ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Βρυξέλλες, 5.12.2001 COM(2001) 727 τελικό ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Η ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΜΕΘΟ ΟΥ
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Η ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΜΕΘΟ ΟΥ Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στο Λάκεν θα σηµάνει την έναρξη ενός νέου σταδίου της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, που αρχικά ιδρύθηκε από έξι κράτη και αυτή τη στιγµή αριθµεί δεκαπέντε, είναι δυνατόν στο µέλλον να απαρτίζεται από τριάντα περίπου κράτη µέλη. Το πεδίο αρµοδιοτήτων της διευρύνθηκε: το κοινό νόµισµα, η δικαιοσύνη και η ασφάλεια, η εξωτερική πολιτική και η άµυνα ήρθαν να προστεθούν στην οικονοµική πολιτική. Πενήντα χρόνια ιστορίας, πενήντα χρόνια χειροπιαστών επιτευγµάτων. Τα αποτελέσµατα είναι φανερά αλλά, όπως καταδεικνύει η δηµιουργία του ευρώ, το σύνολο έχει βαθµιαία χάσει τη συνοχή του. Η ίδια η επιτυχία της συµφιλίωσης των ευρωπαϊκών λαών µας έκανε να ξεχάσουµε το αρχικό πολιτικό όραµα.οι πολίτες που χάρη στην Ευρώπη µπορούν να ζουν µε ειρήνη, σταθερότητα και ασφάλεια αδυνατούν να συλλάβουν σήµερα το λόγο ύπαρξης των ευρωπαϊκών θεσµικών µηχανισµών. Την ίδια στιγµή ο κόσµος άλλαξε: οι συναλλαγές έχουν πολλαπλασιαστεί, ο πλούτος των αναπτυγµένων χωρών έχει αυξηθεί χάρη κυρίως στη χρήση νέων τεχνολογιών. Παράλληλα όµως οι ανισότητες στο εσωτερικό αλλά και µεταξύ των κρατών συνεχίζουν να διευρύνονται. Το περιβάλλον καταστρέφεται. Τα γεγονότα της 11ης Σεπτεµβρίου αποτελούν απόδειξη για το πόσο ευάλωτες είναι η δηµοκρατία και η ελευθερία. Μόνον ο δρόµος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης µπορεί να εγγυηθεί στους Ευρωπαίους φωνή στις εξελίξεις πάνω στον πλανήτη µας, µε τον όρο όµως η φωνή τους αυτή να είναι ενιαία. Για να κερδίσουν αυτά τα νέα στοιχήµατα τα κράτη και οι λαοί της Ευρώπης πρέπει να ενωθούν ακόµα περισσότερο. Στις παραπάνω αλλαγές πρέπει να προσθέσουµε και τη διεύρυνση της Ένωσης. Στη Νίκαια το εκέµβριο του 2000 τα κράτη µέλη πήραν τις αναγκαίες αποφάσεις για να µπορέσει να ευοδωθεί από τεχνικής άποψης η διαδικασία της ένταξης νέων µελών. Παρ όλες αυτές τις αποφάσεις όµως δεν έχει ακόµα συζητηθεί ούτε ποιος είναι ο στόχος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ούτε µέχρι πού θέλουµε να φτάσουµε. Εκ των πραγµάτων λοιπόν οι αλλαγές που επέφερε η συνθήκη της Νίκαιας δεν επιτρέπουν να υπάρξει µεσοπρόθεσµα και µακροπρόθεσµα απάντηση όσον αφορά τις ανάγκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ύστερα από τη διεύρυνση. Συνεπώς οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων συµφώνησαν στη διάσκεψη της Νίκαιας κιόλας να δορµολογήσουν νέες µεταρρυθµίσεις για την προετοιµασία των οποίων οργανώνεται πλατιά συζήτηση. Από τους πρώτους κιόλας µήνες έγινε φανερή στη συζήτηση η σηµασία που αποδίδουν οι ευρωπαίοι πολίτες στη διατήρηση της πολιτισµικής ποικιλοµορφίας, στην υπεράσπιση και την προώθηση των κοινών αξιών αλλά και στο ευρωπαϊκό κοινωνικό µοντέλο. Προσδοκία τους είναι η Ευρώπη να διαδραµατίσει ενεργό ρόλο στη διεθνή σκηνή. Είναι λοιπόν ανάγκη να ανταποκριθούµε στο αίτηµα αυτό για περισσότερη Ευρώπη, για µια Ευρώπη πιο ολοκληρωµένη, µε ξεκάθαρους στόχους. 2
Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στο Λάκεν καλείται να πάρει τις κατάλληλες πρωτοβουλίες για να συνεχιστεί η διαδικασία αυτή. Μια από αυτές είναι να συγκληθεί µία συνέλευση για την προετοιµασία της µελλοντικής αναθεώρησης των συνθηκών. Η διαδικασία αυτή, που την υποστήριξαν εδώ και πολλούς µήνες το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Επιτροπή, αποτελεί ιδιαίτερη καινοτοµία όπου θα συνεισφέρουν εκπρόσωποι των κρατών µελών, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των αιρετών αρχόντων σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Η Επιτροπή φρονεί ότι αποστολή της συνέλευσης αυτής είναι να προτείνει αξιόπιστες λύσεις έτσι ώστε η Ευρώπη µετά τη διεύρυνση να είναι σε θέση να συνεχίσει την πολιτική, οικονοµική και κοινωνική της ολοκλήρωση. Η Επιτροπή θα προβεί στις απαραίτητες εισηγήσεις στη συνέλευση αυτή µε την πεποίθηση ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση µπορεί να δείξει συνέπεια στο παρελθόν της αλλά και να ανταποκριθεί στην πρόκληση του εκσυγχρονισµού. Σύµφωνα µε τη γνώµη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στόχος των µεταρρυθµίσεων του µέλλοντος πρέπει να είναι η ανανέωση της «κοινοτικής µεθόδου». Η µέθοδος αυτή, απόρροια της ένωσης λαών και κρατών, σέβεται τα κράτη µέλη αλλά συγχρόνως της εξασφαλίζει ένα υπερεθνικό πλαίσιο λειτουργίας. Συνδυάζει τις διακυβερνητικές διαπραγµατεύσεις µε την έκφραση της λαϊκής βούλησης και τη λειτουργία ισχυρών και σταθερών θεσµών. Στο λευκό της βιβλίο για την ευρωπαϊκή διακυβέρνηση η Επιτροπή είχε ήδη προτείνει άµεσα εφαρµόσιµα µέτρα «για να γίνει δυνατή η επιστροφή στις ρίζες της κοινοτικής µεθόδου» ανεξάρτητα από το χρόνο αναθεώρησης των συνθηκών. Πρόθεση της Επιτροπής είναι να αναπτύξει τις σκέψεις της αυτές στο πλαίσιο της θεσµικής συζήτησης. Στη νέα αυτή, χωρίς προηγούµενο από την άποψη των συνθηκών, φάση που ξεκινάει στο Λάκεν, η Επιτροπή θα προκρίνει το κοινοτικό πνεύµα έτσι ώστε να αναδείξει πέρα από εθνικά συµφέροντα και µεσοπρόθεσµες επιδιώξεις το γενικότερο ευρωπαϊκό συµφέρον. Θα υπερασπισθεί την Ευρώπη: µια Ευρώπη σύγχρονη, µε απαιτήσεις, αλλά παράλληλα µια Ευρώπη που παραµένει πιστή στις αρχές µε τις οποίες ξεκίνησε και στις οποίες χρωστάει την επιτυχία της. Η παρούσα ανακοίνωση εκθέτει απλώς την προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής απέναντι στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στο Λάκεν. Επιθυµία της Επιτροπής είναι στο Λάκεν να καθοριστεί πώς και µε ποιο πνεύµα θα πρέπει να εργαστούν τα µέλη της ευρωπαϊκής οικογένειας έτσι ώστε να δώσουν απάντηση σε δύο βασικά ερωτήµατα: «τι επιθυµούµε να κάνουµε µαζί ;» αλλά και «πώς µπορούµε να ενισχύσουµε τη δηµοκρατική νοµιµότητα του ευρωπαϊκού θεσµικού συστήµατος ;» Για να απαντήσουν στα ερωτήµατα αυτά οι ευρωπαίοι επιτελείς θα πρέπει να επιδείξουν ουσιαστική πολιτική βούληση. Το κοινοτικό κεκτηµένο, οι προσδοκίες των ευρωπαίων πολιτών και οι απαιτήσεις της παγκοσµιοποίησης δείχνουν ξεκάθαρα ότι ο µόνος δρόµος για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είναι και πάλι ο δρόµος της εµβάθυνσης, µε κατεύθυνση σαφώς πολιτική και δηµοκρατική. Η Επιτροπή µε αυτό το πνεύµα θα υποβάλει την εισήγησή της στη συνέλευση. 3
ΕΝΑΣ ΑΛΛΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΓΙΑ ΝΑ ΟΙΚΟ ΟΜΗΘΕΙ Η ΕΥΡΩΠΗ Το µέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν νοείται χωρίς την υποστήριξη από τους πολίτες της αλλά ούτε και χωρίς την ουσιαστική δέσµευση των πολιτικών ιθυνόντων σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Καθήκον των ιθυνόντων είναι να εξηγήσουν στους πολίτες την προστιθέµενη αξία της Ευρώπης καθώς σε όλα ανεξαιρέτως τα κράτη µέλη η µικρή συµµετοχή στις ευρωπαϊκές εκλογές φανερώνει κάποια αδιαφορία απέναντι στο ευρωπαϊκό θεσµικό σύστηµα. Φάνηκε λοιπόν αναγκαίο οι µελλοντικές θεσµικές µεταρρυθµίσεις να εξασφαλίσουν όσο το δυνατόν µεγαλύτερη οµοφωνία από το αρχικό κιόλας στάδιο της σύλληψής τους. Η δήλωση που επισυνάφθηκε στη συνθήκη της Νίκαιας έθετε ως στόχο τη διεξαγωγή πλατιάς και εις βάθος συζήτησης. Ένα άτυπο δίκτυο των ενδιαφερόµενων οργανισµών, που θα ουσιαστικά θα λειτουργεί ως φόρουµ για το µέλλον της Ευρώπης, πρέπει να συµβάλει στην περισυλλογή για τις µελλοντικές θεσµικές µεταρρυθµίσεις. Για να έχει επιτυχία όµως το εγχείρηµα αυτό η Επιτροπή προτείνει να δηµιουργηθεί αλλά και να αξιοποιηθεί από τώρα έναν δίαυλο επικοινωνίας µεταξύ του φόρουµ αυτού και της συνέλευσης που θα σχηµατιστεί στο µέλλον για να προετοιµάσει τις µεταρρυθµίσεις. Σε περίπτωση που το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στο Λάκεν επιβεβαιώσει τις αποφάσεις που ελήφθησαν στην άτυπη συνάντηση στη Γάνδη, τότε στις αρχές του 2002 θα συγκληθεί µία συνέλευση. Η συνέλευση αυτή θα συγκεντρώσει τους εκπροσώπους από τις κυβερνήσεις και τα κοινοβούλια των κρατών µελών και των υποψήφιων προς ένταξη χωρών αλλά και τους εκπροσώπους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Αξίζει να σηµειωθεί ότι η Οικονοµική και Κοινωνική Επιτροπή όπως και η Επιτροπή των Περιφερειών κατέχουν θέση ενεργού παρατηρητή στη συνέλευση. Ετσι η συνέλευση θα αφουγκράζεται όχι µόνον τη δηµόσια συζήτηση χάρη στην επικοινωνία της µε το φόρουµ για το µέλλον της ένωσης αλλά και τις ανησυχίες των ευρωπαϊκών περιφερειών. Η συνέλευση οφείλει να αποδείξει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση µπορεί να οικοδοµηθεί διαφορετικά. εν δικαιούται να αποτύχει. Πρέπει να επιτύχει στους στόχους της. Έχει την ευθύνη να εγκύψει στις προσδοκίες όλης της Ευρώπης και να αποδείξει ότι µπορεί να προτείνει αξιόπιστες λύσεις για να ευοδωθεί η εµβάθυνση του ευρωπαϊκού σχεδίου και παράλληλα να ενισχυθεί η δηµοκρατική νοµιµποίηση και η αποτελεσµατικότητα των θεσµικών µας οργάνων. Οι καρποί των εργασιών της πρέπει να είναι στο ύψος των περιστάσεων. Σε περίπτωση που τα καταφέρει, η Επιτροπή δηλώνει ότι πρώτη θα σπεύσει να προτείνει την υιοθέτηση των πορισµάτων της από τη διακυβερνητική διάσκεψη που θα αναθεωρήσει τις συνθήκες. Η Επιτροπή τονίζει συνεπώς την ανάγκη να δοθεί ιδιαίτερη σηµασία στον τρόπο οργάνωσης της συνέλευσης. Η εν λόγω συνέλευση παρά το ότι εµπνέεται από τη µέθοδο που χρησιµοποιήθηκε για τη σύνταξη του χάρτη των θεµελιωδών δικαιωµάτων, έχει εντολή σαφώς ευρύτερη αλλά και µε ιδιαίτερο πολιτικό χαρακτήρα. Πρόεδρος της συνέλευσης αρµόζει να είναι προσωπικότητα αδιαµφισβήτητου κύρους και πανευρωπαϊκής εµβέλειας που θα παρουσιάζει σε τακτά χρονικά διαστήµατα την πρόοδο των εργασιών στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο. Για να λόγους µεγαλύτερης αποτελεσµατικότητας τον πρόεδρο θα επικουρεί ένα προεδρείο µε περιορισµένο αριθµό µελών και µία επιχειρησιακή γραµµατεία. Η εµπειρία από το χάρτη των θεµελιωδών δικαιωµάτων µας δίδαξε ότι η επίτευξη συναίνεσης είναι ιδιαίτερα χρήσιµη αλλά αυτό δεν σηµαίνει ότι επιβάλλεται αναγκαστικά η επιζήτηση της οµοφωνίας. Ωστόσο η Επιτροπή θεωρεί ότι για να εξασφαλισθεί η ποιότητα των εργασιών της 4
συνέλευσης µέληµα της πρέπει να είναι η προβολή τόσο των κύριων τάσεων όσο και των µεµονωµένων θέσεων που θα διατυπωθούν. Πρόκειται για ιδιαίτερα σηµαντική προϋπόθεση έτσι ώστε το µελλοντικό υλικό εργασίας της διακυβερνητικής διάσκεψης να είναι όσο το δυνατόν πιο φιλόδοξο, λειτουργικό και να διαθέτει τη µεγαλύτερη δυνατή συνοχή. Η Επιτροπή δεω θα µείνει ικανοποιηµένη από συναίνεση που θα επιτευχθεί µετά από παζάρι. Η Επιτροπή θα συµβάλει µε τις προτάσεις της στις εργασίες της συνέλευσης. Επιπλέον τονίζει ότι έχει κορυφαία σηµασία να έχουν περατωθεί οι εργασίες της διακυβερνητικής διάσκεψης πριν από τις ευρωπαϊκές εκλογές του 2004. Η αναθεώρηση των συνθηκών πρέπει να προηγηθεί των εκλογών για µην κληθούν οι πολίτες να προσέλθουν στις κάλπες µέσα σε ένα κλίµα αβεβαιότητας για τη µελλοντική εξέλιξη της Ένωσης και των θεσµών της. ΤΙ ΙΑΚΥΒΕΥΕΤΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ Η δήλωση της Νίκαιας καθορίζει µεταξύ άλλων τέσσερις άξονες προβληµατισµού: ο ρόλος των εθνικών κοινοβουλίων, η απλοποίηση των συνθηκών, το καθεστώς του Χάρτη των Θεµελιωδών ικαιωµάτων και ο σαφέστερος καταµερισµός αρµοδιοτήτων µεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών µελών. Τα θέµατα αυτά έχουν ιδιαίτερη σηµασία αλλά δεν επαρκούν απέναντι στο µέγεθος των µεταρρυθµίσεων που απαιτούν οι µελλοντικές προκλήσεις. Πώς είναι δυνατόν να δώσουµε µία ολοκληρωµένη απάντηση στο ζήτηµα των αρµοδιοτήτων χωρίς να αναρωτηθούµε προηγουµένως τι θέλουµε να επιτύχουµε µαζί; Πώς είναι δυνατόν να εξετάσουµε το ρόλο των εθνικών κοινοβουλίων, αν δεν υιοθετήσουµε µία γενικότερη προσέγγιση στο θέµα της νοµιµότητας και της αποτελεσµατικότητας των ευρωπαϊκών θεσµικών οργάνων. Εάν η συνέλευση περιοριστεί στα τέσσερα αυτά ζητήµατα που εντοπίσθηκαν στη Νίκαια, η αξιοπιστία της θα υποστεί πλήγµα. Για το λόγο αυτό η Επιτροπή φρονεί ότι τη βάση για τη συζήτηση πρέπει να αποτελέσει η δήλωση του Λάκεν. Η συνέλευση θα πρέπει εξάλλου να λάβει υπόψη τη δηµόσια συζήτηση στα κράτη µέλη και να επιτρέψει σε όλους τους συµµετέχοντες στις εργασίες της να υποβάλουν τις εισηγήσεις τους για όποια θέµατα κρίνουν σκόπιµο. Εδραίωση του ευρωπαϊκού οράµατος Ανεξάρτητα από το εάν µιλάµε για την οικονοµική και κοινωνική πρόοδο, την ενίσχυση της διεθνούς παρουσίας της Ένωσης, την προστασία των δικαιωµάτων του πολίτη, την εγκαθίδρυση ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης ή για την ανάπτυξη του κοινοτικού κεκτηµένου, οι µεγάλοι στόχοι που θέτει το άρθρο 2 της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αποτελούν σε γενικές γραµµές αντικείµενο αµφισβήτησης. ιάσταση απόψεων προκύπτει µερικές φορές ως προς τον τρόπο επίτευξης των παραπάνω στόχων, πράγµα που αποδεικνύεται από την επιµονή στη διατήρηση του δικαιώµατος αρνησικυρίας ή ακόµα και από την επιθυµία εξαίρεσης ή παρέκκλισης από τις παρούσες συνθήκες. Η ένταξη των υποψήφιων χωρών θα διευρύνει ακόµα περισσότερο τις διαφορές µέσα στην Ένωση απλά και µόνον µε την αύξηση του αριθµού των κρατών µελών. Η συνέλευση αναπόφευκτα θα διατυπώσει τις σκέψεις της όσον αφορά τις ενέργειες που πρέπει να γίνονται από κοινού. Βεβαίως δεν θα είναι ευθύνη δικιά της να υποβάλει προτάσεις για τη µελλοντική εξέλιξη των κοινών πολιτικών µας. Η Επιτροπή σύµφωνα µε τις διαδικασίες που προβλέπονται στις συνθήκες, θα εξακολουθήσει να υποβάλει τις νοµοθετικές προτάσεις που θα κρίνει απαραίτητες. 5
Παρά ταύτα η συνέλευση θα πρέπει να εξετάσει εάν και κατά πόσο η Ένωση διαθέτει τα ενδεικνυόµενα µέσα για να εκπληρώσει τους στόχους της. Όλοι είµαστε σύµφωνοι ότι την πολιτική της Ένωσης στα διεθνή νοµισµατικά και χρηµατοοικονοµικά θέµατα πρέπει να διακρίνει συνοχή. Το ερώτηµα όµως που τίθεται είναι αν πραγµατικά διαθέτουµε την κατάλληλη οργάνωση για να έχουµε δυνατή και πάνω από όλα σταθερή φωνή. Το ίδιο ερώτηµα εγείρεται και για την εξωτερική πολιτική όπου είναι προφανής η σηµασία του να µιλούµε µε µία µόνον φωνή. Ένα άλλο ζήτηµα που τίθεται: µας επιτρέπουν οι συνθήκες να κάνουµε τις καλύτερες δυνατές επιλογές στον τοµέα της οικονοµικής πολιτικής, της φορολογίας, σε θέµατα υπεράσπισης του ευρωπαϊκού κοινωνικού µοντέλου ή της αστυνοµικής και δικαστικής συνεργασίας; Για την καλύτερη προστασία των οικονοµικών συµφερόντων της Ένωσης µερικοί και µεταξύ αυτών και η Επιτροπή είναι υπέρµαχοι της δηµιουργίας θεσµού ευρωπαϊκού εισαγγελέα. Με τα λίγα αυτά παραδείγµατα η Επιτροπή θέλει να καταδείξει πόσο σηµαντικό είναι να εξετάσουµε τα µέσα, τις επιλογές πολιτικής και τον τρόπο οργάνωσής µας έτσι ώστε να αξιολογήσουµε κατά πόσο αυτά επαρκούν για την εκπλήρωση των στόχων που ορίστηκαν από τα κράτη µέλη µέσα στις συνθήκες. Αυτός ο προβληµατισµός για το ευρωπαϊκό όραµα θα µας χρησιµεύσει ιδιώς για να κρίνουµε µε ποιο πνεύµα και στόχους η συνέλεση οφείλει, σύµφωνα µε τις επιταγές της συνθήκης της Νίκαιας, να πραγµατοποιήσει και εν συνεχεί να διατηρήσει την ακριβέστερη οριοθέτηση των αρµοδιοτήτων σύµφωνα µε την αρχή της επικουρικότητας. Το συλλογικό συµφέρον απαιτεί να µην αµφισβητησούµε τα επιτεύγµατα και τη συνολική συνοχή πενήντα ετών ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ωστόσο Απαιτεί τώρα που το ευρωπαϊκό εγχείρηµα φτάνει σε στάδιο ωριµότητας να εξετάσουµε προσεκτικά τις σηµερινές αρµοδιοτήτες της Ένωσης για να προβούµε, αν χρειάζεται, σε ορισµένες επανεστιάσεις. Πρέπει πάντως να επιτύχουµε έναν όσο το δυνατόν ακριβέστερο εξορθολογισµό και διασαφήνιση των αρµοδιοτήτων µεταξύ της Ένωσης και των κρατών µελών. Μέριµνά µας πρέπει να είναι η άσκηση των αρµοδιοτήτων αυτών να συνάδει µε το σεβασµό των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας. Η Ένωση ασκεί τις αρµοδιότητές της µόνον όταν οι συνθήκες, που έχει επικυρώσει κάθε κράτος µέλος σύµφωνα µε τις αντίστοιχες θεσµικές διαδικασίες του, της αναθέτουν κάποια αποστολή και της προµηθεύουν τα µέσα για να τη φέρει εις πέρας. Όταν η Ένωση δεν διαθέτει αποκλειστική αρµοδιότητα, οφείλει να τηρεί τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, δηλαδή να ενεργεί εφόσον και στο βαθµό που αυτό απαιτείται, για να επιτύχει τους στόχους της. Η µέθοδος αυτή δεν αµφισβητείται. Ωστόσο ούτε η ερµηνεία των αρχών αυτών στις διάφορες διατάξεις των συνθηκών ούτε η εφαρµογή τους διακρίνονται από οµοιόµορφη λογική. Για να εξυπηρετήσει το γενικότερο συµφέρον η Ένωση προσαρµόζει τις ενέργειές της στις διάφορες ανάγκες που προκύπτουν µε συνέπεια να µην είναι καθόλου εύκολο να περιγραφεί θεωρητικά η έκταση των κοινοτικών αρµοδιοτήτων στους τοµείς όπου τα κράτη µέλη εξακολουθούν να διατηρούν και αυτά αρµοδιότητες. Εξάλλου µε το να καταρτίζουµε καταλόγους αρµοδιοτήτων το µόνο που θα καταφέρνουµε είναι να δυσχεραίνουµε τη µετέπειτα εξέλιξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η Επιτροπή προτείνει συνεπώς να επιδείξουµε ιδιαίτερη αφοσίωση στις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, που µας επιτρέπουν να ενεργούµε στο κατάλληλο επίπεδο, αλλά και στον έλεγχο εφαρµογής τους. Εξάλλου η συνέλευση αναµένεται να εξετάσει τον τρόπο καταµερισµού των αρµοδιοτήτων από τις συνθήκες και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων όπως επίσης και τα έννοµα µέσα που 6
προβλέπονται για την άσκηση των αρµοδιοτήτων αυτών. Με τον τρόπο αυτό θα γίνει δυνατόν να φανεί να ξεχωρίσει ποια είναι τα διάφορα µοντέλα εκχώρησης αρµοδιοτήτων και να επιτευχθεί ο εξορθολογισµός τους. Η Ένωση θα έχει έτσι στη διάθεσή της κάποια µοντέλα για να προσαρµόσει τον παρόντα καταµερισµό των αρµοδιοτήτων µεταξύ των κρατών µελών και της Ένωσης κατά την εξέλιξη του ευρωπαϊκού οράµατος. Η απλοποίηση των συνθηκών, σε άµεση σύνδεση µε τη σύλληψη του ευρωπαϊκού σχεδίου, θα µας επιτρέψει να συγκεντρώσουµε σε ένα βασικό κείµενο τις κύριες διατάξεις των συνθηκών. Σε ένα δεύτερο κείµενο θα συγκεντρωθούν οι υπόλοιπες διατάξεις. Η Επιτροπή είχε λάβει θέση υπέρ της λύσης αυτής µε την ανακοίνωσή της 12ης Ιουλίου 2000 1, σχετικά µε τη µελέτη του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου της Φλωρεντίας. Μια βασική συνθήκη που θα έχει συνταχθεί έτσι, θα είναι πιο ευανάγνωστη και αυτός ο διαχωρισµός θα επιτρέψει να προβλέψουµε ελαφρές διαδικασίες αναθεώρησης, απαραίτητες για την Ευρωπαϊκή Ένωση που σύντοµα θα αποτελείται από τριάντα µέλη. Η ίδια η απλοποίηση όµως δεν είναι δυνατόν να θέσει σε αµφισβήτηση τις πολιτικές επιλογές που ενέπνευσαν τους συντάκτες των συνθηκών. Οφείλουµε να αναγνωρίσουµε ότι ορισµένες από τις επιλογές αυτές περιπλέκουν ιδιαίτερα τις συνθήκες µας. Για να δώσουµε µερικά µόνον παραδείγµατα µπορούµε απλά να αναφερθούµε στο µηχανισµό λήψης αποφάσεων της Ένωσης που διακρίνεται από έναν υπέρογκο αριθµό θεσµικών διαδικασιών και µέσων. Είναι επίσης αλήθεια ότι υφίστανται µία σειρά από εξαιρέσεις και παρεκκλίσεις και ότι στην Ένωση συγκατοικούν κοινοτικές και διακυβερνητικές διαδικασίες. Η Επιτροπή πιστεύει ότι µέσα από τις εργασίες της συνέλευσης είναι δυνατόν να επανεξετάσουµε ορισµένες από τις επιλογές αυτές. Απαιτείται λοιπόν να αποσαφηνίσουµε τις πολιτικές αυτές παραµέτρους προτού ξεκινήσουν οι εργασίες απλοποίησης. Ο χάρτης των θεµελιωδών δικαιωµάτων αναµένεται να βρει θέση µέσα στις συνθήκες µας µετά την αναµόρφωσή τους. Το κείµενο αυτό στο οποίο επιβεβαιώνονται επισήµως τα δικαιώµατα και οι ελευθερίες που απορρέουν από τις διεθνείς και ευρωπαϊκές υποχρεώσεις αλλά και τις συνταγµατικές παραδόσεις των κρατών µελών δεν θα µπορούσε να έχει άλλο καθεστώς. Ακόµα και αν κάποια τεχνικά θέµατα αξίζει να εµβαθυνθούν, µια τέτοια ενέργεια θα δώσει στις συνθήκες ισχυρή πολιτική συνοχή αλλά και απλή και κατανοητή δοµή. Με τη διασαφήνιση των αρµοδιοτήτων, την απλοποίηση των συνθηκών και την εγγραφή του χάρτη των θεµελιωδών δικαιωµάτων στην κοινοτική έννοµη τάξη θα ενεργοποιείται µία διαδικασία συνταγµατικής φύσης. Η Επιτροπή κρίνει σκόπιµο ύστερα από πενήντα χρόνια ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης να εξετάσει τη δυνατότητα να προικοδοτήσει την Ένωση µε ένα θεµελιώδες κείµενο και να προβληµατιστεί σχετικά µε τις διαδικασίες έγκρισης και αναθεώρησής του. Ενίσχυση της δηµοκρατικής νοµιµότητας και της αποτελεσµατικότητας του ευρωπαϊκού θεσµικού συστήµατος 1 Μια θεµελιώδης συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση ανακοίνωση της Επιτροπής της 12ης Ιουλίου 2000 (COM (2000) 434). 7
Ποιους θεσµούς πρέπει να διαθέτουµε για να απογειώσουµε το ευρωπαϊκό όραµα; Το κοινοτικό σύστηµα αυτή τη στιγµή ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις ανάγκες της Ένωσης αλλά πρέπει να το εξετάσουµε κάτω από το διπλό πρίσµα της δηµοκρατικής νοµιµότητας και της αποτελεσµατικότητας. Η Επιτροπή θεωρεί ότι όσον αφορά το θέµα αυτό η συνέλευση δεν είναι δυνατόν να εξετάσει το ρόλο των εθνικών κοινοβουλίων χωρίς να αναρωτηθεί για τη δηµοκρατική νοµιµότητα των κοινών µας θεσµικών οργάνων και τη µεταξύ τους ισορροπία. Ο νοµοθετικός ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αναµένεται να εδραιωθεί και ο τρόπος εκλογής των ευρωβουλευτών να προσαρµοστεί, όπως ήδη το προβλέπει η συνθήκη, µε σκοπό να πλησιάσουν το εκλογικό σώµα οι βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και να ενισχυθεί ο ρόλος των ευρωπαϊκών πολιτικών κοµµάτων. Επίσης αναµένεται να τακτοποιηθεί καλύτερα η νοµοθετική λειτουργία του Συµβουλίου. Ένα πρώτο και εύκολο βήµα προς την κατεύθυνση αυτή είναι να γίνει σαφής και διαφανής διαχωρισµός των νοµοθετικών και των εκτελεστικών λειτουργιών του Συµβουλίου. Οι συνεδριάσεις του Συµβουλίου, όταν αυτό ασκεί τα νοµοθετικά του καθήκοντα, θα πρέπει να είναι ανοιχτές στο κοινό. Η Επιτροπή από τη µεριά της πρέπει να εστιάσει την προσοχή της στις στρατηγικές αποστολές επιβεβαιώνοντας το δικαίωµα ανάληψης πρωτοβουλίας που διαθέτει. Όσον αφορά τον τρόπο διορισµού του προέδρου της Επιτροπής, είναι ανάγκη να συγκρίνουµε τα υπέρ και τα κατά οποιασδήποτε τυχόν αλλαγής λαµβάνοντας υπόψη τον πολύ ιδιαίτερο ρόλο που έχει αναθέσει στην Επιτροπή το παρόν σύστηµα προς το γενικότερο ευρωπαϊκό συµφέρον. Το θέµα του ρόλου των εθνικών κοινοβουλίων πρέπει να αποτελέσει αναπόσπαστο κοµµάτι του από κοινού προβληµατισµού. Σήµερα τα εθνικά κοινοβούλια επιτρέπουν την επικύρωση των συνθηκών. Η συµµετοχή τους στις εργασίες της συνέλευσης θα τους επιτρέψει να συµµετέχουν από την αρχή στη διαδικασία αναθεώρησης των συνθηκών. Ασκούν επίσης κοινοβουλευτικό έλεγχο σε µικρό ή µεγάλο βαθµό ανάλογα µε την κοινοβουλευτική παράδοση κάθε χώρας απέναντι στους εκπροσώπους των κυβερνήσεων που απαρτίζουν το Συµβούλιο. Το πρωτόκολλο που επισυνάφθηκε στη συνθήκη του Άµστερνταµ ενίσχυσε την πληροφόρηση των εθνικών κοινοβουλίων για τις κοινοτικές νοµοθετικές προτάσεις. Είναι σκόπιµο να συνεχίσουµε τις προσπάθειές µας για να βελτιώσουµε τους µηχανισµούς αυτούς και να υιοθετήσουµε τις πιο αποτελεσµατικές λύσεις έτσι ώστε τα εθνικά κοινοβούλια να µην παραµείνουν έξω από τις ευρωπαϊκές αποφάσεις. Παράλληλα όµως µέληµα µας πρέπει να είναι να διατηρήσουµε τη συνολική αποτελεσµατικότητα του κοινοτικού συστήµατος, κάτι που δεν θα ήταν δυνατό αν δηµιουργηθεί ένα νέο νοµοθετικό σώµα. Για να επιτύχουµε µεγαλύτερη αποτελεσµατικότητα πρέπει να διευρύνουµε το πεδίο λήψης των αποφάσεων µε ειδική πλειοψηφία, κάτι που δεν έγινε δυνατόν µε τη συνθήκη της Νίκαιας. Πρέπει να εργαστούµε µε το πνεύµα αυτό αποτελεσµατικότητας για να διασαφηνίσουµε τα καθήκοντα που αναλογούν σε καθένα από τους θεσµούς µας. Στην κατεύθυνση αυτή οφείλουµε να εγκαθιδρύσουµε µέσα στο θεσµικό σύστηµα µία αληθινή λειτουργία της εκτελεστικής εξουσίας αλλά και να βελτιώσουµε τη συνεργασία των κρατών µελών για την προετοιµασία και κατόπιν την εφαρµογή των κοινών πολιτικών. Είναι επίσης αναγκαίο να ξεκαθαρίσουµε το τι ανήκει στο νοµοθετικό τοµέα και τι όχι έτσι ώστε ο ευρωπαίος νοµοθέτης να ορίζει τους γενικούς κανόνες χωρίς να κωδικοποιεί αναλυτικά τις λεπτοµέρειες του τρόπου εφαρµογής τους. 8
Όσον αφορά τώρα τη λειτουργία των θεσµικών οργάνων η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε µία σηµαντική µεταρρύθµιση της διοικητικής της οργάνωσης που θα φτάσει έως το επίπεδο των επιτρόπων, όταν αρχίσει να ισχύει η συνθήκη της Νίκαιας και αυξηθεί ο αριθµός τους. Η βελτίωση της λειτουργίας του Συµβουλίου είναι επίσης αναγκαία. Η συνέλευση θα εξετάσει εξάλλου το ρόλο του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου το οποίο αναµένεται να επανεστιάσει τις εργασίες του γύρω από τα καθήκοντά του για την καθιέρωση γενικών κατευθύνσεων και να τις προετοιµάζει µε πιο διαφανή και συλλογικό τρόπο, µέσα στο θεσµικό πλαίσιο. Οι αλλαγές στις µεθόδους εργασίας εργασίας των θεσµικών οργάνων δεν επιβάλλουν την τροποποίηση των συνθηκών. Εξάλλου το λευκό βιβλίο για την ευρωπαϊκή διακυβέρνηση έχει υπογραµµίσει πόσο σηµαντικό είναι να βελτιώσουµε από τώρα τη λειτουργία της Ένωσης. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η σκοπιµότητα του ευρωπαϊκού οράµατος που ανέτειλς µέσα από τους παγκόσµιους πολέµους του 20ου αιώνα, επιβεβαιώνεται καθηµερινά. Οι πολίτες εκφράζουν σκεπτικισµό και ανησυχία απέναντι στην Ευρώπη αλλά, όπως το αποδεικνύει η δηµόσια συζήτηση, συνειδητοποιούν την ανάγκη για κοινές πολιτικές. Απαιτούν η Ευρώπη να δίνει τις απαντήσεις, να διαθέτει καλύτερη οργάνωση για να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της παγκοσµιοποίησης και για να αντιµετωπίζει τις διεθνείς κρίσεις. Απαιτούν µία Ευρώπη που να ελέγχει τις µεταναστευτικές ροές, µία Ευρώπη µε µεγαλύτερη συνοχή σε θέµατα οικονοµικής πολιτικής και απασχόλησης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει την ικανότητα να ικανοποιήσει τις προσδοκίες αυτές. Μέσω της πολιτικής βούλησης των ηγετών της, όπως αυτή εκφράζεται στο πιο ψηλό επίπεδο µέσα στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο. Μέσα από το πολύ ειδικό θεσµικό της σύστηµα που διέπεται από κανόνες δικαίου και διαδικασίες όπου τα ευρωπαϊκά διακυβεύµατα συζητιούνται ανοιχτά από όλους και οι αποφάσεις επιβάλλονται σε όλους. Για να οικοδοµήσει τη σηµερινή Ευρώπη, η κοινοτική µέθοδος µπόρεσε να υπερκεράσει τις διακυβερνητικές λύσεις χωρίς όµως να επιβάλει στους ευρωπαϊκούς θεσµούς κάποιο εθνικό µοντέλο που θα αδυνατούσε να ανταποκριθεί στην ποικιλοµορφία των συνταγµατικών παραδόσεων των κρατών µελών. Η Ευρώπη απέδειξε την αποτελεσµατικότητά της και αυτή ακριβώς την αποτελεσµατικότητα πρέπει να τη διατηρήσει. Πρέπει να κερδίσει και στο µέτωπο της δηµοκρατικής νοµιµότητας. Άρα οι µελλοντικές µεταρρυθµίσεις των συνθηκών θα πρέπει να ανανεώσουν µε συνέπεια την κοινοτική µέθοδο. Η Επιτροπή θα συµβάλει στις εργασίες της συνέλευσης µεριµνώντας για το γενικότερο συµφέρον σύµφωνα µε το ρόλο που της αναθέτουν οι Συνθήκες. 9