Eγχειρίδιο μαζικής εκτροφής του παρασιτοειδούς Aphidius colemani Viereck (Hymenoptera: Braconidae) (5.2.3 Σύστημα μαζικής εκτροφής φυσικών εχθρών) στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος «ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΒΙΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΒΙΟΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΣΕ ΥΔΡΟΠΟΝΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΜΑΤΑΣ ΚΑΙ ΜΑΡΟΥΛΙΟΥ» HYDROFLIES http://web.cut.ac.cy/hydroflies/ Το έργο εντάχθηκε βάση της Κ3_01_03 στις 15-10-2012 στο πρόγραμμα Διασυνοριακής Συνεργασίας Ελλάδα- Κύπρος 2007-2013, με συγχρηματοδότηση κατά 80% από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από Εθνικούς Πόρους της Ελλάδας και της Κύπρου. Σκοπός του έργου είναι η ανάπτυξη συστημάτων υδροπονίας σε θερμοκήπια για δύο σημαντικά λαχανικά, την τομάτα και το μαρούλι, η ανάπτυξη συστήματος μαζικής εκτροφής δύο σημαντικών ωφελίμων εντόμων, καθώς και η εκπαίδευση των γεωργών στη χρήση του.
Γενικά Το A. colemani ανήκει στην υποοικογένεια Aphidiinae των Braconidae. To είδος αυτό κατάγεται πιθανότατα από την Β. Ινδία και το Πακιστάν. Από εκεί, διαδόθηκε στην περιοχή της Μεσογείου, Κ. Ασία, Αφρική, Αυστραλία και στη Δ. Αμερική. Παρασιτεί πολλά είδη αφίδων της οικογένειας Aphididae. Οι ξενιστές του ποικίλουν ανάλογα με την περιοχή. Στην Ελλάδα έχει βρεθεί να παρασιτεί τις αφίδες M. persicae και A. gossypii στο φυτό - ξενιστή Hibiscus sp.. Στις τροπικές περιοχές παρουσιάζει μεγαλύτερο εύρος ξενιστών. Εικόνα 1. Ενήλικο θηλυκό του Aphidius colemani Χρησιμοποιείται ευρέως στη βιολογική καταπολέμηση των αφίδων A. gossypii και M. persicae σε θερμοκηπιακές καλλιέργειες. Το A. colemani είναι ένα μονήρες ενδοπαρασιτοειδές. Μονήρη παρασιτοειδή χαρακτηρίζονται εκείνα των οποίων ένα μόνο άτομο συμπληρώνει την ανάπτυξή του σε κάθε άτομο του ξενιστή, ενώ τα άλλα θανατώνονται. Τα ακμαία έχουν μέγεθος 1-2,5 mm και ο βιολογικός τους κύκλος σους 25C ο είναι περίπου 13 ημέρες. Το ακμαίο τρέφεται με μελιτώματα αφίδων ή νέκταρ. Ωοτοκούν ένα ωό σε κάθε μία νύμφη και κάθε θηλυκό άτομο του παρασιτοειδούς μπορεί να ωοτοκήσει μέχρι 150 ωά. Μέθοδος μαζικής εκτροφής του παρασιτοειδούς Aphidius colemani Για τη μαζική εκτροφή του παρασιτοειδούς είναι απαραίτητη η ύπαρξη τριών τουλάχιστον απομονωμένων χώρων με ελεγχόμενη θερμοκρασία και διάρκεια φωτισμού. Στον πρώτο χώρο γίνεται η παραγωγή καθαρών φυτών. Ο δεύτερος χώρος είναι για τις εκτροφές των αφίδων και ο τρίτος χώρος είναι για την εκτροφή του παρασιτοειδούς. Παραγωγή φυτών για τις εκτροφές των αφίδων Για τις εκτροφές των αφίδων χρησιμοποιούνται φυτά μελιτζάνας, πιπεριάς και καπνού για την εκτροφή του Myzus persicαe και φυτά κριθαριού για την εκτροφή της του Rhopalosiphum padi. Το πρώτο στάδιο για την παραγωγή των φυτών είναι η προβλάστηση σπόρων μελιτζάνας, πιπεριάς ή καπνού. Μέσα σε πλαστικούς δίσκους διαμέτρου 30 cm και βάθους 3 1
cm τοποθετείται κατάλληλη ποσότητα υποστρώματος προβλάστησης αφού πρώτα θρυμματιστεί και διαβρεχτεί με νερό προκειμένου να αφρατοποιηθεί και να υγρανθεί. Το φυτόχωμα συμπιέζεται με τα δάκτυλα έτσι ώστε να σχηματιστεί στρώμα πάχους 2 cm. Επάνω σ αυτό το στρώμα τοποθετούνται σε ομοιόμορφες αποστάσεις 20 σπόροι μελιτζάνας, πιπεριάς ή καπνού. Στη συνέχεια οι σπόροι καλύπτονται με υπόστρωμα προβλάστησης το οποίο συμπιέζεται με τα δάκτυλα για να σχηματίσει στρώμα πάχους 0,5 cm. Ο δίσκος μεταφέρεται στο θάλαμο ανάπτυξης καθαρών φυτών θερμοκρασίας 25 ± 1 ο C, και φωτοπεριόδου 16 ώρες φως : 8 ώρες σκότος. Μετά τη βλάστηση των σπόρων τα φυτάρια ελέγχονται καθημερινά για τυχόν παρουσία αφίδων ή άλλων εντόμων εχθρών, έτσι ώστε να αναπτύσσονται χωρίς προβλήματα. Όταν τα φυτά έχουν αποκτήσει το δεύτερο πραγματικό φύλλο μεταφυτεύονται σε πλαστικές γλάστρες διαμέτρου 10 και 14 cm. Το υπόστρωμα στις γλάστρες είναι το ίδιο φυτόχωμα με αυτό που χρησιμοποιείται για την προβλάστηση. Απαιτείται τακτικό καθάρισμα των φύλλων των φυτών από αφίδες, θρίπες, αλευρώδεις, ακάρεα ή άλλους εχθρούς που τυχόν θα εισέλθουν στο θάλαμο. Εικόνα 2. Γλάστρες με φυτά πιπεριάς και μελιτζάνας Τα φυτά σιτηρών φυτεύονται σε γλάστρες διαμέτρου 10 και 14 cm. Μέσα στις γλάστρες τοποθετείται κατάλληλη ποσότητα υποστρώματος προβλάστησης αφού πρώτα θρυμματιστεί και διαβρεχτεί με νερό προκειμένου να αφρατοποιηθεί και να υγρανθεί. Το φυτόχωμα συμπιέζεται με τα δάκτυλα έτσι ώστε να γεμίσει τα 2/3 της γλάστρας. Επάνω σ αυτό το στρώμα τοποθετούνται σε ομοιόμορφες αποστάσεις 50-100 σπόροι κριθαριού. Στη συνέχεια οι σπόροι καλύπτονται με υπόστρωμα προβλάστησης το οποίο συμπιέζεται με τα δάκτυλα για να σχηματίσει στρώμα πάχους 2 cm. 2
Εικόνα 3. Γλάστρες με φυτά κριθαριού Διατήρηση των εκτροφών του Myzus persicαe και του Rhopalosiphum padi Η εκτροφή του Myzus persicαe διατηρείται σε φυτά μελιτζάνας, πιπεριάς και καπνού. Τα φυτά είναι κατάλληλα να χρησιμοποιηθούν 4-6 εβδομάδες περίπου μετά τη μεταφύτευσή τους. Πάνω στα φύλλα των φυτών μεταφέρονται με βρεγμένο πινέλο άτομα της κάθε αφίδας ξεχωριστά από φυτά όπου διατηρείται πληθυσμός αφίδων. Στη συνέχεια το κάθε φυτό τοποθετείται σε ξύλινο εντομολογικό κλωβό με την εκτροφή της αφίδας. Υπάρχουν ξεχωριστοί κλωβοί με τις εκτροφές της κάθε αφίδας. Εικόνα 4. Ξύλινος κλωβός Η εκτροφή του Rhopalosiphum padi διατηρείται σε φυτά κριθαριού. Τα φυτά είναι κατάλληλα να χρησιμοποιηθούν 8-14 ημέρες περίπου μετά τη σπορά του κριθαριού στις γλάστρες. Με ένα ψαλίδι κόβουμε το φυτικό ιστό στο οποίο υπάρχει αρκετός πληθυσμός της αφίδας και το 3
τοποθετούμε επάνω στα νέα φυτά που μεταφέραμε στον κλωβό έως ότου αναπτυχθεί ικανοποιητικός πληθυσμός της αφίδας. Σε τακτά χρονικά διαστήματα απαιτείται έλεγχος των φυτών για να διαπιστωθεί η τυχόν παρουσία άλλων εντόμων (π.χ. θρίπες, αλευρώδεις), παρασιτοειδών ή και αρπακτικών. Τα φυτά στα οποία είχε αναπτυχθεί μεγάλος αριθμός αφίδων χρησιμοποιούνται για την εκτροφή του παρασιτοειδούς Aphidius colemani, όπως θα περιγραφεί παρακάτω. Εκτροφή του παρασιτοειδούς Aphidius colemani Η εκτροφή του A. colemani άρχισε με άτομα που προερχόταν από μούμιες του A. gossypii που συλλέχθηκαν σε Hibiscus syriacus L. (Malvaceae) των Χανίων. Η εκτροφή του παρασιτοειδούς είναι δυνατό να διατηρηθεί σε φυτά πιπεριάς, μελιτζάνας ή κριθαριού στα οποία έχει αναπτυχθεί μεγάλος πληθυσμός αφίδων. Η εκτροφή του παρασιτοειδούς διατηρείται σε ξύλινους κλωβούς όμοιους με αυτούς που περιγράφηκαν παραπάνω. Οι κλωβοί αυτοί είναι τοποθετημένοι στο θάλαμο εκτροφής του παρασιτοειδούς θερμοκρασίας 25 ± 1 ο C και φωτοπεριόδου 16 ώρες φως : 8 ώρες σκότος. Σε ένα καθαρό κλωβό τοποθετούνται φυτά στα οποία έχει αναπτυχθεί μεγάλος αριθμός αφίδων. Στη συνέχεια εισάγονται στον κλωβό περίπου 100 παρασιτοειδή. Η μεταφορά των παρασιτοειδών από κλωβό σε κλωβό γίνεται με τη βοήθεια αναρροφητήρα. Ένας άλλος τρόπος μεταφοράς των παρασιτοειδών είναι στο στάδιο της μούμιας με την τοποθέτηση μουμιοποιημένων αφίδων σε κλωβούς όπου έχουν τοποθετηθεί φυτά με αφίδες. Για την καλύτερη διατήρηση των ακμαίων παρασιτοειδών, εντός του κλωβού τοποθετείται μέλι διαλυμένο σε νερό 1:3 σε βαμβάκι ως συμπλήρωμα της διατροφής των παρασιτοειδών. Μετά από διάστημα 11-13 ημερών στον κλωβό, εμφανίζονταν ενήλικα παρασιτοειδή τα οποία μεταφέρονται σε ένα άλλο κλωβό που περιέχει φυτά με αφίδες έτσι ώστε να διατηρείται η εκτροφή του παρασιτοειδούς. 4