτολή φαρµάκων και πολεµοφοδίων καθώς και η τρατολόγηη και διευκόλυνη της µεταφοράς εθελοντών. Ανεξάρτητα από τους διαφορετικούς λόγους και τρόπους βοήθειας, οι φιλέλληνες, άνδρες και γυναίκες, µε τον ενθουιαµό τους υµβάλλουν το να διατηρηθεί ζωντανό το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων για την Ελληνική Επανάταη. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ φιλλεληνικός Τύπος: εφηµερίδες και περιοδικά που εκδίδονται την Ευρώπη και την Αµερική και υποτηρίζουν τον Αγώνα των Ελλήνων Λόρδος Μπάιρον: (1788-1824) Άγγλος ποιητής, µέλος της Βουλής των Λόρδων Σοφία ντε Μαρµπουά: (1785-1854) γαλλοαµερικανικής καταγωγής, γνωτή και ως ούκια της Πλακεντίας Κάρολος Φαβιέρος: (1782-1855) Γάλλος αξιωµατικός, το 1825 µετά από πρόκληη της ελληνικής κυβέρνηης αναλαµβάνει την αναύταη τακτικού τρατού Ανιµπάλε Σανταρόζα: (1783-1825) Ιταλός λόγιος και επανατάτης, κοτώνεται τη µάχη της Σφακτηρίας Ευγένιος Ντελακρουά: (1798-1863) Γάλλος ζωγράφος, ε- µπνέεται από την Ελληνική Επανάταη 3.39 Η Ελλάδα τα ερείπια του Μεολογγίου Πίνακας του Γάλλου φιλέλληνα Ε. Ντελακρουά (1826) Πώς παρουιάζει την Ελλάδα ο καλλιτέχνης; [3.39] ίδρυη φιλελληνικών οργανώεων την Ευρώπη και την Αµερική Ελβετία 1821 Γερµανία 1821 Αγγλία 1823 Γαλλία 1823 Αµερική 1823-24 54
... µαθητεία την ιτορία Οι Φιλέλληνες και ο Αγώνας της Ανεξαρτηίας Από τον πρόλογο του λυρικού δράµατος του Άγγλου ποιητή Π. Σέλλεϋ «Ελλάς» (1821) «Η απάθεια των κυβερνώντων, του πολιτιµένου κόµου απέναντι [ ] του έθνους, το οποίο ο- φείλουν τον πολιτιµό τους, [ ] είναι κάτι το τελείως ανεξήγητο. [ ] Είµατε όλοι Έλληνες. Οι νόµοι µας, η φιλολογία µας, η θρηκεία µας, οι τέχνες µας έχουν όλα τις ρίζες τους την Ελλάδα» 3.40 Με ποια επιχειρήµατα υποτηρίζει ο Π. Σέλλεϋ τον Αγώνα της Ανεξαρτηίας των Ελλήνων; [3.40] 3.41 Έρανος για τον Αγώνα των Ελλήνων Γαλλικό κεραµικό πιάτο Τι αποκαλύπτει η πηγή για τη υµ- µετοχή των γυναικών το φιλελληνικό κίνηµα; [3.41] 3.43 Η τελευταία µέρα του Μεολογγίου Πρόγραµµα παράταης τη Σκάλα του Μιλάνου (1836) 3.42 Ηδύποτο των γενναίων Ελλήνων Ετικέτα γαλλικού λικέρ µε θέµα το Μεολόγγι Ποιες µορφές παίρνει η υµπαράταη των Ευρωπαίων την Ελληνική Επανάταη; [3.40-3.43] ύ ν θ ε η Με ποιο τρόπο οι Ευρωπαίοι προβάλλουν τον Αγώνα των Ελλήνων; Ποια είναι η υµβολή του φιλελληνικού κινή- µατος τον Αγώνα της Ανεξαρτηίας; 55
10. Η έκβαη του Αγώνα Ο Αγώνας των Ελλήνων για την ανεξαρτηία τους είναι µακρύς και δύκολος. Οι µεγάλες ηρωικές τιγµές εναλλάονται µε δύκολες περιόδους και ήττες. Ιδιαίτερα µετά τη υνεργαία οθωµανικών και αιγυπτιακών δυνάµεων η Επανάταη υποχωρεί και περιορίζεται εδαφικά. Η ηγεία των Ελλήνων απευθύνεται αρκετές φορές κατά τη διάρκεια του Αγώνα τις Μεγάλες υνάµεις και ζητά την προταία και τη βοήθειά τους. Οι Μεγάλες υνάµεις αρχικά καταδικάζουν την Ελληνική Επανάταη ύµφωνα µε τις θέεις της Ιεράς Συµ- µαχίας. Σταδιακά όµως οι διπλωµατικές ενέργειές τους για την επίλυη του ελληνικού ζητήµατος υνδέονται µε τα υµφέροντά τους την περιοχή αλλά και µε τον ανταγωνιµό µεταξύ τους. Η πτώη του Μεολογγίου έχει µεγάλο αντίκτυπο και υγκινεί την κοινή γνώµη των ευρωπαϊκών χωρών. Μέα αυτό το κλίµα, οι Μεγάλες υνάµεις µεολαβούν το ελληνικό ζήτηµα. Αποφαίζουν το Λονδίνο, το 1827, την κατάπαυη των εχθροπραξιών και την έναρξη διαπραγµατεύεων για τη υγκρότηη ενός αυτόνοµου ελληνικού κράτους. Στις αποφάεις αυτές όµως αντιδρά η Υψηλή Πύλη. Οι Μεγάλες υνάµεις µετά την άρνηη του ουλτάνου να υνεργατεί αποφαίζουν να επιβάλουν τη θέη τους. Η ναυµαχία το Ναβαρίνο, το 1827, όπου ο ενωµένος τόλος των Μεγάλων υνάµεων κατατρέφει τον τουρκο-αιγυπτιακό τόλο, είναι καθοριτική και επιταχύνει τις εξελίξεις. Ο ουλτάνος τελικά υνθηκολογεί για µια Ελλάδα εδαφικά περιοριµένη. Με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, το 1830, η Ελλάδα αναγνωρίζεται ως ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ Ιερά Συµµαχία: Συµµαχία που δηµιουργείται το 1814, µεταξύ της Αυτρίας, Ρωίας, Πρωίας, Αγγλίας και Γαλλίας, µε τόχο τη διατήρηη της τάξης και των υνόρων µεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών Μεγάλες υνάµεις: η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωία Πρωτόκολλο του Λονδίνου: Συµφωνία των Μεγάλων υνάµεων µε την οποία α- ναγνωρίζεται η ανεξαρτηία του ελληνικού κράτους Ιουλιανή Σύµβαη: Συνθήκη του Λονδίνου (Ιούλιος 1827) µε την οποία οι Μεγάλες υνάµεις αποφαίζουν τη δηµιουργία αυτόνοµου ελληνικού κράτους και καλούν την Υψηλή Πύλη να αποδεχθεί τις α- ποφάεις τους Οι τόλοι των Μεγάλων υνάµεων κατευθύνονται προς το Ναβαρίνο (Ιούλιος του 1827) 3.44 Συµβουλεύοµαι το χρονολόγιο και το χάρτη [3.44] και α- ναφέρω µε ποιους τρόπους επεµβαίνουν οι Μεγάλες υνάµεις. 1821-22 1827 1827 1830 η Ιερά Συµµαχία αποδοκιµάζει την Ελληνική Επανάταη Ιουλιανή Σύµβαη ναυµαχία το Ναβαρίνο Πρωτόκολλο του Λονδίνου 56
... µαθητεία την ιτορία Η ναυµαχία του Ναβαρίνου (8.10.1827) Σχέδιο Τριµερούς Συνθήκης που προτείνεται από τη Γαλλική Κυβέρνηη (1827): «Αι Σύµµαχοι υνάµεις [ ] εκ της ανάγκης να θέουν τέρµα εις τον πόλεµον, ο οποίος εξερράγη* εις την Ανατολήν [ ] έκριναν ότι έφθαεν η τιγµή να ενώουν τας δυνάµεις των [ ] προς επίτευξιν** της ειρήνης, την οποίαν απαιτούν το καλόν της θρηκείας και της ανθρωπότητος, ως και το υµφέρον της ηυχίας της Ευρώπης.» *ξέπαε **πραγµατοποίηη 3.45 Σκηνή από τη ναυµαχία του Ναβαρίνου (1827) 3.46 Παρατηρώ το έργο τέχνης και χολιάζω τον τρόπο απεικόνιης της ναυµαχίας. [3.46] Ποιους λόγους προβάλλουν οι Μεγάλες υνάµεις για να παρέµβουν τον πόλεµο ανάµεα τους Έλληνες και τους Οθωµανούς; [3.45] τόλος πλοία πυροβόλα πληρώµατα Τουρκοαιγυπτιακός 89 2436 21.900 Συµµαχικός αγγλικά 12 ύνολο 27 γαλλικά 7 ρωικά 8 1298 17.500 Πηγή: Φωτιάδης., Η Επανάταη του 21, Αθήνα 1977(2), τ.γ,. 413 3.47 Ποιες υνάµεις αποτελούν το υµµαχικό τόλο και ε ποια αναλογία; [3.47] 3.48 Η ηχώ τον Ναβαρίνου Τραγούδι ε τίχους του Α. Ζάρρυ, µουική του Κουν. Έκδοη του γαλλικού µουικού οίκου Α. A. Μεϊονιέ Τιµή: 2 φράγκα Παρηγορηθείτε ευγενικά παιδιά της Ελλάδας! Ακούτε την ηχώ τον Ναβαρίνου Ποιος είναι ο απόηχος της ναυµαχίας του Ναβαρίνου την Ευρώπη; [3.48] ύ ν θ ε η Ποια είναι η τελική έκβαη του Αγώνα; Ποια είναι η υµβολή των Μεγάλων υνάµεων την τελική έκβαη του Αγώνα; 57
11. Συνθήκες ζωής κατά τη διάρκεια του Αγώνα Κατά τη διάρκεια του Αγώνα οι υνθήκες ζωής των χριτιανών αλλά και των µουουλ- µάνων αλλάζουν δραµατικά. Μεγάλες οµάδες πληθυµού µετακινούνται από τις εµπόλεµες περιοχές και αναζητούν αφαλέτερους τόπους εγκατάταης. Έλληνες πρόφυγες από τη Μικρά Αία, τη Θεαλία, τη Θράκη, την Ήπειρο, τη Μακεδονία αλλά και την Κρήτη και τη Χίο εγκαθίτανται κυρίως την Πελοπόννηο και τα νηιά του Αιγαίου. Η καθηµερινή ζωή υνδέεται κυρίως µε τον πόλεµο. Στα τρατόπεδα, τα οχυρά και τα κάτρα, την ύπαιθρο και τη νηιωτική χώρα, όλοι αγωνίζονται µε τον τρόπο τους. Ο αγώνας τους είναι διπλός, αγωνίζονται και για τον τόπο τους και για τη δική τους επιβίωη. Η έλλειψη νερού, τροφίµων και πυροµαχικών δυκολεύει τη ζωή κυρίως των πληθυµών που πολιορκούνται, ε πολλές περιπτώεις για µήνες, µέα ε φρούρια και κάτρα. Η πολύχρονη εναχόληη µε τον πόλεµο δεν επιτρέπει τους κατοίκους να αχοληθούν µε τη γη, οι καλλιέργειες κατατρέφονται και η οδειά είναι ανύπαρκτη. Ο ανεφοδιαµός και η τροφοδοία εµποδίζεται από τον αντίπαλο µε αποτέλεµα πολλοί άµαχοι κυρίως να πεθαίνουν από αιτία. Οι απώλειες µεγαλώνουν και από τις επιδηµίες που εξαπλώνονται. Με το τέλος της Επανάταης ο Καποδίτριας προπαθεί να βελτιώει τις υνθήκες ζωής των Ελλήνων. Σχεδιάζεται η ανοικοδόµηη των ερειπωµένων πόλεων και ιδρύονται νέες. ιανέµονται εθνικές γαίες και αρχίζει η ταδιακή αγροτική εκµετάλλευη και παραγωγή. 3.49 ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ εµπόλεµες περιοχές: περιοχές που είναι το επίκεντρο των πολεµικών επιχειρήεων εθνικές γαίες: εκτάεις γης που περνούν από την κατοχή των Οθω- µανών την κατοχή του ελληνικού κράτους Αθηναϊκή οικογένεια επιτρέφει τα ερείπια του πιτιού της Πίνακας του Θ. Βρυζάκη (περ.1845) Πότε υµβαίνουν όα απεικονίζει ο ζωγράφος το έργο του; [3.49] 1821... 1828 πολεµικές επιχειρήεις ανθρώπινες απώλειες υλικές κατατροφές προφυγικές µετακινήεις 58
Η Ερµούπολη... µαθητεία την ιτορία Η Άνω Σύρος (1776) 3.50 Η Άνω Σύρος και η Ερµούπολη (1841) 3.51 Παρατηρώ τις πηγές [3.50]& [3.51], εντοπίζω και αναφέρω τους οικιµούς. «Το νηί όφειλε πράγµατι την ανάπτυξή του τη µαζική εγκατάταη προφύγων τη διάρκεια του Αγώνα της Ανεξαρτηίας κυρίως από τους κατετραµµένους τόπους. Στους πρόποδες του λόφου όπου ήταν κτιµένη η Χώρα του νηιού, η Σύρα, την περίοδο της Επανάταης υγκεντρώθηκαν χιλιάδες Χιώτες, Ψαριανοί, Καιώτες αλλά και Σµυρνιοί, Πελοποννήιοι, Μακεδόνες, Θεαλοί, [...] Οι περιότεροι από αυτούς επιδόθηκαν ε εµπορικές εργαίες, γι' αυτό και βάφτιαν τη νέα πόλη που δηµιουργήθηκε Ερµούπολη, τιµώντας το ό- νοµα του Ερµού, προτάτη του εµπορίου.» Καρδάης Β., «Σύρος: η γέννηη της πόλης», Ελευθεροτυπία, Σύρος, το µεγάλο λιµάνι του 19 ου αιώνα, Ιτορικά 191(2003),. 7-8 3.52 Πού οφείλει η Ερµούπολη την ονοµαία της; [3.52] Ποιες υνθήκες οδηγούν τη δηµιουργία του νέου οικιµού; [3.52] Από ποιους δηµιουργείται ο οικιµός της Ερµούπολης; [3.52] ύ ν θ ε η Πώς δηµιουργείται ο οικιµός της Ερµούπολης; Ποιες αλλαγές προκαλούν οι πολεµικές επιχειρήεις την καθηµερινή ζωή των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της Επανάταης; 59
12. Η διακυβέρνηη Καποδίτρια Ο Ιωάννης Καποδίτριας αναλαµβάνει τη θέη του κυβερνήτη του νέου ελληνικού κράτους το 1827, µε ψήφιµα της Γ Εθνουνέλευης. Η κατάταη του κράτους που παραλαµβάνει είναι τραγική. Οι Έλληνες βλέπουν το πρόωπό του ένα ωτήρα και έ- χουν ιδιαίτερα µεγάλες προδοκίες απ αυτόν. Βαικός τόχος της πολιτικής του είναι να δηµιουργήει ένα ιχυρό κράτος µε αποτελεµατική διοίκηη και δυνατή οικονοµία. Γι αυτό το λόγο υγκεντρώνει όλες τις εξουίες το πρόωπό του για να δρα πιο αποτελεµατικά, όπως πιτεύει. Χρηιµοποιεί τους φόρους και τα δάνεια από το εξωτερικό για να αποκατατήει τις πολεµικές κατατροφές και να υλοποιήει τα χέδιά του. Ιδρύει Εθνική Τράπεζα για να βοηθήει τις επενδύεις, δίνει βάρος την ανάπτυξη του εµπορίου και της ναυτιλίας και οργανώνει τακτικό τρατό. Ο Ι. Καποδίτριας χρηιµοποιεί το κύρος και τη φήµη του για να προεγγίει και τις κυβερνήεις άλλων χωρών, κυρίως των Μεγάλων υνάµεων, ώτε αυτές να υποτηρίξουν τη χώρα του. Η υγκέντρωη των εξουιών το πρόωπό του αλλά και οι γενικότερες πολιτικές πρωτοβουλίες του προκαλούν την αντίδραη κάποιων πολιτικών οµάδων που βλέπουν να περιορίζεται η εξουία τους. Αυτοί οι πολιτικοί του αντίπαλοι ακούν αντιπολίτευη και οργανώνονται ταδιακά µε τόχο την ανατροπή του. Η κυβέρνηη του Ι. Καποδίτρια περνά πολλές κρίεις αλλά καταφέρνει να ξεπερνά τις δυκολίες. Το έργο του τα- µατά απότοµα µε τη δολοφονία του, το 1831, το Ναύπλιο. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ επενδύεις: χρηµατικά ποά που τοποθετούνται για να χρηµατοδοτήουν έργα υποδοµής και ανάπτυξης αντιπολίτευη: οργανωµένες οµάδες που είναι αντίθετες µε την κυβερνητική πολιτική 3.53 Ιωάννης Καποδίτριας (1776-1831) Εκείνο που µας τιµά περιότερο είναι να ζήουµε τη µνήµη των ανθρώπων Ποια είναι η µεγαλύτερη τιµή ύµφωνα µε τον Ι. Καποδίτρια; [3.53] 1821 1827 1828 1831 ο Ι. Καποδίτριας κυβερνήτης της Ελλάδας άφιξη του Ι. Καποδίτρια την Ελλάδα δολοφονία του Ι. Καποδίτρια 60
... µαθητεία την ιτορία Το Ναύπλιο, η πρώτη πρωτεύουα του ελληνικού κράτους Το Ναύπλιο τα χρόνια της Ελληνικής Επανάταης Αθήνα, Εθνικό Ιτορικό Μουείο 3.54 Παρατηρώ την πόλη του Ναυπλίου και περιγράφω την τοποθεία. [3.54] Ψήφιµα Αριθ. ΙΗ Η ΕΘΝΙΚΗ Γ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΥΝΕΛΕΥΣΙΣ [ ] Ψηφίζει Α Η πόλις του Ναυπλίου διορίζεται καθέδρα της Κυβερνήεως και της Βουλής. Β Η Κυβέρνηις οφείλει να µεταβή αµέως εις το Ναύπλιον, δια να ακολουθήη τας εργαίας της. Γ Η Βουλή θέλει υγκεντρωθή, όον τάχος, εκεί, δια να αρχίη να εκπληρώη τα χρέη της. Η Γ Εθνουνέλευη των Ελλήνων Ψηφίζει Α Η πόλη του Ναυπλίου ορίζεται έ- δρα της Κυβέρνηης και της Βουλής. Β Η Κυβέρνηη πρέπει να µεταβεί άµεα το Ναύπλιο, για να υνεχίει το έργο της. Γ Η Βουλή πρέπει να υγκληθεί εκεί το γρηγορότερο για να αρχίει το έργο της Εξεδόθη εν Τροιζήνι την 4 η Μαΐου 1827 3.55 Εκδόθηκε την Τροιζήνα,4 Μαΐου 1827 3.56 Πότε και πώς ορίζεται το Ναύπλιο ως πρωτεύουα του ελληνικού κράτους; [3.55] Αιτιολογώ την παρουία του κτιρίου της πρώτης Βουλής των Ελλήνων την πόλη του Ναυπλίου. [3.56] Το Βουλευτικό, το κτίριο της πρώτης Βουλής των Ελλήνων το Ναύπλιο. Πρόκειται για το «µεγάλο τζαµί», που κτίθηκε από τον Αγά-Παά το 1730 και διατηρείται ως ήµερα. ύ ν θ ε η Ποιες λειτουργίες του πολιτεύµατος υγκεντρώνονται το Ναύπλιο; Ποιο είναι το έργο της διακυβέρνηης του Ι. Καποδίτρια; 61
13. Η εκπαίδευη Με την έναρξη του Αγώνα, αναγνωρίζεται η µεγάλη ηµαία της εκπαίδευης για την οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη των Ελλήνων. Η οργάνωη της εκπαίδευης αποτελεί θέµα υζήτηης τόο ε τοπικές υνελεύεις όο και ε εθνουνελεύεις. Οι αποφάεις όµως που παίρνονται είναι δύκολο να εφαρµοτούν εξαιτίας της εµπόλεµης κατάταης. Μια από τις πρώτες αποφάεις είναι η ειαγωγή της αλληλοδιδακτικής µεθόδου διδακαλίας τα χολεία. Αποφαίζεται εκπαίδευη και για τα δυο φύλα και γίνεται προπάθεια να οργανωθεί ένα εκπαιδευτικό ύτηµα. Η έλλειψη χρηµάτων για την κατακευή χολικών κτιρίων, ο µικρός αριθµός δακάλων και κατάλληλων βιβλίων καθυτερεί την εφαρµογή των εκπαιδευτικών χεδιαµών. Παράλληλα, µε την εκπαίδευη αχολούνται εκτός από την κεντρική ιοίκηη και µε- µονωµένοι πολίτες, ηµαντικοί λόγιοι της εποχής, καθώς και ύλλογοι, ελληνικοί και ξένοι. Καταθέτουν χέδια για τη λειτουργία χολείων ε όλες τις βαθµίδες, εκδίδουν βιβλία, ακούν φιλανθρωπικό και πολιτιτικό έργο. Στα χρόνια του Καποδίτρια γίνεται µια ηµαντική προπάθεια για την οργάνωη της εκπαίδευης. Ιδρύονται αλληλοδιδακτικά χολεία για την πρωτοβάθµια εκπαίδευη και Ελληνικά χολεία για τη δευτεροβάθµια εκπαίδευη. Ιδρύεται το Πρότυπο και Κεντρικό Σχολείο για την εκπαίδευη των δακάλων των Ελληνικών και Αλληλοδιδακτικών χολείων, αντίτοιχα. Ο Καποδίτριας δείχνει το ενδιαφέρον του για την τεχνική και επαγγελµατική εκπαίδευη καθώς τέλνει ελληνόπουλα το εξωτερικό για να διδαχθούν τέχνες και ειάγει τη διδακαλία τεχνικών και επαγγελµατικών µαθηµάτων τα κρατικά εκπαιδευτικά ιδρύµατα. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ 3.57 αλληλοδιδακτική µέθοδος: διδακτική µέθοδος, κατά την οποία ο/η δάκαλος/α εκπαιδεύει τους/τις µεγαλύτερους/ες και ικανότερους/ες µαθητές/τριες και αυτοί/ές µε τη ειρά τους τους/τις υπόλοιπους/ες µαθητές/τριες εκπαιδευτικό ύτηµα: ο τρόπος οργάνωης της εκπαίδευης ενός κράτους αλληλοδιδακτικά χολεία: χολεία της τοιχειώδους (πρωτοβάθµιας) εκπαίδευης που εφαρµόζουν την αλληλοδιδακτική µέθοδο Ελληνικά χολεία: χολεία της µέης (δευτεροβάθµιας) εκπαίδευης ελληνικό χολείο αλληλοδιδακτικό χολείο Κάτοψη χολικού κτιρίου τα Μέγαρα Αττικής, 1831-1835 Παρατηρώ την πηγή [3.57] και αναφέρω τα χολεία που υτεγάζονται το χολικό κτίριο. Κρατικά εκπαιδευτικά ιδρύµατα τα χρόνια του Καποδίτρια Πολεµικό Ναύπλιο, 1828 Ορφανοτροφείο Αίγινα, 1829 Κεντρικό Αίγινα, 1829 Γεωργικό Τίρυνθα, 1829 Εκκληιατικό Πόρος, 1830 Πρότυπο Αίγινα, 1830 62
... µαθητεία την ιτορία Η πρωτοβάθµια εκπαίδευη τα χρόνια του Ι. Καποδίτρια Απόπαµα από επιτολή του Ι. Καποδίτρια προς τον φιλέλληνα Εϋνάρδο «Είµαι αποφαιµένος να τηρίξω την επανόρθωιν της Ελλάδος εις δυο µεγάλας βάεις, την εργαίαν και τη τοιχειώδη εκπαίδευιν» 3.58 Ποιο είναι το ενδιαφέρον του Ι. Καποδίτρια για την τοιχειώδη (πρωτοβάθµια) εκπαίδευη και πώς εκδηλώνεται; [3.58] & [3.59] Απόπαµα από επιτολή του Ι. Καποδίτρια προς τον Α. Κοραή (1829): «Η δηµόια εκπαίδευις δεν είναι δυνατόν να κατακευαθή όον ταχέως και αι χρείαι το απαιτούι και ηµείς το επιθυµούµεν. [ ] Συνετήθηαν δε [ ] πολλά αλληλοδιδακτικά χολεία, και ήδη περί τα 6.000 πτωχά παιδία αναγιγνώκουι, γράφουι και αριθ- µούι. 3.59 Η δηµόια εκπαίδευη δεν είναι δυνατό να λειτουργήει τόο γρήγορα όο οι ανάγκες το απαιτούν και εµείς το επιθυµούµε. Ιδρύθηκαν πολλά αλληλοδιδακτικά χολεία και ήδη περίπου 6000 φτωχά παιδιά µαθαίνουν, ανάγνωη, γραφή και αριθµητική. Αριθµός µαθητών και µαθητριών, ε κάποια αλληλοδιδακτικά χολεία* το 1829 µαθητές µαθήτριες Ηπειρωτική Ελλάδα 641 74 Νηιά Αιγαίου 1281 288 Σύνολο 1922 362 *Περιλαµβάνονται µόνο τα χολεία για τα οποία διαώζονται τοιχεία Πηγή: Ζιώγου-Καρατεργίου Σ., Η εκπαίδευη των κοριτιών 1830-1893, Αθήνα 1986,. 48-49 3.60 Συγκρίνω τον αριθµό των µαθητών και των µαθητριών ε αλληλοδιδακτικά χολεία κατά το 1829. [3.60] «Κατά την καποδιτριακή περίοδο, [ ] αρχίζουν να ι- δρύονται και χωριτά χολεία για κορίτια ε ατικές περιοχές. Είναι ενδεικτική, το 1829, η απόφαη του δήµου Ερµούπολης να ιδρυθεί ιδιαίτερο χολείο για τα κορίτια που υνεκπαιδεύονταν µε τα αγόρια το αλληλοδιδακτικό [ ] Ως τόχος του χολείου προβάλλεται η εξάκηη των µαθητριών τα εργόχειρα...» Φουρναράκη Ε., Εκπαίδευη και αγωγή των κοριτιών. Ελληνικοί προβληµατιµοί (1830-1910). Ένα Ανθολόγιο, Αθήνα 1987,. 17 Για ποιους λόγους ιδρύονται χωριτά αλληλοδιδακτικά χολεία για τα κορίτια; [3.62] 3.62 «Το 1830 αρχίζει να λειτουργεί αλληλοδιδακτικό χολείο θηλέων και την Αίγινα µε 32 µαθήτριες, που ίδρυε και υντηρούε, για µικρό διάτηµα, η «ούκια της Πλακεντίας», η γνωτή φιλελληνίδα Σοφία ντε Μαρµπουά. [ ] Από τον Οκτώβριο του 1830 [ ] τα έξοδα του χολείου άρχιε να πληρώνει η κυβέρνηη, γεγονός που µας επιτρέπει να υµπεράνουµε ότι το χολείο της Αίγινας είναι το πρώτο δηµόιο αλληλοδιδακτικό χολείο θηλέων της χώρας.» Ζιώγου-Καρατεργίου Σ., Η εκπαίδευη των κοριτιών 1830-1893, Αθήνα 1986,. 51-52 Ποιοι βοηθούν την ίδρυη και τη λειτουργία αλληλοδιδακτικών χολείων για τα κορίτια; [3.61] & [3.62] ύ ν θ ε η 3.61 Ποια είναι η κατάταη της εκπαίδευης τα χρόνια της Ελληνικής Επανάταης; Ποιο είναι το εκπαιδευτικό έργο του Ι. Καποδίτρια; 63
14. Οι τελικές ρυθµίεις του ελληνικού ζητήµατος Με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, το 1830, η Ελλάδα αναγνωρίζεται ως κράτος ανεξάρτητο και κυρίαρχο. Ο καθοριµός των υνόρων, το πολίτευµα και το πρόωπο του ηγεµόνα του νέου κράτους παραµένουν ηµαντικά ζητήµατα που πρέπει να επιλυθούν. Οι Μεγάλες υνάµεις µε µια νέα Συνθήκη το Λονδίνο, το 1832, αναγορεύουν τον Όθωνα βαιλιά της Ελλάδας. Ταυτόχρονα, ορίζονται Εγγυήτριες υνάµεις του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Η Ελλάδα αποκτά έτι τις προϋποθέεις για την αναγνώριή της από τα άλλα κράτη. Σύνταγµα δεν παραχωρείται το νέο κράτος και αυτό δυαρετεί ιδιαίτερα τις πολιτικές δυνάµεις του τόπου και τις φέρνει αντιµέτωπες µε το Παλάτι τα επόµενα χρόνια. Η οριτική ρύθµιη για τα ύνορα του νέου κράτους γίνεται, µετά από έντονες διπλωµατικές προπάθειες, µε το Πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1832. Οι Μεγάλες υνά- µεις λαµβάνουν υπόψη τους και τις εδαφικές διεκδικήεις της ελληνικής πλευράς και τα ύνορα ορίζονται µεταξύ του Αµβρακικού και του Παγαητικού κόλπου. Το νέο κράτος περιλαµβάνει τη Ρούµελη, την Πελοπόννηο, την Εύβοια, τις Σποράδες και τις Κυκλάδες. Η χάραξη των υνόρων γίνεται αποδεκτή από την οθωµανική αυτοκρατορία, η οποία αποζηµιώνεται µε ένα µεγάλο ποό για την παραχώρηη εδαφών το νεούτατο κράτος. Στις αρχές του 1833, ο βαιλιάς Όθωνας καταφθάνει την Ελλάδα και αναλαµβάνει τη διακυβέρνηη του κράτους. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ Εγγυήτριες υνάµεις: η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωία, οι χώρες που είναι υπεύθυνες για την τήρηη των όρων της Συνθήκης εδαφικές διεκδικήεις: οι περιοχές, τα εδάφη που ζητάει ένα κράτος ή µια οµάδα. Εδώ, το ελληνικό κράτος 3.63 Συνθήκη του Λονδίνου (1832) Οι εκπρόωποι των Μεγάλων υνάµεων αποφαίζουν για τα ύνορα του ελληνικού κράτους. Τοιχογραφία Αθήνα, Βουλή των Ελλήνων Παρατηρώ την πηγή και αναφέρω ποιο είναι το θέµα που απαχολεί τους εκπροώπους των Μεγάλων υνάµεων. [3.63] Μάρτιος 1829 Πρωτόκολλο του Λονδίνου αυτονοµία µε τουρκική επικυριαρχία Φεβρουάριος 1830 Πρωτόκολλο του Λονδίνου κατάπαυη εχθροπραξιών, ανεξάρτητο ελληνικό κράτος µε κληρονοµικό βαιλιά. Σύνορα, Σπερχειός - εκβολές Αχελώου Μάιος, Αύγουτος 1832 Πρωτόκολλα του Λονδίνου ανεξάρτητο ελληνικό κράτος µε βαιλιά τον Όθωνα. Σύνορα Παγαητικού- Αµβρακικού 64
... µαθητεία την ιτορία ιαµόρφωη των υνόρων του πρώτου ελληνικού κράτους Απόπαµα από το υπόµνηµα του κυβερνήτη Ι. Καποδίτρια προς τους προξένους των τριών Μεγάλων υνάµεων τη ιάκεψη του Πόρου (1828) για τη χάραξη των ελληνικών υνόρων: «Και όµως η τοιαύτη οροθεία ήθελε παραδώει εις τους Τούρκους επαρχίας, το πλείτον και χρηιµώτατον µέρος των κατοίκων εχούας εξ Ελλήνων. Και επειδή εκ τούτων πολλοί ήδη και ήµερον υτρατεύονται εν Ελλάδι, [ ] πώς οι αδερφοί αυτών οι πέραν µένοντες ήθελαν υποφέρει του λοιπού ή νο- µίζει υποφερτήν την Τουρκικήν δεποτείαν; Αν πάλιν αθρόους δεχθώµεν αυτούς εις την Ελληνικήν χώραν, θέλοµεν άρα δυνηθή να τους κρατήωµεν εις τα υπό της υνθήκης κεχαραγµένα όρια;» 3.64 Και όµως αυτή η ρύθµιη των υνόρων παραδίδει τους Τούρκους επαρχίες που το µεγαλύτερο µέρος τους κατοικείται από Έλληνες. Και επειδή πολλοί απ αυτούς, ακόµα και ήµερα, υµµετέχουν τις πολεµικές επιχειρήεις την Ελλάδα, [ ] πώς άραγε οι αδελφοί τους που µένουν εκτός υνόρων θα υποφέρουν την τουρκική τυραννία από δω και πέρα; Αν πάλι τους δεχθούµε όλους αυτούς το ελληνικό κράτος, θα καταφέρουµε να τους κρατήουµε µέα τα ύνορα που ορίζονται από τη Συνθήκη; Ποιες είναι οι αντιρρήεις του Ι. Καποδίτρια τη ρύθµιη των ελληνικών υνόρων; [3.64] 3.65 3.66 Χάρτης των περιοχών που διεκδικεί ο Ι. Καποδίτριας ύµφωνα µε το Υπόµνηµά του (1828) Τα όρια του ελληνικού κράτους ύµφωνα µε το Πρωτόκολλο του Λονδίνου (Αύγουτος 1832) Παρατηρώ το χάρτη και αναφέρω τις περιοχές που διεκδικεί ο Ι. Καποδίτριας. [3.65] Ποιες περιοχές απ αυτές που διεκδικεί ο Ι. Καποδίτριας δεν περιλαµβάνονται το πρώτο ελληνικό κράτος; [3.65] & [3.66] ύ ν θ ε η Ποιες περιοχές περιλαµβάνονται τα ύνορα του ελληνικού κράτους το 1832; Ποιες είναι οι τελικές ρυθµίεις του ελληνικού ζητήµατος; 65
Η Μεγάλη Επανάταη H ελληνική Επανάταη του 1821 εντάεται τις µεγάλες ευρωπαϊκές επανατατικές κινήεις που αντιδρούν τα παλαιά, αντιδηµοκρατικά καθετώτα και την Ιερή Συµµαχία. Προετοιµάζεται από τη Φιλική Εταιρεία κι εµπνέεται από τις ιδέες του Νεοελληνικού ιαφωτιµού για ελευθερία, δικαιούνη και εθνική ανεξαρτηία. Με την έναρξη του Αγώνα της Ανεξαρτηίας εµφανίζεται η ανάγκη πολιτικής και τρατιωτικής οργάνωης των επανατατηµένων Ελλήνων, προκειµένου να εδραιωθεί και να αναγνωριθεί η επανάταη. Συγκροτούνται εθνουνελεύεις, ψηφίζονται Συντάγµατα, δηµιουργείται κεντρική Αρχή, οργανώνεται τακτικός τρατός, δίπλα τα άτακτα ώµατα που προϋπάρχουν. Το έργο που γίνεται είναι πολύ ηµαντικό. Οι ανταγωνιµοί όµως ανάµεα ε διαφορετικές κοινωνικές οµάδες που διεκδικούν την πολιτική εξουία και τον έλεγχο των πολεµικών επιχειρήεων δεν αργούν να εµφανιτούν. Σε αρκετές περιπτώεις, οι ανταγωνιµοί αυτοί οδηγούν και ε εµφύλιες υγκρούεις. Οι νικηφόρες πολεµικές επιχειρήεις του Α- γώνα, από το πρώτο έτος της Επανάταης, ε- πιτρέπουν τους επανατατηµένους Έλληνες να ελέγχουν την Πελοπόννηο, τη Στερεά Ελλάδα και µερικά νηιά του Αιγαίου. Οι περιοχές αυτές θα αποτελέουν και τα πρώτα ύνορα του νεούτατου ελληνικού κράτους. Κατά τη διάρκεια του επτάχρονου πολέµου η 3.67 Σφραγίδες του Εκτελετικού και του Βουλευτικού, οργάνων της Κεντρικής ιοίκηης του Αγώνα Επανάταη καταγράφει µεγάλες ηρωικές τιγµές αλλά και ηµαντικές ήττες. Την κρίι- µη τιγµή, όταν ο αγώνας των Ελλήνων για την ανεξαρτηία τους κινδυνεύει οβαρά, οι Μεγάλες υνάµεις αποφαίζουν να επέµβουν υπέρ των επανατατηµένων Ελλήνων. Αναγκάζουν την Οθωµανική Αυτοκρατορία να υποχωρήει και να αναγνωρίει την ελληνική ανεξαρτηία, ε ένα όµως περιοριµένο εδαφικά κράτος. Ο Αγώνας της Ανεξαρτηίας αναδεικνύει ηµαντικές πολιτικές και τρατιωτικές µορφές. Ανάµεά τους είναι ο Ιωάννης Καποδίτριας, που γίνεται και ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας. Ο Ι. Καποδίτριας προπαθεί να οργανώει πολιτικά και τρατιωτικά το νέο κράτος. Το έργο του όµως διακόπτεται από τη δολοφονία του. Κατάταη αναρχίας επικρατεί έως την άφιξη του βαιλιά Όθωνα, το 1833. Η Ελληνική Επανάταη ξεκινά µε µεγάλες φιλοδοξίες και ηµαντικές επιτυχίες. Σε ύντοµο χρονικό διάτηµα εδραιώνεται. οκιµάζεται από τις δυκολίες του απελευθερωτικού πολέµου, τις εµφύλιες διαµάχες, την έλλειψη πόρων και ουιατικής διπλωµατικής βοήθειας από το εξωτερικό. Το αποτέλεµά της είναι ένα µικρό, κυρίαρχο και ανεξάρτητο από την Οθωµανική Αυτοκρατορία ελληνικό κράτος. απαντώ για τη ηµαία των ιτορικών όρων: Νεοελληνικός ιαφωτιµός µύηη γερουία Εθνουνέλευη τοπικά κέντρα εξουίας φιλελληνιµός εξάρτηη Μεγάλες υνάµεις ανεξαρτηία εδαφική ακεραιότητα ελλαδικός χώρος κοινωνικές οµάδες τη Μεγάλη Επανάταη 66
Η Ελλάδα ανεξάρτητο κράτος 4 Το ελληνικό κράτος είναι το πρώτο ανεξάρτητο κράτος που δηµιουργείται τη βαλκανική χερόνηο. Στην ενότητα αυτή γνωρίζουµε τα βαικά ζητήµατα που αντιµετωπίζει η Ελλάδα κατά τη διάρκεια του 19 ου αιώνα και υγκεκριµένα από το 1833 έως την αρχή του 20 ού αιώνα. Τα κεφάλαια της ενότητας: 4.1 Ε Ν Ο Τ Η Τ Α 1. Το πολίτευµα 2. Το εθνικό ζήτηµα 3. Οι χέεις της Ελλάδας µε τους άλλους 4. Οικονοµία και εκυγχρονιτικά έργα 5. Κοινωνία και κράτος 6. Η καθηµερινή ζωή 7. Καλλιτεχνική και πνευµατική ζωή Χάρτης της βαλκανικής χερονήου κατά το 1833 Το ερώτηµα της ενότητας: Ποια ηµερινά βαλκανικά κράτη δεν εµφανίζονται το χάρτη; [4.1] Ποια είναι τα κυριότερα ζητήµατα που αντιµετωπίζει το ελληνικό κράτος κατά το 19 ο αιώνα; 1833 1862-1863 1912 1821-1828: Ελληνική Επανάταη 1828-1831: Ο Ι. Καποδίτριας κυβερνήτης της Ελλάδας 1831-1833: Περίοδος αναρχίας 1833-1862: περίοδος Αντιβαιλείας & βαιλείας του Όθωνα υγκρότηη του κράτους οργάνωη εκδηµοκρατιµός εδαφική επέκταη ατικοποίηη εκυχρονιµός 1863-1912: περίοδος βαιλείας Γεωργίου Α 67
1. Το πολίτευµα Με την Επανάταη του 1821, οι Έλληνες διεκδικούν την ελευθερία τους αλλά και τη δηµιουργία ύγχρονου δηµοκρατικού κράτους. Με την άφιξη του Όθωνα επιβάλλεται όµως πολίτευµα απόλυτης µοναρχίας. Όλες οι εξουίες ακούνται αρχικά από τους Bαυαρούς που υνοδεύουν τον ανήλικο βαιλιά Όθωνα και ορίζονται αντιβαιλείς µέχρι την ενηλικίωή του, το 1835. Συγκεντρώνονται τη υνέχεια το πρόωπο του βαιλιά Όθωνα ο οποίος κυβερνά χωρίς Σύνταγµα. Η εξέλιξη του πολιτεύµατος είναι αποτέλεµα διεκδικήεων και αγώνων. Με το Κίνηµα της 3 ης Σεπτεµβρίου του 1843 το ελληνικό κράτος αποκτά Σύνταγµα και το πολίτευµά του γίνεται υνταγµατική µοναρχία. εν λείπουν όµως οι βαιλικές παρεµβάεις που παραβιάζουν τη υνταγµατική λειτουργία. Ακολουθούν λαϊκές εξεγέρεις που κορυφώνονται µε την έξωη του Όθωνα, το 1862. Τον Όθωνα διαδέχεται ο πρίγκιπας της ανίας Γεώργιος Γκλύξµπουργκ. Την εκθρόνιη του Όθωνα και την άφιξη του νέου βαιλιά ακολουθούν εκλογές και ψήφιη νέου πιο δηµοκρατικού- υντάγµατος που θεπίζει το πολίτευµα της βαιλευοµένης δη- µοκρατίας. Οι εξουίες του βαιλιά περιορίζονται και τη διακυβέρνηη της χώρας ακεί η κυβέρνηη. Παρ όλα αυτά, ο βαιλιάς Γεώργιος ο Α υνεχίζει να παρεµβαίνει και να εµποδίζει τη λειτουργία του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Στις αρχές του 20 ού αιώνα, µετά από τις κινητοποιήεις του 1909, το Σύνταγµα τροποποιείται και γίνεται πιο δηµοκρατικό. Τερµατίζεται έτι µια µακρά περίοδος αγώνων για τον εκδηµοκρατιµό του πολιτεύµατος. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ απόλυτη µοναρχία: πολίτευµα όπου όλες οι εξουίες υγκεντρώνονται το πρόωπο του µονάρχη, ο οποίος κυβερνά χωρίς Σύνταγµα αντιβαιλείς: αυτοί που κυβερνούν τη θέη του βαιλιά υνταγµατική µοναρχία: πολίτευµα όπου η εξουία του βαιλιά ελέγχεται τη βάη ενός Συντάγµατος έξωη: η εκδίωξη ενός µονάρχη, η α- ποµάκρυνή του από το θρόνο αρχή της δεδηλωµένης: η ανάθεη χηµατιµού της κυβέρνηης το κόµµα που έχει τις περιότερες έδρες τη βουλή Κίνηµα το Γουδί: τρατιωτική εξέγερη που γίνεται το 1909 µε τόχο την εξυγίανη και τη δηµοκρατικότερη διακυβέρνηη της χώρας Εφηµερίς της Κυβερνήεως, αρ.5/18.3.1844 Ποιο κείµενο δηµοιεύεται την Εφηµερίδα της Κυβερνήεως; [4.2] Ποιος είναι ο τίτλος που αποδίδεται τον Όθωνα; [4.2] 4.2 1833: άφιξη του Όθωνα 1843: Κίνηµα της 3 ης Σεπτεµβρίου 1862: «έξωη» του Όθωνα 1875: «αρχή της δεδηλωµένης» 1909: Κίνηµα το Γουδί 1833-1844: απόλυτη µοναρχία 1844-1864: υνταγµατική µοναρχία 1864 - βαιλευοµένη δηµοκρατία 1844: η Ελλάδα αποκτά Σύνταγµα 1864: νέο Σύνταγµα 68
... µαθητεία την ιτορία Ι. Πολιτικές διεκδικήεις 1843-1862 Το Κίνηµα της 3 ης Σεπτεµβρίου 1843 Λαϊκή λιθογραφία 4.3 Σε ποιο πολιτικό γεγονός αναφέρεται η πηγή; [4.3] Ποιες οµάδες πληθυµού απεικονίζονται; [4.3] «Τα δεινά της Πατρίδος έπαυαν. Άπααι αι ε- παρχείαι και η Πρωτεύουα υνενωθείαι µετά του Στρατού έθεαν τέρµα εις αυτά. Ως κοινή δε απόφαις του Ελληνικού Έθνους ολοκλήρου κηρύττεται και ψηφίζεται. Η Βαιλεία του Όθωνος ΚΑΤΑΡΓΕΙΤΑΙ. Η αντιβαιλεία της Αµαλίας ΚΑΤΑΡΓΕΙΤΑΙ.» Έκτακτο παράρτηµα εφηµ. Φως, (10 & 12-10.1862) 4.4 Οι δυτυχίες της πατρίδας τέλειωαν. Όλες οι επαρχίες και η πρωτεύουα ενώθηκαν µε το τρατό και έβαλαν τέρµα αυτές. Με κοινή απόφαη του ελληνικού έθνους διακηρύεται και ψηφίζεται: Καταργείται η βαιλεία του Όθωνα. Καταργείται η αντιβαιλεία της Αµαλίας. Σε ποια πολιτικά γεγονότα αναφέρεται η πηγή; [4.4] «Οι παίκτες που παίρνουν µέρος το κοινοβουλευτικό παιχνίδι είναι προφανείς: είναι το τέµµα, τα τρία λεγόµενα «ξενικά» κόµµατα (το «Αγγλικό», το «Γαλλικό» και το «Ρωικό») και είναι επίης, και οι τρεις πρεβείες των αντιτοίχων προτάτιδων Μεγάλων υνάµεων.» ιαµαντούρος Π.Ν., «Η εγκαθίδρυη του κοινοβουλευτιµού την Ελλάδα και η λειτουργία του κατά το 19 ο αιώνα», το Όψεις της ελληνικής κοινωνίας του 19 ου αιώνα, Αθήνα 1984,. 62 4.5 Βρίκω άλλους όρους για το «τέµ- µα». [4.5] Ποια είναι τα πολιτικά κόµµατα της εποχής; [4.5] Ποιες είναι οι Μεγάλες υνάµεις; [4.5] 69
ΙΙ. Το κίνηµα το Γουδί... µαθητεία την ιτορία 4.6 Ποια υγκέντρωη εικονίζεται; [4.6] Παρατηρώ τις αλλαγές τη ύνθεη των υγκεντρωµένων, ε χέη µε την πηγή [4.3]. 4.7 14 Σεπτεµβρίου 1909, το υλλαλητήριο για την υποτήριξη των αιτηµάτων του Στρατιωτικού Συνδέµου Λαϊκή εικόνα 4.8 Από το πρόγραµµα του Στρατιωτικού Συνδέµου (Κίνηµα το Γουδί) «Ο διάδοχος του θρόνου και οι βαιλόπαιδες να απέχουν από τη διοίκηη του τρατού και του ναυτικού. [...] Η χώρα να διοικείται µε έντιµο τρόπο και η δικαιούνη να απονέµεται [ ] µε ιότητα, η εκπαίδευη να είναι χρήιµη για «τον πρακτικόν βίον» και τις τρατιωτικές ανάγκες της χώρας, η ζωή, η τιµή και η περιουία των πολιτών να είναι εξαφαλιµένες και τέλος να βελτιωθεί η οικονοµία της χώρας» Λαϊκή εικόνα για το Κίνηµα το Γουδί Με ποιον τρόπο απεικονίζει ο δηµιουργός το πολιτικό γεγονός το οποίο αναφέρεται η πηγή; [4.8] Ποιες οµάδες πληθυµού υµµετέχουν αυτό το γεγονός, ύµφωνα µε την πηγή; [4.8] Ποια είναι τα αιτήµατα του Στρατιωτικού Συνδέµου; [4.7] ύ ν θ ε η Πώς εξελίεται το πολίτευµα την Ελλάδα κατά τη διάρκεια του 19 ου και τις αρχές του 20 ού αιώνα; Ποια είναι τα κινήµατα που χαρακτηρίζουν την πολιτική ζωή του ελληνικού κράτους την ίδια περίοδο; 70
2. Το εθνικό ζήτηµα Με τη δηµιουργία του ελληνικού κράτους, µεγάλο µέρος των εδαφών που οι Έλληνες θεωρούν ελληνικά µένουν εκτός ελληνικών υνόρων. Έτι, τα ύνορα θεωρούνται προωρινά και η επέκταή τους γίνεται εθνικός τόχος. Η πολιτική ζωή της χώρας καθορίζεται από τον εθνικό αυτό τόχο που παίρνει, το 1844, το όνοµα της Μεγάλης Ιδέας. Η επίτευξη του εθνικού τόχου είναι δύκολη τις υνθήκες του 19 ου αιώνα. Το ελληνικό κράτος έχει πολλές προδοκίες αλλά περιοριµένες οικονοµικές, διπλωµατικές και τρατιωτικές δυνατότητες. Οι ελληνικοί πληθυµοί είναι αλλού αµιγείς και αλλού διάπαρτοι ε µεγάλο µέρος της οθωµανικής επικράτειας. Η προάρτηη των εδαφών αυτών, τα οποία κατοικούν και άλλοι πληθυµοί που δεν είναι ελληνικοί, προκαλεί ανταγωνιµούς. Οι Μεγάλες υνάµεις, από τις οποίες το ελληνικό κράτος είναι πολιτικά και οικονοµικά εξαρτηµένο, έ- χουν αποφαιτικό ρόλο τη ρύθµιη των εθνικών ζητηµάτων. Παρά τις δυκολίες, οι Έλληνες προπαθούν να επιτύχουν τον εθνικό τους τόχο µε δυο βαικά τρόπους: α. Με τη διάδοη των ελληνικών γραµµάτων και την ενίχυη της ελληνικότητας των περιοχών που παραµένουν αλύτρωτες. β. Με την προφυγή τα όπλα. Εξεγέρεις και επανατάεις µαρτυρούν την επιθυµία των Ελλήνων να διεκδικήουν την ένταξή τους το ελληνικό εθνικό κράτος. Η εθνική ολοκλήρωη γίνεται ταδιακά κατά τη διάρκεια του 19 ου αιώνα και υνεχίζεται και τον επόµενο αιώνα. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ 4.9 Μεγάλη Ιδέα: η ελληνική εθνική ιδέα, για την επέκταη των υνόρων και την απελευθέρωη των αλύτρωτων Ελλήνων προάρτηη: η ένταξη εδαφών τα ύνορα του κράτους αλύτρωτες: οι περιοχές που παρέµεναν εκτός ελληνικών υνόρων. Οι πληθυµοί τους ονοµάζονται «αλύτρωτοι» και το ζήτηµα «αλυτρωτιµός» εθνική ολοκλήρωη: η ενωµάτωη των ελληνικών πληθυµών τα ύνορα του εθνικού κράτους Χάρτης επέκταης των ελληνικών υνόρων 1832-1947 Ποια είναι τα τάδια της εθνικής επέκταης κατά τη διάρκεια του 19 ου αιώνα; [4.9] 1864: Ένωη των Επτανήων 1881: προάρτηη Θεαλίας & τµήµατος της Ηπείρου 1897: ελληνοτουρκικός πόλεµος 1854: εξεγέρεις ε Θεαλία & Ήπειρο 1866-1869: Κρητική Επανάταη 1904-1908: Μακεδονικός Αγώνας 1905: Επανάταη Θέριου Κρήτης 1861: ίδρυη «Φιλολογικού Συλλόγου Κωνταντινουπόλεως» 1869: Ίδρυη «Συλλόγου προς διάδοιν των Ελληνικών Γραµµάτων» την Αθήνα 71
... µαθητεία την ιτορία Ι. Εθνικά ύνορα και Αλυτρωτιµός «Λοιπόν πολλοί λαοί βρίκονται γύρω µας. Κι επειδή ξέρουν πως η Τουρκία γρήγορα θ' αναγκαθεί να φύγει [ ] όλοι αυτοί οι λαοί κυττάζουν ποιος να πρωτοαρπάξει τους τόπους που φεύγοντας θ' αφήουν οι Τούρκοι. Και οι τόποι αυτοί είναι η Ήπειρος, η Μακεδονία, η Θράκη, η Αλβανία και η παλιά Σερβία. Από τους τόπους αυτούς οι τρεις πρώτοι είναι ελληνικοί» Ίων ραγούµης, Προκήρυξη τους κλαβωµένους και τους ελευθερωµένους Έλληνες, 1908 4.10 Όνοµα: Ίων Επώνυµο: ραγούµης Ιδιότητα: Ανώτατος διπλωµατικός υπάλληλος του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας. Συµµετέχει ενεργά τον Μακεδονικό Αγώνα. Βρίκω το δηµιουργό της πηγής. [4.10] Εντοπίζω το χρόνο της δηµιουργίας της πηγής. [4.10] Υπογραµµίζω τα τοιχεία που µαρτυρούν την εθνικότητα του δηµιουργού της πηγής. [4.10] Βρίκω το χάρτη [4.9] τις περιοχές τις οποίες αναφέρεται ο δηµιουργός της πηγής. [4.10] Σε ποιες κατηγορίες Ελλήνων απευθύνεται ο δηµιουργός της πηγής; [4.10] Συχετίζω το περιεχόµενο της µαρτυρίας µε την ταυτότητα του δηµιουργού της. [4.10] Πληθυµός Θεαλίας κατά το 1881 4.11 Χριτιανοί 266.688 Μουουλµάνοι 24.165 Εβραίοι 3.140 Σύνολο 293.993 Πηγή: Επίηµες τατιτικές του Ελληνικού κράτους Ποιοι είναι οι πληθυµοί που κατοικούν τη Θεαλία και πώς ορίζονται; [4.11] Ποια είναι η πηγή αυτών των πληροφοριών; [4.11] 4.12 4.13 Σχολεία τα βιλαέτια Θεαλονίκης και Μονατηρίου, 1903 998 561 49 53 ελληνικά βουλγαρικά ρουµανικά ερβικά Αριθµός µαθητών & µαθητριών που φοιτούν τα χολεία Η διοικητική διαίρεη του γεωγραφικού χώρου της Μακεδονίας κατά την οθωµανική περίοδο 59.640 18.311 2002 1674 ελληνικά βουλγαρικά ρουµανικά ερβικά Πηγή: Instituto Geografiko de Agostini Τι µαρτυρεί ο αριθµός των χολείων και των µαθητών/τριών; [4.12], [4.13] Οι περιοχές που είναι κοντά τα ελληνικά ύνορα του 1864 & του 1881 [4.9] κατοικούνται µόνο από ελληνικούς πληθυµούς; [4.10], [4.11], [4.12], [4.13] 72
... µαθητεία την ιτορία ΙΙ. Ο Μακεδονικός Αγώνας 1904-1908 Ο Χαρίλαος Τρικούπης αναφέρει (1880): «όταν έλθη ο µέγας πόλεµος η Μακεδονία θα γίνη ελληνική ή βουλγαρική κατά τον νικήαντα. Αν την λάβωιν οι Βούλγαροι δεν αµφιβάλλω ότι θα είναι ικανοί να εκλαβίωι τον πληθυµόν µέχρι των θεαλικών υνόρων. Αν ηµείς την λάβωµεν, θα τους κάνωµεν ό- λους Έλληνας» Ποιοι διεκδικούν την Μακεδονία, ύµφωνα µε την πηγή; [4.14] 4.14 «Η τελική αυτή φάη του Μακεδονικού Αγώνα, που είναι και η γνωτότερη, κράτηε τέερα χρόνια, από το 1904 ως το 1908.» Dakin D., Μακεδονικός Αγώνας, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1985,. 7 4.15 Ποια είναι η κύρια φάη του Μακεδονικού Αγώνα και πόο διαρκεί; [4.15] O Παύλος Μελάς προς το µητροπολίτη Κατοριάς (1903): "Οι ένδεκα Κρήτες ους ας τέλλοµεν, είναι τέλειοι τύποι πολεµιτών [ ] είµαι βέβαιος, ότι θα ενιχύωιν καταπληκτικώς τον αγώνα ας.» 4.17 Πώς υµµετέχουν οι Κρήτες τον Μακεδονικό Αγώνα; [4.17] 4.18 4.16 Παύλος Μελάς (1870-1904) Αξιωµατικός του ελληνικού τρατού, η ηµαντικότερη µορφή του Μακεδονικού Αγώνα. Αναλαµβάνει το 1904 τη υγκρότηη ένοπλων ωµάτων και ορίζεται διοικητής των α- ντάρτικων ελληνικών δυνάµεων τη υτική Μακεδονία. Σκοτώνεται το χωριό Στάτιτα της Κατοριάς, τις 13 Οκτωβρίου 1904. Ο θάνατός του υγκινεί τους Έλληνες και προκαλεί κινητοποίηη υπέρ του Μακεδονικού Αγώνα. Ποια είναι η υµβολή του Π. Μελά το Μακεδονικό Αγώνα; [4.16] Ποιοι απεικονίζονται; [4.18] Περιγράφω την εµφάνιή τους. [4.18] Το ώµα µακεδονοµάχων του Κ. Μαζαράκη (καπετάν Ακρίτας) το Βέρµιο ύ ν θ ε η Πώς εξελίεται η εδαφική ολοκλήρωη του ελληνικού κράτους κατά τη διάρκεια του 19 ου αιώνα; Από ποιους παράγοντες καθορίζεται; 73