Για το Ρότζερ και την Ντόλι
ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ Αυτό το βιβλίο παρουσιάζει τις γνώμες και ιδέες του συγγραφέα, και έχει σκοπό να δώσει χρήσιμο, πληροφοριακό υλικό για τα θέματα που εξετάζει. Ο συγγραφέας και ο εκδότης δεν παρέχουν ιατρικές, θεραπευτικές ή άλλου είδους προσωπικές επαγγελματικές υπηρεσίες μέσω του βιβλίου. Ο αναγνώστης θα πρέπει να συμβουλευτεί το γιατρό του πριν υιοθετήσει οποιαδήποτε από τις συστάσεις του βιβλίου, ή πριν εξαγάγει συμπεράσματα από αυτές. Ο συγγραφέας και ο εκδότης αποποιούνται ειδικά κάθε ευθύνη για απώλεια ή κίνδυνο, προσωπικό ή άλλο, που ενδέχεται να προκληθεί ως άμεση ή έμμεση συνέπεια της χρήσης και εφαρμογής των περιεχομένων του βιβλίου.
Περιεχόμενα Ευχαριστίες...11 Πρόλογος Ετοιμαστείτε να Αλλάξετε τη Ζωή σας...15 Κεφάλαιο 1 Η Αλήθεια για τη Μακροζωία...27 Κεφάλαιο 2 Η Γαλάζια Ζώνη της Σαρδηνίας...45 Κεφάλαιο 3 Η Γαλάζια Ζώνη της Οκινάβα...81 Κεφάλαιο 4 Mια Αμερικανική Γαλάζια Ζώνη...133 Κεφάλαιο 5 Ανακαλύπτοντας τη Γαλάζια Ζώνη της Κόστα Ρίκα...175 Κεφάλαιο 6 Η Προσωπική σας Γαλάζια Ζώνη...227
Ευχαριστίες α υ τ ό το βι β λ ί ο δεν θα είχε υλοποιηθεί ποτέ χωρίς το δρα Ρόμπερτ Κέιν του Πανεπιστημίου της Μινεσότα, ο οποίος υιοθέτησε τη θεωρία των Γαλάζιων Ζωνών και βοήθησε στη διαμόρφωσή της. Μαζί με τους συναδέλφους του από το Εθνικό Ινστιτούτο Γήρανσης, δόκτορες Τζακ Γκουράλνικ, Λουίτζι Φερούτσι και Πολ Κόστας, καθώς και ο δρ Τόμας Περλς από τη Μελέτη Αιωνόβιων της Νέας Αγγλίας, ο δρ Γκρεγκ Πλότνικοφ, Ιατρικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Υγείας & Θεραπείας της Αλίνα, ο δρ Μάικλ Πουλέιν του Πανεπιστημίου του Λοβέιν, και ο δρ Σ. Τζέι Ολσάνσκι του Πανεπιστημίου του Ιλινόις στο Σικάγο, ανάλωσαν αμέτρητες ώρες προσφέροντάς μου τις πολύτιμες γνώσεις τους, εντοπίζοντας μέρη και αναπτύσσοντας μεθοδολογίες, ώστε να παραμείνω μέσα στο αυστηρά επιστημονικό πλαίσιο, χωρίς αβάσιμες εικασίες και υπερβολές. Οι ευχαριστίες μου δεν μπορούν να αγγίξουν την προσφορά τους. Από τους πολλούς ειδικούς σε όλο τον κόσμο οι οποίοι συνεισέφεραν σε αυτό το βιβλίο, είμαι ιδιαίτερα υποχρεωμένος στους δόκτορες Κρέιγκ Γουίλκοξ, Μπράντλεϊ Γουίλκοξ και Μοκότο Σουζούκι, της Μελέτης Αιωνόβιων της Οκινάβα στο δρα Τατσάμα το δρα Λούκα Ντεϊάνα της Μελέτης ΑΚΕΑ της Σαρδηνίας και στον λαμπρό προστατευόμενό του δρα Τζιάνι Πες το δρα Πάολο Φρανκαλάτσι τους δόκτορες Γκάρι Φρέι ζερ και Τέρι Μπάτλερ της Μελέτης Υγείας των Αντβεντιστών το δρα
12 Οι Γαλάζιες Ζώνες Λούις Ροζέρο-Μπίζμπι του Πληθυσμιακού Κέντρου Κεν τρικής Αμερικής και το δρα Λεονάρντο Μάτα. Μου προσέφε ραν όχι μόνο τις γνώσεις τους, αλλά και τη φιλοξενία και το γενναιόδωρο πνεύμα τους. Ο δρ Λεν Χέιφλικ, ο δρ Τζακ Γουέδερφορντ και ο δρ Ρίτσαρντ Σούζμαν δέχτηκαν ευγενικά να μου παραχωρήσουν πολύωρες συνεντεύξεις. Το διδακτικό προσωπικό της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου της Μινεσότα, και ανάμεσά τους ο δρ Ρόμπερτ Τζέφρις, η δρ Τατιάνα Σάμλιγιαν, ο δρ Ρόμπερτ Γ. Τζέφρι, ο δρ Τζον Φίνεγκαν, η δρ Τσέριλ Πέρι και ιδιαίτερα η δρ Λέσλι Λιτλ, ήταν και παραμένουν ακαδημαϊκοί συνεργάτες μου. Πολλές από τις εμπειρίες στις οποίες βασίζεται το βιβλίο αντικατοπτρίζουν μια κοινή προσπάθεια της Ομάδας Αναζήτησης, τα μέλη της οποίας ταξίδεψαν μαζί μου στις Γαλάζιες Ζώνες. Ο φωτογράφος Ντέιβιντ Μακλέιν, που είναι εδώ και πολύ καιρό συνεργάτης μου σε τέτοιες αποστολές, αξίζει πολλά από τα εύσημα για την ανάπτυξη της ιδέας των Γαλάζιων Ζωνών. Οι Νικ Μπιούτνερ, Ντέιμιαν Πέτρου, Τζιανλούκα Κόλα, Σαμπρίγια Ράις, Ρέιτσελ Μπινς, Σαγιόκο Ογκάτα, δρ Ελίζαμπεθ Λόπεζ, Ελίζα Τόμας, Τομ Αντέρ, Μάικλ Μιντζ, Μέσαχ Βέμπερ, Θαντ Ντάλμπεργκ, Έρικ Λουόμα, Τζόζεφ Βαν Χάρκεν και Σουζάν Φάιφερ, μοιράστηκαν τα χαρισματικά ταλέντα τους και υπέμειναν πολλά δύσκολα μερόνυχτα για να ζωντανέψουν την ιδέα των Γαλάζιων Ζωνών. Αυτό το έργο δεν θα είχε δει το φως της δημοσιότητας χωρίς τον Πίτερ Μίλερ, το συντάκτη μου στο National Geographic. Είναι αυτός που υποστήριξε την ιδέα για το αρχικό άρθρο του περιο δικού, και με καθοδήγησε στα πρώτα προσχέδια του βιβλίου. Η Μισέλ Χάρις βελτίωσε ακόμη περισσότερο το βιβλίο μέσα από το διεξοδικό έλεγχο όλων των πληροφοριών, και η κριτική των κεφαλαίων από το δρα Ρόμπερτ Μ. Ράσελ μας βοήθησε να παραμείνουμε στη σωστή πορεία. Από το National Geographic ευχαριστώ επίσης τη Λίζα Τόμας και την Έιμι Μπριγκς οι οποίες έκαναν το συντονισμό αυτού του βιβλίου τη Ρεμπέκα
ευχαριστιες 13 Μάρτιν για τη βοήθειά της να περάσουμε τη διαδικασία των επιχορηγήσεων από το Συμβούλιο Αποστολών τη Βάλερι Μέι και τη Μίκι Μικ οι οποίες ζωντάνεψαν τις Γαλάζιες Ζώνες στο Διαδίκτυο και την επιμελήτρια εικόνων Σούζαν Γουέλτσμαν για την ενθουσιώδη και ακούραστη φιλία και καθοδήγησή της. Οι βοηθοί Χόρχε Βίντας (Κόστα Ρίκα), Μαρίσα Μοντεμπέλα (Σαρδηνία) και Καντοβάκι Κούνιο (Οκινάβα) ήταν οι αόρατες κινητήριες δυνάμεις πίσω από τις επιτυχημένες μας προσπάθειες. Κανένα εγχείρημα τέτοιου μεγέθους δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί δίχως χορηγούς και οικονομικούς εταίρους. Θέλω να ευχαριστήσω ιδιαίτερα το Μάρτι Ντέιβις, την οικογένεια Ντέιβις και την DAVISCO για την αφοσίωσή τους στην υγεία και την τεράστια γενναιοδωρία τους την Τζέιν Σουρ του Εθνικού Ινστιτούτου Γήρανσης η οποία συνέβαλε στην εξασφάλιση της αρχικής μας χρηματοδότησης από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας τους Μπέκι Μάλκερσον, Τζον Χέλγκερσον, Λόρα Γιούργκενς και Μαρία Λίντσλεϊ που υποστήριξαν τις Γαλάζιες Ζώνες στην Allianz Life τη Βάλερι Μέι και τη Νάνσι Γκράχαμ οι οποίες διέπλευσαν τα νερά του AARP το Νισίνο Χιρόσι, που βρήκε το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης στην Ιαπωνία, το Ίδρυμα Τάργκετ, το Ίδρυμα Μπεστ Μπάι, το Λογισμικό Λόσον και το Συμβούλιο Αποστολών του National Geographic. Στο επιτελείο των Γαλάζιων Ζωνών στη Μινεάπολη, το Σκοτ Μέγιερ, που ήταν από την αρχή ο μέντοράς μας και ο γκουρού-μάρκετινγκ αυτού του εγχειρήματος. Την ομάδα του γραφείου, Ματ Όστερμαν, Σάρα Καστ, Φιλ Νόιντ, Έιμι Τόμτσικ, Νάνσι Φούλερ Μακρέι και Τζένιφερ Χάβρις, που βοήθησαν ακούραστα στην έρευνα και τις διορθώσεις, και υπέμειναν υπομονετικά τις μη γραμμικές μεθόδους μου και τη διευρυμένη ομάδα, που περιλαμβάνει την ειδική δημοσίων σχέσεων Λόρα Ρέινολντς τους Ρεμάρ Σάτον, δρα Μαίρη Άμποτ Γουίτ και τον αείμνηστο Τζορτζ Πλίμπτον, που παρείχε κρίσιμη βοήθεια στην επιμέλεια το Μπριτ Ρόμπσον για τη βοήθειά του στα κεφάλαια για την Οκινάβα και τη Λόμα Λίντα τους συμβούλους μας, που
14 Οι Γαλάζιες Ζώνες περιλαμβάνουν τους Τομ Ροθστάιν, Φρανκ Ρόφερς, Έλγουιν Λούμις, Τζον Νόρμπεργκ, Εντ Μακόλ, Τομ Γκέγκαξ, Κέβιν Μουρ, Μόλι Γκουντγίαρ, Κρις Μαχάι, Τζον Φόλεϊ και Τζον Γκάμπος, που έδωσαν γενναιόδωρες επιχειρηματικές συμβουλές τους Θαντ Ντάλμπεργκ, Νταν Γκρίγκσμπι και Μπρούνο Μπορνστάιν, που έστησαν το δικτυακό τόπο των Γαλάζιων Ζωνών και τον Κέικο Τακαχάσι, που δημιούργησε την ταυτότητα των Γαλάζιων Ζωνών. Και από τα μέλη των μέσων ενημέρωσης που ρισκάρισαν να κάνουν τις Γαλάζιες Ζώνες θέμα πανεθνικού επιπέδου, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους Νταϊάν Σόγιερ, Ρομπ Γουάλας, Τζένιφερ Τζόζεφ, Άντερσον Κούπερ, Μπάρμπαρα Γουόλτερς, Σαντζέι Γκούπτα, Αλίσα Κάπλαν, Νεντ Πότερ, Πάτι Νέγκερ και ιδιαίτερα το Γουόλτερ Κρονκάιτ. Τέλος, ευχαριστώ την Τσέριλ Τιγκς, τη σύντροφό μου στον έρωτα και τη ζωή, η οποία υπέμεινε στωικά τις απουσίες μου και με ενθάρρυνε σε κάθε βήμα αυτού του ταξιδιού. Για μένα, ενσαρκώνει τις αρχές που παρουσιάζει αυτό το βιβλίο και είναι η προσωποποίηση της αγέραστης ομορφιάς.
Πρόλογος Ετοιμαστείτε να Αλλάξετε τη Ζωή σας τ η ν πρ ώ τ η φο ρ ά που είδα τη Σαγιόκο Ογκάτα, φορούσε ένα κομψό σύνολο που ταίριαζε σε ένα νεαρό ανώτερο διοικητικό στέλεχος του Τόκιο που πηγαίνει σε σαφάρι: μπότες πεζοπορίας και κάλτσες με μανσέτες, χακί σορτς και πουκάμισο, και κάσκα. Και αυτό, παρόλο που βρισκόμασταν στη Νάχα, πόλη υψηλής τεχνολογίας με 313.000 κατοίκους στο κύριο νησί της Οκινάβα στην Ιαπωνία. Όταν την πείραξα ευγενικά λέγοντας ότι, απ όσο βλέπω, είναι έτοιμη για περιπέτεια, η Σαγιόκο δεν κοκκίνισε. Αντέδρασε με εκείνο το χαρούμενο στακάτο γέλιο της, μου κούνησε το δάχτυλο και με μάλωσε: «Θα μου το πληρώσεις αυτό, κύριε Νταν». Πάντως, δεν ξαναείδα ποτέ την κάσκα... Εκείνη την εποχή, την άνοιξη του 2000, η Σαγιόκο ήταν νεαρό ανερχόμενο στέλεχος στο Τόκιο. Η εταιρεία της με είχε φέρει στην Ιαπωνία για να εξερευνήσω το μυστήριο της ανθρώπινης μακροβιότητας, θέμα που θα ενδιέφερε μεγάλο ακροατήριο. Για περισσότερα από δέκα χρόνια, ήμουν επικεφαλής μιας σειράς από διαδραστικά εκπαιδευτικά προγράμματα με την ονομασία «Αναζητήσεις», στα οποία μια ομάδα επιστημόνων που συνδέονταν μεταξύ τους μέσω Διαδικτύου ερευνούσαν μια σειρά από μεγάλα αινίγματα του πλανήτη μας. Ο στόχος μας
16 Οι Γαλάζιες Ζώνες ήταν να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον και να ενεργοποιήσουμε τις δυνατότητες δεκάδων χιλιάδων μαθητών που παρακολουθούσαν τις καθημερινές μας επικοινωνίες από το Διαδίκτυο. Προηγούμενες Αναζητήσεις με είχαν οδηγήσει στο Μεξικό, τη Ρωσία και την Αφρική. Είχα μάθει για το ρόλο της Οκινάβα στις μελέτες μακροβιότητας πριν από μερικά χρόνια, όταν πληθυσμιακές έρευνες έδειξαν πως ήταν ανάμεσα στα μέρη του πλανήτη μας όπου οι άνθρωποι ζουν πιο μακροχρόνια και υγιή ζωή. Για κάποιο λόγο, οι κάτοικοι της Οκινάβα καταφέρνουν να φτάσουν στην ηλικία των 100 ετών σε ποσοστό έως και τριπλάσιο από εκείνο των Αμερικανών. Τα ποσοστά καρδιοπάθειας είναι πέντε φορές μικρότερα, και οι κάτοικοι της Οκινάβα κατά μέσο όρο ζουν επτά χρόνια παραπάνω. Ποια ήταν τα μυστικά της καλής υγείας και της μακροζωίας τους; Έφτασα στην Οκινάβα με ένα μικρό κινηματογραφικό συνεργείο, ένα φωτογράφο, τρεις συγγραφείς και έναν τεχνικό δορυφορικών συνδέσεων, με τη βοήθεια του οποίου θα επικοινωνούσαμε με περίπου διακόσιες πενήντα χιλιάδες μαθητές. Εντοπίσαμε γεροντολόγους, δημογράφους, βοτανολόγους, σαμάνους και ιέρειες με τις οποίες θέλαμε να μιλήσουμε, καθώς και τους ίδιους τους αιωνόβιους, που ήταν ζωντανά εμβλήματα της μακροζωίας των κατοίκων της Οκινάβα. Κάθε πρωί, το διαδικτυακό μας ακροατήριο ψήφιζε για να αποφασίσει από ποιον έπρεπε να πάρουμε συνέντευξη και πού έπρεπε να εστιάσουμε την έρευνά μας. Και κάθε βράδυ, απαντούσαμε στο ακροατήριο με διάφορα μηνύματα και μικρά βίντεο. Η Σαγιόκο είχε φέρει μαζί της μια ομάδα μεταφραστών, έναν υπολογιστή γεμάτο φύλλα εργασίας και ένα αυστηρό χρονοδιάγραμμα ώστε να διασφαλίζει ότι οι καθημερινές αναφορές μας και τα βίντεο θα μεταφράζονταν στα ιαπωνικά και θα μεταδίδονταν μέχρι τα μεσάνυχτα στο Τόκιο. Περάσαμε δέκα πυρετώδεις ημέρες κάνοντας ερωτήσεις για τη ζωή στην Οκινάβα και συνοψίζοντας τα αποτελέσματά μας. Γνώρισα πολλούς συναρπαστικούς
προλογοσ 17 ανθρώπους, πράγμα που μου έδινε μεγάλη ικανοποίηση. Η Σαγιόκο προλάβαινε τις προθεσμίες της, πράγμα που της έδινε μεγάλη ικανοποίηση. Και όταν τελείωσε το πρόγραμμα, η ομάδα της και η δική μου γιόρτασαν μαζί με μια βραδιά καραόκι και σάκε, και μετά χωρίστηκαν οι δρόμοι μας. Αυτό ήταν όλο. Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΩΝ ΓΑΛΑΖΙΩΝ ΖΩΝΩΝ Πέντε χρόνια αργότερα, επέστρεψα στην Οκινάβα με μια νέα ομάδα ειδικών. Μόλις είχα γράψει ένα κύριο άρθρο για το National Geographic για τα «Μυστικά της Μακροζωίας», το οποίο παρουσίαζε τις περιοχές του κόσμου όπου ήταν συγκεντρωμένοι μερικοί από τους πιο μακρόβιους ανθρώπους του πλανήτη περιοχές που τις ονομάζαμε «Γαλάζιες Ζώνες». Οι δημογράφοι είχαν επινοήσει αυτό τον όρο ενώ χαρτογραφούσαν μία από αυτές τις περιοχές στο νησί της Σαρδηνίας. Εμείς διευρύναμε τον όρο ώστε να περιλαμβάνει όλους τους θυλάκους μακροζωίας στον κόσμο. Η Οκινάβα ήταν ακόμη ένα από τα μέρη που βρίσκονταν στην κορυφή της λίστας. Ήμουν αποφασισμένος να ερευνήσω σε βάθος τον τρόπο ζωής των κατοίκων της Οκινάβα, στο πλαίσιο μιας νέας διαδικτυακής αποστολής της Αναζήτησης των Γαλάζιων Ζωνών. Πάνω από ένα εκατομμύριο άτομα την ημέρα θα παρακολουθούσαν την πρόοδό μας μέσω Ίντερνετ. Ήταν μια τεράστια ευκαιρία να κάνουμε κάτι σημαντικό, και ήξερα ότι δεν είχαμε περιθώρια να χάσουμε έστω και μία προθεσμία. Αποφάσισα να βρω τη Σαγιόκο. Αυτό δεν ήταν εύκολο. Δοκίμασα την παλιά της ηλεκτρονική διεύθυνση και ρώτησα όλα τα παλιά μέλη της ομάδας μου. Ήρθα σε επαφή με τον πρώην προϊστάμενό της, ο οποίος με πληροφόρησε ότι η Σαγιόκο είχε αφήσει την παλιά δυναμική δουλειά της για να γίνει μαμά πλήρους απασχόλησης. Το νέο με άφησε άναυδο. Πίστευα ότι τώρα πια η Σαγιόκο θα ήταν ανώτατο διοικητικό στέλεχος στη Sony ή τη Hitachi. Αυτή όμως
18 Οι Γαλάζιες Ζώνες είχε φύγει από το Τόκιο και είχε μετακομίσει στο νησί Γιάκου Σίμα, όπου ζούσε με τον άντρα της, που ήταν δάσκαλος, και τα δύο παιδιά τους. Όταν της τηλεφώνησα, ενθουσιάστηκε. «Κύριε Νταν!» είπε. «Χαίρομαι πολύ που σε ακούω». Της είπα για τη νέα μου αποστολή στην Οκινάβα και της ζήτησα να έρθει να δουλέψουμε πάλι μαζί. «Νταν», μου απάντησε, «ξέρεις ότι μου άρεσε πολύ η Αναζήτηση, και για μένα έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή μου. Τώρα όμως έχω δύο μικρά παιδιά και δεν μπορώ να τα αφήσω». Μιλήσαμε λίγο ακόμη και μετά έκλεισα, απογοητευμένος. Έπρεπε να βρω κάποιον άλλο. Όμως, λίγες ημέρες αργότερα μου τηλεφώνησε για να μου πει ότι δέχτηκε την προσφορά μου. Δεν μου εξήγησε το λόγο, αλλά εγώ ένιωσα ανακούφιση που την είχα πάλι στην ομάδα. Στήσαμε το επιτελείο μας σε έναν παραδοσιακό ξενώνα στο μακρινό βόρειο τμήμα της Οκινάβα. Είχα στρατολογήσει μια ομάδα από επιστήμονες, συγγραφείς, παραγωγούς βίντεο και φωτογράφους, και η Σαγιόκο είχε φτάσει και αυτή με μια ομάδα από Ιάπωνες μεταφραστές και τεχνικούς. Δεν είδα πια τα παλιά της κομψά σύνολα εκστρατείας. Τώρα φορούσε σανδάλια και βαμβακερά σε γήινες αποχρώσεις. Τα μαλλιά της είχαν μερικές γκρίζες ραβδώσεις και απέπνεε ηρεμία. Όταν όμως άνοιξε το φύλλο εργασίας στον υπολογιστή της, είδα ότι δεν είχε χάσει καθόλου τον παλιό της οργανωτικό ζήλο. «Εντάξει, κύριε Νταν, ας μιλήσουμε για τις προθεσμίες μας». Τις επόμενες δύο εβδομάδες, σπάνια βλέπαμε ο ένας τον άλλο πρόσωπο με πρόσωπο. Την ημέρα, η ομάδα μου συγκέντρωνε πληροφορίες και έκανε την παραγωγή των βίντεο. Κάθε βράδυ, η ομάδα της Σαγιόκο τα μετέφραζε και τα δημοσίευε στο Διαδίκτυο. Καθώς εγώ ξυπνούσα την ώρα που εκείνη έπεφτε για ύπνο, βλέπαμε ο ένας τον άλλο μόνο την ώρα του βραδινού, όταν οι δύο ομάδες μας έτρωγαν μαζί, είκοσι άτομα συνολικά. Η προθεσμία για να τελειώσει η δουλειά της ημέρας ήταν τα μεσάνυχτα, και αυτό το θέμα κυριαρχούσε σε όλες τις συζητήσεις μας
προλογοσ 19 στο δείπνο. Η Σαγιόκο και εγώ δεν καταφέραμε να μιλήσουμε καθόλου για την προσωπική μας ζωή. ΑΛΛΑΓΕΣ ΖΩΗΣ Στα μισά του προγράμματος, το διαδικτυακό μας ακροατήριο ψήφισε να πάει η ομάδα μου στο Ογκίμι, ένα μικρό ψαροχώρι, και να πάρει συνέντευξη από μια γυναίκα 104 ετών, την Ούσι Οκουσίμα. Η Σαγιόκο και εγώ την είχαμε επισκεφθεί πάλι, όταν την παρουσίασα στο άρθρο μου στο National Geographic. Μας είχε εντυπωσιάσει με το εκπληκτικό της σφρίγος και το γεγονός ότι καλλιεργούσε η ίδια το μεγαλύτερο μέρος της τροφής που έτρωγε και έκανε πάρτι με ποτό για τις φίλες της. Αφότου είχε κλείσει τα 100, τα μέσα ενημέρωσης ασχολούνταν συχνά μαζί της. Όλοι οι μεγάλοι ειδησεογραφικοί οργανισμοί στον κόσμο, ανάμεσά τους το CNN, το Discovery Channel και το BBC, είχαν στείλει συνεργεία. Όταν η Σαγιόκο άκουσε ότι θα επισκεφθούμε πάλι την Ούσι, ζήτησε να έρθει και αυτή μαζί. Στη μία ώρα της διαδρομής μέχρι το Ογκίμι, είχαμε την πρώτη μας ευκαιρία να μιλήσουμε. Είχαμε καθίσει στο πίσω κάθισμα και βλέπαμε να περνά δίπλα μας η πυκνή βλάστηση της βόρειας Οκινάβα. «Ξέρεις, Νταν, η Ούσι άλλαξε πραγματικά τη ζωή μου», μου είπε. «Εκείνη την εποχή δούλευα στο κέντρο του Τόκιο. Έτρεχα από τις επτάμισι το πρωί μέχρι αργά τη νύχτα, με πέντε έως επτά συσκέψεις κάθε μέρα, και μετά φαγητό και καραόκι μέχρι τη μία ή δύο το πρωί. Ήταν σκληρή δουλειά, αλλά μου άρεσε πολύ. Και ήμουν καλή στη δουλειά μου. Έβγαζα πολλά λεφτά. Όμως, έλειπε κάτι από τη ζωή μου. Ένιωθα άδεια εδώ». Έφερε το χέρι της στο στήθος. «Νταν, θυμάσαι», συνέχισε, «όταν συναντήσαμε την Ούσι, το πρώτο πράγμα που πρόσεξα ήταν το μεγάλο της χαμόγελο. Ήσουν ένας άντρας από άλλη χώρα, αλλά σου μίλησε σαν να ήσουν φίλος της. Στην Ιαπωνία, συνήθως είμαστε επιφυλακτικοί
20 Οι Γαλάζιες Ζώνες με τους ξένους. Η Ούσι σε καλωσόρισε αμέσως. Η ατμόσφαιρα εκεί μέσα ήταν σαν μια μεγάλη αγκαλιά. Έβλεπες ότι έκανε τους πάντες ευτυχισμένους γύρω της την οικογένειά της, τις φίλες της, και τώρα ακόμη και τους ξένους. Και παρόλο που δεν μίλησε ποτέ μαζί μου, ένιωθα να μου έρχεται μια μεγάλη ενέργεια από την πλευρά της». Η Σαγιόκο μου είπε ότι, μετά την πρώτη μας συνάντηση με την Ούσι, βγήκε έξω στο δρόμο για να πιει ένα χυμό. «Σκεφτόμουν Αυτό είναι για μένα. Σε όλο το υπόλοιπο ταξίδι μας στην Οκινάβα, σκεφτόμουν την Ούσι την απλότητα της ζωής της, το ότι έκανε τους ανθρώπους γύρω της να νιώθουν καλά, ότι δεν ανησυχούσε αν θα αποκτήσει κάτι στο μέλλον, ούτε λυπόταν επειδή δεν είχε αποκτήσει κάτι στο παρελθόν. Σιγά-σιγά, άρχισα να σκέφτομαι Θέλω να είμαι σαν αυτή. Αυτός είναι ο στόχος μου.»όταν γύρισα στο Τόκιο, είπα στο αφεντικό μου ότι παραιτούμαι. Τα όνειρά μου είχαν πάντα σχέση με τη δουλειά, αλλά συνειδητοποίησα ότι ήμουν σαν το άλογο που κυνηγάει το καρότο. Συνειδητοποίησα πως ήθελα να είμαι σαν την Ούσι. Και σκέφτηκα Πώς μπορώ να το οργανώσω αυτό; Τηλεφώνησα στο αγόρι μου στο Γιάκου Σίμα και του είπα ότι θέλω να πάω να τον επισκεφθώ. Μετακόμισα στο Γιάκου Σίμα και έμαθα να μαγειρεύω. Ένα χρόνο αργότερα, παντρευτήκαμε.»όταν έμεινα έγκυος στο πρώτο μας παιδί, ο άντρας μου και εγώ πήγαμε στην Οκινάβα για να δούμε πάλι την Ούσι. Ήθελα να ευλογήσει το παιδί μου. Δεν νομίζω ότι με θυμήθηκε. Όμως το μωρό μου γεννήθηκε υγιές. Τώρα έχω δύο παιδιά, και αυτά είναι η ζωή μου. Κανείς δεν ξέρει για την καριέρα μου στο Τόκιο». Στο μεταξύ, είχαμε φτάσει σχεδόν στο Ογκίμι, από ένα δρόμο που ήταν παράλληλος προς τη θάλασσα. «Τι έκανες για να είσαι σαν την Ούσι;» ρώτησα. «Έμαθα να μαγειρεύω για την οικογένειά μου», είπε η Σαγιόκο. «Βάζω αγάπη στο φαγητό που φτιάχνω. Φροντίζω τον
προλογοσ 21 άντρα μου και τα παιδιά μου, ο άντρας μου γυρίζει σπίτι και έχω μια καλή οικογένεια. Επίσης, φροντίζω να βεβαιώνομαι ότι δεν πλήγωσα κανέναν, ότι οι άνθρωποι γύρω μου είναι εντάξει. Βρίσκω χρόνο κάθε βράδυ να σκέφτομαι τους γύρω μου, να σκέφτομαι τι τρώω, και αυτό είναι σημαντικό για μένα. Το κάνω αυτό επίσης στο δείπνο. Βρίσκω χρόνο να στοχαστώ. Δεν κυνηγάω το καρότο πια». ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΟΥΣΙ Όταν φτάσαμε στο σπίτι της Ούσι, ήταν απόγευμα. Ζούσε σε ένα παραδοσιακό ξύλινο σπίτι της Οκινάβα, με μερικά δωμάτια που τα χώριζαν συρόμενες πόρτες από ριζόχαρτο, στρωμένα με χαλάκια τατάμι στο πάτωμα. Βγάλαμε τα παπούτσια μας και μπήκαμε μέσα. Αν και το έθιμο είναι να κάθονται όλοι στο πάτωμα, η Ούσι καθόταν γαλήνια σαν βασίλισσα σε μια καρέκλα στη μέση του δωματίου. Όταν τη γνωρίσαμε για πρώτη φορά, ήταν ανώνυμη. Τώρα είχε γίνει μια διασημότητα κάτι σαν ένας «Δαλάι Λάμα» της μακροζωίας. Ντυμένη με ένα γαλάζιο κιμονό, μας έκανε νεύμα να καθίσουμε. Καθίσαμε λοιπόν σταυροπόδι εμπρός στα πόδια της, σαν παιδιά του νηπιαγωγείου γύρω από τη δασκάλα. Πρόσεξα όμως ότι η Σαγιόκο σχεδόν δεν μπήκε στο δωμάτιο. Για κάποιο λόγο, έδειχνε να μη θέλει να πλησιάσει πολύ την Ούσι. Σαν χαιρετισμό, η Ούσι σήκωσε τα χέρια της επάνω από το κεφάλι της και φώναξε «Γκένκι, γκένκι, γκένκι», δηλαδή «Σφρίγος, σφρίγος, σφρίγος». Τι θησαυρός! σκέφτηκα. Τόσο πολλοί άνθρωποι φοβούνται τα γηρατειά, αν έβλεπαν όμως αυτή τη γυναίκα που έσφυζε από δύναμη και υγεία, θα τα θεωρούσαν ευπρόσδεκτα. Έδειξα στην Ούσι τη φωτογραφία της στο National Geographic. Χαμογελούσα από περηφάνια επειδή το άρθρο που έγραψα είχε μπει στο εξώφυλλο. Η Ούσι το κοίταξε με άδειο βλέμμα, άφησε το περιοδικό και μου προσέφερε ένα γλυκό.
22 Οι Γαλάζιες Ζώνες Πήρα πάλι συνέντευξη από την Ούσι. Τη ρώτησα για τον κήπο της, για τις φίλες της και για τις αλλαγές που είχαν συμβεί αυτά τα πέντε χρόνια από την προηγούμενη επίσκεψή μας. Είχε περιορίσει λίγο την κηπουρική, μας είπε, αλλά είχε πιάσει δουλειά στη συσκευασία φρούτων σε μια κοντινή αγορά. Περνούσε ακόμη μεγάλο μέρος της ημέρας της με τα εγγόνια της και τις τρεις γυναίκες που ζούσαν ακόμη από τον κύκλο των φίλων που είχε από παιδί. Έτρωγε ακόμη κυρίως λαχανικά για βραδινό και έπινε μια κούπα σάκε με αψιθιά πριν κοιμηθεί. Αυτό ήταν το μυστικό της, μου είπε. «Δούλευε σκληρά, πίνε σάκε με αψιθιά πριν πέσεις για ύπνο και φρόντισε να κοιμάσαι καλά». Καθώς μιλούσα στην Ούσι, κοίταξα τη Σαγιόκο. Καθόταν παράμερα και παρακολουθούσε τη συνέντευξη. «Σαγιόκο», είπα. Ήξερα πως είχα υψώσει ανάρμοστα τη φωνή μου, αλλά έβλεπα ότι η Σαγιόκο ήταν πολύ ευγενική για να πλησιάσει την Ούσι χωρίς να την καλέσω. «Δεν θέλεις να πεις στην Ούσι την ιστορία σου;» Η Σαγιόκο δίστασε, μετά όμως πλησίασε και γονάτισε μπροστά στην Ούσι. «Πριν από πέντε χρόνια, ήρθα εδώ και άλλαξες τη ζωή μου», είπε. «Χάρη σ εσένα, αποφάσισα να αφήσω τη δουλειά μου και να παντρευτώ. Σου χρωστώ ένα μεγάλο ευχαριστώ». Τα μάτια της Σαγιόκο βούρκωσαν καθώς μιλούσε. Η Ούσι την άκουγε απορημένη. Δεν θυμόταν τη συνάντησή τους. «Ξαναγύρισα μετά από μερικά χρόνια», συνέχισε η Σαγιόκο. «Άγγιξες την κοιλιά μου όταν ήμουν έγκυος». Σε αυτή την ανάμνηση, η Ούσι την αναγνώρισε. Χαμογέλασε και έπιασε τα χέρια της Σαγιόκο. Ο αντίχειράς της χάιδεψε τον αντίχειρα της Σαγιόκο. «Εσύ με ενέπνευσες και τώρα είμαι πολύ ευτυχισμένη», είπε η Σαγιόκο. «Έπρεπε να έρθω για να σε ευχαριστήσω». Η Ούσι άκουγε αμίλητη, είχε όμως καταλάβει. Χάιδεψε το χέρι της Σαγιόκο. «Μοιράζομαι τις ευλογίες μου μαζί σου», είπε. Στο δρόμο έξω από το σπίτι της Ούσι, πλησίασα τη Σαγιόκο, που έδειχνε σαστισμένη αλλά γαλήνια. Τη ρώτησα τι σκέφτεται. Χαμογέλασε. «Νιώθω σαν κάτι να έχει κλείσει λιγάκι»,
προλογοσ 23 είπε δίνοντας στα αγγλικά της μια ποιητική γιαπωνέζικη απόχρωση. «Νιώθω ολοκληρωμένη». ΑΙΩΝΟΒΙΑ ΣΟΦΙΑ Αυτό το βιβλίο αναφέρεται σε όσα έχουν να μας πουν άνθρωποι σαν την Ούσι, άνθρωποι που ζουν στις Γαλάζιες Ζώνες του πλανήτη. Οι πιο υγιείς και μακρόβιοι άνθρωποι της γης έχουν να μας διδάξουν πολλά πράγματα τα οποία θα μας βοηθήσουν να ζήσουμε πιο μακρόβια και πλούσια ζωή. Αν η σοφία είναι το άθροισμα της γνώσης και της εμπειρίας, τότε αυτοί οι άνθρωποι διαθέτουν περισσότερη σοφία από κάθε άλλον. Έχουμε γεμίσει λοιπόν αυτό το βιβλίο με ενοράσεις αιωνόβιων για το πώς μπορούμε να ζήσουμε καλά τη ζωή μας. Οι ιστορίες τους καλύπτουν τα πάντα, από την ανατροφή των παιδιών μέχρι το πώς να είμαστε συμπαθείς, από το πώς μπορούμε να πλουτήσουμε μέχρι το πώς θα βρούμε και θα κρατήσουμε τον έρωτα της ζωής μας. Από αυτούς θα μάθουμε όλοι πώς να δημιουργούμε τις δικές μας προσωπικές Γαλάζιες Ζώνες, και θα μπούμε στο δρόμο που θα μας επιτρέψει να ζήσουμε μεγαλύτερη και ποιοτική ζωή. Ωστόσο, σε ό,τι αφορά την επιστήμη της μακροζωίας, οι αιωνόβιοι δεν μπορούν να μας πουν πώς κατάφεραν να ζήσουν μέχρι τα 100, όπως ακριβώς κάποιος που έχει ύψος δύο και δέκα δεν μπορεί να μας πει πώς έγινε τόσο ψηλός. Απλούστατα, δεν ξέρουν. Μήπως η νυχτερινή κούπα σάκε με αψιθιά που πίνει η Ούσι ωφελεί στην υγεία; Ίσως, αλλά αυτή η κούπα δεν εξηγεί γιατί δεν έχει καρκίνο ή καρδιακά προβλήματα, ούτε πώς μπορεί και διαθέτει τέτοιο σφρίγος σε ηλικία 104 ετών. Ο καλύτερος τρόπος για να μάθουμε τα μυστικά της μακροζωίας από ανθρώπους σαν την Ούσι, είναι να βρούμε ένα μέρος όπου υπάρχουν πολλές Ούσι να βρούμε μια κουλτούρα, μια Γαλάζια Ζώνη, όπου ο πληθυσμός των υγιών 90χρονων και 100χρονων σε σχέση με το σύνολο του πληθυσμού είναι ασυνήθιστα μεγάλος. Τότε είναι δυνατόν να εξετάσουμε το φαινόμενο επιστημονικά.
24 Οι Γαλάζιες Ζώνες Η επιστημονική έρευνα έχει δείξει ότι η διάρκεια της ζωής μας καθορίζεται μόνο κατά 25 τοις εκατό από τα γονίδια, σύμφωνα με τις φημισμένες μελέτες των Δανών διδύμων. Το άλλο 75 τοις εκατό καθορίζεται από τον τρόπο ζωής μας και τις καθημερινές επιλογές που κάνουμε. Επομένως, αν βελτιστοποιήσουμε τον τρόπο ζωής μας, μπορούμε και να μεγιστοποιήσουμε τη διάρκειά της μέσα στα βιολογικά μας όρια. Όταν αρχίσαμε να ερευνάμε για πρώτη φορά τα μυστήρια της ανθρώπινης μακροβιότητας, συνεργαστήκαμε με δημογράφους και επιστήμονες του Εθνικού Ινστιτούτου Γήρανσης για να εντοπίσουμε σημεία σε όλο τον κόσμο όπου οι άνθρωποι ζουν περισσότερο και είναι πιο υγιείς. Πρόκειται για περιοχές όπου οι άνθρωποι φτάνουν τα 100 σε σημαντικά υψηλότερα ποσοστά, ή όπου ζουν κατά μέσο όρο περισσότερα χρόνια και είναι πιο υγιείς από τους Αμερικανούς. Επίσης, εμφανίζουν κλάσμα μόνο του ποσοστού των θανατηφόρων παθήσεων που παρατηρούνται ανάμεσα στους Αμερικανούς. Συνεργαστήκαμε με μερικούς από τους μεγαλύτερους ειδικούς μακροβιότητας στον κόσμο για να εξετάσουμε τον τρόπο ζωής αυτών των ανθρώπων και να εντοπίσουμε τα χαρακτηριστικά που μπορούν να εξηγήσουν τη μακροζωία τους. ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΜΑΚΡΟΖΩΙΑΣ Αυτό το βιβλίο αρχίζει εξετάζοντας την πραγματικότητα της γήρανσης. Ποιες είναι οι πιθανότητες να ζήσει κάποιος μέχρι τα 100; Τι υποσχέσεις δίνουν τα συμπληρώματα, οι ορμονοθεραπείες ή οι γενετικές παρεμβάσεις; Ποιοι είναι οι επιστημονικά αποδεδειγμένοι τρόποι με τους οποίους μπορούμε να ζήσουμε περισσότερο παραμένοντας υγιείς; Στα κεφάλαια που ακολουθούν, θα σας μεταφέρουμε στα επιβεβαιωμένα σημεία μακροζωίας του κόσμου, στις λεγόμενες Γαλάζιες Ζώνες: στην περιοχή Μπαρμπάτζια της Σαρδηνίας στην Ιταλία, στην Οκινάβα της Ιαπωνίας, στην κοινότητα της Λόμα
προλογοσ 25 Λίντα στην Καλιφόρνια και στη Χερσόνησο Νικόγια στην Κόστα Ρίκα. Σε καθένα από αυτά τα μέρη θα συναντήσουμε διαφορετική κουλτούρα που έχει ακολουθήσει το δικό της μοναδικό δρόμο προς τη μακροβιότητα. Θα συναντήσουμε τους αστέρες της μακροζωίας, όπως η Ούσι, και τους ειδικούς που μελετούν τον τρόπο ζωής και τις κουλτούρες τους. Θα δείξουμε πώς η ιστορία, τα γονίδια και οι δοκιμασμένες παραδόσεις συνδυάζονται για να ευνοήσουν καθέναν από αυτούς τους πληθυσμούς. Θα εντοπίσουμε τα χαρακτηριστικά του τρόπου ζωής τους και θα αφήσουμε την επιστήμη να μας εξηγήσει γιατί αυξάνουν τη διάρκεια ζωής αυτών των ανθρώπων. Το τελευταίο κεφάλαιο καταλήγει σε εννέα μαθήματα, ένα διαπολιτισμικό απόσταγμα των καλύτερων πρακτικών μακροζωίας στον κόσμο. Πιστεύουμε ότι αυτό ισοδυναμεί με μια ντε φάκτο φόρμουλα μακροβιότητας είναι οι καλύτερες και πιο αξιόπιστες πληροφορίες που θα σας βοηθήσουν να προσθέσετε χρόνια στη ζωή σας και ζωή στα χρόνια σας. Φυσικά, αυτές οι πληροφορίες δεν θα σας βοηθήσουν αν δεν τις εφαρμόσετε στην πράξη. Γι αυτό, κορυφαίοι ειδικοί της συμπεριφοράς θα σας δώσουν επίσης ένα σχέδιο δράσης που θα σας επιτρέψει να εφαρμόσετε αυτά τα μυστικά μακροζωίας στη δική σας ζωή. Και το καλό είναι ότι δεν χρειάζεται να τα κάνετε όλα. Παρουσιάζουμε ένα «μενού αλά καρτ», κατά κάποιον τρόπο. Μπορείτε να διαλέξετε ό,τι σας αρέσει πιο πολύ, να ακολουθήσετε τη συμβουλή μας για να μετατρέψετε στοιχεία του μενού της μακροζωίας σε καθημερινές συνήθειες, και να ξέρετε πως ό,τι και αν διαλέξετε, κατά πάσα πιθανότητα θα προσθέσετε μήνες ή χρόνια στη ζωή σας. Στις Γαλάζιες Ζώνες βρίσκουμε σε κωδικοποιημένη μορφή το απόσταγμα από αιώνες ή ακόμη και χιλιετίες ανθρώπινων εμπειριών. Πιστεύω πως δεν είναι σύμπτωση ότι ο τρόπος που αυτοί οι άνθρωποι τρώνε, επικοινωνούν μεταξύ τους, αποδιώχνουν το στρες, θεραπεύονται, αποφεύγουν τις παθήσεις και βλέπουν τον κόσμο, τους προσθέτει καλά χρόνια στη ζωή τους.
26 Οι Γαλάζιες Ζώνες Οι κουλτούρες τους έχουν αναπτύξει αυτή τη σοφία με το πέρασμα του χρόνου. Πιστεύω ότι, όπως ακριβώς η φύση επιλέγει τα χαρακτηριστικά που ευνοούν την επιβίωση ενός είδους, έτσι και αυτές οι κουλτούρες έχουν μεταβιβάσει από γενιά σε γενιά θετικές συνήθειες με έναν τρόπο που ευνοεί περισσότερο τη μακροζωία των μελών τους. Για να μάθουμε από αυτές, το μόνο που χρειάζεται είναι να είμαστε δεκτικοί και έτοιμοι να ακούσουμε. Η Σαγιόκο ήταν έτοιμη να ακούσει. Ο σύντομος χρόνος που πέρασε με την Ούσι την οδήγησε σε έναν μεγάλο μετασχηματισμό, τη βοήθησε να αλλάξει από μια διαρκώς στρεσαρισμένη και οριακά υγιή επαγγελματία σε έναν πιο γαλήνιο και σωματικά υγιή άνθρωπο που ζει τη ζωή του σύμφωνα με τις αξίες του. Ίσως είστε έτοιμοι να ακούσετε και εσείς. Ποιος ξέρει; Και μπορεί αυτό το βιβλίο να φέρει μια εξίσου βαθιά αλλαγή στη ζωή σας.
1 Η Αλήθεια για τη Μακροζωία Πώς να Προσθέσετε Δέκα Καλά Χρόνια στη Ζωή σας Οτ α ν ο χ ο υ ά ν π ο ν ς ν τ ε λ ε ό ν αποβιβάστηκε στα βορειοανατολικά παράλια της Φλόριντα στις 2 Απριλίου του 1513, λέγεται ότι αναζητούσε την Πηγή της Νιότης, μια μυθική πηγή νερού που χάριζε αιώνια ζωή. Οι ιστορικοί τώρα γνωρίζουν ότι κρύβονται περισσότερα πράγματα πίσω από αυτή την ιστορία. Ο λόγος που έκανε τον Ισπανό εξερευνητή να ταξιδέψει βόρεια των νησιών Μπαχάμα ήταν μάλλον ότι η Ισπανία είχε τοποθετήσει και πάλι στρατιωτικό κυβερνήτη το γιο του Χριστόφορου Κολόμβου, το Ντιέγκο, απομακρύνοντας τον Πονς ντε Λεόν από το αξίωμά του. Παρ όλα αυτά, ο θρύλος γι αυτό το ταξίδι του Πονς ντε Λεόν παρέμεινε. Η ιδέα μιας μαγικής πηγής μακροζωίας εξακολουθεί να ασκεί τόση έλξη σήμερα, πέντε αιώνες αργότερα, ώστε πολλοί τσαρλατάνοι και αφελείς συνεχίζουν την ίδια βλακώδη αναζήτηση, η οποία όμως σήμερα είναι μεταμφιεσμένη ίσως με τη μορφή χαπιών, δίαιτας ή ιατρικών μεθόδων. Σε μια προσπάθεια να αποστομώσει τους τσαρλατάνους για πάντα, ο δημογράφος
28 Οι Γαλάζιες Ζώνες Σ. Τζέι Ολσάνσκι του Πανεπιστημίου του Ιλινόις στο Σικάγο, και περισσότεροι από 50 άλλοι ειδικοί της μακροζωίας παγκοσμίως, έκαναν μια δήλωση το 2002 με την πιο ωμή διατύπωση: «Οι θέσεις μας επάνω σε αυτό το θέμα δεν πρέπει να επιδέχονται παρερμηνείες», έγραψαν. «Δεν υπάρχουν αλλαγές του τρόπου ζωής, χειρουργικές διαδικασίες, βιταμίνες, αντιοξειδωτικά, ορμόνες ή τεχνικές γενετικής μηχανικής διαθέσιμες σήμερα, που να έχει αποδειχτεί ότι επηρεάζουν τη διαδικασία της γήρανσης». Η δυσάρεστη πραγματικότητα για τη γήρανση είναι ότι διαθέτει μόνο το «πετάλι του γκαζιού». Δεν έχουμε ανακαλύψει ακόμη αν υπάρχει κάποιο «φρένο» γι αυτή τη διαδικασία. Έτσι, ο σκοπός του παιχνιδιού είναι να μην πατάμε το γκάζι τόσο πολύ ώστε να μην επιταχύνουμε τη διαδικασία της γήρανσης. Όμως, ο μέσος Αμερικανός, ακολουθώντας γρήγορο και ανεξέλεγκτο τρόπο ζωής, κάνει ακριβώς αυτό: πατά το πετάλι του γκαζιού πολύ δυνατά. Αυτό το βιβλίο αποκαλύπτει τις καλύτερες πρακτικές παγκοσμίως στον τομέα της υγείας και της μακροζωίας, και την εφαρμογή τους στη ζωή μας. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε μεγαλύτερο έλεγχο απ όσο νομίζουμε στον τρόπο που ζούμε. Πραγματικά, οι ειδικοί λένε ότι αν υιοθετούσαμε το σωστό τρόπο ζωής, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε τουλάχιστον δέκα χρόνια στη ζωή μας και να αποφύγουμε τις περισσότερες από τις παθήσεις που μας σκοτώνουν πρόωρα. Αυτό μπορεί να σημαίνει μία επιπλέον δεκαετία ποιοτικής ζωής! Για να ανακαλύψουμε τα μυστικά της μακροζωίας, η ομάδα μας, που αποτελείται από δημογράφους, γιατρούς και δημοσιογράφους, πήγε απευθείας στις καλύτερες πηγές. Ταξιδέψαμε στις Γαλάζιες Ζώνες τέσσερα από τα υγιέστερα σημεία του πλανήτη όπου ένα εξαιρετικά μεγάλο ποσοστό αιωνόβιων καταφέρνουν να αποφύγουν πολλές από τις παθήσεις που σκοτώνουν τους Αμερικανούς. Οι κάτοικοι αυτών των περιοχών έχουν μέχρι και τριπλάσιες πιθανότητες να φτάσουν στα 100.
Η Αλήθεια για τη Μακροζωία 29 Σε καθεμία από τις Γαλάζιες Ζώνες, χρησιμοποιήσαμε μια δημοσκόπηση που αναπτύχθηκε σε συνεργασία με το Εθνικό Ινστιτούτο Γήρανσης για να εντοπίσουμε τα στοιχεία του τρόπου ζωής που εξηγούν τη μακροζωία των κατοίκων της τι τρώνε, πόσο γυμνάζονται, πώς είναι οι κοινωνικές τους σχέσεις, ποια παραδοσιακά φάρμακα χρησιμοποιούν, και ούτω καθεξής. Εξετάσαμε τους κοινούς παρονομαστές τις πρακτικές που βρήκαμε και στους τέσσερις πληθυσμούς και καταλήξαμε σε ένα διαπολιτισμικό απόσταγμα των καλύτερων πρακτικών υγείας, μια ντε φάκτο φόρμουλα μακροζωίας. Αυτή είναι η βάση του βιβλίου: Αν βελτιστοποιήσουμε τον τρόπο ζωής μας, μπορούμε να κερδίσουμε μία πρόσθετη δεκαετία καλής ζωής, που διαφορετικά δεν θα την είχαμε. Και ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να βελτιστοποιήσουμε τον τρόπο ζωής μας; Να μιμηθούμε τις πρακτικές που βρήκαμε σε όλες τις Γαλάζιες Ζώνες. ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΡΟΖΩΙΑΣ Το 1550, ο Ιταλός Λουίτζι Κορνάρο έγραψε ένα από τα πρώτα «μπεστ σέλερ» για τη μακροζωία. Το βιβλίο του Η Τέχνη της Μακροζωίας υποστήριζε ότι η ζωή μπορεί να παραταθεί με την αυτοσυγκράτηση. Γρήγορα θα μεταφραζόταν στα γαλλικά, αγγλικά, ολλανδικά και γερμανικά. Ο Κορνάρο μπορεί να είχε βρει κάτι σημαντικό: Οι πηγές διαφέρουν μεταξύ τους σχετικά με την ηλικία του, αλλά έζησε πάνω από τα 90, ίσως και πάνω από τα 100. ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΗΡΑΝΣΗ Οι πρακτικές των Γαλάζιων Ζωνών στο σύνολό τους, μας έδωσαν εννέα σημαντικά μαθήματα με τα οποία μπορούμε να ζήσουμε μια καλύτερη και μακροβιότερη ζωή. Όμως, πριν μπούμε
30 Οι Γαλάζιες Ζώνες στις λεπτομέρειες, νομίζω ότι είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πρώτα μερικά πράγματα για το πώς γερνάμε και να δώσουμε μερικές βασικές αρχές και ορισμούς. Πόσο μπορούμε να περιμένουμε ότι θα ζήσουμε; Τι πραγματικά συμβαίνει στο σώμα μας όταν γερνάμε; Γιατί δεν μπορούμε να πάρουμε ένα χάπι που να παρατείνει τη ζωή μας; Πώς μπορούμε να ζήσουμε περισσότερο; Πώς μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα; Και γιατί η αλλαγή του τρόπου που ζούμε προσθέτει καλά χρόνια στη ζωή μας; Για να απαντήσω σε αυτά τα θεμελιώδη ερωτήματα, ζήτησα από μερικούς κορυφαίους ειδικούς στον κόσμο να μας περιγράψουν τις έρευνές τους με απλά λόγια. Αυτοί οι επιστήμονες θα μας δώσουν τις καλύτερες θεωρίες που έχουμε σήμερα στη βιολογία, τη γηριατρική και την επιστήμη της μακροζωίας. Ο Στίβεν Ν. Όσταντ, Ph.D., μελετά τους κυτταρικούς και μοριακούς μηχανισμούς της γήρανσης στο Κέντρο Υγείας του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Σαν Αντόνιο. Είναι καθηγητής στο Κέντρο Μακροζωίας και Γήρανσης Σαμ και Ανν Μπάρσοπ, και συγγραφέας του βιβλίου Γιατί Γερνάμε: Τι Ανακαλύπτει η Επιστήμη για το Ταξίδι του Σώματος Μέσα από τη Ζωή. Ο Ρόμπερτ Ν. Μπάτλερ, M.D., είναι πρόεδρος και γενικός διευθυντής του Διεθνούς Κέντρου Μακροζωίας, ερευνητικού κέντρου πολιτικής και επιμόρφωσης στη Νέα Υόρκη. Είναι καθηγητής γηριατρικής και ενήλικης ανάπτυξης στο Ιατρικό Κέντρο Σινά, και συγγραφέας του βιβλίου Γιατί Επιβιώνουμε: Τα Γηρατειά στην Αμερική. Ο Τζακ Μ. Γκουράλνικ, M.D., Ph.D., είναι επικεφαλής του εργαστηρίου επιδημιολογίας, δημογραφίας και βιομετρίας του Εθνικού Ινστιτούτου Γήρανσης στο Μπιθέσντα του Μέριλαντ. Ο Ρόμπερτ Κέιν, M.D., είναι διευθυντής του Κέντρου Γήρανσης και του Γηριατρικού Επιμορφωτικού Κέντρου της Μινεσότα, στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα στη Μινεάπολη. Είναι καθηγητής στη Σχολή Δημόσιας Υγείας, στην έδρα Μακροπρόθεσμης Φροντίδας και Γήρανσης.
Η Αλήθεια για τη Μακροζωία 31 Ο Τόμας Τ. Περλς, M.D., M.P.H., είναι διευθυντής της Μελέτης Αιωνόβιων της Νέας Αγγλίας, αναπληρωτής καθηγητής ιατρικής και γηριατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βοστόνης, και συγγραφέας του βιβλίου Ζώντας ως τα 100: Μαθήματα για να Ζείτε στο Μέγιστο των Δυνατοτήτων σας σε Κάθε Ηλικία. Πήρα συνεντεύξεις από αυτούς τους ειδικούς ξεχωριστά, και μετά διάλεξα τις καλύτερες απαντήσεις τους σε κάθε ερώτηση. Ιδού τι μου είπαν. ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΕΙΝΑΙ Η ΓΗΡΑΝΣΗ; Ρόμπερτ Κέιν: Πρόκειται για πολύ βαθύ ερώτημα. Πρώτον, η γήρανση αρχίζει με τη γέννηση. Αν το καλοσκεφτούμε, υπάρχει μια συνεχής ανάπτυξη που συμβαίνει σε όλα τα είδη. Μπορούμε να τη δούμε ως την ισορροπία ανάμεσα στο άτομο και το περιβάλλον. Ουσιαστικά, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η γήρανση είναι η απώλεια ενός μηχανισμού προσαρμογής, η ανικανότητα να διατηρούμε εσωτερικό έλεγχο και ισορροπία. Αρχίζουμε ως παιδιά, και βαθμιαία συσσωρεύονται διάφορες αλλαγές στα χαρακτηριστικά μας. Τα παιδιά είναι ευάλωτα στο περιβάλλον και πρέπει να προστατεύονται. Στην περίπτωση των ανθρώπων, μάλλον φτάνουμε στην κορυφή της ανάπτυξής μας γύρω στα 25. Παραμένουμε σε αυτό το επίπεδο για ένα διάστημα, και μετά, σε κάποιο σημείο, ίσως γύρω στα 45, αρχίζει η εξασθένηση. Μερικοί θα έλεγαν ότι στην πραγματικότητα η εξασθένηση αρχίζει στα 30. Εξαρτάται από το σύστημα του οργανισμού που εξετάζεις. Τα γηρατειά είναι μια άλλη περίοδος στην οποία η ισορροπία ευνοεί το περιβάλλον. Οι ηλικιωμένοι χρειάζονται βοήθεια για να προστατευτούν. Η αδυναμία την οποία συνδέουμε με τα γηρατειά είναι βασικά η έλλειψη αυτονομίας, η ανικανότητα να αντέξουμε εξωτερικές πιέσεις και διαταραχές.
32 Οι Γαλάζιες Ζώνες Η γήρανση περιλαμβάνει και θετικές και αρνητικές αλλαγές. Ένας γεροντολόγος θα όριζε τη γήρανση ως τον κίνδυνο θανάτου. Ανεξάρτητα από την παρουσία ασθενειών, δεδομένου ότι η διάρκεια ζωής είναι πεπερασμένη, υπάρχει ένας συνεχής κίνδυνος θανάτου. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτός αυξάνει όσο αυξάνεται η ηλικία. Άλλοι παράγοντες μπορεί να μεταβάλλουν τον κίνδυνο θανάτου, καθώς και τη γήρανση, και έτσι το καθοριστικό στοιχείο δεν είναι η ίδια η γήρανση αλλά η γενικότερη μεταβολή του οργανισμού. Οι επιστήμονες αναζητούν βιολογικούς δείκτες γήρανσης, και μέχρι τώρα δεν έχει βρεθεί κανένας που να είναι απόλυτα σταθερός και ανεξάρτητος από την εμφάνιση παθήσεων. Για παράδειγμα, έχει εξεταστεί η έλλειψη προσαρμοστικότητας του φακού του ματιού. Οι περισσότεροι άνθρωποι γίνονται πρεσβύωπες, συνήθως στα 40 με 45. Όμως δεν συμβαίνει σε όλους, και έτσι δεν μπορούμε να πούμε ότι αυτό αποτελεί καθολική ένδειξη γήρανσης. Το γκριζάρισμα των μαλλιών, η απώλεια κολλαγόνου στο δέρμα, όλα αυτά είναι αλλαγές που έχουν περιγραφεί σε σχέση με τη γήρανση. Υπάρχει μια αλλαγή στη σύνθεση του σώματος καθώς γερνάμε. Αυτή μπορεί προφανώς να επηρεαστεί από τη γυμναστική και τη διατροφή, αλλά σε γενικές γραμμές χάνουμε μυϊκή μάζα και κερδίζουμε σωματικό λίπος. Το ανοσοποιητικό σύστημα αλλάζει με την ηλικία και γίνεται λιγότερο αποδοτικό, αλλά και πάλι αυτό δεν συμβαίνει με έναν καθολικό τρόπο ώστε να μπορούμε να πούμε ότι είναι ένα χαρακτηριστικό της γήρανσης. Στίβεν Όσταντ: Θα όριζα τη γήρανση ως τη βαθμιαία απώλεια σωματικών ικανοτήτων, είτε μιλάμε για την ικανότητα να τρέχουμε είτε για την ικανότητα να σκεφτόμαστε όλα αυτά τα πράγματα. Είναι μια βαθμιαία και προοδευτική απώλεια σωματικών και νοητικών ικανοτήτων, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να κάνουμε πράγματα που προηγουμένως μπορούσαμε.