Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ

cover2:layout 1 1/11/10 11:25 AM Page 1 ΔΟΚΙΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ Γραφείο Επικοινωνίας, Τομέας Προώθησης και Προβολής Πανεπιστημιούπολη, Τ.Θ. 20537, 1678 Λευκωσία, Κύπρος Τηλ.: 22894367, www.pr.ucy.ac.cy ΚΕΝΤΡΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Δοκίμιο 3/10, Ιανουάριος 2010

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 1 ΔΟΚΙΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΕΝΤΡΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ ΜΑΡΙΑ ΑΝΔΡΕΟΥ Κέντρο Οικονομικών Ερευνών ΠΑΝΟΣ ΠΑΣΙΑΡΔΗΣ Τμήμα Οικονομικών και Κέντρο Οικονομικών Ερευνών ΚΩΣΤΑΣ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ Τμήμα Οικονομικών και Κέντρο Οικονομικών Ερευνών ΣΩΤΗΡΟΥΛΑ ΧΑΤΖΗΣΠΥΡΟΥ Κέντρο Οικονομικών Ερευνών

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 3 Δοκίμια Κοινωνικού Προβληματισμού Τα Δοκίμια Κοινωνικού Προβληματισμού εκδίδονται από το Πανεπιστήμιο Κύπρου και επικεντρώνονται σε θέματα που απασχολούν, ή που οφείλουν να απασχολούν, την κυπριακή κοινωνία. Τα δοκίμια στοχεύουν στον προβληματισμό της κυπριακής κοινωνίας μέσω δημόσιου διαλόγου, στη βελτίωση της κατανόησης για τα σύγχρονα και πολύπλοκα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κοινωνίες, και, ενδεχομένως, στην ανάληψη δράσης από πολιτειακούς θεσμούς και φορείς ή οργανισμούς του δημόσιου ή ιδιωτικού τομέα. Το κάθε δοκίμιο προετοιμάζεται από μέλη του ακαδημαϊκού προσωπικού, εφοδιασμένα με τα κατάλληλα επιστημονικά εργαλεία για να αναλύουν με ορθολογισμό και τεκμηριωμένα επιχειρήματα τα θέματα που πραγματεύονται. Tα δοκίμια στηρίζονται σε στέρεο επιστημονικό υπόβαθρο, ενώ ταυτόχρονα προσφέρουν πολυδιάστατη και όσο το δυνατό πληρέστερη ανάλυση. Η διαδικασία προετοιμασίας των δοκιμίων τελεί υπό την εποπτεία της Συγκλητικής Επιτροπής «Πανεπιστήμιο και Κοινωνία». Το κάθε δοκίμιο εκφράζει αποκλειστικά τις απόψεις του συγγραφέα.

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 4 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ ΜΑΡΙΑ ΑΝΔΡΕΟΥ Η Μαρία Ανδρέου αποφοίτησε με πτυχίο Οικονομικών από το Πανεπιστήμιο Κύπρου το 2006 και, στη συνέχεια, συνέχισε τις σπουδές της στο Πανεπιστήμιο του Warwick (Ηνωμένο Βασίλειο), από το οποίο αποφοίτησε το 2007 έχοντας αποκτήσει MSc στα Οικονομικά. Από το Σεπτέμβριο του 2007 έχει προσληφθεί στο Κέντρο Οικονομικών Ερευνών, όπου εργάζεται μέχρι σήμερα ως μεταπτυχιακή συνεργάτιδα. Ασχολείται στον τομέα των νοικοκυριών με θέματα που αφορούν στη φτώχεια, στην κοινωνική προστασία, στην κοινωνική ενσωμάτωση και στην κοινωνική συνοχή στην Κύπρο. Ενδεικτικά, έχει εργαστεί σε μελέτες που αφορούν στην επίδραση της εισαγωγής του ευρώ στην Κύπρο και άλλες χώρες, εκθέσεις σε θέματα φτώχειας και κοινωνικής προστασίας στην Κύπρο, καθώς και σε μελέτες για το μισθολογικό χάσμα ανδρών και γυναικών, το μοντέλο φοροπαροχών στην Κύπρο, την ικανοποίηση των τουριστών από το κυπριακό τουριστικό προϊόν και μελέτη για το πώς βιώνουν οι λήπτες δημοσίου βοηθήματος τον κοινωνικό αποκλεισμό και με ποιους τρόπους μπορούν να ενταχθούν στην αγορά εργασίας. ΠΑΝΟΣ ΠΑΣΙΑΡΔΗΣ Καθηγητής Οικονοµικών στο Τμήμα Οικονομικών και Διευθυντής του Κέντρου Οικονοµικών Ερευνών στο Πανεπιστήµιο Κύπρου, που ο ίδιος ίδρυσε το 2001. Πήρε το πρώτο πτυχίο του από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και, ακολούθως, πτυχία Μάστερς και Διδακτορικού από το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου (Birkbeck College). Διετέλεσε Ανώτερος Ερευνητής και Διευθυντής Οικονοµετρικών Μελετών στο Ινστιτούτο Δηµοσιονοµικών Ερευνών του Ηνωμένου Βασιλείου και καθηγητής (reader) οικονοµικών στο City University του Λονδίνου. Έχει προσφέρει υπηρεσίες ως εμπειρογνώμονας και σύμβουλος σε οργανισμούς στην Κύπρο και το εξωτερικό. Ειδικεύεται στην εφαρµοσµένη οικονοµετρία, στα οικονοµικά του καταναλωτή και στα δηµόσια οικονοµικά. Έχει δηµοσιεύσει άρθρα σε επιστηµονικά περιοδικά, όπως το American Economic Review, το International Economic Review, το Journal of Public Economics και το Economic Journal. Το όνομά του έχει καταχωρηθεί στο Who is Who in Economics των Mark Blaug (Editor) και Howard R. Vane (Editor) για τις αναφορές στο επιστημονικό του έργο. Από το 1992, που ήρθε στην Κύπρο, έχει εκπονήσει μεγάλο αριθμό ερευνών σε θέματα της κυπριακής οικονομίας, όπως τo κόστος της τουρκικής εισβολής και άλλες οικονομικές πτυχές του κυπριακού προβλήματος, την παραγωγικότητα της κυπριακής οικονομίας, την αγορά εργασίας, τον τουρισμό, τη φορολογία κ.ά.

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 5 ΚΩΣΤΑΣ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ Σπούδασε Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο του Cambridge (BA 1992, MA 1996) και Διοίκηση Επιχειρήσεων (MBA 1994) και Οικονομικά (MSc 1997, PhD 1999) στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin-Madison. Είναι μέλος του ακαδημαϊκού προσωπικού του Τμήματος Οικονομικών του Πανεπιστημίου Κύπρου από το 1999. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα σχετίζονται με θέματα διεθνούς εμπορίου, βιομηχανικής οργάνωσης, θεωρίας παιγνίων, οικονομικά της υγείας και οικονομικά του περιβάλλοντος. ΣΩΤΗΡΟΥΛΑ ΧΑΤΖΗΣΠΥΡΟΥ Η Σωτηρούλα Χατζησπύρου αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Κύπρου με πτυχίο στα Οικονομικά, το 1996. Απέκτησε ένα χρόνο αργότερα το μεταπτυχιακό τίτλο M.Sc. στα Οικονομικά, στο Πανεπιστήμιο του Bristol του Ηνωμένου Βασιλείου. Προσλήφθηκε στο Τμήμα Οικονομικών του Πανεπιστήμιου Κύπρου αμέσως μετά την αποφοίτησή της από το Πανεπιστήμιο του Bristol, όπου εργάστηκε για τρία χρόνια ως μεταπτυχιακή συνεργάτιδα. Ακολούθως, εξασφάλισε θέση στο διδακτορικό πρόγραμμα του Τμήματος Οικονομικών του University College London, από όπου αποφοίτησε το 2006. Η διδακτορική διατριβή της έχει τον τίτλο Consumption and Labor Supply: Relaxing the Intratemporal and Intertemporal Separability Conditions. Είναι Συντονίστρια Έρευνας στο Κέντρο Οικονομικών Ερευνών από τον Ιούνιο του 2006, ενώ υπηρέτησε ως μεταπτυχιακή συνεργάτιδα στο ΚΟΕ από τον Οκτώβριο του 2002 έως τον Μάιο του 2006. Aσχολήθηκε εκτενώς με έρευνα σε θέματα κατανάλωσης, δημοσιονομικής πολιτικής και της αγοράς εργασίας. Ειδικότερα, ασχολήθηκε με θέματα φορολογικών μεταρρυθμίσεων, εκτίμησης μικροοικονομετρικών μοντέλων ζήτησης, μοντέλων συμμετοχής στην αγορά εργασίας και θέματα ανισότητας και φτώχειας.

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 9 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...11 2. Διαχρονική Εξέλιξη των Τιμών...14 3. Ο Πληθωρισμός πριν και μετά το Ευρώ...20 4. Ανάλυση των Τιμών Κατηγοριών Αγαθών...25 5. Αναδιανεμητικές Επιδράσεις...30 6. Σύγκριση Αποτελεσμάτων με άλλες Μελέτες...35 7. Συμπεράσματα...40 Βιβλιογραφία...43 Παραρτήματα...45

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 9 Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σε αυτό το δοκίμιο μελετάται η πορεία του γενικού δείκτη τιμών σε καθεμιά από τις χώρες της ευρωζώνης ξεχωριστά, καθώς και η πορεία των δώδεκα κατηγοριών του δείκτη τιμών στην Κύπρο, τη Μάλτα και τη Σλοβενία μετά την εισαγωγή του ευρώ. Η μεθοδολογία που ακολουθείται στο άρθρο βασίζεται στη διαφορά του πληθωρισμού μεταξύ των χωρών που το υιοθέτησαν και (α) του μέσου όρου της ευρωζώνης και (β) του μέσου όρου των τριών χωρών που επέλεξαν να μείνουν εκτός ευρωζώνης, δηλαδή του Ηνωμένου Βασιλείου, της Σουηδίας και της Δανίας. Τα στοιχεία για τις τιμές προέρχονται από τον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή, που δημοσιεύει η Eurostat. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι, την περίοδο μετά την εισαγωγή του ευρώ, ο πληθωρισμός στο Βέλγιο και στη Φινλανδία αυξήθηκε με πιο αργούς ρυθμούς σε σχέση με τις χώρες που έμειναν εκτός ευρώ. Αντίθετα, στην Κύπρο, Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Σλοβενία, Ισπανία και Πορτογαλία ο πληθωρισμός ήταν υψηλότερος από το σταθμισμένο μέσο όρο των χωρών εκτός ευρωζώνης. Από την άλλη, κατά την περίοδο μετά την εισαγωγή του ευρώ δεν επηρεάστηκε ο πληθωρισμός στην Αυστρία, τη Γερμανία, την Ιρλανδία, το Λουξεμβούργο, τη Μάλτα και την Ολλανδία. Τα αποτελέσματα για τις κατηγορίες του δείκτη δείχνουν ότι οι τιμές στα τρόφιμα αυξήθηκαν περισσότερο στις χώρες εκτός ευρωζώνης σε σχέση με την Κύπρο. Όμως, οι αυξήσεις σε αρκετές άλλες κατηγορίες, όπως επικοινωνίες, υγεία, στέγαση, μεταφορές, εστιατόρια-ξενοδοχεία και εκπαίδευση, ήταν μεγαλύτερες στην Κύπρο από ότι στις χώρες εκτός ευρωζώνης. 9 Τέλος, στο δοκίμιο εκτιμάται η αλλαγή στο κόστος ζωής στην Κύπρο για δέκα εισοδηματικές κατηγορίες του πληθυσμού μετά την εισαγωγή του ευρώ. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι το κόστος ζωής αυξήθηκε περισσότερο (κυρίως για τα υψηλότερα εισοδηματικά στρώματα) από ότι θα αυξανόταν αν οι τιμές στην Κύπρο ακολουθούσαν τη μέση αύξηση στις χώρες εκτός ευρωζώνης.

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 10 Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ 10

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 11 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εισαγωγή του ευρώ στην Κύπρο προκάλεσε μια έντονη δημόσια συζήτηση σχετικά με τις πιθανές επιδράσεις του νέου νομίσματος στο κόστος ζωής. Το κοινό ήταν πολύ επιφυλακτικό για τις επιδράσεις του ευρώ στον πληθωρισμό, που πολλοί εκτιμούσαν ότι θα προέρχονταν κυρίως από τη στρογγυλοποίηση των τιμών. Το κράτος, από την άλλη, προσπάθησε να εμποδίσει τέτοια φαινόμενα με τη δημιουργία ενός συστήματος παρατήρησης των τιμών, που θα απέτρεπε τους καταστηματάρχες από του να επωφεληθούν της αλλαγής του νομίσματος για αθέμιτες αυξήσεις των λιανικών τιμών πώλησης. Στις χώρες που εντάχθηκαν στη ζώνη του ευρώ το 2002, οι συναλλαγματικές ισοτιμίες μεταξύ εκείνων των νομισμάτων και του ευρώ είχαν κλειδωθεί τρία χρόνια προηγουμένως και, επομένως, το ευρώ δεν αναμενόταν να έχει σημαντική επίδραση στις τιμές. Τα επίσημα στοιχεία έδειξαν το μέσο πληθωρισμό στην ευρωζώνη να μην είναι ιδιαίτερα υψηλός μετά την εισαγωγή του ευρώ, και το εγχείρημα του νέου νομίσματος κρίθηκε επιτυχές (Eurostat, 2003). Παρόλα αυτά, ο κατανοητός από το κοινό πληθωρισμός, όπως μετρήθηκε από έρευνες για την άποψη των νοικοκυριών (household opinion surveys), ήταν υψηλότερος από τον καταμετρημένο πληθωρισμό. Με άλλα λόγια, το κοινό δεν πίστευε στις επίσημες στατιστικές, με τους περισσότερους Ευρωπαίους να πιστεύουν ότι οι τιμές στρογγυλοποιήθηκαν προς τα πάνω. Μια πιθανή εξήγηση για αυτό είναι ότι η εισαγωγή του ευρώ δυνατόν να επέφερε μια αναπροσαρμογή στις τιμές. Για παράδειγμα, μπορεί να αύξησε σχετικά πιο πολύ τιμές φθηνών αγαθών, που αγοράζονται πιο συχνά από τον κόσμο και, επομένως, στην αντίληψη του καταναλωτή έχουν πιο μεγάλη βαρύτητα, παρά οι τιμές πιο ακριβών διαρκών αγαθών που δεν αγοράζονται τόσο συχνά. 11 Στην οικονομική θεωρία υπάρχουν διιστάμενες απόψεις για την επίδραση μιας νομισματικής ένωσης στον πληθωρισμό των χωρών που τη συναποτελούν. Οι νομισματικές ενώσεις θεωρούνται ότι είναι αποκύημα δυο παραγόντων. Ο ένας είναι η αύξηση στο διεθνές εμπόριο,

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 12 Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ στις διασυνοριακές χρηματοοικονομικές συναλλαγές και στη διακρατική ροή της τεχνολογίας, με μια λέξη η παγκοσμιοποίηση. Ο δεύτερος παράγοντας είναι η αυξανόμενη έμφαση στη σταθερότητα των τιμών. Με τη συμμετοχή τους σε μια νομισματική ένωση, οι χώρες αποκτούν αξιοπιστία, πράγμα πολύ σημαντικό για χώρες με ιστορικά υψηλό πληθωρισμό, όπως ήταν η Ελλάδα, Ιταλία, Πορτογαλία και Ισπανία πριν από την ένταξή τους στην ευρωζώνη. Επίσης, ενισχύεται το εμπόριο (Rose, 2000), προωθείται η χρηματοοικονομική ενοποίηση, ευνοείται η διαφάνεια στις τιμές και ενισχύεται ο ανταγωνισμός στις αγορές των αγαθών, υπηρεσιών και συντελεστών παραγωγής. 12 Από την άλλη, μια νομισματική ένωση αφαιρεί από τις χώρες-μέλη το δικαίωμα άσκησης ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής. Συνεπώς, στο βαθμό, που υπάρχουν ασυμμετρίες (λόγω διαφορών στις δημοσιονομικές πολιτικές της κάθε χώρας, ακαμψίας στις αγορές των συντελεστών παραγωγής, αυξήσεων στους μισθούς που δεν συνδέονται με την παραγωγικότητα στην κάθε χώρα κ.λπ.) η ενιαία νομισματική πολιτική δεν εξυπηρετεί όλες τις χώρες-μέλη. Σε χώρες με αυξημένη εγχώρια ζήτηση και πληθωρισμό υψηλότερο του μέσου όρου, ένα χαμηλό επιτόκιο επιδεινώνει ακόμα περισσότερο τον πληθωρισμό μέσω της ενθάρρυνσης της εγχώριας ζήτησης. Αντίθετα, χώρες με μειωμένη εγχώρια ζήτηση και πληθωρισμό χαμηλότερο του μέσου όρου, ένα υψηλό επιτόκιο σπρώχνει την οικονομία προς την ύφεση. Αυτό το άρθρο εξετάζει την πορεία που ακολούθησε ο πληθωρισμός μετά την εισαγωγή του ευρώ στις χώρες που το υιοθέτησαν. Υπήρξαν διαφορές ανάμεσα στις αυξήσεις των τιμών των προϊόντων και, αν ναι, ποιων προϊόντων οι τιμές αυξήθηκαν σχετικά περισσότερο; Πώς άλλοι παράγοντες που δεν έχουν σχέση με την υιοθέτηση του ευρώ (π.χ. αύξηση των διεθνών τιμών βασικών αγαθών και πρώτων υλών) προκάλεσαν αλλαγές στην πορεία του πληθωρισμού και πώς μπορεί να απομονωθεί η επίδραση του ευρώ από τους παράγοντες αυτούς; Πόσο επηρέασαν τον πληθωρισμό οι στρογγυλοποιήσεις και η αισχροκέρδεια; Σε αυτό το άρθρο γίνεται προσπάθεια να απαντηθούν τα πιο πάνω ερωτήματα με οικονομετρική ανάλυση βασισμένη σε μηνιαία στοιχεία

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 13 του Εναρμονισμένου Δείκτη Τιμών Καταναλωτή [Harmonized Indices of Consumer Prices (HICP)], που δημοσιεύονται από τη EUROSTAT και καλύπτουν όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εντός και εκτός ευρωζώνης. Ο δείκτης αυτός βασίζεται στην κατηγοριοποίηση COICOP, που περιλαμβάνει δείκτες τιμών για 130 κατηγορίες αγαθών για όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, για τους μήνες 1996:1 2008:10. Ο πληθωρισμός μετριέται ως η ετήσια αλλαγή στο δείκτη τιμών. Στο άρθρο αυτό εκτιμάται η διαφορά του πληθωρισμού των χωρών της ευρωζώνης από το σταθμισμένο μέσο των τριών χωρών που επέλεξαν να μείνουν εκτός ευρωζώνης (Ηνωμένο Βασίλειο, Σουηδία και Δανία), ώστε να είναι δυνατός ο ορισμός ενός φειδωλού σε παραμέτρους μοντέλου. Ο λόγος είναι ότι, έχοντας ως σημείο αναφοράς τις τρεις αυτές χώρες, μπορούν να αγνοηθούν παράγοντες που δυνατόν να θεωρηθούν ότι είναι κοινοί για όλες τις χώρες, και δεν ευθύνονται για αποκλίσεις του πληθωρισμού μεταξύ χωρών εντός και εκτός ευρωζώνης. Τέτοιοι παράγοντες είναι, για παράδειγμα, οι διεθνείς αναταραχές στις τιμές πρώτων υλών και άλλων βασικών προϊόντων, αλλαγές στη συναλλαγματική αξία διεθνών νομισμάτων (όπως είναι το δολάριο) και αλλαγές στο διεθνές οικονομικό κλίμα. 13 Το Μέρος 2 περιγράφει τα στοιχεία και παρέχει μια διαχρονική περιγραφική ανάλυση. Το Μέρος 3 παρουσιάζει τα αποτελέσματα της οικονομετρικής ανάλυσης, και το Μέρος 4 την ανάλυση του κόστους ζωής. Στο Μέρος 5 γίνεται μια σύγκριση των αποτελεσμάτων αυτών με αντίστοιχα άλλων παρόμοιων ερευνών, και στο Μέρος 6 παρατίθενται τα συμπεράσματα.

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 14 Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ 2. ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ Σε αυτό το μέρος περιγράφεται η διαχρονική εξέλιξη του γενικού πληθωρισμού, καθώς και του πληθωρισμού των επιμέρους δεικτών για δώδεκα κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών στην Κύπρο και σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι τελευταίες χωρίζονται σε αυτές που είναι εντός 1 και αυτές που είναι εκτός ευρωζώνης. 14 Όπως δείχνει το Διάγραμμα 1, ο γενικός πληθωρισμός στην Κύπρο ακολουθεί σε μεγάλο βαθμό τις τάσεις αυξομείωσης του μέσου γενικού πληθωρισμού στις χώρες της ευρωζώνης, ιδιαίτερα μετά το 2004, οπότε οι αυξομειώσεις είναι λιγότερο έντονες και πολύ πιο κοντά στα επίπεδα του μέσου όρου της ευρωζώνης. Μετά την εισαγωγή του ευρώ, περί τα τέλη του 2007 και κατά τη διάρκεια του 2008, ο γενικός πληθωρισμός είναι υψηλότερος από το μέσο όρο των χωρών εντός της ευρωζώνης. Ο μέσος όρος της ευρωζώνης, μετά την εισαγωγή του ευρώ το 2002, είναι πολύ σταθερός μέχρι και το 2007, οπότε ξεκίνησαν οι αναταράξεις στις διεθνείς τιμές των πετρελαιοειδών και άλλων πρώτων υλών. Ο γενικός πληθωρισμός των χωρών εκτός ευρωζώνης είναι κατά κύριο λόγο χαμηλότερος από το μέσο πληθωρισμό της ευρωζώνης, αλλά και της Κύπρου, κατά τη διάρκεια της υπό εξέταση περιόδου. Διάγραμμα 1: Διαχρονική πορεία του γενικού πληθωρισμού 1 Εντός ευρωζώνης είναι οι χώρες στις οποίες κυκλοφόρησε το ευρώ το 2002, ενώ οι χώρες εκτός ευρωζώνης είναι οι τρεις χώρες που βρίσκονται εθελοντικά εκτός ευρώ, και είναι το Ηνωμένο Βασίλειο, η Σουηδία και η Δανία.

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 15 Το Διάγραμμα 2 δείχνει την πορεία του πληθωρισμού για τις δώδεκα υποκατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών του γενικού δείκτη τιμών. Η περίοδος που εξετάζουμε ήταν μια περίοδος σημαντικών αλλαγών στην έμμεση φορολογία στην Κύπρο, που μπορεί να εξηγεί αρκετά από αυτά που θα δούμε πιο κάτω. Αυτό που παρατηρούμε γενικά είναι ότι η εισαγωγή του ευρώ στην ευρωζώνη συνδέεται με σταθερότητα 2 σε αρκετές περιπτώσεις. Από εκεί και πέρα, για την κάθε κατηγορία ξεχωριστά παρατηρούμε ότι: Ο πληθωρισμός των τροφίμων στην Κύπρο κινείται κατά μέσο όρο αρκετά πιο υψηλά από το μέσο όρο των χωρών εντός και εκτός ευρωζώνης. Κατά την πρόσφατη περίοδο αναταράξεων των τιμών (τέλη 2007, 2008), ο μέσος όρος πληθωρισμού των τροφίμων εκτός ευρωζώνης είναι υψηλότερος από αυτόν της ευρωζώνης και της Κύπρου. Η εισαγωγή του ευρώ δεν φαίνεται να συνδέεται με αύξηση του πληθωρισμού των τροφίμων. 15 Μέχρι το 2004, ο πληθωρισμός της κατηγορίας «αλκοόλ και καπνός» στην Κύπρο ήταν κατά μέσο όρο πολύ υψηλότερος από τον αντίστοιχο μέσο όρο εντός και εκτός ευρωζώνης. Μετά το 2004, όμως, ο πληθωρισμός της κατηγορίας αυτής σταθεροποιείται σε χαμηλά επίπεδα. Ο πληθωρισμός αυτής της κατηγορίας αγαθών στην ευρωζώνη είναι σταθερός την περίοδο 1997-2008 αλλά σε υψηλότερο επίπεδο από το μέσο όρο εκτός ευρωζώνης. Οι κατηγορίες αγαθών «ένδυση και υπόδηση» παρουσιάζουν μεγάλες διακυμάνσεις στην Κύπρο από το 1997 μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Μετά από μια περίοδο μεγάλων μειώσεων των τιμών μέχρι το 2003, ακολουθεί μια περίοδος σταθερότητας. Στην ευρωζώνη παρατηρείται σταθερότητα του πληθωρισμού της κατηγορίας αυτής τόσο πριν όσο και μετά την εισαγωγή του ευρώ το 2002. 2 Όσον αφορά στο βαθμό που επιτεύχθηκε σύγκλιση των τιμών ανάμεσα στις χώρες της ευρωζώνης δεν μπορούμε να αποφανθούμε εφόσον παρατηρούμε μόνο το μέσο όρο.

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 16 Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ Διάγραμμα 2: Διαχρονική εξέλιξη του πληθωρισμού 12 κατηγοριών αγαθών και υπηρεσιών 16

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 17 Διάγραμμα 2 (συνέχεια) 17

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 18 Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ Ο πληθωρισμός των αγαθών στην κατηγορία «στέγαση, ύδρευση, ηλεκτρισμός και υγραέριο» παρουσιάζει μεγάλες αυξομειώσεις, ακολουθώντας μετά το 2006 την ίδια πορεία με το μέσο όρο εντός και εκτός ευρωζώνης, αλλά σε υψηλότερα επίπεδα πληθωρισμού. Στην κατηγορία «επίπλωση, οικιακός εξοπλισμός και προϊόντα καθαρισμού», ο πληθωρισμός στην Κύπρο σταθεροποιείται μετά το 2004, ενώ στην ευρωζώνη παρατηρείται μια αύξηση μετά την εισαγωγή του ευρώ το 2002, αλλά το ίδιο φαίνεται να συμβαίνει και εκτός ευρωζώνης. 18 Στην κατηγορία «υγεία», μετά την εισαγωγή του ευρώ στην ευρωζώνη, παρατηρείται καθοδική τάση του πληθωρισμού, με εξαίρεση τη χρονιά του 2004. Στην Κύπρο ο πληθωρισμός της κατηγορίας αυτής κινείται κατά μέσο όρο πιο υψηλά από το μέσο όρο εντός και εκτός ευρωζώνης, με εξαίρεση την περίοδο μετά το 2005, όταν o πληθωρισμός της εν λόγω κατηγορίας στην Κύπρο αποκλίνει σημαντικά από τον αντίστοιχο πληθωρισμό των χωρών εντός και εκτός ευρωζώνης. Στην κατηγορία «μεταφορές», ο πληθωρισμός δεν διαφέρει σημαντικά μεταξύ της Κύπρου και των άλλων χωρών εντός και εκτός ευρωζώνης. Ούτε η εισαγωγή του ευρώ φαίνεται να συνδέεται με αλλαγή στην πορεία του πληθωρισμού της κατηγορίας αυτής. Ο πληθωρισμός της κατηγορίας «επικοινωνίες», στην Κύπρο είχε ραγδαία μείωση μεταξύ 1999-2004, και η πορεία του διαφέρει σημαντικά από το μέσο πληθωρισμό της εν λόγω κατηγορίας στις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ, όπου ο πληθωρισμός κινείται με τους ίδιους ρυθμούς τόσο πριν όσο και μετά το 2002. Στην κατηγορία «αναψυχή και πολιτισμός» παρατηρείται σταθερότητα του πληθωρισμού στην ευρωζώνη μετά την εισαγωγή του ευρώ, κάτι που δεν παρατηρείται στις χώρες εκτός ευρωζώνης. Ωστόσο, η περίοδος εισαγωγής του ευρώ συνδέεται με μείωση του πληθωρισμού της εν λόγω κατηγορίας αγαθών τόσο εντός όσο και εκτός ευρωζώνης.

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 19 Ο πληθωρισμός της κατηγορίας «εκπαίδευση» παρουσιάζει σχετική σταθερότητα τόσο στην Κύπρο όσο και στις χώρες εντός και εκτός ευρωζώνης. Εξαίρεση αποτελεί η περίοδος 2002-2003 για τις χώρες εκτός ευρωζώνης, όπου παρατηρούνται μεγάλες αυξομειώσεις του πληθωρισμού της εν λόγω κατηγορίας αγαθών. Η εισαγωγή του ευρώ φαίνεται να συνδέεται με αύξηση του πληθωρισμού της κατηγορίας «εστιατόρια και ξενοδοχεία» στην ευρωζώνη, ενώ το ίδιο δεν φαίνεται να συμβαίνει στις χώρες εκτός ευρωζώνης. Αυτό, όμως, δεν διήρκεσε, καθώς μετά το 2003 ο πληθωρισμός της κατηγορίας αυτής επανέρχεται στα ίδια με τα προηγούμενα επίπεδα. Τέλος, η εισαγωγή του ευρώ συνδέεται με αύξηση του πληθωρισμού της κατηγορίας «άλλα αγαθά και υπηρεσίες» στην ευρωζώνη. Στην Κύπρο, ο πληθωρισμός της εν λόγω κατηγορίας σταθεροποιείται μετά το 2004. 19 Από τα διαγράμματα πιο πάνω, φαίνεται ότι το κύριο χαρακτηριστικό που διακρίνει την περίοδο μετά την εισαγωγή του ευρώ, είναι η σύγκλιση τόσο του επιπέδου όσο και της τάσης του πληθωρισμού στις χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εντός και εκτός ευρωζώνης. Αυτό ισχύει τόσο για το γενικό πληθωρισμό όσο και τον πληθωρισμό των δώδεκα κατηγοριών αγαθών, που συνθέτουν το γενικό δείκτη. Στην Κύπρο, η σύγκλιση και η σταθερότητα του πληθωρισμού είναι εμφανής αμέσως μετά την ένταξη στην ΕΕ, το 2004. Αυτό είναι θετικό στοιχείο, καθώς η σύγκλιση των τιμών, με απώτερο στόχο τη σταθερότητά τους, είναι σημαντικό στοιχείο σε μια νομισματική ένωση και, όπως είναι φυσικό, πρωταρχική επιδίωξη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 20 Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ 20 3. Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟ ΕΥΡΩ Παρά το ότι η εισαγωγή του ευρώ φαίνεται να συνδέεται με σύγκλιση των τιμών και του πληθωρισμού στις χώρες που το υιοθέτησαν, οι πολίτες στις περισσότερες χώρες της ευρωζώνης συνέδεσαν το νέο νόμισμα με αύξηση στο κόστος ζωής. Ενώ δεν αποκλείεται η συνύπαρξη των δύο αυτών φαινομένων, τα στοιχεία του εναρμονισμένου δείκτη τιμών καταναλωτή δεν στηρίζουν τον ισχυρισμό ότι η εισαγωγή του ευρώ αύξησε τις τιμές στις χώρες, που το υιοθέτησαν. Αντίθετα, ένας λόγος για τον οποίο η εισαγωγή του ευρώ κρίθηκε, και συνεχίζει να θεωρείται επιτυχημένη, είναι το ότι δεν επηρέασε αξιοσημείωτα το γενικό πληθωρισμό. Την άποψη ότι το ευρώ θα αύξανε το κόστος ζωής είχαν και οι Κύπριοι πολίτες κατά την περίοδο προ της εισαγωγής του, ιδιαίτερα από τις αναμενόμενες στρογγυλοποιήσεις των τιμών προς τα πάνω. Ωστόσο, εκ των υστέρων, τους φόβους αυτούς επισκίασαν οι παγκόσμιες αυξήσεις στις τιμές του πετρελαίου και άλλων πρώτων βασικών ειδών, όπως των σιτηρών και άλλων τροφίμων, που εκτοξεύτηκαν στα ύψη λίγους μήνες μετά την εισαγωγή του ευρώ στην Κύπρο. Το οικονομικό τοπίο έγινε ακόμη πιο θολό λόγω της χρηματοοικονομικής κρίσης που ακολούθησε, και τις επιπτώσεις στα πραγματικά μεγέθη της οικονομίας. Το γεγονός ότι η εισαγωγή του ευρώ συνέπεσε με δυσμενείς εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία οδήγησε σε μια σύγχυση για τις πραγματικές επιπτώσεις του ευρώ στις τιμές. Ακούστηκαν κάποιες φωνές που συνέδεαν τις αυξήσεις των τιμών με την εισαγωγή του ευρώ, ωστόσο το επίκεντρο της συζήτησης μεταφέρθηκε σε θέματα που εμφανίστηκαν ως μεγαλύτερη απειλή για το επίπεδο διαβίωσης των πολιτών, όπως η ύφεση και ανεργία, που δυνατόν να προκύψει από τη διεθνή οικονομική κρίση. Το ερώτημα για τις επιπτώσεις του ευρώ στον πληθωρισμό και το κόστος ζωής των νοικοκυριών έμεινε αναπάντητο. Η ανάλυση που ακολουθεί φιλοδοξεί να συμπληρώσει αυτό το κενό, εκτιμώντας το βαθμό που το ευρώ συνδέεται με την αύξηση στο κόστος ζωής, που παρατηρήθηκε στην Κύπρο μετά την εισαγωγή του. Ίσως το

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 21 ενδιαφέρον για το ερώτημα αυτό να έχει αμβλυνθεί, όμως παραμένει το πρόβλημα αποζημίωσης των εισοδηματικών τάξεων, που τυχόν έχουν υποστεί κόστος από την εισαγωγή του νέου νομίσματος, όπως παραμένει και το ενδιαφέρον άλλων χωρών που είναι υποψήφιες για ένταξη στην ευρωζώνη και επιθυμούν να γνωρίζουν αν υπήρξαν επιπτώσεις από την εισαγωγή του ευρώ στο κόστος ζωής στην Κύπρο, ώστε να προετοιμαστούν κατάλληλα για την αντιμετώπισή τους. Η πρώτη στήλη του Πίνακα 1 παρουσιάζει εκτιμήσεις για την αλλαγή στον πληθωρισμό σε κάθε χώρα στην ευρωζώνη μετά την εισαγωγή του ευρώ. Σημειωτέον ότι οι εκτιμήσεις αυτές δείχνουν απλώς πόσο διαφορετικό ήταν, κατά μέσο όρο, το επίπεδο του πληθωρισμού πριν και μετά την εισαγωγή του ευρώ. 3 Στην Κύπρο, για παράδειγμα, την περίοδο μετά την εισαγωγή του ευρώ, ο πληθωρισμός ήταν κατά μέσο όρο 2,2 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερος από ό,τι ήταν προηγουμένως. Αντίθετα, στην Ελλάδα δεν υπάρχει διαφορά στο μέσο όρο του πληθωρισμού την περίοδο πριν και μετά την εισαγωγή του ευρώ. 21 Οι εκτιμήσεις της πρώτης στήλης στον Πίνακα 1, συνεπώς, παραθέτουν μια απλή πραγματικότητα, δηλ. πόσο διαφέρει ο πληθωρισμός την περίοδο πριν και μετά το ευρώ στις διάφορες χώρες. Οι άλλες στήλες του Πίνακα 1 προχωρούν ένα βήμα παρακάτω, με εκτιμήσεις που βασίζονται σε οικονομετρικό μοντέλο: μια καμπύλη Phillips (expectations-augmented Phillips curve), όπου ο πληθωρισμός ακολουθεί μια αυτοπαλίνδρομη πορεία, που οδηγείται από απρόσμενες αλλαγές στην ανεργία και ξαφνικές αλλαγές (shocks) στις τιμές του πετρελαίου και στις συναλλαγματικές ισοτιμίες. 3 Οι εκτιμήσεις βασίζονται σε μια απλή παλινδρόμηση για κάθε χώρα, που αποτελείται από τη σταθερά και την ψευδομεταβλητή, που παίρνει την τιμή 1 μετά την εισαγωγή του ευρώ και 0 για όλες τις υπόλοιπες περιόδους. Υπενθυμίζουμε ότι η εισαγωγή του ευρώ έγινε την 1η Ιανουαρίου 2002 για όλες τις χώρες εκτός της Σλοβενίας (2007), της Μάλτας και της Κύπρου (2008).

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 22 Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ Πίνακας 1: Η αλλαγή στον πληθωρισμό μετά την εισαγωγή του ευρώ (%) 22 Διαφορά με το μέσο πληθωρισμό των χωρών εκτός ευρωζώνης Χώρα Μέσος πληθωρισμός Βραχυπρόθεσμα Μακροπρόθεσμα Αυστρία Βέλγιο Κύπρος Φινλανδία Γαλλία Ελλάδα Γερμανία Ιρλανδία Ιταλία Λουξεμβούργο Μάλτα Ολλανδία Σλοβενία Ισπανία Πορτογαλία 0.7 0.6 2.2-0.4 0.9-0.2 0.6 0.1 0.4 1.2 2.0-0.6-1.3 1.0 0.2 0.2-0.4 1.2-1.3 0.7 0.8 0.2 0.1 0.5-0.3 0.4-0.4 1.9 1.2 1.5 0.1-0.3 0.9-1.5 0.7 0.6 0.1 0.1 0.5-0.2 0.3-0.6 2.1 0.8 1.1 Σημ.: Τα αποτελέσματα βασίζονται σε εκτίμηση των χωρών ως panel, με τη μέθοδο των ελαχίστων τετραγώνων. Οι αριθμοί με έντονους χαρακτήρες υποδηλώνουν εκτιμήσεις στατιστικά σημαντικές τουλάχιστον, σε επίπεδο 10%. Για την τρίτη στήλη η στατιστική σημαντικότητα δεν εφαρμόζεται. Εξαρτημένη μεταβλητή στο μοντέλο αυτό είναι η διαφορά του γενικού πληθωρισμού καθεμιάς από τις χώρες που εντάχθηκαν στο ευρώ από το σταθμισμένο μέσο όρο των τριών χωρών, που δεν είναι μέλη της ευρωζώνης από δική τους επιλογή (Ηνωμένο Βασίλειο, Σουηδία και Δανία). Η στάθμιση γίνεται βάσει του μεγέθους της οικονομίας κάθε χώρας, όπως αυτό μετριέται με το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ). Χρησιμοποιώντας τις τρεις χώρες που επέλεξαν να μείνουν εκτός ευρωζώνης ως σημείο αναφοράς, μπορούμε να αγνοήσουμε κοινούς παράγοντες, που κατά πάσα πιθανότητα επηρεάζουν ομοιόμορφα τον πληθωρισμό (π.χ. αυξήσεις στις διεθνείς τιμές βασικών προϊόντων, όπως τα σιτηρά) και να επικεντρωθούμε σε παράγοντες που, σύμφωνα με την οικονομική θεωρία, επιδρούν στον πληθωρισμό και διαφέρουν μεταξύ των χωρών, όπως η ανεργία και η συναλλαγματική ισοτιμία. Επίσης, παρά το ότι όλες οι χώρες αντιμετωπίζουν την ίδια διεθνή τιμή πετρελαίου, αυτή

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 23 έχει συμπεριληφθεί στην παλινδρόμηση λόγω τού ότι η εξάρτηση κάθε χώρας δυνατόν να διαφέρει ανάλογα με το αν έχει δικές της πηγές πετρελαίου (π.χ. το Ηνωμένο Βασίλειο). Η δεύτερη στήλη του Πίνακα 1 δείχνει πόσο άλλαξε κατά μέσο όρο στις χώρες της ευρωζώνης όχι το επίπεδο του πληθωρισμού, αλλά η διαφορά του από τις τρεις χώρες που παρέμειναν εκτός ευρωζώνης. Η διαφορά του πληθωρισμού στο Βέλγιο και στη Φινλανδία από τις τρεις χώρες εκτός ευρωζώνης μειώθηκε μετά την εισαγωγή του ευρώ: κατά 0,4% στο Βέλγιο και κατά 1,3% στη Φινλανδία. Στις πλείστες χώρες συνέβη το αντίθετο: στην Κύπρο, Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Σλοβενία, Ισπανία και Πορτογαλία η διαφορά του πληθωρισμού από τις τρεις χώρες εκτός ευρωζώνης αυξήθηκε μετά την εισαγωγή του ευρώ. 4 23 Η εισαγωγή του ευρώ στην Αυστρία, Γερμανία, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Μάλτα και Ολλανδία δεν συνδέεται με αλλαγή στη διαφορά του πληθωρισμού τους από το μέσο όρο των τριών χωρών εκτός ευρωζώνης. Από τα αποτελέσματα πιο πάνω, φαίνεται ότι η διαφορά του πληθωρισμού μεταξύ των χωρών που επέλεξαν να είναι εντός από τις χώρες που παρέμειναν εκτός ευρωζώνης δεν άλλαξε προς την ίδια κατεύθυνση μετά την εισαγωγή του ευρώ. Για παράδειγμα, κάποιος θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το Βέλγιο και τη Φινλανδία για να ισχυριστεί ότι η υιοθέτηση του ευρώ από τις χώρες αυτές συγκράτησε την αύξηση των τιμών, αφού μετά την εισαγωγή του ευρώ ο πληθωρισμός τους μειώθηκε σε σύγκριση με τις τρεις χώρες, που παρέμειναν εκτός ευρωζώνης. 4 Τα αναλυτικά αποτελέσματα παρουσιάζονται στο Παράρτημα 1.

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 24 Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ Αντίθετα, κάποιος θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τα αποτελέσματα για την Κύπρο και άλλες χώρες για να ισχυριστεί ότι αν οι χώρες αυτές έμεναν εκτός ευρωζώνης θα είχαν και αυτές χαμηλότερο πληθωρισμό, όπως είχαν οι χώρες που επέλεξαν να μην ενταχθούν στο ευρώ. Αν υπάρχει κάποια υπεροχή στο δεύτερο επιχείρημα, ότι δηλαδή το ευρώ ευνόησε τον πληθωρισμό σε χώρες που το υιοθέτησαν, μπορεί να στηριχθεί στο ότι το επιχείρημα αυτό φαίνεται να ισχύει σε εφτά χώρες από τις δεκαπέντε χώρες που υιοθέτησαν το ευρώ, ενώ το αντίθετο επιχείρημα ισχύει μόνο σε δύο. 24 Στον Πίνακα 1, στην τρίτη στήλη, καταγράφεται επίσης και η μακροπρόθεσμη σύνδεση τιμών και του ευρώ. 5 Βλέπουμε ότι η μακροχρόνια τάση ακολουθεί τη βραχυχρόνια. 5 Η μακροπρόθεσμη επίδραση καθορίζεται από το βαθμό αυτοπαλινδρόμησης και υπολογίζεται ως εξής: αν ορίσουμε ως συντελεστή της ψευδομεταβλητής, για την περίοδο μετά την εισαγωγή του ευρώ, το α και ως συντελεστή του όρου αυτοπαλινδρόμησης το β, τότε η μακροπρόθεσμη επίδραση ισούται με α /(1 β).

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 25 4. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΑΓΑΘΩΝ Σε αυτό το τμήμα εξετάζουμε πώς άλλαξαν οι τιμές των διαφόρων κατηγοριών καταναλωτικών αγαθών. Αυτές οι αλλαγές έχουν σημασία για δύο λόγους: (ι) αλλαγές στις τιμές βασικών αγαθών επιδρούν περισσότερο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης για την επίδραση της εισαγωγής του ευρώ από ό,τι αλλαγές στις τιμές μη βασικών αγαθών και (ii) όταν οι τιμές των διαφόρων αγαθών δεν μεταβάλλονται ομοιόμορφα, τότε ο πληθωρισμός δυνατόν να επηρεάσει διαφορετικά το βιοτικό επίπεδο των διαφόρων κοινωνικοοικονομικών ομάδων, ένα θέμα που θα μας απασχολήσει στο επόμενο τμήμα του δοκιμίου. Ο Πίνακας 2 παρουσιάζει την αλλαγή στο μέσο όρο του πληθωρισμού μετά την εισαγωγή στο ευρώ σε καθεμιά από τις κύριες κατηγορίες προϊόντων που περιλαμβάνονται στον ΕΔΤΚ, για την Κύπρο, τη Μάλτα και τη Σλοβενία. Η ανάλυση επικεντρώνεται στις χώρες αυτές, επειδή εντάχθηκαν πρόσφατα στην ευρωζώνη και, ακόμη, επειδή οι εμπειρίες τους βασίζονται στο σύγχρονο οικονομικό περιβάλλον και μπορούν να αποβούν πιο χρήσιμες ως προς τι πρέπει να αναμένουν οι επόμενες χώρες, που προσδοκούν να γίνουν σύντομα μέλη της ευρωζώνης. Στον Πίνακα 2 παρουσιάζεται πρώτα η αλλαγή στο μέσο όρο του γενικού πληθωρισμού από την εκτίμηση μόνο μίας εξίσωσης. Αυτό έγινε για σκοπούς σύγκρισης με άλλες μελέτες, που συνήθως μελετούν μόνο το γενικό πληθωρισμό. Ακολούθως, παρουσιάζεται η αλλαγή στο γενικό πληθωρισμό και στις δώδεκα κατηγορίες του δείκτη, όπως εκτιμώνται σε ένα σύστημα εξισώσεων. Το σύστημα εκτιμάται υπό τον περιορισμό ότι ο γενικός πληθωρισμός είναι ο σταθμισμένος μέσος όρος των κατηγοριών. Οι σταθμίσεις κάθε κατηγορίας αγαθών στο συνολικό δείκτη έχουν παρθεί από τη EUROSTAT και είναι αυτές που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή του ΕΔΤΚ. 25 Στην Κύπρο, την περίοδο μετά την εισαγωγή του ευρώ παρατηρήθηκε μείωση στον πληθωρισμό των αλκοολούχων ποτών και καπνού (-7,1%). Από την άλλη, εκείνη την περίοδο αυξήθηκε ο πληθωρισμός στη στέγαση (6,4%), στην υγεία (1,3%), τις μεταφορές (6,5%), τις επικοινωνίες (7,0%) και στην αναψυχή και πολιτισμό (2,4%).

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 26 Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ Στη Μάλτα, η περίοδος μετά την εισαγωγή του ευρώ, συνέπεσε με μείωση στον πληθωρισμό των αλκοολούχων ποτών και καπνού (-4,8%), στην υγεία (-2,0%), στην αναψυχή και πολιτισμό (-2,3%) και στα άλλα αγαθά και υπηρεσίες (-1,2%). Από την άλλη, ο πληθωρισμός αυξήθηκε στα τρόφιμα (6,2%), στην ένδυση και υπόδηση (6,3%), στη στέγαση (3,6%), στην εκπαίδευση (1,7%) και στα εστιατόρια και ξενοδοχεία (4,1%). 26 Στη Σλοβενία, κατά τη διάρκεια του 2007, δηλαδή της χρονιάς μετά την εισαγωγή του ευρώ, ο πληθωρισμός αυξήθηκε μόνο στα τρόφιμα (2,3%), ενώ μειώθηκε για τις περισσότερες από τις υπόλοιπες κατηγορίες, με πιο έντονη τη μείωση του πληθωρισμού στον τομέα των μεταφορών (-6,7%) και της εκπαίδευσης (-6,4%). Πίνακας 2: Αλλαγή των τιμών κατηγοριών αγαθών μετά την εισαγωγή του ευρώ (%) Κύπρος Μάλτα Σλοβενία Γενικός πληθωρισμός 2.0 2.1-2.4 Επιμέρους κατηγορίες Τρόφιμα 0.9 6.2 2.3 Αλκοóλ/Καπνός -7.1-4.8-0.9 Ένδυση και υπόδηση -0.9 6.3-2.1 Στέγαση 6.4 3.6-5.8 Επίπλωση 0.1-0.5-0.6 Υγεία 1.3-2.0-4.2 Μεταφορές 6.5 1.0-6.7 Επικοινωνίες 7.0 0.3-5.4 Αναψυχή και πολιτισμός 2.4-2.3-2.5 Εκπαίδευση -0.1 1.7-6.4 Εστιατόρια και ξενοδοχεία 1.1 4.1 0.5 Άλλα αγαθά και υπηρεσίες -0.5-1.2-2.2 Σημ.: Οι αριθμοί με έντονους χαρακτήρες υποδηλώνουν εκτιμήσεις στατιστικά σημαντικές τουλάχιστον σε επίπεδο 10%.

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 27 Ο Πίνακας 3 που ακολουθεί, όπως και πριν, δείχνει την αλλαγή στο γενικό πληθωρισμό και τον πληθωρισμό που αφορά στις διάφορες κατηγορίες αγαθών μετά την εισαγωγή του ευρώ, όχι σε σύγκριση με τι ήταν πριν, αλλά σε σύγκριση με τις χώρες που επέλεξαν να μείνουν εκτός ευρωζώνης, δηλαδή τη Σουηδία, τη Δανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Οι χώρες εντός ευρωζώνης περιλαμβάνουν τις χώρες που ήταν στο ευρώ, όταν αυτό κυκλοφόρησε το 2002. 6 Πίνακας 3: Διαφορές με χώρες εκτός και εντός ευρωζώνης (%) Γενικός πληθωρισμός Επιμέρους κατηγορίες Τρόφιμα Αλκοóλ/Καπνός Ένδυση και υπόδηση Στέγαση Επίπλωση Υγεία Μεταφορές Επικοινωνίες Αναψυχή και πολιτισμός Εκπαίδευση Εστιατόρια και ξενοδοχεία Άλλα αγαθά και υπηρεσίες Επίδραση στη διαφορά του πληθωρισμού με χώρες: Εκτός ευρωζώνης Εντός ευρωζώνης Κύπρος Μάλτα Σλοβενία Κύπρος Μάλτα Σλοβενία 1.1-4.3-1.3 0.9 4.5-0.8 3.9 3.6 5.1 0.9-4.0 3.2 2.2 0.6-0.2-1.1 5.7-2.3-3.1-2.3-2.6-4.0-1.8 6.3 8.3-0.2 1.7 4.9 1.9 2.1-2.5-0.1 5.1 1.3 5.1-0.3-10.7 1.4 3.3 1.0-3.5 0.4-1.9 3.2-0.5 5.7 4.1 5.9 0.8-2.2 2.9-0.5 0.9 0.5-0.2 3.2-0.3-2.3-2.8-1.1 0.8-1.1 4.4 6.6-1.2 1.8 5.5 2.3 1.2-1.2 0.6 6.7 1.5 1.6 0.2-4.1 0.7 1.1 27 Σημ: Οι αριθμοί με έντονους χαρακτήρες υποδηλώνουν εκτιμήσεις στατιστικά σημαντικές τουλάχιστον σε επίπεδο 10%. 6 Η αλλαγή στον πληθωρισμό μετά την εισαγωγή του ευρώ υπολογίστηκε και με τη μέθοδο της πρόβλεψης. Εκτιμήθηκε το σύστημα μόνο μέχρι το δωδέκατο μήνα του 2007 και χρησιμοποιήθηκαν οι εκτιμήσεις για τον υπολογισμό της πορείας που θα είχε ο πληθωρισμός κατά το 2008. Η διαφορά της πρόβλεψης από τα πραγματικά στοιχεία ήταν το τελικό ζητούμενο. Τα αποτελέσματα των δυο μεθόδων ήταν πολύ κοντά μεταξύ τους, οπόταν η μέθοδος της πρόβλεψης δεν παρουσιάζεται στο δοκίμιο. Δες Παράρτημα 2 για τη συνολική εκτίμηση.

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 28 Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ Στην Κύπρο, κατά μέσο όρο ο γενικός πληθωρισμός μετά την εισαγωγή του ευρώ αυξήθηκε σε σύγκριση με τις χώρες που έμειναν εκτός ευρωζώνης (κατά 1,2%), αλλά και σε σύγκριση με τις χώρες που είναι εντός ευρωζώνης (κατά 0,8%). Το ίδιο συνέβη και στη Μάλτα, και σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό στη Σλοβενία. Ωστόσο, στη Μάλτα ο πληθωρισμός, μετά την εισαγωγή του ευρώ, δεν διαφέρει από αυτόν στις χώρες εκτός του ευρώ, σε αντίθεση με τη Σλοβενία, όπου ο πληθωρισμός αυξήθηκε περισσότερο από ό,τι στις χώρες εκτός ευρωζώνης (κατά 1,7%). 28 Όσον αφορά στις κατηγορίες αγαθών, βλέπουμε ό,τι μετά την εισαγωγή του ευρώ στην Κύπρο, ο πληθωρισμός των τροφίμων ήταν 4,3% χαμηλότερος από τις χώρες εκτός ευρωζώνης, αλλά ταυτόχρονα και κατά μέσο όρο 3,5% χαμηλότερος από τις υπόλοιπες χώρες στην ευρωζώνη. Αυτό σημαίνει ότι, κατά μέσο όρο, οι τιμές των τροφίμων στις χώρες εκτός ευρωζώνης αυξήθηκαν περισσότερο από τις χώρες εντός ευρωζώνης. Το ίδιο συνέβη και με την εκπαίδευση, όπου ο πληθωρισμός της Κύπρου, την περίοδο μετά το ευρώ, μειώθηκε κατά 4,0% σε σχέση με τις χώρες εκτός ευρωζώνης, και κατά 2,2% σε σχέση με την υπόλοιπη ευρωζώνη. Κατά μέσο όρο, οι τιμές στις κατηγορίες «στέγαση», «υγεία», «μεταφορές», «επικοινωνίες», «αναψυχή», «εστιατόρια» και «άλλα» αυξήθηκαν περισσότερο στην Κύπρο τόσο σε σχέση με τις χώρες εκτός όσο και με τις χώρες εντός ευρωζώνης. Οι αυξήσεις των τιμών στον τομέα των εστιατορίων ήταν αυτές που συγκέντρωσαν τη μεγαλύτερη προσοχή στις περισσότερες μελέτες (βλέπε Μέρος 4), που έγιναν για τις πρώτες χώρες που υιοθέτησαν το νέο κοινό νόμισμα τον Ιανουάριο του 2002. Η δική μας ανάλυση δείχνει ότι και στην Κύπρο ο πληθωρισμός αυτής της κατηγορίας αυξήθηκε σημαντικά, κατά 3,2% σε σχέση με το μέσο όρο των χωρών εκτός, και κατά 2,9% από το μέσο των χωρών εντός ευρωζώνης. Στη Μάλτα η πορεία των τιμών των επιμέρους κατηγοριών αγαθών ήταν πολύ διαφορετική από αυτήν της Κύπρου. Σε αρκετούς τομείς (όπως «επίπλωση», «υγεία», «μεταφορές») η Μάλτα είχε μικρότερες αυξήσεις τιμών μετά την εισαγωγή του ευρώ από ό,τι η Κύπρος. Επίσης, στις

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 29 πλείστες κατηγορίες αγαθών οι πληθωριστικές τάσεις έχουν το αντίθετο πρόσημο στις δύο χώρες. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι και στις δύο χώρες η εισαγωγή του ευρώ συνδυάστηκε με μεγάλες αυξήσεις των τιμών στον τομέα των «εστιατορίων και ξενοδοχείων». Μάλιστα, οι αυξήσεις των τιμών στον τομέα αυτόν στη Μάλτα ήταν ακόμη μεγαλύτερες τόσο σε σύγκριση με τις χώρες εκτός όσο και τις χώρες εντός ευρωζώνης (8,3% και 6,6% αντίστοιχα). Σε σύγκριση με την Κύπρο και Μάλτα, οι αυξήσεις των τιμών στη Σλοβενία ήταν κατά μέσο όρο υψηλότερες μετά την εισαγωγή του ευρώ. Ξεχωρίζουν οι μεγάλες αυξήσεις των τιμών των τροφίμων και της υγείας, ενώ φαίνεται ότι η εισαγωγή του ευρώ στη χώρα αυτή συνδυάστηκε με δραστική μείωση στις τιμές των προϊόντων του τομέα των τηλεπικοινωνιών σε σύγκριση με τις χώρες εντός και, κυρίως, εκτός ευρωζώνης. Με την εισαγωγή του ευρώ, οι τιμές των αγαθών στην κατηγορία «εστιατόρια και ξενοδοχεία» αυξήθηκαν και στη Σλοβενία περισσότερο από ότι στις χώρες εκτός ευρωζώνης (1,4%), όμως όχι τόσο όσο στην Κύπρο και Μάλτα. 29

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 30 Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ 5. ΑΝΑΔΙΑΝΕΜΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Η αλλαγή στο κόστος ζωής του κάθε νοικοκυριού, όπως τονίστηκε και στο Μέρος 3, δεν μπορεί να μετρηθεί με υπολογισμό της αλλαγής στο γενικό δείκτη τιμών, επειδή το καλάθι του, κατά κανόνα, διαφέρει από το λεγόμενο «αντιπροσωπευτικό» καλάθι, στο οποίο στηρίζεται ο υπολογισμός του γενικού δείκτη. Σε αυτό το τμήμα του δοκιμίου εξετάζουμε διαφορές στην επίδραση του πληθωρισμού στα νοικοκυριά, ομαδοποιημένα σε εισοδηματικές κατηγορίες. 30 Ένας λόγος που διαφέρει η κατανομή της δαπάνης των νοικοκυριών είναι η εισοδηματική ανισότητα - όσο πιο υψηλό είναι το εισόδημα του νοικοκυριού τόσο πιο μικρό είναι το μερίδιο της δαπάνης που κατανέμεται σε είδη πρώτης ανάγκης, και τόσο μεγαλύτερο το μερίδιο για αγαθά πολυτελείας και αντίστροφα. Επιπλέον, το καλάθι κάθε νοικοκυριού διαφοροποιείται ανάλογα με τις προτιμήσεις και ανάγκες του. Για παράδειγμα, ένα νοικοκυριό με παιδιά αγοράζει διαφορετικά προϊόντα και υπηρεσίες (περισσότερα τρόφιμα, παιδεία κ.λπ.) από ένα νοικοκυριό χωρίς παιδιά. Συνεπώς, όταν αυξάνονται περισσότερο οι τιμές των ειδών πρώτης ανάγκης, μειώνεται περισσότερο το βιοτικό επίπεδο των νοικοκυριών με χαμηλό εισόδημα. Ενώ, όταν αυξάνονται περισσότερο οι τιμές των ειδών πολυτελείας, μειώνεται περισσότερο το βιοτικό επίπεδο των νοικοκυριών με υψηλό εισόδημα. Ο Πίνακας 4 δείχνει τα μερίδια των διαφόρων αγαθών και υπηρεσιών στη δαπάνη των νοικοκυριών σε δέκα εισοδηματικές κατηγορίες. Ο υπολογισμός των μεριδίων έχει γίνει με βάση την Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισμών 2002/03. Βλέπουμε ότι το φτωχότερο 10% του πληθυσμού κατανέμει το 31% της δαπάνης του για τρόφιμα. Επίσης, μεγάλο μερίδιο στη δαπάνη των νοικοκυριών αυτών έχει η κατηγορία αγαθών «στέγαση, νερό, ηλεκτρισμός και υγραέριο» (26.9%). Όσο κινείται κανείς από τη φτωχότερη στην πλουσιότερη ομάδα νοικοκυριών, το μερίδιο της δαπάνης που κατανέμεται στα τρόφιμα σταδιακά μειώνεται και πέφτει στο 9,8% για το πλουσιότερο 10% του πληθυσμού.

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 31 Πίνακας 4: Τα μερίδια της δαπάνης για τις εισοδηματικές ομάδες του πληθυσμού και η ετήσια αύξηση των τιμών, 1996-2008 Άλλα Εστιατόρια, ξενοδοχεία Εκπαίδευση Αναψυχή, πολιτισμός Υγεία Μεταφορές Επικοινωνίες Επίπλωση, εξοπλισμός Στέγαση Ένδυση, υπόδηση Αλκοολούχα, καπνός Τρόφιμα Ομάδα νοικοκυριών 5.8 6.8 6.4 7.6 7.0 7.1 6.6 7.2 7.0 6.8 2.8 4.7 6.2 6.3 7.0 7.6 8.4 8.8 9.4 10.4 0.3 0.2 0.9 2.1 2.7 2.4 3.7 4.4 4.1 7.4 2.6 3.4 4.8 5.3 5.3 5.9 6.4 6.6 6.8 6.5 5.9 7.7 12.7 12.8 14.8 15.4 15.3 16.2 16.1 17.7 5.9 7.7 12.7 12.8 14.8 15.4 15.3 16.2 16.1 17.7 7.6 6.7 6.0 5.2 5.1 5.3 4.7 4.2 4.9 3.6 6.4 7.4 6.0 5.9 5.1 5.4 5.7 5.5 5.9 6.3 26.9 25.4 23.7 22.9 22.8 21.1 20.2 19.9 20.3 21.6 5.1 5.3 5.9 5.9 7.2 7.8 8.6 8.2 8.5 8.5 2.8 2.9 2.7 2.6 2.2 2.2 2.2 1.9 1.3 1.2 31.0 26.7 21.4 19.8 17.3 16.4 14.7 13.6 12.3 9.8 Φτωχότερο 10% 10%-20% 20%-30% 30%-40% 40%-50% 50%-60% 60%-70% 70%-80% 80%-90% Πλουσιότερο 10% Σύνολο 15.1 1.9 7.8 21.6 5.9 4.8 14.6 3.4 6.0 4.0 8.3 6.9 Χρονιά Ρυθμός αλλαγής του δείκτη τιμών (διαφορά με Δεκέμβριο προηγούμενου χρόνου) 2.3 1.1 2.0 5.0 2.9 8.0 3.1 3.7 3.5 2.4 2.2 2.9 3.5 3.0 4.1 9.2 4.0 5.3 5.3 5.7 1.4 0.0 3.8 5.5 6.3 6.4 4.2 2.2 6.0 3.7 3.7 5.6 4.5 5.7 4.7 4.6 4.3-0.2 0.4-0.8 0.2 0.9 1.4 3.2-1.1 0.5 1.9 3.5 0.9-1.4-9.0-12.4-3.2-19.8-1.1-13.3-8.9-2.3 1.5-0.1 1.4-0.4 1.9 7.7-1.3 1.1-6.4 4.3 4.3-1.4 8.0-7.5 4.6 2.4-0.2 7.6 4.4 4.2 5.4 4.0-2.0 3.4 5.2 3.1 1.5 1.6 0.2 1.7 0.9 1.8 0.9 1.0 0.0-0.1 0.4 2.0 5.0-4.8 16.7 9.3-4.5 12.0 7.3 6.6 11.4 1.1 7.6 1.9 2.9 2.6 1.6-3.5-2.6-1.8 1.1 1.1-1.8-2.3-0.5-1.3 9.6 4.9 17.3 3.5 1.1 17.7 17.4 3.5 0.0 0.2 0.2 1.6 6.6 1.6 4.8 2.7 9.0 2.3 4.0 6.2 0.0 7.0 3.5 7.4 1996-97 1997-98 1998-99 1999-00 2000-01 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 31

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 32 Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ Μειώνονται, επίσης, τα μερίδια της δαπάνης που κατανέμονται στις κατηγορίες «αλκοολούχα ποτά και καπνό», «στέγαση, νερό, ηλεκτρισμό και υγραέριο», «επίπλωση, οικιακό εξοπλισμό και προϊόντα καθαρισμού» και «υγεία». Αντίθετα, αυξάνονται τα μερίδια της δαπάνης που κατανέμονται στην «ένδυση και υπόδηση», «μεταφορές», «αναψυχή και πολιτισμό», «εκπαίδευση» και «εστιατόρια και ξενοδοχεία». 32 Βλέποντας πώς εξελίχθηκαν οι τιμές κατά το 2008, που εισάχθηκε το ευρώ στην Κύπρο, το δεύτερο μέρος του Πίνακα 4 δείχνει ότι αυτές αυξήθηκαν περισσότερο για τα «τρόφιμα» (7.4%). Σημαντικές αυξήσεις σημειώθηκαν, επίσης, και για τα «εστιατόρια και ξενοδοχεία» (5.5%), την «εκπαίδευση» (4.6%), την «αναψυχή και πολιτισμό» (3.5%) και λιγότερο για την «υγεία» (3.1%) και άλλες κατηγορίες. Από την άλλη, για τις «μεταφορές» και τις «επικοινωνίες» οι τιμές μειώθηκαν (-7.5% και -0.1% αντίστοιχα). Εκ πρώτης όψεως, λοιπόν, φαίνεται ότι η εισαγωγή του ευρώ στην Κύπρο συνδυάστηκε με πληθωριστική αναδιανομή του εισοδήματος σε βάρος των φτωχότερων νοικοκυριών, με την έννοια ότι ο πληθωρισμός οδήγησε σε μεγαλύτερη αύξηση του κόστους ζωής των φτωχότερων παρά των πλουσιότερων εισοδηματικών στρωμάτων του πληθυσμού. Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αν και σε ποιο βαθμό ευθύνεται το ευρώ για την εν λόγω αναδιανεμητική επίδραση του πληθωρισμού το 2008, χρησιμοποιούμε τα αποτελέσματα της οικονομετρικής ανάλυσης στους Πίνακες 2 και 3, όπου η σύγκριση στις αλλαγές των τιμών, το 2008, δεν γίνεται με προηγούμενες χρονιές (που δεν υπήρχε το ευρώ), αλλά με χώρες που επέλεξαν να μείνουν εκτός ευρωζώνης. Ο Πίνακας 5 δείχνει τα αποτελέσματα για πέντε εισοδηματικές κατηγορίες του πληθυσμού στην Κύπρο, στη Μάλτα και στη Σλοβενία. 7 7 Η επιλογή των εισοδηματικών ομάδων έγινε με βάση τα μερίδια της δαπάνης που είναι διαθέσιμα από τη Eurostat και αναφέρονται στο 2005.

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 33 Πρέπει, εδώ, να εξηγήσουμε ότι τα μερίδια των αγαθών (weigths) στον υπολογισμό του κόστους ζωής στον Πίνακα 5 είναι αυτά του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή, που αντιπροσωπεύουν τη δαπάνη των ατόμων που ζουν μόνιμα στην κάθε χώρα. Αυτά διαφέρουν από τα μερίδια που χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό του ΕΔΤΚ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα οποία υπολογίζονται λαμβάνοντας υπόψη και τις δαπάνες των μη μονίμων κατοίκων, κυρίως των τουριστών. Συνεπώς, οι αλλαγές του κόστους ζωής στον Πίνακα 5 διαφέρουν από αυτές που εμφανίζονται στον Πίνακα 2. Ωστόσο, είναι πιο χρήσιμες από πλευράς εθνικής κοινωνικοοικονομικής πολιτικής, δεδομένου ότι στα πλαίσια μιας τέτοιας πολιτκής (π.χ. παροχή αυξήσεων για αντιστάθμιση των επιδράσεων του πληθωρισμού σε νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα) ενδιαφέρει περισσότερο ο υπολογιμός των επιδράσεων του πληθωρισμού στους μόνιμους κατοίκους της χώρας. 8 33 Όπως φαίνεται από τη σύγκριση της πρώτης με την τέταρτη στήλη του Πίνακα 5, ο πληθωρισμός στην Κύπρο ήταν πιο υψηλός μετά την ένταξη στην ευρωζώνη από ό,τι θα ήταν αν οι τιμές αυξάνονταν όπως και στις χώρες εκτός ευρωζώνης. Η αύξηση στο κόστος ζωής βρήκε το φτωχότερο 10% και το πλουσιότερο 50% του πληθυσμού να αντιμετωπίζουν περίπου την ίδια αύξηση στο κόστος ζωής (2,6% και 2,9% αντίστοιχα). Πίνακας 5: Αύξηση του κόστους ζωής μετά την εισαγωγή του ευρώ Εισοδηματική Ομάδα Συνολική αύξηση Αύξηση αν έμεναν εκτός ευρωζώνης Κύπρος Μάλτα Σλοβενία Κύπρος Μάλτα Σλοβενία Φτωχότερο 10% 10%-20% 30%-40% 40%-50% Πλουσιότερο 50% 2.6 2.8 2.7 2.8 2.9 2.8 2.3 2.2 2.0 1.9-2.7-2.9-2.9-3.0-3.0 1.8 1.6 1.3 1.3 1.1 3.2 2.7 2.3 2.3 2.3-3.8-4.1-4.1-4.1-4.2 Σύνολο 2.8 2.1-2.9 1.3 2.4-4.1 8 Σημειωτέον ότι αυτό δεν επηρεάζει προηγούμενα συμπεράσματά μας για τις αλλαγές του γενικού πληθωρισμού μετά την εισαγωγή του ευρώ στις τρεις χώρες (Κύπρο, Μάλτα και Σλοβενία), με την έννοια ότι αυτά δεν αλλάζουν, αν αντί του εναρμονισμένου χρησιμοποιηθεί ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή.

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 34 Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ 34 Αν οι τιμές των αγαθών στην Κύπρο αυξάνονταν όπως ο μέσος όρος των χωρών εκτός ευρωζώνης, το κόστος ζωής θα ήταν χαμηλότερο, κατά μέσο όρο 1,5 ποσοστιαίες μονάδες. Ωστόσο, το φτωχότερο 10% θα είχε αύξηση στο κόστος ζωής κατά 1,8 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ το πλουσιότερο 50% θα είχε αύξηση στο κόστος ζωής μόνο κατά 1,1 ποσοστιαίες μονάδες. Η μεγαλύτερη αύξηση του κόστους ζωής των υψηλότερων εισοδηματικών ομάδων οφείλεται στο ότι οι τιμές τωντροφίμων, που έχουν χαμηλό μερίδιο στη δαπάνη των ομάδων αυτών, αυξήθηκαν λιγότερο στην Κύπρο από ό,τι στις χώρες εκτός ευρωζώνης Από την άλλη, οι τιμές αγαθών και υπηρεσιών με σχετικά μικρό μερίδιο στις δαπάνες των πλουσίων (όπως οι επικοινωνίες, η υγεία, η στέγαση και οι μεταφορές) αυξήθηκαν περισσότερο από ό,τι στις χώρες εκτός ευρωζώνης. Στη Μάλτα, αντίθετα με την Κύπρο, φαίνεται ότι το κόστος ζωής θα αυξανόταν λιγότερο, αν η χώρα έμενε εκτός ευρωζώνης. Όμως, όπως και στην Κύπρο, η ένταξη της χώρας αυτής στην ευρωζώνη δεν συνδέεται με αναδιανεμητικές επιδράσεις, δηλαδή διαφορές στις αυξήσεις του κόστους ζωής μεταξύ των εισοδηματικών ομάδων. Στη Σλοβενία, το κόστος ζωής μειώθηκε μετά την ένταξη στο ευρώ, όμως δεν μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι αυτό οφείλεται στο ευρώ, γιατί, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μας, θα μειωνόταν ακόμα περισσότερο αν η χώρα αυτή έμενε εκτός ευρωζώνης. Επίσης, ούτε στη Σλοβενία η εισαγωγή του ευρώ συνδέεται με διαφορετικές αλλαγές στο κόστος ζωής των διαφόρων εισοδηματικών ομάδων.

DOKIMIO.FINAL:Layout 1 1/15/10 9:46 AM Page 35 6. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΜΕ ΑΛΛΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ Στη διεθνή βιβλιογραφία, η μελέτη της επίδρασης του ευρώ στον πληθωρισμό, που άρχισε με τον Folkertsma (2001), εστιάστηκε στη στρογγυλοποίηση των τιμών και στο κόστος από την αναπροσαρμογή των τιμοκαταλόγων (menu costs). Ο Folkertsma (2001) έδειξε με προσομοίωση την αύξηση που θα μπορούσε να προκαλέσει η εισαγωγή του ευρώ στην Ολλανδία λόγω στρογγυλοποίησης τιμών προς τα πάνω. Οι προσομοιώσεις στηρίζονται στην υπόθεση ότι οι τιμές στρογγυλοποιούνται σε επίπεδο, που φαίνεται ελκυστικό στον καταναλωτή. Τα διάφορα σενάρια προσομοίωσης δείχνουν ότι η μεγαλύτερη αύξηση στον πληθωρισμό λόγω στρογγυλοποίησης ήταν γύρω στις 0,7 ποσοστιαίες μονάδες. Αυτό συνάδει και με το γενικό συμπέρασμα που εξάγεται από την ανάλυση σε αυτό το δοκίμιο, ότι δηλαδή το ευρώ δεν συνδέεται παρά μόνο με μικρές αλλαγές στο κόστος ζωής στις χώρες που το υιοθέτησαν. 35 Παρόμοια αποτελέσματα αναφέρουν και οι Angelini και Lippi (2005), που εκτιμούν την επίδραση της εισαγωγής του ευρώ στον πληθωρισμό χρησιμοποιώντας τριμηνιαία στοιχεία από αναλήψεις μετρητών από μηχανές ATM στην Ιταλία, σε δύο περιπτώσεις: (α) αποπληθωρίζοντας τα στοιχεία με τα επίσημα στοιχεία και (β) αποπληθωρίζοντας τα στοιχεία υποθέτοντας ότι ο επίσημος δείκτης είναι υποεκτιμημένος. Οι συγγραφείς δεν βρίσκουν ενδείξεις ότι ο επίσημος δείκτης είναι υποεκτιμημένος και, επομένως, συμπεραίνουν ότι η μετάβαση στο ευρώ δεν ήταν πηγή δημιουργίας πληθωρισμού, που δεν αντικατοπτρίζεται στα επίσημα στοιχεία. Δύο μελέτες που είναι μεθοδολογικά παρόμοιες με τη δική μας είναι αυτές των Ercolani και Dutta (2006) και Dziuda και Mastrobuoni (2006). Οι Ercolani και Dutta (2006) χρησιμοποιούν στοιχεία από τον εναρμονισμένο δείκτη τιμών καταναλωτή (HICP) της Eurostat, και για τις εκτιμήσεις τους χρησιμοποιούν τη μέθοδο SUR 9 για ένα σύστημα 15 χωρών (των δώδεκα που εντάχθηκαν στο ευρώ το 2002 και των τριών που έμειναν εκτός). Το σύστημα εκτιμάται ξεχωριστά για το