Ο ιι κ α λ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς Οι εφημερίδες της εποχής φιλοξενούν συχνές αναφορές για τη Γυάρο. Είναι, όμως, εμφανές το άγχος της χουντικής προπαγάνδας να εμφανίσει αυτό το απάνθρωπο στρατόπεδο συγκέντρωσης περίπου ως τόπο αναψυχής. Μια βδομάδα μετά το πραξικόπημα (29/4/67), οι εφημερίδες δημοσιεύουν, πρωτοσέλιδα, τις σχετικές δηλώσεις του αρμόδιου υπουργού Εσωτερικών Στυλιανού Παττακού: «Από της 21ης Απριλίου συνελήφθησαν συνολικώς 6.509 άτομα, εκ των οποίων απελύθησαν 1.328 και ήδη παραμένουν κρατούμενα 5.181 άτομα. Εξ αυτών ευρίσκονται ήδη εις Γυάρον 724 άτομα και χθες μετεκινήθησαν προς αυτήν έτερα 1.810, ήτοι συνολικώς εις Γυάρον θα ευρίσκωνται 2.534 άτομα. Ο κ. υπουργός προσέθεσεν ότι εις Γυάρον δύνανται να μετακινούνται ημερησίως περί τα 1.500 άτομα και συνολικώς μέχρις 7.000 ατόμων. Είπεν επίσης ο κ. Παττακός, ότι η κατάστασις των μεταφερθέντων και διαβιούντων ήδη εις Γυάρον, ως αναφέρεται υπό του αντιστρατήγου Χωροφυλακής κ. Ανδρικοπούλου, ο οποίος μετέβη δι ελικοπτέρου εις την νήσον, είναι εξαιρετικά καλή και συνεχίζεται η συμπλήρωσις των εγκαταστάσεων διά την ανετωτέραν διαβίωσίν των». Αυτές οι «εγκαταστάσεις» δεν είναι άλλες από τις άθλιες φυλακές, που είχαν χτίσει οι ίδιοι οι πολιτικοί κρατούμενοι την περίοδο του εμφυλίου και έπαψαν να χρησιμοποιούνται λίγο πριν από τις εκλογές του Νοεμβρίου 1952, επειδή -σύμφωνα με τα λόγια του τότε υπουργού Δικαιοσύνης Δημητρίου Παπασπύρου- «στα Γιούρα, την 1/11/1951, εκρατούντο 5.426 κατάδικοι, υπό σκηνάς, κατά τρόπον δυσφημούντα την χώραν μας έναντι του πολιτισμένου κόσμου». Η χούντα δεν διέθετε βέβαια παρόμοιες ευαισθησίες. «Αι συνθήκαι διαβιώσεως των κρατουμένων Γυάρου είναι καλαί και βελτιούνται συνεχώς», δήλωσε ο Παττακός στις 9/5/67, ύστερα από επίσκεψη στο νησί, με τη συνοδεία του υπουργού Δημόσιας Τάξης Τοτόμη. Αυτός ξεκαθάρισε ότι «δέματα και άλλα είδη από τους συγγενείς δεν γίνονται δεκτά, δεδομένου ότι οι κρατούμενοι δεν έχουν ανάγκην τοιούτων». Και τι ανάγκη να έχουν; Όπως μαθαίνουμε από τις εφημερίδες της 11ης/5/67, το συσσίτιο των κρατουμένων έχει ως εξής: ΔΕΥΤΕΡΑ: Φασόλια σούπα 140 γρ., ρέγγα 200 γρ., χόρτα ραδίκια ή κουνουπίδι 400 γρ. ελιές 50 γρ. ΤΡΙΤΗ: Κιμάς κατεψυγμένος 120 γρ., μακαρόνια 85 γρ., 2 αυγά, τυρί κεφαλίσιο 60 γρ. ΤΕΤΑΡΤΗ: Ρύζι σούπα 80 γρ., συκώτι κατεψυγμένο 80 γρ., τυρί φέτα 50 γρ. ΠΕΜΠΤΗ: Φασολάκια κονσέρβα 300 γρ., σαρδέλες παστές 50 γρ., χαλβάς 100 γρ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ: Φακές σούπα 140 γρ., ελιές 50 γρ., πατάτες βραστές 400 γρ., λεμόνι ένα. ΣΑΒΒΑΤΟ: Μπάμιες κονσέρβα 300 γρ., μορταδέλα 150 γρ., φυτικό βούτυρο ½ πακέτο, κομπόστα 200 γρ. ΚΥΡΙΑΚΗ: Κρέας βραστό 150 γρ., μακαρόνια 85 γρ., δύο αυγά, τυρί κεφαλίσιο 60 γρ. «Το πρωινόν ρόφημα, αποτελούμενον εκ τεΐου, ενισχύεται ενίοτε εκ γάλακτος εβαπορέ ή συμπεπυκνωμένου, το δε γεύμα ή το δείπνον διά φρούτου, χυμών ή μαρμελάδας».
Ο Ι Ε Κ Τ Ο Π Ι Σ Μ Ο Ι Κ Α Ι Ο Ι Α Ν Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Ε Ι Σ Σ Τ Ο Ν Τ Υ Π Ο Τ Η Σ Ε Π Ο Χ Η Σ Από τις πρώτες μέρες του πραξικοπήματος, αρχίζουν να δημοσιεύονται στον Τύπο πανομοιότυπες ευχαριστήριες δηλώσεις απολυομένων της Γυάρου. Απευθύνονται όλες στον Παττακό. Αντιγράφουμε δύο στην τύχη. Η πρώτη είναι από την Παραμυθιά της Θεσπρωτίας: «Αφιχθείς εκ Γυάρου εκφράζω υμετέραν εξοχότητα θερμάς ευχαριστίας δι εξαίρετον μεταχείρισιν και αρίστην διαβίωσιν. Τα περί του αντιθέτου είναι συκοφαντίαι των εχθρών της Πατρίδος. Διαβεβαιώ υμάς ότι θα εργασθώ αόκνως υπέρ ευοδώσεως έργου Εθνικής μας Κυβερνήσεως» (5/6/67). Η δεύτερη δήλωση προέρχεται από την Πάτρα: «Αφιχθείς εκ Γυάρου εκφράζω υμετέραν εξοχότητα θερμάς ευχαριστίας δι εξαίρετον μεταχείρισιν και αρίστην διαβίωσιν. Τα περί του αντιθέτου είναι όλα συκοφαντίαι των εχθρών της Πατρίδος μας. Διαβεβαιώ υμάς ότι θα εργασθώ αόκνως υπέρ ευοδώσεως έργου Εθνικής μας Κυβερνήσεως» (9/6/67) Αυτές οι «αυθόρμητες δηλώσεις» επιτρέπουν στον ειδεχθή στρατηγό Παττακό να φτάνει στα όρια της υπερβολής: «Οι εκτοπισθέντες», δηλώνει στις 6/6/67 προς τους ξένους δημοσιογράφους, «διερωτώνται διά ποίον λόγον τους φέρονται τόσον καλά και οι εξ αυτών 'σκληροί ανησυχούν και διαμαρτύρονται διότι πάντα ταύτα άγουν πολλούς συντρόφους των εις το να τάσσωνται με την πλευράν των νομιμοφρόνων Ελλήνων, αποσπώμενοι από την γραμμήν του κόμματός των».
Φυσικά, παρά τα διεθνή αιτήματα του δημοσιογραφικού κόσμου, σε κανένα πρακτορείο δεν επιτρέπεται η επίσκεψη στο νησί. Το επιχείρημα των δικτατόρων αστείο: "Οι κομμουνιστές θα σας παρουσιάσουν μια ολότελα διαστρεβλωμένη κατάσταση από την υπαρκτή, αφού ήταν και παραμένουν εχθροί της πατρίδας". Παράλληλα, η Χούντα ξεκινά το γκρέμισμα ενός άλλου "Νέου Παρθενώνα", του στρατοπέδου της Μακρονήσου. Μονάχα ένα γερμανικό αεροπλάνο τύπου Στερν, ναυλωμένο από το περιοδικό "Παρί Ματς" θα καταφέρει, με μια επικίνδυνη πτήση, να φωτογραφίσει την αθλιότητα της Γυάρου. Οι φωτογραφίες θα σοκάρουν και θα κλονίσουν την Ευρώπη και τον κόσμο. Παρόλα αυτά, δε θα λείψουν και οι δήθεν σοβαροί δημοσιογράφοι παγκοσμίως, που θα σπεύσουν να ταυτιστούν ολοκληρωτικά με τη γραμμή πλεύσης της Χούντας. Τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί ο γνωστός μαυραγορίτης της Κατοχής, Nίκολας Γκέιτζ (Νικόλαος Γκατσογιάννης) της Νιού Γιορκ Τάιμς, που θα σπεύσει να πει για τους κρατούμενους της Γυάρου "Μα τους φέρονται σαν να βρίσκονται σε ξενοδοχείο". Οι μοναδικοί «δημοσιογράφοι» που εξασφάλισαν την άδεια της χούντας να επισκεφτούν και να περιγράψουν το κάτεργο της Γυάρου ήταν δύο στελέχη του «Κόμματος 4ης Αυγούστου», έμπιστοι του φασιστοειδούς που ακούει στο όνομα Κώστας Πλεύρης και ο οποίος τότε ήταν έμπιστο σκυλί του στρατηγού Λαδόπουλου. Ο Σπύρος Μανωλόπουλος, «περιφερειακός διοικητής Θεσσαλονίκης», της οργάνωσης του Πλεύρη, και ο Πολύδωρος Δάκογλου, στέλεχος της ηγεσίας και ιδρυτής, μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, του χουντικού ΕΝΕΚ. Οι δυο «δημοσιογράφοι» παρέμειναν «επί ικανόν χρονικόν διάστημα» στη Γυάρο και, από ό,τι λένε οι ίδιοι, περιτριγύριζαν το στρατόπεδο ελεύθερα, μιλούσαν με όποιον φυλακισμένο επιθυμούσαν και επικοινωνούσαν με το διοικητή όποτε ήθελαν. Δεν είναι σαφές με ποια ακριβώς ιδιότητα βρέθηκαν στη Γυάρο για τόσο μεγάλο διάστημα οι δυο νεαροί χουντικοί: του επισκέπτη, του πληροφοριοδότη των αρχών, του δεσμοφύλακα; Το σίγουρο είναι ότι το αποτέλεσμα της έρευνάς τους δημοσιεύτηκε στην φιλοναζιστική εφημερίδα «4η Αυγούστου» (αρ. φύλλου 38, Σεπτέμβριος 1967) με τίτλο «Αποκλειστικόν ρεπορτάζ 4ης Αυγούστου: Γυάρος». Οι συντάκτες δεν παραλείπουν να τονίσουν την μοναδικότητα: Copyright by 4 August. Το κείμενο υπογράφει μόνο ο Μανωλόπουλος, αλλά στην εισαγωγή αναφέρεται και ο Δάκογλου. Οι δύο «δημοσιογράφοι» ξεκαθαρίζουν εξαρχής ότι τα μόνα δημοσιεύματα για τη Γυάρο, τα οποία θεωρούν αξιόπιστα, είναι «αι δηλώσεις των υπουργών Δημοσίας Τάξεως και Εσωτερικών κ.κ. Τοτόμη και Παττακού, ως και του γ.γ. του υπουργείου Δημοσίας Τάξεως Συνταγματάρχου κ. Ιωάννου Λαδά, οι οποίοι επανειλημμένως επεσκέφθησαν την νήσον και ούτω έχουν ιδίαν αντίληψιν της καταστάσεως». Για τους δυο φανατικούς θαυμαστές των ολοκληρωτικών καθεστώτων η Γυάρος «έχει εντελώς ιδιάζουσαν μορφήν, πολύ ολίγον ομοιάζουσαν με στρατόπεδον πολιτικών κρατουμένων». Τους θυμίζει κατασκήνωση του υπουργείου Παιδείας! Οι φυλακισμένοι περνούν ζωή και κότα, με μπάνιο, φαΐ και καλοπέραση. Οι εγκαταστάσεις κατά τεταρταυγουστιανούς είναι άνετες και οι παροχές πλουσιοπάροχες. Στην καντίνα υπάρχουν τα πάντα: «από τσιμπιδάκια μέχρι μαγιό ελάνκα, και από τσιγάρα μέχρι παγωμένα αναψυκτικά». Εκεί που αρχίζει να βρομάει λίγο η αντικειμενικότητα του ρεπορτάζ, είναι όταν εμφανίζονται οι ίδιοι οι κρατούμενοι να κάνουν δίαιτα: «Αρχικώς έκαστος κρατούμενος εδικαιούτο 500 γραμμάρια άρτου ημερησίως. Επειδή όμως η ποσότης ήτο μεγάλη, η Φρουρά, τη αιτήσει και τη υποδείξει των κρατουμένων, το περιώρισεν εις 400 γραμμάρια». Για να απαντήσουν στις κατηγορίες περί βασανιστηρίων, οι συντάκτες διατυπώνουν την πεποίθησή
τους ότι... παχαίνουν: «Όλοι έχουν παχύνει περί τα 3-4 κιλά». Οι ανταποκριτές του Πλεύρη περιγράφουν την καθημερινότητα των φυλακισμένων: «Παιχνίδια και γέλια με την θάλασσαν, βουτιές και 'πατητές, ηλιοκαμένα σώματα και κρέμες προστατευτικές διά την ηλιοθεραπείαν. Οι όρμοι το πρωί έχουν την εικόνα πλαζ. Οι κρατούμενοι κάνουν ηλιοθεραπείαν, γυμναστικήν ή κολυμβούν. Πολλοί εξ αυτών διαθέτουν αναπνευστήρας, βατραχοπέδιλα και όπλα δι υποβρύχιον ψάρεμα, εις το οποίον επιδίδονται ελευθέρως. Η νήσος έχει άφθονον ψάρι και δεν είναι λίγοι εκείνοι, οι οποίοι γυρίζουν εις τους θαλάμους των με το δίχτυ των γεμάτο» Οι εικόνες είναι γελοιωδέστατες και χαρακτηριστικό παράδειγμα χουντικής προπαγάνδας. Αλλά και η συμπεριφορά των δεσμοφυλάκων είναι -κατά τους τεταρταυγουστιανούςυποδειγματική. Υποτίθεται ότι τα μεγάφωνα καλούν τους φυλακισμένους λέγοντας «παρακαλούμε τον κύριο τάδε». Και συμπληρώνουν: «Χαρακτηριστικόν επίσης της ευγενείας, η οποία επικρατεί εις το στρατόπεδον, είναι το ότι, εφόσον κληθούν κρατούμενοι δι υποθέσεις των εις τας αρμοδίας υπηρεσίας, ουδέποτε ίστανται ορθοί κατά το διάστημα της εκεί παραμονής των. Πάντοτε τους προσφέρεται κάθισμα». Μόνο ένα παράπονο άκουσαν από τους 2.000 κρατούμενους. Ήταν η διαμαρτυρία της βουλευτού της ΕΔΑ Μαρίας Καραγιώργη, για την προμήθεια κάποιων ειδών. Ο διοικητής του στρατοπέδου έσπευσε να καθησυχάσει τους δαιμόνιους ρεπόρτερ. Κατ αυτόν οι κρατούμενες ζητούσαν «εσώρουχα μαύρου χρώματος με δαντέλα, μπικίνι, μπικουτί, ρόλεϊ και λακ για τα μαλλιά, μαγιό 'ντε πιες, λάδι ηλίου διαφορετικής μάρκας από το της καντίνας και άλλα παρόμοια». Αυτή υπήρξε η μοναδική «δημοσιογραφική» μαρτυρία για τη Γυάρο. Φωτογραφίες του νησιού και των συνθηκών δεν τραβήχτηκαν ποτέ. Έτσι εκτός από τις προσωπικές μαρτυρίες και τα χάσκοντα λείψανα των κτιρίων, δεν θα γνωρίσουμε ποτέ το φρικτό πρόσωπο της Γυάρου, που κρύβονταν επί επτά ματωμένα χρόνια πίσω από το προσωπείο της Χούντας.
Α π ό K y k l a d e s s y r o s. b l o g s p o t α π ό Σ Υ Ρ Ι Ζ Α Τ Α Γ Υ Ο Υ Ρ Α Σ Τ Η Μ Ε Γ Γ Ε Ν Η Τ Η Σ Ε Κ Μ Ε Τ Α Λ Λ Ε Υ Σ Η Σ Είναι ένα νησί μόνο του, ακατοίκητο, ήρεμο, ξεχασμένο από την πολυκοσμία. Περνάμε δίπλα του πολλές φορές ερχόμενοι στη Σύρο ή πηγαίνοντας στον Πειραιά, το προσπερνάμε αδιάφορα και μόνο σα χρονικό σημείο αναφοράς. Δεν έχω επισκεφθεί ποτέ αυτό το νησί, παρά τις άπειρες προτροπές φίλων και γνωστών. Κάτι με πνίγει και μόνο με την ιδέα. Αυτό το νησί, τα γνωστά σε όλους μας «Γυούρα», πάντα ασκούσανε μια επιρροή πάνω μου, απροσδιόριστης αιτίας, αλλά πάντα έντονα συναισθηματικά φορτισμένη. Στη Γυάρο, τα χρόνια της εξορίας δεν είναι πρόσφατα. Μετρούν από τη ρωμαϊκή εποχή μέχρι και την νεότερη ιστορία της Ελλάδας, οπότε και χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας από το 1947 μέχρι το 1952 και από το 1956 μέχρι το 1974 για πολιτικούς εξόριστους. Συνολικά, 22.000 Έλληνες πέρασαν και μαρτύρησαν, παραμένοντας εκεί για μήνες, για χρόνια, ακόμη και για πάντα. Στην Γυάρο, τόπο θυσίας και μαρτυρίου συμπολιτών μας, ο χρόνος σίγουρα έχει αφήσει πάνω του ανεξίτηλα σημάδια. Ίχνη κακουχίας, που μετρούν τριάντα και βάλε χρόνια εγκατάλειψης, σκουριές και θραύσματα από ψυχές που χάθηκαν. Στην αρχή, η διαμονή των κρατουμένων γινόταν κυρίως σε σκηνές, στα πέντε στρατόπεδα που είχαν φτιαχτεί σε κάθε όρμο. Από τα χέρια των εξόριστων, όμως, έγιναν εκβραχισμοί και διαμορφώσεις του εδάφους, διάνοιξη δρόμων και οικοδομικές εργασίες, για να χτιστούν τελικά φυλάκια, πυροβολεία αλλά και οι κεντρικές φυλακές. Αυτές είναι ένα οικοδόμημα επίμηκες, ορθογώνιο και διαμορφώνεται σε τέσσερα επίπεδα. Είναι δε τόσο επιβλητικό, που είναι αδύνατο να μην το προσέξει κάποιος από το πέλαγος. Υπάρχει, ακούω, και μία μικρή προβλήτα που έδενε το καράβι, για να κατεβάσει τους εξορισμένους, αυτή είναι και το τελευταίο σημάδι εγκατάλειψης από την πολιτεία, μισοσπασμένη στα νερά του Αιγαίου
Όταν το νησί έπαψε πλέον να είναι τόπος εξορίας, χρησιμοποιήθηκε σαν πεδίο βολής για το Πολεμικό Ναυτικό. Στην απογραφή του 1981, ουδείς κάτοικος κατεγράφη, υπήρχαν µόνο 23 τάφοι πολιτικών εξορίστων. Το 2002 αποχαρακτηρίσθηκε και έπαψε να είναι Πεδίο Βολής. Άθικτα βλήματα από βολές υπάρχουν σκόρπια, στην ξηρά και στη θάλασσα, όπως διαβάζω και, σύμφωνα µε το Παρατηρητήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, μέχρι και το 2004, υπήρχε ενεργό ναρκοπέδιο. Σήμερα, το νησί είναι ένας έρημος τόπος, απομένουν μόνο οι ερειπωμένες εγκαταστάσεις των φυλακών, πολλά κατσίκια και τα λίγα κότερα που δένουν το καλοκαίρι. Μετά από διαβήματα των επιζώντων μαρτύρων της Γυάρου, αποφασίστηκε, τελικά, να κηρυχτεί το νησί τόπος μνήμης γι αυτούς που αλυσοδέθηκαν εκεί από το Κράτος και τη Βία.
Η Γυάρος, που διοικητικά ανήκει στο Δήμο Άνω Σύρου και σήμερα στο Δήμο Σύρου Ερμούπολης, ιδιοκτησιακά ανήκει στο υπουργείο Πολιτισμού. Αν και ως τόπος μαρτυρίου (φυλακή όπου υπέβαλλαν τους πολιτικούς κρατούμενους σε αφάνταστα βασανιστήρια) χιλιάδων αγωνιστών έχει τεράστια ιστορική σημασία, η Πολιτεία άργησε να προχωρήσει σε μέτρα προστασίας της. Το Σεπτέμβριο του 2001, δημοσιεύτηκε υπουργική απόφαση (Φ.Ε.Κ. 772/19-9-2001, τεύχος Δ», όπου «Χαρακτηρίζονται διατηρητέα το κτίριο των φυλακών καθώς και όλα τα κτίρια, εγκαταστάσεις και κατασκευές, που βρίσκονται στις περιοχές των πέντε (5) όρμων της νήσου Γυάρου». Τρεις μήνες αργότερα, με απόφαση του τότε υπουργού Πολιτισμού Ευ. Βενιζέλου (Φ.Ε.Κ. 1680/17-12-2201, τεύχος Β ), η Γυάρος χαρακτηρίστηκε ιστορικός τόπος και τα κτίριά της διατηρητέα. Η απόφαση έλεγε χαρακτηριστικά: «Χαρακτηρίζουμε ως ιστορικό τόπο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 1469/50, τη νήσο Γυάρο ή Γιούρα, που βρίσκεται στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων και διοικητικά υπάγεται στο Δήμο Άνω Σύρου, διότι αποτελεί σημαντικό χώρο ιστορικής μνήμης που έχει αναπόσπαστα συνδεθεί με την ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Αποτελεί ζωντανή μαρτυρία των αγώνων του ελληνικού λαού για ελευθερία και δημοκρατία, σύμβολο καταδίκης των βασανιστηρίων και του περιορισμού των δημοκρατικών ελευθεριών. Επίσης, χαρακτηρίζουμε ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία το κτίριο των φυλακών, καθώς και όλα τα κτίρια, εγκαταστάσεις και κατασκευές, που βρίσκονται στις περιοχές των πέντε (5) όρμων στη νήσο Γυάρο». Σήμερα, 10 χρόνια μετά, ούτε καν ο καθαρισμός του νησιού από βλήματα του Πολεμικού Ναυτικού - που έχουν απομείνει από ασκήσεις στην περιοχή - δεν έχει γίνει. Ούτε ένας φύλακας, για να ελέγχει τον ιστορικό τόπο, δεν έχει διοριστεί. Όπως έχουν καταγγείλει οι αντιστασιακές οργανώσεις, το νεκροταφείο των πολιτικών κρατουμένων 1947-1952 βεβηλώνεται συνεχώς, ενώ το κτίριο της φυλακής και άλλες εγκαταστάσεις έχουν μετατραπεί σε κοπρώνες και χώρους σταβλισμού. Η εγκατάλειψη της Γυάρου από τις εκάστοτε κυβερνήσεις ασφαλώς δεν είναι τυχαία και, το κυριότερο, δεν οφείλεται σε οικονομική δυσπραγία. Στην πραγματικότητα - όπως και στην περίπτωση της Μακρονήσου - πρόκειται για μια πολιτική πρακτική, που αποσκοπεί στον εκβιασμό του λαού, των πολιτικών και κοινωνικών οργανώσεων (που είναι συνδεδεμένες με την ιστορία του νησιού), ούτως ώστε να προωθηθούν εύκολα τα μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα: Θέλετε να αναδειχτεί ο ιστορικός τόπος της Γυάρου, θέλετε έργα και υποδομές γι' αυτό το σκοπό; Μόνο αν πατήσουν το νησί οι επιχειρήσεις ίσως γίνει κάτι τέτοιο. Αυτό είναι το δίλημμα που τίθεται με τη μέθοδο της εγκατάλειψης. Ετοιμάστηκε και το σχετικό δημοσίευμα μελέτη ότι στη Γυάρο μπορεί να δημιουργηθεί ένα από τα μεγαλύτερα αιολικά πάρκα στην Ευρώπη, που θα έχει εγκατεστημένη ισχύ 300 MW και θα παράγει ηλεκτρική ενέργεια 1 εκατομμυρίου MWh το χρόνο, γεγονός που σημαίνει ότι η χώρα θα εξοικονομεί 250.000 τόνους πετρελαίου ετησίως, ενώ θα απαλλαγεί και από 785.000 τόνους διοξειδίου του άνθρακα». Επένδυση που θα χρειαστεί όλο το νησί, αλλά που θα γίνει «κάτω από αυστηρές προδιαγραφές και με πλήρη σεβασμό στην ιστορία του νησιού», ενώ η εταιρεία που θα αναλάβει
το έργο «θα αναλάβει και το κόστος υλοποίησης του έργου ανάδειξης του ιστορικού χώρου μνήμης της Γυάρου, καθώς και της λειτουργίας του». Το 2008, εκπρόσωπος της τότε κοινοπραξίας ενδιαφερομένων εταιρειών ΕΚΑΠΕΠ, είχε και συνάντηση, για το θέμα, με τον τότε δήμαρχο Άνω Σύρου Φώτη Ξαγοράρη, οποίος έχει δηλώσει στο τύπο ότι βλέπει θετικά τα αιολικά πάρκα στη Γυάρο και ως λύση για την αξιοποίηση του ιστορικού χώρου. Σήμερα, το Δημοτικό Συμβούλιο Σύρου, κατά πλειοψηφία, ζητά τον αποχαρακτηρισμό του νησιού από ιστορικό τόπο -πλην ορισμένων στρεμμάτων- προκειμένου να ανοίξει ο δρόμος για την εκμετάλλευσή του. Στη σύγχρονη Ελλάδα, οι τόποι εξορίας φαίνεται ότι ασκούν ιδιαίτερη έλξη στην αστική τάξη και τους πολιτικούς της εκπροσώπους. Παλιότερα, τους αξιοποιούσαν για να ξεμπερδεύουν με όσους αμφισβητούσαν την εξουσία τους ή, τουλάχιστον, βασικές τους επιλογές. Τώρα θέλουν να τους αξιοποιήσουν, για να γεμίσει το πουγκί των επιχειρηματικών ομίλων. Και στη μία και στην άλλη περίπτωση, το δικό τους ταξικό συμφέρον - πολιτικό και οικονομικό - έμπαινε και μπαίνει πάνω απ' όλα: πάνω από τα συμφέροντα του τόπου, πάνω από τις ζωές των ανθρώπων, πάνω από την ιστορία ως παρελθόν και ως προοπτική.
Ά ρρ θ ρρ οο ττ οο υυ Θ αα νν άά σ ηη Π αα π αα ρρ ρρ ήή γγ αα,, αα π όό ττ οο νν «ΡΡ ι ζζ οο σ π άά σ ττ ηη» ΓΓ Υ Α ΡΡ Ο Σ `` Η ΓΓ ΙΙ Ο Υ ΡΡ Α ΙΙ σσ ττ οο ρρ ι κκ όό μμ νν ηη μμ εε ί οο αα γγ ώ νν αα γγ ι αα ττ οο λλ αα ϊ κκ όό δδ ί κκ ι οο Γιούρα - Ενα άλλο συνώνυμο της Κόλασης... Η Γυάρος ή Γιούρα, ένα μικρό και ακατοίκητο νησί κοντά στη Σύρο, στο παρελθόν είχε κάποια φήμη διαφορετική από αυτήν που αργότερα θα του έδινε διασημότητα. Ηταν ένα από τα κέντρα αλιείας του κόκκου, μιας θαλάσσιας πρώτης ύλης, που χρησιμοποιούνταν εκτεταμένα στη βαφική τέχνη. Η ύλη αυτή, μάλιστα, έδωσε την ονομασία «κόκκινο» στο γνωστό χρώμα. Η Γιούρα άνοιξε σαν στρατόπεδο συγκέντρωσης κρατουμένων στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου. Η ίδια η χρήση της Γιούρας, αλλά και το γεγονός ότι δεν ήταν η μόνη που χρησιμοποιήθηκε ανάλογα, είναι σήμερα γνωστό ότι συνδέονται άμεσα με σχέδια που ξεπερνούν τα πλαίσια και τα όρια της Ελλάδας. Στην πραγματικότητα, συνδεόταν με σχέδια του διεθνούς ιμπεριαλισμού, η αξιοποίηση της εμπειρίας των οποίων φάνηκε καθαρά έκτοτε σε πολλές περιπτώσεις. Αυτό, άλλωστε, φάνηκε καθαρά από τον τρόπο μεταχείρισης των κρατουμένων στο νησί, οι πρώτοι των οποίων αποβιβάστηκαν στις 11.7.1947. Στο νησί έχει στηθεί ένας πραγματικά διαβολικός μηχανισμός εξόντωσης των κρατουμένων και, το κυριότερο, όχι τόσο φυσικής εξόντωσης, όσο ψυχικής. Ακριβώς αυτό το γεγονός δείχνει την ιδιαίτερη σημασία που δίνει ο αντεπαναστατικός συνασπισμός, με επικεφαλής τον ιμπεριαλισμό, στην τακτική των στρατοπέδων, που εξαπλώνεται με την ένταση της ιμπεριαλιστικής επέμβασης και τον εμφύλιο πόλεμο. Δε θέλουν απλώς να κερδίσουν έναν πόλεμο. Θέλουν δύο πράγματα ακόμη: Τη διασφάλιση της θέσης τους για όσο το δυνατόν περισσότερο καιρό. Τη συγκέντρωση εμπειρίας για μελλοντικούς αντεπαναστατικούς πολέμους. Ετσι, δεν είναι παράξενο αν, στο στρατόπεδο της Γιούρας, εφαρμόζονται ακόμη και τα πιο βάρβαρα μέσα, ώστε ο κρατούμενος να «σπάσει», να υποταχθεί εντελώς, ακόμα και να
στραφεί ενάντια στον ως τότε εαυτό του. Η συνολική προσπάθεια είναι μία: Η υποταγή του κρατουμένου, η μετατροπή του σε ερείπιο σωματικό και ψυχικό. Μια τέτοια πλευρά της «επιχείρησης Γιούρα» ήταν η χρησιμοποίηση των ίδιων των κρατουμένων για την ανέγερση της φυλακής που θα τους έκλεινε στο εσωτερικό της. Ηταν κάτι ανάλογο με τη γνωστή, από άλλες περιόδους του ιμπεριαλισμού, ιδέα της ανασκαφής των τάφων από τους ίδιους τους μελλοθάνατους. Χτισμένο από χέρια άπειρα και, ασφαλώς, όχι πρόθυμα, το κτίριο είναι φυσικό να παρουσιάζει πολλές κακοτεχνίες. Το γεγονός ότι η «επιχείρηση Γιούρα» δεν αποτέλεσε μόνο μια οξυμμένη μορφή καταστολής, αλλά μια γενικότερη επιχείρηση εκφυλισμού και διαφθοράς, φαίνεται και από το ότι η περίοδος αυτή της Γιούρας συνδέεται, πέραν των πολλών άλλων, και με (όπως όλα δείχνουν, τεράστιες) οικονομικές ατασθαλίες και καταχρήσεις. Η πρώτη περίοδος της Γιούρας έληξε με το κλείσιμο της φυλακής στα τέλη της δεκαετίας του '50. Η δεύτερη φορά που άνοιξε η Γιούρα ήταν το Μάη του 1967. Το αίτιο που οδήγησε στην εξέλιξη αυτή είναι κατ' εξοχήν γνωστό. Στις 21 Απρίλη του 1967, έχει γίνει το στρατιωτικό πραξικόπημα, που δημιούργησε την ομώνυμη στρατιωτική δικτατορία. Μέσα στα πλαίσια της δικτατορίας αυτής, στην οποία δε θα αναφερθούμε σήμερα, το άνοιγμα της Γιούρας έχει μια ιδιαίτερη ιστορική σημασία, που, ίσως, δεν έχει προσεχτεί όσο πρέπει. Κατ' αρχήν, το άνοιγμα αυτό έγινε, προφανώς, με βάση σχέδια που είχαν από καιρό καταρτιστεί. Και μόνο αυτό το γεγονός δείχνει ότι επρόκειτο για παραπέρα επεξεργασία ή, τουλάχιστον, αξιοποίηση της εμπειρίας που είχε συγκεντρώσει ο αντεπαναστατικός συνασπισμός, ο οποίος, με προεξάρχοντα τον ξένο ιμπεριαλισμό, είχε από προηγούμενες δεκαετίες επικρατήσει στη χώρα μας. Από την άλλη, η δημιουργία του στρατοπέδου είχε σκοπό να προκαλέσει τη δημιουργία μιας «σκιάς» σε όλο τον πληθυσμό και να δώσει την εντύπωση της «ετοιμότητας για όλα». Αυτή τη φορά, στη Γιούρα συγκεντρώθηκαν πολλές χιλιάδες άνθρωποι, που κάλυψαν μεγάλο μέρος της επιφάνειας του μικρού νησιού. Οι άνθρωποι αυτοί συγκεντρώθηκαν από όλη την Ελλάδα και ένα μέρος τους ταξίδεψε με αρματαγωγό πολλές μέρες πριν φτάσει στον προορισμό του. Η σύνθεση έδωσε έντονα την εντύπωση ότι η συγκέντρωση έγινε με βάση καταλόγους, που είχαν επίσης συνταχτεί από πολύ καιρό. Το δεύτερο άνοιγμα της Γιούρας έγινε, μεταξύ άλλων, μέσα σε συνθήκες μεγάλης διεθνούς έντασης, πράγμα που έδειχνε ότι το υπόστρωμα των αιτιών της δικτατορίας πήγαινε πολύ μακρύτερα από όσο έδειχνε. Στη Μέση Ανατολή, και ιδιαίτερα γύρω από το Ισραήλ, η κατάσταση είχε από μήνες «ανάψει». Μετά από λιγότερο από ένα μήνα παραμονής στο νέο στρατόπεδο, οι κρατούμενοι έμαθαν την είδηση του διορισμού του στρατηγού Μοσέ Νταγιάν στη θέση του αρχηγού των ισραηλινών ενόπλων δυνάμεων και, ακριβώς την επομένη, το ξέσπασμα του «Πολέμου των 6 Ημερών», του οποίου οι συνέπειες ακόμη διαρκούν.
Η ζωή στο ακατοίκητο νησί, που δεν ήταν προετοιμασμένο για να δεχτεί ξαφνικά τόσους κατοίκους, έστω και αναγκαστικούς, δεν ήταν εύκολη. Στην αρχή, δεν υπήρχε τίποτε, εκτός από ένα κτίριο εγκαταλελειμμένο από χρόνια και σε κατάσταση μισοερείπωσης. Κανένα επισκεπτήριο δεν επετράπη πριν από αρκετούς μήνες και, συγκεκριμένα, γύρω στο Μάρτη του 1968. Αλλά, και αν είχε επιτραπεί, δε θα ήταν εύκολο να γίνει. Ωστόσο, το σημαντικότερο πρόβλημα δεν ήταν οι φυσικές συνθήκες. Εκείνοι που είχαν ξανανοίξει το στρατόπεδο δεν το είχαν, ασφαλώς, κάνει μόνο για να μπουν στον κόπο να συγκεντρώσουν εκεί τόσες χιλιάδες κρατουμένων. Το έκαναν για λόγους, που, στην ουσία τους, δε διέφεραν από εκείνους για τους οποίους ανοίχτηκε η «πρώτη Γιούρα». Ο στόχος τους ήταν να «σπάσουν» τους κρατουμένους, με ακόμη απώτερο στόχο τη δημιουργία και καλλιέργεια κλίματος υποταγής. Είναι, βέβαια, αλήθεια ότι οι συνθήκες στη Γιούρα του 1967 και εξής δεν μπορούσαν να συγκριθούν με εκείνες της πρώτης περιόδου. Ηταν, όμως, τόσο ευκολότερες όσο φαίνονταν; Πόσο εύκολο είναι, αλήθεια, να αντέξεις τη φυλακή, όταν ξέρεις ότι δεν έχεις να περιμένεις οποιεσδήποτε άμεσες αλλαγές, όταν λείπει εντελώς η κατάσταση της έκτακτης ανάγκης που υπήρχε σε άλλες προηγούμενες περιόδους; Ας αφήσουμε την απάντηση για στιγμές συστηματικότερης φιλοσοφικής αναζήτησης. Εδώ ας περιοριστούμε να πούμε ότι οι κρατούμενοι της δεύτερης Γιούρας, που προτίμησαν τους τοίχους από την εύκολη ελευθερία, συντέλεσαν και αυτοί, έστω με το δικό τους μικρό και ταπεινό τρόπο, στο να μην πεθάνει η ελληνική ψυχή, στο να μη σβήσει, σε μια ίσως κρίσιμη στιγμή, το αγωνιστικό πνεύμα, όπως επεδίωκαν οι μονίμως επιδιώκοντες το θεάρεστο αυτό στόχο. Το Δεκέμβρη του 1967, ένα μεγάλο μέρος των κρατουμένων της Γυάρου μεταφέρθηκε στα στρατόπεδα της Λέρου. Η δεύτερη Γυάρος έκλεισε το 1972. Ωστόσο, η Γιούρα επρόκειτο να ανοίξει και μια τρίτη φορά. Βρισκόμαστε στο τέλος του 1973. Η χώρα, αν και ίσως χωρίς να το έχει εντελώς συνειδητοποιήσει, βρίσκεται σε μια μεταβατική περίοδο. Από τη μια, τα γεγονότα του Νοέμβρη του 1973 έχουν δείξει στους υποστηρικτές του καθεστώτος (ανάμεσα στους οποίους πρωτεύουσα θέση κατέχουν οι Αμερικανοί) ότι η κατάσταση δεν μπορεί να τους εμπνέει πια την ως τώρα εμπιστοσύνη. Από την άλλη, οι δυνάμεις αυτές έχουν και άλλους λόγους αδημονίας. Ο κύριος ελληνικός λόγος της ανόδου της δικτατορίας, το Κυπριακό, χρονίζει. Βέβαια, και η μέχρι τότε ιστορία της δικτατορίας είναι γεμάτη επεισόδια σχετικά με την Κύπρο, που δείχνουν μεν την πρωτεύουσα θέση του προβλήματος, δεν το προωθούν όμως - και, φυσικά, όταν λέμε «προωθούν», εννοούμε σύμφωνα με τα συμφέροντα και τις βλέψεις των κυριάρχων και των επικυριάρχων. Μέσα στο πολύπλοκο σύνολο αυτών των παραγόντων, των οποίων η ιστορία δεν έχει γραφτεί ακόμη και που ίσως περιέχουν πολύ πιο αιφνιδιαστικές λεπτομέρειες από όσο σήμερα νομίζουμε, η θέση του Γ. Παπαδόπουλου δεν μπορεί πια να κρατηθεί. Ανατρέπεται, λοιπόν, χωρίς πολλές διατυπώσεις και τη θέση του παίρνει ο Δ. Ιωαννίδης με μια σαφή εντολή: Το κλείσιμο του Κυπριακού. Φυσικά, ο ίδιος ο Ιωαννίδης δεν ξέρει ότι πρόκειται για παγίδα, που αποσκοπεί, μεταξύ άλλων, και στη δική του ανατροπή. Οι προϊστάμενοί του, όμως, οι
περισσότεροι επιτελείς του και οι ως σήμερα μυστηριώδεις πραγματικοί του συνεργάτες το ξέρουν πολύ καλά. Γι' αυτό παίρνουν και τα μέτρα τους. Ενα από αυτά είναι η ένταση της καταστολής, που απαιτεί ειδική αναφορά, και ένα άλλο είναι το άνοιγμα, για τρίτη φορά, της Γιούρας. Εκεί, μεταφέρονται μερικοί από όσους είχαν συλληφθεί το Νοέμβρη. Οι κρατούμενοι αποβιβάζονται στη Γιούρα στις πρώτες και ακόμη νυχτερινές ώρες του 1974. Καθώς τα γεγονότα συμπίπτουν με την ενεργειακή κρίση που δημιούργησε ο πρόσφατος πόλεμος του Οκτώβρη, η πρώτη εκπομπή που ακούν από το ραδιόφωνο στο έδαφος του νησιού είναι «Η Ευρώπη υποδέχεται το νέο χρόνο με σβηστά φώτα». Ανάμεσα στους κρατούμενους, των οποίων ο αρχικός αριθμός αυξάνεται με μερικές κατοπινές αφίξεις, μαζί με τους κομμουνιστές βρίσκονται και αρκετοί ακόμα αστοί δημοκράτες. Η «θητεία» των νέων κρατουμένων της Γιούρας συντελέστηκε σε συνθήκες ιδιαίτερα τεταμένες. Κατ' αρχήν υπήρχε το Κυπριακό. Η απότομη και άνευ φανερού αποχρώντος λόγου επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ Αθήνας και Λευκωσίας μετά το Νοέμβρη του 1974 δεν ήταν δυνατόν να ξεφύγει από κανέναν. Οι κρατούμενοι της Γυάρου παρακολουθούν όπως και όσο μπορούν την εξέλιξη και πρέπει να πούμε ότι τα πράγματα εξελίχθηκαν όπως ακριβώς τα πρόβλεπαν. Υπάρχει και η άποψη ότι το ΝΑΤΟ αιφνιδιάστηκε από τις εξελίξεις αυτές. Είναι κρίμα που δε ρώτησε τους κρατούμενους της Γυάρου, που ευχαρίστως και δωρεάν και χωρίς απαίτηση πνευματικών δικαιωμάτων θα το ενημέρωναν. Με τα μικρά τους μέσα, οι κρατούμενοι προσπάθησαν και να παρέμβουν. Μόλις έφτασαν οι ειδήσεις για το κυπριακό πραξικόπημα, οι κρατούμενοι, με πρωτοβουλία των κομμουνιστών κρατουμένων, κατέβηκαν σε αποχή από το συσσίτιο και κατέθεσαν ψήφισμα διαμαρτυρίας. Αλλά υπήρχαν και άλλα προβλήματα. Το πρώτο εξάμηνο του 1974, ήταν η περίοδος όπου τα προβλήματα των σχέσεων Ελλάδας και Τουρκίας σημείωσαν, όχι μόνο νέα ένταση, αλλά και νέα περιπλοκή. Το Πάσχα του 1974, οι δηλώσεις του τότε πρωθυπουργού της Τουρκίας Μπουλέντ Ετσεβίτ μετέφεραν για πρώτη φορά τις ελληνοτουρκικές διαφορές από την Κύπρο και στο Αιγαίο. Η γενική κατάσταση, αλλά και η γεωγραφική θέση του νησιού έφεραν τους κρατούμενους μπροστά στο ενδεχόμενο να βρεθούν στο επίκεντρο μιας διεθνούς σύγκρουσης. Η τρίτη περίοδος της Γιούρας έληξε με τη μεταπολίτευση του Ιούλη του 1974, όταν το στρατόπεδο έκλεισε και πάλι. Του Θανάση ΠΑΠΑΡΗΓΑ