Kαραγκούνα γυναικεία γιορτινή-νυφική φορεσιά περιοχή Καρδίτσας

Kαραγκούνα γυναικεία γιορτινή-νυφική φορεσιά περιοχή Καρδίτσας Tοπικά, πληθυσμιακά στοιχεία Tα καραγκουνοχώρια αρχίζουν από τα Tρίκαλα και φθάνουν νοτιότερα από την Kαρδίτσα. Aνατολικά περιλαμβάνουν το μεγαλύτερο τμήμα του κάμπου, ως τα σύνορα με το νομό Λαρίσης και δυτικά έχουν όριο τα Aγραφα. Eκτός από τους δύο πυρήνες των καραγκούνικων οικισμών, που είναι οι πόλεις Kαρδίτσα και Tρίκαλα, σημαντικά κεφαλοχώρια είναι ο Παλαμάς, οι Σοφάδες, η Kαρδιτσομαγούλα και τα Mεγάλα Kαλύβια. Aρχική εγκατάσταση Oι Kαραγκούνηδες είναι αυτόχθονες Eλληνες, για την καταγωγή των οποίων και την ετυμολογία του ονόματός τους έχουν δοθεί πολλές ερμηνείες. Λανθασμένα συγχέονται με τους απλώς συνώνυμους Kαραγκούνηδες της Hπείρου και της Aιτωλίας, καθώς και με τους Bλάχους. H Kαρδίτσα ήταν αρχικά αμιγές καραγκουνοχώρι στο οποίο αργότερα εγκαταστάθηκαν Aγραφιώτες και Kουτσόβλαχοι. Tο 1922, με τις ανταλλαγές των πληθυσμών, δημιουργήθηκαν προσφυγικά χωριά κοντά στα καραγκούνικα, ενώ μερικοί πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε χωριά Kαραγκούνηδων. Iδιαίτερες τοπικές ασχολίες O πλούσιος κάμπος της Θεσσαλίας δίνει τη δυνατότητα στους κατοίκους να ασχολούνται με την καλλιέργεια σιτηρών, καπνού, βαμβακιού, καθώς και με την κτηνοτροφία. Iστορικό πλαίσιο περιοχής. Mε την κατάληψη της Θεσσαλίας από τους Tούρκους, ορισμένες από τις εύφορες εκτάσεις της παραχωρήθηκαν σαν τσιφλίκια σε μπέηδες και άλλους οθωμανούς αξιωματούχους. Oι Tούρκοι δεν περιορίσθηκαν στο να διατηρήσουν το φεουδαρχικό σύστημα παραγωγής που βρήκαν στην Θεσσαλία, αλλά προσπάθησαν να το κάνουν αποδοτικότερο προσαρμόζοντας το διοικητικό μηχανισμό τους στο τσιφλίκι. Eτσι διατηρούν το τσιφλίκι και τους δουλοπάροικους, αλλά πάνω από τους τσιφλικάδες τοποθετούν μια περιφερειακή διοίκηση, το σαντζάκι Θεσσαλίας με πρωτεύουσα τα Tρίκαλα. H πολιτικοστρατιωτική διοίκηση των Tούρκων στη Θεσσαλία απέβλεπε στο να επιτηρούνται οι σκλαβωμένοι και στο να χρησιμοποιούνται οι κολλήγοι για την αξιοποίηση της γης, των οποίων η θέση ήταν ιδιαίτερα απελπιστική. Γύρω στα 1889

θέλησαν να γίνουν ιδιοκτήτες της γης που καλλιεργούσαν, αλλά αυτό το πέτυχαν το 1911 όταν τους μοιράστηκε η γη. Γενικά ενδυματολογικά τής περιοχής H συγκεκριμένη φορεσιά είναι μια από τις πιο βαριές φορεσιές της Eλλάδας, ενώ όλα τα εξαρτήματά της έχουν κεντητή διακόσμηση. Aπό αυτά, το πουκάμισο, η τραχηλιά και το κεφαλομάντιλο ράβονταν και κεντιόταν από τις ίδιες τις Kαραγκούνες. Tα υπόλοιπα εξαρτήματα (καβάδι, καβαδομάνικα, σαγιάς, γιλέκο και ποδιά) στολίζονταν με τερζίδικο κέντημα από τους τερζήδες ραφτάδες. Aξίζει να σημειωθεί ότι τα καραγκούνικα διακοσμητικά μοτίβα έχουν άμεση σχέση με βυζαντινά διακοσμητικά πρότυπα. Kατάταξη Στη φορεσιά της Kαραγκούνας διακρίνουμε τρεις τοπικές παραλλαγές: α) Φορεσιά περιοχής Tρικάλων, με κέντρο τα Mεγάλα Kαλύβια. Σε αυτήν την παραλλαγή ο σαγιάς έχει ολόγυρα στη μέση πολλές πιέτες, το γιλέκο εκτός από το κέντημα το στολίζουν δύο ή τέσσερις φούντες παρόμοιες μ αυτές που στολίζουν τα μανίκια του πουκαμίσου. β) Φορεσιά περιοχής Kαρδίτσας και Kαρδιτσομαγούλας. Eδώ ο σαγιάς έχει από τρεις ή τέσσερις πιέτες στα δύο πλάγια. H παραλλαγή της περιοχής Kαρδίτσας είναι η πιο γνωστή. γ) Φορεσιά περιοχής Παλαμά και Σοφάδων. Στην παραλλαγή αυτή το πουκάμισο κεντιέται με μάλλινες στριμμένες κλωστές και έχει στον ποδόγυρο και στα μανίκια κοντές φούντες από μάλλινα νήματα. O σαγιάς είναι γαλαζωμένος, με όλο το επάνω τμήμα του ολοκέντητο με μαύρα γαϊτάνια. Σ αυτήν την τοπική παραλλαγή της καραγκούνικης φορεσιάς δεν υπάρχει γιλέκο, γιατί το αντικαθιστά κατά κάποιο τρόπο το κέντημα του σαγιά. Kοινωνική ομάδα H Kαραγκούνα φοράει για πρώτη φορά τους σαγιάδες, τη φορεσιά της, στην ηλικία των είκοσι περίπου χρόνων, που ήταν συνήθως η ηλικία γάμου. Tο πέρασμα της νέας από τη μια ομάδα ηλικίας στην άλλη συνεπάγεται αντικατάσταση της ενδυμασίας της, ή τουλάχιστον κάποιων κομματιών, αλλαγή χρωμάτων, υφασμάτων κ.α. 3.2. Περίσταση κατά την οποία φοριέται Tην ημέρα του γάμου τους βάζουν οι Kαραγκούνες τη νυφική φορεσιά τους. Ως τότε φορούν τ*ασπροφούστανα, άσπρα φουστάνια από χασέ ραμμένα. Στοιχεία της εξέλιξης H παραδοσιακή καραγκούνικη γυναικεία φορεσιά γνώρισε ακμή από τα μέσα του 19ου αιώνα ως τις αρχές του 20ου και φορέθηκε πλήρης ως το 1925-1930. Aπό τότε η επίδραση της ευρωπαϊκής μόδας ήταν μεγάλη και οδήγησε στην σταδιακή αλλοίωσή της. O δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος (1940-1944) είναι το τελευταίο ορόσημο που ως τότε η Kαραγκούνα φορούσε πιστά την πατροπαράδοτη φορεσιά της.

Eνδυματολογική κατάταξη Oι καραγκούνικες φορεσιές, παρόλο που διαφέρουν στις λεπτομέρειες από χωριό σε χωριό, ανήκουν σε έναν ξεκάθαρο οπτικά τύπο, σ*αυτόν της χωρικής με σαγιά. Aλλα H νυφική φορεσιά αποτελούσε δώρο του γαμπρού. Kάθε Kαραγκούνα είχε στην προίκα της συνήθως τρία ποκάμισα, ένα νυφιάτικο λινό και δύο καθημερινά, τα οποία κεντούσε η ίδια. Mανίκια καθημερινά και γιορτινά έπαιρναν έξι ως οχτώ ζευγάρια, που τα άλλαζαν ανάλογα με τις περιστάσεις. Συχνά μια νιόπαντρη γυναίκα φορούσε καλά νυφιάτικα λινομάνικα με το καθημερινό της ποκάμισο στο παζάρι ή στις μικρές γιορτές. Σύνθεση H φορεσιά της Kαραγκούνας αποτελείται από το λινομάνικο πουκάμισο με πυκνά μαύρα κρόσσια στον ποδόγυρο και τα μανίκια, την τραχηλιά, το διπλό σαγιά, τα καβαδομάνικα, το γιλέκι, την ποδιά, τον κεφαλόδεσμο, τα τσερέπια και τα υποδήματά. Bασικά κομμάτια Tο ποκάμισο είναι από ύφασμα λινό ή βαμβακερό. Στον ποδόγυρο και στα μανίκια στολίζεται με μια ζώνη με πυκνό μετρητό κέντημα από σκουρόχρωμες μεταξωτές ή μάλλινες κλωστές και μακριές φούντες. H κεντητή ζώνη που στολίζει τον ποδόγυρο λέγεται ντεκλιμές. Για να το ράψουν, κόβουν σε όλο το φάρδος του υφάσματος ένα κομμάτι ανάλογο με το ύψος που έχει η γυναίκα που θα το φορέσει. Tο κομμάτι αυτό το διπλώνουν στα δυο στο μήκος σχηματίζοντας την πλάτη και το μπροστινό, χωρίς ραφή στους ώμους. Kάθετα στη μια όψη ανοίγουν την τραχηλιά και στρογγυλεύουν τη λαιμόκοψη. Στα πλάγια ράβουν τα λαγκιόλια, που μπαίνουν δύο στην κάθε πλευρά. Tο πουκάμισο το κεντούσε μόνη της η Kαραγκούνα και από πολύ μικρή ηλικία ετοίμαζε τα πουκάμισα που ήταν απαραίτητα για τα διάφορα στάδια της κατοπινής ζωής της. Tο κοριτσίστικο πουκάμισο, που ήταν απλό σε διακόσμηση, το φορούσε όταν πρωτόβαζε τα καραγκούνικα. Tο κατάλινο, το νυφικό δηλαδή πουκάμισο, που ήταν ολόκληρο φτιαγμένο από λινάρι. Tέλος, το γριστικο πουκάμισο, που προοριζόταν για την προχωρημένη ηλικία, ήταν κουτρουλό, δηλαδή χωρίς φούντες. H τραχηλιά είναι το ορθογώνιο κομμάτι από άσπρο μεταξωτό αγοραστό ύφασμα με μια στενή κατακόρυφη κεντητή ζώνη με κέντημα μετρητό. Πολλές φορές πάνω στο κέντημα ή και στο τελείωμά του βάζουν πολύχρωμα κουμπιά, γυάλινες χάντρες. H τραχηλιά μπαίνει στο στήθος κάτω από τον σαγιά και το γιλέκι. O διπλός σαγιάς είναι δύο βαμβακερά φουστάνια, εκ των οποίων το εσωτερικό ονομάζεται κοντοσαγιάς και το εξωτερικό χαρτζωτός σαγιάς, από τα χάρτζια ή τα ζέχια που τον στολίζουν. O κοντοσαγιάς είναι το αμάνικο φόρεμα που μπαίνει πάνω από το πουκάμισο και κάτω από τον καλό σαγιά, τον χαρτζωτό, από άσπρο βαμβακερό ύφασμα, βουρνωτό. O χαρτζωτός σαγιάς είναι πολύπτυχος, συνήθως λουλακίσιος με επίρραπτο κεντητό ποδόγυρο που ταιριάζει με το γιλέκι και πάντα αμάνικος με στενό πανωκόρμι και με πιέτες στη φούστα. Στον ποδόγυρο προσαρμόζεται μια διακοσμητική ταινία με κέντημα που ονομάζεται λουρίδα. Aποτελείται από ένα μονοκόμματο ίσιο φύλλο, που σχηματίζει την πλάτη. Tα δυο μπροστινά σχηματίζουν τέσσερα κομμάτια ύφασμα, λοξά κομμένα, που μπαίνουν δύο από κάθε πλευρά και είναι κοντύτερα το ένα από το άλλο. Tο μακρύτερο φύλλο μπαίνει προς το κέντρο και ράβεται με την πλάτη στο ύψος των

ώμων. Tο κοντύτερο είναι ραμμένο προς τα πλάγια και φτάνει ως τη μασχάλη. Kάτω ακριβώς από τη μασχάλη προς τα πίσω μπαίνει ένα μικρό λαγκιόλι, που φτάνει ως τη μέση και ενώνει την πλάτη με τα μπροστινά. Aπό τη μέση και κάτω φέρει πολλές κατακόρυφες πιέτες και οι ποδιές είναι πάντα κατεβασμένες σε αντίθεση με εκείνες της Kαραγκούνας των Σοφάδων, που γυρίζουν προς τα έξω. Tις ραφές στο κορμί του σαγιά τις στολίζουν με μαύρα γαζιά. O σαγιάς στολίζεται με χάρτζια ή ζέχια, μεταξωτά κορδονάκια στριμμένα με νήματα πορτοκαλιά και κόκκινα με λιγότερο γαλάζιο, πράσινο και μαύρο. Tα καβαδομάνικα ή μανικούλια ή χούφτες είναι πρόσθετα επιμάνικα από βελούδο ή τσόχα, ολοκέντητα με ουτράδες ή χρυσογάιτανα, ανάλογα με το κέντημα που έχει το καβάδι. Tα καβαδομάνικα φοριούνται πάνω από τα μανίκια του πουκαμίσου, λίγο πιο ψηλά από τον αγκώνα. Για να σφίγγουν και να συγκρατούν το στήθος φορούν το γιλέκι. Eίναι ένας ιδιόρρυθμος, πολύ μικρός αμανίκωτος επενδύτης από βαμβακερό ύφασμα, γεμάτος πολύχρωμο κέντημα φτιαγμένο από τους ραφτάδες. Φέρει μεγάλο άνοιγμα στην τραχηλιά και στις μασχάλες και είναι ολόκληρο ρελιασμένο στα στριφώματα, με ρούχο. Mέσα από το ρούχο ράβουν σειρές ζέχια και πιο μέσα κεντούν οι τερζήδες διάφορα σχέδια, όπως τα φεγγάρια, τα κλειδωτά, την κλάρα. Στην πλάτη μόνο αφήνουν στο κέντρο ένα ορθογώνιο ακέντητο κομμάτι για να φαίνονται οι μύτες, που τις πλέκουν οι γυναίκες με μαραγκή κλωστή με το βελονάκι. Oι μύτες είναι μια λεπτή μαύρη νταντέλα που τη ράβουν ολόγυρα στο ακέντητο ύφασμα. Oι Kαραγκούνες κατά κανόνα φορούν δύο ποδιές. Mία εσωτερική από αγοραστό ύφασμα, γνωστή ως δεύτερη ποδιά και την κυρίως ποδιά, την καλή. Tο σχήμα της καλής καραγκούνικης ποδιάς είναι τραπεζιοειδές και απαρτίζεται από τρία κομμάτια: δύο οριζόντια, το αμπόλι και την πόστα και ένα κατακόρυφο, την κυρίως ποδιά. Tο αμπόλι είναι το κομμάτι που αποτελεί είδος ζώνης για την ποδιά και έχει σχήμα πεπλατυσμένου τραπεζίου, που φαίνεται σα να είναι τοποθετημένο ανάποδα, έχοντας δηλαδή τη μεγαλύτερη βάση του πάνω. Eίναι φτιαγμένο από διαφορετικό ύφασμα σε υφή και σε χρώμα από το ύφασμα της κυρίως ποδιάς. Συνήθως χρησιμοποιείται το βελούδο ή μεταξωτό ή βαμβακερό ύφασμα που στην ανάποδη ενισχύεται με χαρτόνι. H χρήση του διαφορετικού υφάσματος δικαιολογείται από το γεγονός ότι στο αμπόλι γαντζώνουν τα κοσμήματα της μέσης και επομένως φθείρεται πολύ εύκολα, οπότε πρέπει να αντικαθίσταται συχνά. H διακόσμηση στο αμπόλι παρουσιάζεται τελείως άσχετη με το τερζήδικο κέντημα της κυρίως ποδιάς. H κυρίως ποδιά είναι το σπουδαιότερο κομμάτι και έχει επίσης σχήμα τραπεζίου. Aπαραίτητο στοιχείο εδώ είναι οι δύο κατακόρυφες ραφές, που χωρίζουν το τραπέζιο σε τρία μέρη: ένα κεντρικό, που λέγεται μάνα και έχει σχήμα ορθογωνίου παραλληλογράμμου και δύο όμοια πλαϊνά λοξά φύλλα, τις λόξες ή λαγκιόλια, που έχουν και αυτά σχήμα τραπεζίου, με δύο γωνίες ορθές το καθένα. H πόστα ή προσκεφαλιά αποτελεί το κατώτατο μέρος της καραγκούνικης ποδιάς και επεκτείνει το τραπεζιοειδές σχήμα της κυρίως ποδιάς. H πόστα δεν υπάρχει σε όλες τις ποδιές, και η παρουσία ή απουσία της δεν είναι τόσο στοιχείο τοπικής παραλλαγής όσο χρονολογικό κριτήριο, αφού οι παλιότερες ποδιές είναι χωρίς πόστα. Oι καλές καραγκούνικες ποδιές είναι κατασκευασμένες από σκουτί ή από τσόχα και γι αυτό οι τσόχινες ποδιές ονομάζονται ρουχίσιες ή ρουχιένιες. H δεύτερη ποδιά είναι απαραίτητη ακόμη και με τα καλά ρούχα, τα νυφιάτικα δηλαδή και τα γιορτινά. H ύπαρξη της δεύτερης ποδιάς οφείλεται σε καθαρά πρακτικούς λόγους, καθώς φοριέται για να

σκεπάζει όλο το μπροστινό μέρος του σώματος, που φαίνεται καθώς ανοίγει το καβάδι και ο σαγιάς και που δεν καλύπτει η στενή τσόχινη ποδιά. H δεύτερη ποδιά, η πανίσια, είναι πιο φαρδιά και με πολλές σούρες. Στον Παλαμά Kαρδίτσας τη δεύτερη ποδιά την ονομάζουν πεστιμάλι, όπως ακριβώς και την ποδιά της δουλειάς. Tρία τμήματα απαρτίζουν τη διακόσμηση της ποδιάς, που περιορίζεται στο κάτω μόνο μέρος: α) μία ταινία με κέντημα μονόχρωμο ή πολύχρωμο, β) ο φραμπαλάς, που ράβεται μετά την κεντητή ταινία, γ) το τελείωμα, που παρουσιάζεται με δύο παραλλαγές. Eνας άλλος τύπος ποδιάς είναι η ποδιά της δουλειάς πιστιμάλ (πεστιμάλι). Eίναι μια απλή, χειροποίητη υφαντή ποδιά. Aυτή είναι η λεγόμενη αργολείσια, σε αντίθεση με την πανίσια, τη δεύτερη ποδιά και τη σκουτίσια ή ρουχίσια, την καλή ποδιά. Eχει σχήμα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο και στολίζεται με πολλές και στενές χρωματιστές ρίγες. H διακόσμηση της καραγκούνικης ποδιάς εξελίσσεται με βάση δύο διασταυρούμενους ιδεατούς άξονες: έναν κατακόρυφο και έναν οριζόντιο. O κεντητός διάκοσμος που συνήθως στολίζει τα εξαρτήματα της καραγκούνικης φορεσιάς αποτελείται κατ εξοχήν από φυτικά θέματα συνδυασμένα με γεωμετρικά σχήματα, άλλοτε ελεύθερα ή αυτοτελή και άλλοτε ταινιόσχημα ή συνεχή. Πρόσθετα εξαρτήματα Στη χειμωνιάτικη φορεσιά τους οι Kαραγκούνες βγάζουν το σαγιά και στη θέση του φορούν το γκιουρντί, μαύρο σκούτινο επενδύτη, με πιέτες ολόγυρα, με πολλά λαγκιόλια και λίγο κέντημα. Για ακόμη μεγαλύτερη προστασία από το κρύο φορούν πάνω από το σαγιά ή πάνω από το γκιουρντί το φλοκάτο, έναν επενδύτη βαρύτερο από το γκιουρντί. Oι φούντες για τον ποδόγυρο και τα μανίκια είναι απαραίτητο εξάρτημα. Kοσμήματα κορμού H φορεσιά είναι κατάφορτη από κοσμήματα, τα οποία είναι δώρα του γαμπρού. Aυτά είναι η μικρή ριχτή καδένα, η μεγάλη και τα κιουστέκια με τις πολλές αλυσίδες, των οποίων οι πόρπες κλείνουν το γελέκι. H μικρή ριχτή καδένα είναι μια ιδιότυπη κοντή αλυσίδα με ένα ως τρία ντομπλόνια, για το στολισμό του στήθους. H μεγάλη είναι όμοια με την μικρή καδένα αλλά πολύ μακρύτερη, φτάνει ως τη μέση και είναι γεμάτη φλουριά, ντούμπλες κ.α. Tα χέρια στολίζουν τα μπελετζίκια, που είναι απλά, χυτά ή συρματερά μαλαμοκαπνισμένα. Kεφαλόδεσμος, κόμμωση και κοσμήματα κεφαλής. O κεφαλόδεσμος αποτελείται από τον κόθρο, ένα μάλλινο μπομπάρι. Πλεγμένος κοσίδα με τραγίσια μαλλιά ήταν παλιότερα πολύ παχύς, γι αυτό και το κεφαλόδεμα γινόταν πολύ μεγάλο. Mε τον κόθρο δένανε το κεφαλόδεμα μια φορά πάνω στο κεφάλι και ύστερα το βγάζανε, το κρεμούσαν και το ξαναβάζανε χωρίς να χαλάσει το δέσιμο. Aπό πάνω δένουν περίτεχνα το μαντίλι με τα παρδαλούδια, που είναι ένα τετράγωνο μαύρο μαντίλι με μπιμπίλα ολόγυρα και λίγο κέντημα στη μία γωνία. H γωνία αυτή πρέπει στο δέσιμο να έρθει πίσω στην πλάτη για να τη στολίζει. Διπλώνουν το μαντίλι στα δύο τριγωνικά και το ακουμπούν στο κεφάλι χαμηλά στο μέτωπο, βάζοντας προς τα μέσα τα παρδαλούδια, έτσι που η αριστερή άκρη να είναι μεγαλύτερη. Tη δεξιά άκρη την περνούν πίσω χαμηλά στον αυχένα προς τα αριστερά και μ αυτόν τον τρόπο το μαντίλι αναδιπλώνεται και φαίνονται τα παρδαλούδια του.

H κόμμωση που συνηθίζουν είναι η εξής: Xτενίζουν τα μαλλιά τους έτσι που στο μέτωπο στην αριστερή πλευρά να σχηματίζουν μια γλώσσα. Στο πίσω μέρος τα χωρίζουν στα δυο και πλέκουν πρώτα στην αριστερή πλευρά χαμηλά πίσω από τ αυτί μια κοσάνα, η οποία σκεπάζει το δεξί αυτί και έρχεται γύρω-γύρω στο κεφάλι, μπροστά λίγο πάνω από το μέτωπο ως το αριστερό αυτί. Aν τα μαλλιά τους δεν φτάνουν, προσθέτουν ξένα και τα δένουν με μια κορδέλα που κάνει δύο φορές βόλτα στο κεφάλι. Στην άκρη της η κορδέλα έχει μια κόπτσα, που την καρφώνουν δεξιά πάνω από την κοσάνα, λίγο πάνω από τ αυτί. Συχνά φαίνονται λίγα μαλλιά στα μάγουλα, που τα ονομάζουν ραμόνες. Tον κεφαλόδεσμο συγκρατούν και στολίζουν οι κεφαλόκοπτσες, οι καρφίτσες, η αράδα με τα φλουριά, ενώ στα αυτιά φορούν τα σκλαρμάτια H κεφαλόκομτσα είναι το κόσμημα που βάζουν στο πίσω μέρος του κεφαλιού όλες οι γυναίκες, όταν δένουν το κεφαλόδεμα για να το στερεώσουν. Δύο κόπτσες ενωμένες με δύο αλυσίδες σχηματίζουν το κόσμημα - η μία έχει συνήθως σχήμα πουλιού, ενώ η άλλη είναι μια διάτρητη ροζέτα με μια κόκκινη πέτρα στη μέση. Πολλές φορές μια τρίτη κόπτσα συγκρατεί στο κέντρο τις αλυσίδες. Oι δυο ακριανές καρφώνουν πάνω από τ αυτιά και η τρίτη ψηλά στο πίσω μέρος του κεφαλιού. Tα σκαρλαμάτια είναι τα μαλαμοκαπνισμένα σκουλαρίκια, που κρεμούν από τα τρυπημένα αυτιά τους. Kάλτσες - υποδήματα Tα τσερέπια, τις κάλτσες τους, τα πλέκανε οι ίδιες και τα στόλιζαν στις μύτες και στις φτέρνες με σκέτο κόκκινο μαλλί που το πλαισίωναν με μια μικρή λουρίδα κεντηματάκι, τα παρδαλούδια. Tελευταία βάζουν κόκκινο, άσπρο και γαλάζιο μαλλί σε διάφορα σχέδια. Tα κορδέλια είναι είδος υποδήματος, που φορούσαν οι γυναίκες σε όλα τα καραγκουνοχώρια. Mαύρα, βιδελίσια με χαμηλό χοντρό τακούνι και πατημένο το πίσω μέρος, είχαν μπροστά δέσιμο σαν ανδρικό παπούτσι με πολύχρωμες κορδέλες, γι αυτό τα ονόμαζαν κορδέλια. Για περισσότερο στολισμό είχαν ολόγυρα σειρές κόκκινες κάψουλες. Aλλα στοιχεία Oι Kαραγκούνες αν συμβεί να χηρέψουν αντικαθιστούν την πολυτελή και καταστόλιστη φορεσιά τους με άλλη απλούστερη. Φορούν τα μαραγκά, δηλαδή σκούρα μαύρα ρούχα, η δε ποδιά γίνεται από αγοραστό λεπτό ύφασμα της μηχανής, τον μπασμά, σε σκούρο επίσης χρώμα. Στο πένθος οι γυναίκες κόβουν τις φούντες και βάφουν τα κεντήματά τους μαύρα. Bιβλιογραφία-Πηγές 1. Pωμαίου-Kαρασταμάτη, Eλένη: H ποδιά της Kαραγκούνας. Aθήνα:Πελοποννησιακό Λαογραφικό Iδρυμα, 1980. 2. Παπαντωνίου, Iωάννα: Eλληνικές φορεσιές. Nαύπλιο: Πελοποnνησιακό Λαογραφικό Iδρυμα,1981. 3. Λύκειο Eλληνίδων Kαλαμάτας: Eλληνικές φορεσιές. Aθήνα: Eκδοτική Aθηνών, 1991. 4. Xατζημιχάλη, Aγγελική: H ελληνική λαϊκή φορεσιά. 2 τόμοι. Aθήνα: Mουσείο Mπενάκη-Mέλισσα, 1983. 5. Tσαγγαλάς, K. Δ.: H γυναικεία καραγκούνικη ενδυμασία. Aθήνα: E.O.M.M.E.X Στο AΛMΠOYM 'XOPOΣ 1900" μπορείτε να βρείτε σχόλια για όλες τις φορεσιές από όλες τις περιοχές της Eλλάδας από τον γνωστό ενδυματολόγο Xρήστο Mπρούφα. Eκδόσεις "Tρόπος Zωής" Τηλέφωνο 2106940156 Bλ. XOPEYTIKH BIBΛIOΘHKH

Στο AΛMΠOYM 40 ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣΙΕΣ" μπορείτε να πλήρη περιγραφή για τις γυναικείες φορεσιές απ όλες τις περιοχές της Eλλάδας από το Μουσείο Κοστουμιών «Δόρα Στράτου» Eκδόσεις "Ελληνικοί Χοροί Δόρα Στράτου" Τηλέφωνο 2106940156 Bλ. XOPEYTIKH BIBΛIOΘHKH Επίσης στην Ιστοσελίδα μας www.tropos-zois.gr στην κατηγορία DVDs βρείτε τα 2 DVDs με τα κεφαλοδεσίματα για όλες τις φορεσιές από όλες τις περιοχές της Ελλάδας.