Τεχνικές δημοσιογραφικής έρευνας & συνέντευξης Περί ύφους και γλώσσας Αννα Παναγιωταρέα Αν. Καθηγήτρια 2010 2011
Τα προνόμια Ο δημοσιογράφος έχει το προνόμιο να χρησιμοποιεί ως εργαλείο της δουλειάς του τη γλώσσα. Λειτουργεί με το κορυφαίο γνώρισμα της γλώσσας: Γράφει δημιουργικά [ Chmosky] Έχει την πολυτέλεια να επιλέγει τις συντακτικές και μορφολογικές δομές, [Μπαμπινιώτης] που κάνουν μοναδικό και αναγνωρίσιμο το ύφος του. Η γλώσσα έχει έναν σκοπό: Να ανταλλάσσονται μηνύματα που γίνονται κατανοητά. Ο δημοσιογράφος εξειδικεύει τα μηνύματα.
Έκφραση 1.Η αγωνία να βρεις την κατάλληλη λέξη. [γλωσσική καλλιέργεια] 2.Η απόπειρα να συντονίσεις νοηματικά μία πρόταση [γλωσσική ευαισθησία] 3. Η ανάγκη να επεξεργαστείς τον λόγο [γλωσσική άσκηση] 4. Η προσπάθεια να διατυπώσεις τα νοήματά σου [γλωσσική υπακοή]
Όλοι μιλάμε για: Γλωσσικούς βαρβαρισμούς Γλωσσικό ρατσισμό Καταστροφή της γλώσσας από τη «γλώσσα» των ΜΜΕ Λαθεμένη προφορά των λέξεων Αλλά κανείς δεν λέει ότι ΌΛΑ αυτά είναι προσωπικές γλωσσικές επιλογές που συγκροτούν το ύφος Και, εντέλει, αφορούν στη γλωσσική καλλιέργεια
Μιλούσαν για ποιότητα Η ελληνική είναι γλώσσα ποιοτική Γιατί; Έχει πλούσιο λεξιλόγιο που έχει καλλιεργηθεί επί αιώνες Έχει πλούσιες γραμματικές δομές Έχει σαφείς συντακτικές λειτουργίες Επομένως: Επιδιώκουμε την ποιότητα στον λόγο μας
Ρήμα, υποκείμενο, αντικείμενο προσδιορισμοί. Το ρήμα είναι η «κολώνα» πάνω στην οποία κτίζω την πρόταση. Το ρήμα ενέχει την πληροφορία που επικοινωνώ Το ρήμα ενέχει τον χρόνο και τον τόπο Το υποκείμενο ενεργοποιεί το ρήμα και προσδιορίζει την επικοινωνία Το αντικείμενο εξειδικεύει την πληροφορία του ρήματος Το επίθετο, το επίρρημα τίθεται ως σχόλιο στο λόγο μας.
Παρατηρήσεις: Ι. Περί ύφους και γλώσσας Δεν χρησιμοποιούμε μεταφορές, παρομοιώσεις ή άλλους τρόπους εκφοράς του λόγου που συναντάμε καθημερινά στα έντυπα Δεν χρησιμοποιούμε ποτέ περίφραση, όταν υπάρχει συνώνυμο ρήμα Είναι καλύτερη μία μικρή λέξη από μία πολυσύλλαβη, όταν αυτό γίνεται για εντυπωσιασμό και όχι για καίρια απόδοση του νοήματος
ΙΙ. Περί ύφους και γλώσσας Όταν μια πρόταση μπορεί να σταθεί και χωρίς μία λέξη, τότε σβήνουμε τη λέξη. Η «φορτωμένη» πρόταση δεν είναι και η σαφέστερη. Όταν μία λέξη δεν στέκεται στην πρόταση, αλλάζουμε τη λέξη. Ή σημασία της κρίνει την επιλογή μας. Δεν χρησιμοποιούμε μία ξένη λέξη εφόσον υπάρχει η αντίστοιχη ελληνική the greeks must have a word for it.
ΙΙΙ. Περί ύφους και γλώσσας αλλά και όταν τη χρησιμοποιήσουμε, το βέβαιον είναι ότι κάπου στο ελληνικό λεξιλόγιο θα υπάρχει η απόδοσή της Και όταν είμαστε αναγκασμένοι να χρησιμοποιήσουμε ξένη λέξη, ας προσπαθήσουμε να την αποφεύγουμε Κανένα κείμενό ΜΑΣ δεν είναι τόσο τέλειο, τόσο άψογο, τόσο μοναδικό όσο σίγουρα νομίζουμε
ΙV.Περί ύφους και γλώσσας γι αυτό μπορούμε: Να αλλάξουμε λέξεις ή να εισάγουμε νέες: νεολογισμοί Να αλλάξουμε προτάσεις για να επικοινωνήσουμε Να «κόψουμε» το κείμενο γιατί επαναλαμβανόμαστε Να το αυξήσουμε, αν έμεινε ΚΑΤΙ ενδιαφέρον εκτός Να το αναδομήσουμε γιατί δεν μας ικανοποεί Γιατί; για πρέπει να νοιώθουμε απολύτως ασφαλείς με τα κείμενά μας!
V. Περί ύφους και γλώσσας Το προσωπικό γλωσσικό ύφος είναι η υπογραφή μας [Buffon: Το ύφος είναι ο άνθρωπος] Η διαφοροποίηση στο ύφος απηχούν την ιδιαιτερότητα μας [ Παιδεία, περιβάλλον, αξίες, μόρφωση κ.ά] Η αναγνώριση του ύφους έχει σχέση με τη συχνότητα που εμφανίζονται οι επιλογές μας στα κείμενά μας [λεξιλόγιο, δομή κειμένου, γραμματική]
Ιδιομορφία στις λέξεις Προσοχή στα ονόματα κομμάτων, στελεχών, βουλευτών, οργάνων [ολογράφως] Προσοχή στους χαρακτηρισμούς. Δεν είναι πάντα απαραίτητοι Προσοχή στις μεροληψίες. Εκθέτους ανεπανόρθωτα Προσοχή στη διατύπωση σχολίων. Μπορεί να «γίνουν» είδηση! Προσοχή στην εικόνα που δίνουμε: Δεν είναι όλοι ούτε οπαδοί, ούτε φίλαθλοι
Αγωγή λόγου 1. Διαβάζουμε κείμενα σε εφημερίδες που καλλιεργούν δημοσιογραφικό λόγο επικοινωνίας 2. Μελετάμε λογοτεχνικά κείμενα για να πλουτίσουμε το λεξιλόγιό μας 3. Διαβάζουμε στο πρωτότυπο πχ. Ξενοφώντα, Αγία Γραφή, Παπαδιαμάντη, Παπαρηγόπουλο για να συνηθίσουμε στην συνέχεια της ελληνικής Χρησιμοποιούμε λεξικά για να κατέχουμε την σημασία των λέξεων Η αγωγή του λόγου είναι δια βίου μάθηση