Ο Κ Ο Σ Μ Ο Σ ΤΗΣ Ν. ΦΙΛΑ ΕΛΦΕΙΑΣ

Ο Κ Ο Σ Μ Ο Σ ΤΗΣ Ν. ΦΙΛΑ ΕΛΦΕΙΑΣ Και άλι για τα Ιουλιανά του 1965 (µια βαθειά ανατοµία της κατάστασης εν Ελλάδι µε ταυτόχρονη αναζήτηση της ελ ίδας, καµωµένη α ό µια άγρυ νη συνείδηση) Φυλλάδιο ληροφορήσεως και γνώµης Αριθ. 25 Κώστας Π. Παντελόγλου Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ

Α αντάτε µε θετική εργασία µελετάτε σοβαρά εµβαθύνετε ε ιστηµονικά τις ιδέες σας, κηρύχνετέ τες µε ίστη και ενθουσιασµό, ολεµάτε τίµια, ειλικρινά, αλληκαρίσια. ηµήτρης Γληνός Ουδέν το φιλαδελφειώτικο, το µικρασιατικό, το αθηναϊκό, το ελληνικό, το ευρω αϊκό και το αγκόσµιο δεν είναι ξένο στον «ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ Ν. ΦΙΛΑ ΕΛΦΕΙΑΣ»

ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΓΙΑ ΤΑ ΙΟΥΛΙΑΝΑ ΤΟΥ 1965 (ΜΙΑ ΒΑΘΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΝ ΕΛΛΑ Ι ΜΕ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΠΙ ΑΣ, ΚΑΜΩΜΕΝΗ ΑΠΟ ΜΙΑ ΑΓΡΥΠΝΗ ΣΥΝΕΙ ΗΣΗ) Στο ροηγούµενο φυλλάδιο του «ΚΟΣΜΟΥ ΤΗΣ Ν. ΦΙΛΑ ΕΛΦΕΙΑΣ» «βυθιστήκαµε» στα Ιουλιανά του 1965 µε αναφορές στα γεγονότα, σκέψεις και γνώµες νευµατικών ανθρώ ων ου διατυ ώθηκαν τότε ου οι εξελίξεις έτρεχαν (1). Η Έλλη Αλεξίου, ο Βασίλης Βασιλικός, ο Στρατής ούκας, ο Κώστας Θρακιώτης, ο Ιάκωβος Καµ ανέλλης, ο Τζαβάλας Καρούσος, ο Τάσος Λειβαδίτης, ο Βύρων Λεοντάρης, ο Μ.Μ. Πα αϊωάννου, ο Γ. Πετρής, ο ηµήτρης Ραυτό ουλος, ο Φώτης Σαρρής, ο Κώστας Σούκας, ο Γεράσιµος Σταύρου, η ιδώ Σωτηρίου, ο Γιάννης Χαΐνης, τέλος ο Νικηφόρος Βρεττάκος, βοήθησαν θαρρώ να «εγκλιµατισθούν» όσοι ήταν αµέτοχοι των γεγονότων λόγω ηλικίας ή για άλλους λόγους, βοήθησαν να θυµηθούν είτε και να διασταυρώσουν σκέψεις και γνώµες όσοι ήραν µέρος στα γεγονότα µε τον ένα ή τον άλλο τρό ο, ενώ είναι ιθανόν να ροβληµατίστηκαν έστω λίγο και κά οιοι ου ροσ αθούν σήµερα να «διαβάσουν» και να «ερµηνεύσουν» τα τότε στο φως των τρεχουσών σκο ιµοτήτων τους (2). Στο «ανά χείρας» φυλλάδιο συνεχίζουµε την «βύθιση» στα γεγονότα της ε οχής εκείνης µε ένα υλικό ου ρέ ει να τυγχάνει και αυτό της ιδιαίτερης ροσοχής µα και εκτίµησης (3). Το υλικό αυτό έχω αντλήσει α ό µερικά άρθρα ου έγραψε ένας κορυφαίος νευµατικός άνθρω ος, ου είχε καλή γνώση όχι µόνον των ελληνικών θεµάτων µα και των ευρω αϊκών και αγκόσµιων δεδοµένων, και δηµοσιεύθηκαν τους µήνες ου έτρεχαν οι εξελίξεις, ακόµα και τότε ου φάνηκε ως έφτασαν τα ράγµατα στην ε ιθυµητή α ό την σκο ιά των κρατούντων κύκλων κατάσταση ψήφος εµ ιστοσύνης στην Βουλή για την Κυβέρνηση του Στέφανου Στεφανό ουλου φθίνοντος του µηνός Σε τεµβρίου 1965 (4). εν ρόκειται, κατά την ά οψή µου, α λώς για µια αναφορά στα γεγονότα, σκέψεις και γνώµες ενός νευµατικού ανθρώ ου, αλλά για µια βαθειά ανατοµία, θα έλεγα, της κατάστασης εν Ελλάδι µε ταυτόχρονη αναζήτηση της ελ ίδας µέσα σ ένα ζοφερό το ίο. 3

Όσα ακολουθούν ας µελετηθούν ε ισταµένα α ό τον αναγνώστη! 1 «εν γυρεύει εξωφρενικά ράγµατα αυτός ο λαός Θέλει εργασία και µια ζωή ανθρω ινή, σχολεία για τα αιδιά του και κά οια κοινωνική ρόνοια. Και κάτι ακόµα: θέλει να τον σέβονται. Να µην έχει το αίσθηµα ως τον εριφρονούν, ως δεν τον λογαριάζουν για τί οτα. Τούτο είναι το ρώτο ου ρέ ει να βάλει στο νου του ό οιος καταγίνεται µαζί του. Ολόκληρος ο όλεµος της Αλβανίας µε τις κατα ληκτικές του νίκες έγινε ε ειδή το ρωί της 28 ης Οκτωβρίου 1940 οι Έλληνες αισθάνθηκαν ως ο Μουσολίνι ήγαινε να τους τα εινώσει. Α ό κει και έρα ο λαός αυτός είναι ένας α ό τους ιο ήµερους ου βρίσκονται. Ενάµιση χρόνο κάτω α ό την δηµοκρατική Κυβέρνηση έγιναν αµέτρητες α εργίες και διαδηλώσεις και δεν τραυµατίστηκε κανείς, δεν έσ ασε ένα τζάµι. Το ερασµένο µόλις φθινό ωρο, στους βασιλικούς γάµους, τα λήθη της Αθήνας ξεχύθηκαν στους δρόµους να χαιρετήσουν χαρµόσυνα το νέο εστεµµένο ζευγάρι τα ίδια αυτά λήθη ου τώρα άφησαν στην άσφαλτο εκατοντάδες τραυµατίες κι ένα νέο νεκρό. Τους τελευταίους καιρούς, ο Ελληνικός λαός έζησε µε µια µεγάλη, συλλογική ελ ίδα, ου την ενσάρκωσε ένας άνθρω ος. Το ότι ο Γεώργιος Πα ανδρέου έκαµε λάθη κι έχει αδυναµίες δεν είναι σήµερα το θέµα. Το θέµα είναι ότι έγινε σύµβολο και θρύλος: ο Γέρος (της ηµοκρατίας). Και µ αυτά τα ράµατα ου αγγίζουν την ψυχή των µαζών, κανείς δεν µ ορεί να αίζει. Ο λαός χάρηκε ελευθερία κι ένιωσε ως το Κράτος του έδειχνε, καθώς λέµε στην Ελλάδα, κά οια «στοργή».. εν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς σήµερα το λαϊκό αίσθηµα. Πρώτα- ρώτα µια µείωση: δεν λογαριάζεται η ε ιθυµία του λαού και ροδίδεται η εντολή του µόλις ενάµισυ χρόνο µετά την ανηγυρική της εκδήλωση. Αιτίες αναφέρονται θολές, συγκεχυµένες, σοφιστικές, ου κανέναν δεν είθουν και κρύβουν ασφαλώς άλλες ανοµολόγητες. Άνθρω οι κινούνται γύρω στην εξουσία µε τρό ο ύ ο το. Γίνεται λόγος για συνοµωσίες, δολο λοκίες, µηχανορραφίες, εξαγορές 4

συνειδήσεων, αραβιάσεις όρκων. Ένας ίλιγγος Α οστασίας, ένα ξεχείλισµα ολιτικού κυνισµού ου αρουσιάζεται σαν υ έρτατη εξυ νάδα και κα ατσοσύνη Στην ψυχή του λαού άνοιξε, µε την µεγαλύτερη ελαφρότητα και ασυνειδησία ένα τραύµα. Η µείωση του λαού συνοδεύεται α ό το αίσθηµα ως τον κοροϊδεύουν κιόλας, ως τον γεµίζουν µε ψευτιές, ως δεν µ ορεί ια σε κανέναν να έχει εµ ιστοσύνη. Αυτά δεν είναι αστεία. Παρά την διάθεσή µας γινόµαστε σήµερα µάντεις κακών. Ο λαός δεν θα συγχωρέσει εύκολα ότι του καταστρέψανε την ελ ίδα του και ότι του φέρθηκαν έτσι ό ως του φέρθηκαν. Αν µας ρωτούσε κανείς τι ροτείνουµε, θα λέγαµε ως ροτείνουµε άντα την ίδια λύση: να λειτουργήσει οµαλά το δηµοκρατικό ολίτευµα στην Ελλάδα» (5). «Όταν κανείς αναλογίζεται µε ψυχραιµία τα γεγονότα των τελευταίων εβδοµάδων του κάνει εντύ ωση η α ρονοησία ου χαρακτηρίζει τους άρχοντές µας. 2 Το µόνο ου α ασχολεί τους άρχοντές µας είναι το άµεσο αρόν: οιος θα είναι ρωθυ ουργός σήµερα, οιος θα ελέγχει την κατάσταση τώρα. Όσο για το τι θα συµβεί αύριο ή µεθαύριο ας φροντίσει ο Θεός. Ως άρχοντές µας εννοώ όλους εκείνους τους αράγοντες, τους ανακτορικούς, ολιτικούς, οικονοµικούς και άλλους ου ρυθµίζουν ουσιαστικά τις εθνικές µας τύχες ανεξάρτητα α ό τίτλους και αξιώµατα. Οι άρχοντές µας λοι όν έκαµαν φέτος ένα ελώριο ιστορικό σφάλµα, ου κανείς δεν µ ορεί να ροβλέψει ως οιο σηµείο θα φτάσουν µια µέρα οι συνέ ειές του. Το σφάλµα είναι ότι καταστρέψανε την ενότητα του Κέντρου ου είχε κερδίσει την εµ ιστοσύνη της λειοψηφίας του λαού κ είχε αρχίσει να δηµιουργεί στην Ελλάδα ένα κλίµα κοινωνικής γαλήνης και ειρηνικής ανά τυξης µέσα στα λαίσια του δηµοκρατικού ολιτεύµατος. Τις ελλείψεις του Κέντρου τις ξέρουµε καλά, τις ζήσαµε και υ οφέραµε α αυτές. Κά οτε, αργότερα, θα ρέ ει να κάµουµε µε αυστηρότητα την αυτοκριτική µας. Ωστόσο, 5

α ό,τι βλέ ουµε, καλύτερη δηµοκρατική λύση δεν µ ορούσε να δώσει ο τό ος, ρος το αρόν. Καταστρέφοντας την ενότητα του Κέντρου µε τον τρό ο ου ξέρουµε, οι άρχοντές µας ροκάλεσαν ένα κύµα διασυρµού κάθε ολιτικής ιδεολογίας, ου δεν είχαµε ξαναδεί. Αυτό το όργιο του «εί α-ξεί α», αυτή η κατάφωρη αραβίαση διακηρύξεων, λόγων και υ ογραφών, αυτός ο ίλιγγος της ασυνέ ειας, της α οστασίας, της αυτοµολίας συνθέτουν ως εκδηλώσεις οµαδικές ένα καινούργιο φαινόµενο του εθνικού βίου ου µ ορεί να ονοµαστεί «ολιτικός µηδενισµός». Ο λαός όµως αντέδρασε µε µιαν εξέγερση ου ήρε, σε ωρισµένες ώρες, ένα χαρακτήρα σχεδόν άνδηµο, σύµφωνα µ όλες τις ενδείξεις. Για να µειωθεί η εντύ ωση, ει ώθηκαν λόγια σκληρά και ε ικίνδυνα. Ο λαός ονοµάστηκε «όχλος» κ οι Έλληνες ολίτες οι φοιτητές, οι εργάτες, οι γεωργοί, οι άνθρω οι των γραφείων, οι τραυµατίες των ολέµων ονοµάστηκαν «αλήτες». Οι άρχοντές µας δεν έχουν ζυγίσει καλά την σηµασία των λέξεων όταν εκφράζονται για τους αρχοµένους. Ει ώθηκε ακόµα, σ όλους τους τόνους, ως γίνεται στην Ελλάδα «Λαϊκό Μέτω ο», ε ειδή στις εκδηλώσεις έλαβε µέρος και η Άκρα Αριστερά. Όταν όµως ξεσηκώνονται τα τρία τέταρτα τουλάχιστον του ληθυσµού, αυτό δεν λέγεται ια ούτε «Λαϊκό» ούτε άλλου είδους «Μέτω ο». Αυτό λέγεται: το Έθνος. Γιατί αν τα τρία τέταρτα των Ελλήνων δεν είναι το Έθνος, τότε οιος είναι; Η αλήθεια είναι ότι ο λαός έχει σκανδαλιστεί και ροσβληθεί βαριά α ό δύο ράγµατα: α ό την εριφρόνηση ρος την αρχή της λειοψηφίας, ου είναι το θεµέλιο του δηµοκρατικού ολιτεύµατος, και α ό το φαινόµενο του ολιτικού µηδενισµού, ου αρουσίασαν ωρισµένοι α ό τους ιο διαλεχτούς του ανθρώ ους. Βγήκε και φώναξε το αρά ονό του και την διαµαρτυρία του. Η αντίδρασή του ήταν αυθόρµητη και βασικά υγιής. Σηµαίνει ότι ο οργανισµός µας είναι ακόµα αρκετά δυνατός αφού µ ορεί να συντηρεί τόσο έντονα αισθήµατα εθνικής αξιο ρέ ειας και ερηφάνειας. Είναι φανερό ως τώρα ια ο λαός δεν γελιέται. Καταλαβαίνει καλά το αιχνίδι των αρχόντων του και αρακολουθεί, χωρίς αραισθήσεις, τις ροσ άθειες ου γίνονται για να του ε ιβληθούν λύσεις ου δεν 6

θέλει. Ίσως να σω άσει στο τέλος, αφού οι άλλοι έχουν ο ωσδή οτε την υλική δύναµη. Αλλά θα το φυλάξει. Πού άµε, λοι όν, µ ένα ολίτευµα ραγισµένο, µ έναν ολιτικό κόσµο µειωµένο, µ έναν λαό ικραµένο, οργισµένο και α ογοητευµένο, µε άρχοντες ου δεν καταλαβαίνουν τί οτα α ό τα ροβλήµατα του 20 ου αιώνα ό οιος κοιτάζει λίγο µακρύτερα ροαισθάνεται ως τέτοιες καταστάσεις δεν είναι ιθανό να βγούνε σε καλό. Κάτι κά οτε θα σ άσει, κάτι θα άει στραβά και θα µ ει σε κίνηση ο µηχανισµός των συµφορών, ου τον είδαµε να λειτουργεί κι άλλες φορές. Ποιος και µε οιον τρό ο θα φροντίσει για την ε ιβίωση του Ελληνικού Έθνους και του ολιτισµού του; Τα σκέ τεται κανείς αυτά; Τα µελετά; Ή τα αφήνουµε όλα στο έλεος της τύχης, ό ως έγινε στα 1920-1922;» (6). «Ας οµολογήσουµε µε αρρησία ως τον τελευταίο καιρό αναρωτηθήκαµε συχνά: - Μα άξιζε τον κό ο να γίνει όλη αυτή η αναστάτωση, η φθορά των θεσµών και των ροσώ ων κ η ζηµιά της εθνικής οικονοµίας για ένα ζήτηµα τόσο µικρό όσο είναι η αντικατάσταση ενός υ ουργού; εν υ ήρχε τρό ος να το χειριστούµε διαφορετικά, για να σώσουµε άλλα, ολύ ιο σ ουδαία, λ.χ. την εκ αιδευτική µεταρρύθµιση; Έχει κανείς την εντύ ωση ότι έγιναν λάθη τακτικής. εν ρέ ει όµως και να µας αρα λανούν τα φαινόµενα. Η αντικατάσταση του υ ουργού της Εθνικής Αµύνης δεν ήταν η αιτία της κρίσης, αλλά µια α λή αφορµή ου έβγαλε α ότοµα στο φως την βαθύτερη κοινωνικο ολιτική µας ανισορρο ία. Είµαστε µια Χώρα µισοανά τυκτη, το εί αµε ολλές φορές Σηµειώθηκε µια ρόοδος στην ζωή µας τα τελευταία σαράντα χρόνια, αλλά µε τρό ο ασυντόνιστο και λίγο- ολύ τυχαίο, χωρίς κανέναν ρογραµµατισµό, καµµιά µακρο ρόθεσµη ολιτική ανά τυξης. 3 7

Το α οτέλεσµα είναι ότι ωρισµένα τµήµατα της Χώρας, ωρισµένα στρώµατα του ληθυσµού ροχώρησαν σε υψηλότερα ε ί εδα ζωής, ενώ άλλα έµειναν ολύ ίσω. Οι αριθµοί ου µας δίνουν οι ειδικοί αρουσιάζουν εκατοµµύρια ολίτες ως ά ορους και µεγάλα λήθη ως ανέργους και υ οα ασχολουµένους. Αλλά, για να συλλάβουµε το ρόβληµα σ όλο του το βάθος, ρέ ει να ξε εράσουµε τα αφαιρεµένα σχήµατα των αριθµών και να νιώσουµε ότι ρόκειται για µάζες ανθρώ ινες, για λάσµατα ζεστά και ονεµένα, γεµάτα ίκρα, α οκαρδίωση, οργή. Και σ ένα ε ί εδο κά ως υψηλότερο α αυτόν τον κοινωνικό υθµένα βρίσκονται άλλες µάζες, ου δεν τις α οτελούν άνεργοι και ά οροι µε την ε ίσηµη έννοια, αλλά άνθρω οι ου ε ίσης υ οφέρουν Ένα µέρος α ό τα λήθη αυτά βρίσκει µιαν αναγκαστική διέξοδο στην µετανάστευση. Ο λαός της Ελλάδας ελαττώνεται, ε αρχίες και νησιά ερηµώνονται σιγά-σιγά, η εθνική µας υ όσταση αδυνατίζει. Μαζί µ όλα αυτά έξαφνα αναβλύζει στην συλλογική µας συνείδηση κι ένα δυνατό αίσθηµα ανασφάλειας και φόβου, όχι ια για το µέλλον, µα για το σήµερα. Σε τέτοιες ώρες η κοινωνία µας κατέχεται α ό την εντύ ωση ότι ζει σ ένα σ ίτι ου το υ όγειό του είναι γεµάτο εκρηκτικές ύλες και δοχεία µ ενζίνας. Χρειάζονται µεταρρυθµίσεις στην δοµή της κοινωνίας, ε ιστηµονικά σχέδια για την ανά τυξη του τό ου, ανακατανοµή του εθνικού εισοδήµατος µε τρό ο ου να εξασφαλίσουν όλοι οι Έλληνες µια χρήσιµη εργασία και την ικανο οίηση των βασικών αναγκών της ζωής και του ολιτισµού. Αυτά δεν είναι ουτο ίες. Έχουν ραγµατο οιηθεί σε διάφορα µέρη και µε διάφορους τρό ους. Αλλά ροϋ οθέτουν, ο ωσδή οτε, ένα Κράτος ουσιαστικά δηµοκρατικό και Κυβερνήσεις συγχρονισµένες, τολµηρές, δηµιουργικές, ου να µας βγάλουν οριστικά α ό τα λαίσια του στείρου συντηρητισµού µας και να ανοίξουν τον δρόµο για την εκ λήρωση των µεγάλων λαϊκών όθων. Το να ούµε ως η Κυβέρνηση του Κέντρου ικανο οίησε ολότελα τις ροσδοκίες µας α ό την ά οψη αυτή, θα ήταν µια υ ερβολή, 8

ου κανείς δεν θα την ίστευε. Στον ενάµισυ χρόνο της ύ αρξής της δεν έδωσε όσα µ ορούσε κι έ ρε ε να είχε δώσει. Μας έφερε όµως µια νοή ελευθερίας και ροόδου και µια θερµή, αλλαϊκή «Ελ ίδα». Και στον δρόµο της, µαζί µε αρκετά λάθη, έκαµε και ολλά ράγµατα σωστά και ωφέλιµα. Τέλος άντων, ήταν µια αρχή, ένα ξεκίνηµα. Αλλά το ξεκίνηµα ακριβώς αυτό ξύ νησε στην συντηρητική µερίδα της κοινωνίας µας τον έξαλλο φόβο ου σκοτεινιάζει τις συνειδήσεις. Τούτο είναι το βαθύτερο νόηµα της φετεινής εθνικής κρίσης: ένα ξεκίνηµα ρος τα εµ ρός κι ένας µεγάλος φόβος ου χύνεται αδίσταχτα, µ όλα τα µέσα, να το σταµατήσει. Παλαιά ιστορία, την ζήσαµε κι άλλες φορές. Βέβαια, µε τον φόβο µ λέκονται µεγάλα συµφέροντα, οικονοµικά και κοµµατικά, κερδοσκο ίες, µαταιοδοξίες, αρριβισµοί, τυχοδιωκτισµοί, το άθος της εξουσίας και τα ωφελήµατά της. Ο φόβος όµως είναι το γόνιµο έδαφος ό ου όλα αυτά τα δηλητηριασµένα δένδρα καρ οφορούν. Ο ιστορικός ερευνητής ή ο ε ικός µυθιστοριογράφος του µέλλοντος, ου θα µελετά την σηµερινή ελληνική κοινωνία, θα εντρυφήσει µια µέρα, µε την αµεροληψία ου θα του δίνει η α όσταση του χρόνου, στα ρακτικά του τελευταίου Συµβουλίου του Στέµµατος (σ ουδαίο υλικό για έναν Μ αλζάκ). Ψάχνοντας ανάµεσα στις γραµµές, θα δει ως το κύριο θέµα του ολύωρου διαλόγου των µελών του Συµβουλίου, το θέµα ου ροσδιορίζει όλα τα άλλα είναι τούτο: Έρχονται οι Λαµ ράκηδες να µας σκοτώσουν! Τι θα κάµουµε για να σωθούµε; Συµ έρασµα: Για να έχουµε το κεφάλι µας ήσυχο, ας άει άλι ο τό ος µισόν αιώνα ίσω, στις µοναρχικές ιδέες, στον καθαρευουσιανισµό, στην κατα ίεση των µαζών. Βρισκόµαστε, σαν Έθνος, κλεισµένοι σ ένα φαύλο κύκλο. Ας φανούν γρήγορα οι νέοι άνθρω οι, οι νέες δυνάµεις ου θα σ άσουν τον κύκλο και θα δώσουν άλι ένα µέλλον στην Ελλάδα» (7). 9

«Μίλησα για την ανάγκη µιας «δηµοκρατικής αναγέννησης» και ιστεύω ότι κάθε αληθινός ατριώτης, ου το οθετεί το εθνικό συµφέρον α άνω α ό συµφέροντα µερικώτερα, θα την ε ιθυµεί. Όταν ένας τό ος αθαίνει έξαφνα µια γενική καθίζηση, σαν αυτή ου γνωρίσαµε εµείς φέτος, ύστερα µάλιστα α ό µια αρένθεση υ ερβολικής αισιοδοξίας καθίζηση της ολιτικής, των θεσµών, των ηθών, των ιδεών, των ελ ίδων φυσικό είναι, ίσως και ανα όφευκτο, να στραφεί ο νους ρος τους νέους. Όσο κι αν σκοτείνιασε ο ουρανός, όσο νιγηρό κι αν είναι το αδιέξοδο ό ου βρεθήκαµε, η ζωή συνεχίζεται, νέοι άνθρω οι αντρώνονται, άφθαρτοι, µε καινούρια ορµή, µε φρέσκο µυαλό. Μαζί τους όλα µ ορεί να ξαναγίνουν ιθανά. 4 Μια νέα γενεά είναι µια τεράστια αρακαταθήκη α ό όνειρα, ιδέες, θελήσεις, δηµιουργικές δυνάµεις, ίσως ( οιος ξέρει;) και ιδιοφυίες. Είναι ο ρίγκη ας της Νορβηγίας ου ροβάλλει στην τελευταία εικόνα του σαιξ ηρικού Άµλετ, µε τον στρατό του, όταν η σκηνή είναι γεµάτη τώµατα κι ο αέρας φορτωµένος θανάσιµα άθη και α όγνωση. Αστραφτερός α ό νιότη και οµορφιά, ο ανα άντεχος αυτός ε ισκέ της του Ελσινόρ ροστάζει να σηκώσουν τους νεκρούς και αίρνει στα χέρια του την εξουσία για να εγκαινιάσει µια νέα ερίοδο ζωής. Τέτοια λύτρωση µας δίνει η µεγάλη οίηση όταν συνταυτίζεται µε το αστείρευτο ζωϊκό ρεύµα, µε τον αιώνιο ρυθµό του κόσµου. Έτσι λοι όν σαφηνίζω την σκέψη µου, αφού µου το ζητούν: ρέ ει να έχουµε εµ ιστοσύνη στην νιότη, αν ιστεύουµε στον άνθρω ο, στην δηµιουργικότητά του και στην ανανεωτική του δύναµη. Αλλά και η καινούρια γενεά ας συνειδητο οιήσει καλά τον δύσκολο ρόλο της και τις βαριές ευθύνες της και ας βαλθεί να ροετοιµάζεται, χωρίς να καθυστερεί, για την ε όµενη φάση της εθνικής µας ζωής την φάση ου θα διαδεχτεί εκείνην ου ζήσαµε και ζούµε ακόµα µε τα φαντάσµατα και τις φοβίες του εκεµβρίου (1944) και του ανταρτο ολέµου (1946-1949). 10

Εκείνο ου της χρειάζεται αµέσως είναι να συλλάβει τον ροορισµό της και τις ροϋ οθέσεις ου διαγράφονται για την µελλοντική της δράση. ύο τέτοιες ροϋ οθέσεις θέλω να υ ογραµµίσω σήµερα ενδεικτικά. Η ρώτη, η βασικότερη α όλες, είναι ότι ο Ελληνικός λαός έχει αλλάξει. Είναι αλλιώτικος λαός, έτσι ου τον είδαµε να εκδηλώνεται τους τελευταίους καιρούς, ολύ ελληνικός βέβαια, µε την ίδια αράδοση, την ίδια ιδιοσυγκρασία ου διαµόρφωσαν οι ιστορικές και γεωγραφικές συνθήκες, αλλά µε εξελιγµένη νοοτρο ία. Σήµερα ο λαός έχει α οκτήσει συνείδηση δηµοκρατική και ξέρει τι νόηµα έχει η δηµοκρατία. εν είναι ια, καθώς άλλοτε, ένας όρος συµβατικός, ου δηλώνει τυ ικές καταστάσεις, αλλά µια λέξη ζεστή, φορτωµένη ουσία ζωής. Είναι ένα σύνολο α ό συγκεκριµένα δικαιώµατα, ου δίνουν στον λαό την αξιο ρέ εια του ελεύθερου ανθρώ ου, και µαζί είναι µια τάση ρος τα α άνω, ρος την βελτίωση των όρων της ύ αρξής του. Τώρα ου τα κατάλαβε αυτά, δεν ρόκειται ια να αραιτηθεί α ό την αξίωση της δηµοκρατίας. Αισθάνεται σαν µια ροσβολή της ροσω ικότητάς του την κατα άτηση των δικαιωµάτων του και την διάψευση των ροσδοκιών του. Ούτε και µ ορεί ια κανείς να γελάσει τον λαό, αρουσιάζοντας την λέξη «δηµοκρατία» δίχως το ραγµατικό εριεχόµενό της. Το δεύτερο σηµείο, συνέ εια του ρώτου, είναι ότι η εκ αιδευτική αναγέννηση, ου ήταν άλλοτε υ όθεση ε ιστηµόνων και λογοτεχνών, έγινε λαϊκό αίτηµα, ήδη α ό τις ηµέρες του «ανένδοτου αγώνα». Η ιδέα αυτή ξέφυγε α ό τους στενούς, α οµονωµένους κύκλους των διανοουµένων, και βγήκε στον δρόµο. Ο λαός αξιώνει σήµερα την αιδεία µε την ίδια δύναµη ου διεκδικεί τα ολιτικά του δικαιώµατα. Ζητά να µορφωθεί, να ανέβει σ ένα υψηλότερο α ό το τωρινό του νευµατικό ε ί εδο, να χαρεί τον ολιτισµό και να τον υ ηρετήσει. Καταλαβαίνει ως αυτά δεν µ ορούν να γίνουν µε τα σχολεία ου ήξερε, α αιτεί λοι όν µια καινούρια εκ αίδευση ιο σύγχρονη και δηµοκρατική, ικανή να υ ηρετήσει το σύνολο του ληθυσµού και τις ανάγκες της ε οχής. Και θέλει τέλος την γλώσσα του, την ζωντανή κοινή ελληνική, ου µιλά το Έθνος και ου καλλιέργησε η εθνική λογοτεχνία. Αισθάνεται ως έγινε ρος την κατεύθυνση αυτή ένα γόνιµο ξεκίνηµα, αλλά ως ζητούνε τώρα να του το χαλάσουν. Αγανακτεί λοι όν γιατί νιώθει ως αν καταφέρουν άλι να του στερήσουν την γλώσσα του 11

και να κρατήσουν την εκ αίδευση δεµένη στο ολιγαρχικό σύστηµα, δεν ρόκειται οι µάζες να µορφωθούν αληθινά ούτε να βγουν στο φως οι δηµιουργικές τους δυνάµεις. Έτσι, για ρώτη φορά, η Ελλάδα συνειδητο οιεί ως η γλωσσική και εκ αιδευτική µεταρρύθµιση ταυτίζεται µε την δηµοκρατία, ως ό οιος ολεµά την µια είναι και της άλλης εχθρός.» (8). 5 «Σ αυτές τις µέρες ας τις ούµε, µε µισή καρδιά, εορταστικές ό ου γίνονται α ό ολύχρονη συνήθεια οι α ολογισµοί της χρονιάς, έχει κανείς την διάθεση να ροσ αθήσει να καταλάβει την κατεύθυνση ου ακολουθεί ο τό ος, το «ού άµε» ερί ου. Αλλά το µέλλον µας, ακόµα και το ιο κοντινό, µας φαίνεται σήµερα συγκεχυµένο, σκοτεινό και ανησυχητικό στο έ ακρο, δεν βλέ ουµε άλλο τί οτε µ ροστά µας αρά µια υκνή οµίχλη σε θάλασσες ταραγµένες, ου τις υ ο τευόµαστε µάλιστα ότι κρύβουν µεγάλες ξέρες. Το «ού άµε» λοι όν µόνο σαν ερώτηµα ρος τον εαυτό µας είναι δυνατό να το διατυ ώσουµε, δίχως ν α οτολµήσουµε κανενός είδους ροφητείες. Μ ορούµε όµως να δοκιµάσουµε να συλλάβουµε κάτι άλλο ιο ροσιτό, το «ού θέλουν να µας άνε» εκείνοι ου διευθύνουν τις τύχες µας, οιες είναι οι γενικές ροθέσεις τους, οι αντιλήψεις τους για το δέον γενέσθαι. Τούτο δεν είναι ακατόρθωτο γιατί οι ίδιοι οι κρατούντες µας έδωσαν, τους τελευταίους µήνες, ολλές και αναµφισβήτητες ενδείξεις για τους σκο ούς τους: ρώτα- ρώτα ράξεις, σηµαντικές και χαρακτηριστικές, και µαζί λόγους ε ισηµότατους, δηλώσεις κάθε λογής και λήθος κείµενα εφηµερίδων, ου αρκετά είναι τόσο ηγαία, ασυγκράτητα και έξαλλα, ώστε δεν άφηναν σκε ασµένη καµµιά τυχή της σκέψης και της ψυχολογίας των συγγραφέων τους. Έγινε φέτος, στις σελίδες της αθηναϊκής δηµοσιογραφίας, µια ελώρια ολυθόρυβη συνεδρίαση οµαδικής ψυχανάλυσης. Μια ρώτη αρατήρησή µας αφορά την ά οψη ου υ οστηρίζουν συχνά σοβαροί και έγκυροι νευµατικοί άνθρω οι της εξιάς, 12

κατά την ο οία ά οψη δεν υ άρχει εξιά. Μας ε ικρίνουν κιόλας ε ειδή µιλούµε για εξιά και δεξιούς, δηλαδή για έννοιες κατ αυτούς εντελώς άσχετες ρος την ελληνική ραγµατικότητα και α ατηλές. Στην Ελλάδα, µας λένε, µονάχα µια ολιτική διάκριση στέκεται: εκείνη ου ξεχωρίζει α ό την µια µεριά την µεγάλη αράταξη των εθνικοφρόνων Ελλήνων και α ό την άλλη τον κοµµουνισµό. Κάθε διαφορετική το οθέτηση των ραγµάτων, υ ηρετεί λένε την ολιτική του ούρειου Ί ου, διασ ά και εξασθενίζει το εθνικό µέτω ο και του ανοίγει ρήµατα α ό ου ροβάλλει άλι ο κίνδυνος της κοµµουνιστικής εισβολής. Συµ έρασµα αυτής της ά οψης είναι ότι το ηµοκρατικό Κέντρο δεν υ άρχει ή µάλλον δεν ρέ ει να υ άρχει σαν αυτοδύναµη κίνηση µε το δικό της ολιτικό κλίµα, τις θεωρητικές και ρογραµµατικές της θέσεις, τις τάσεις της ρος την εξύψωση του βιοτικού και νευµατικού ε ι έδου των λαϊκών µαζών, ρος ερισσότερη ελευθερία και µια ιο συγχρονισµένη αντίληψη της κοινωνίας και των µορφωτικών ζητηµάτων. Αυτά είναι ράµατα ε ικίνδυνα για το Έθνος, είναι ακριβώς τα ρήγµατα ου λέγαµε ριν, α ό τα ο οία θα εισχωρήσει ο ερυθρός εχθρός. Ας λείψει λοι όν το Κέντρο και ας λείψουν και τα ροβλήµατα ου θέτει και οι µεταρρυθµίσεις ου ε ιχειρεί. Και τι θα γίνουν οι φίλοι του Κέντρου, τα στελέχη του, τα λήθη ου ίστεψαν σ αυτό; Η α άντηση είναι α λή. Όσοι α ό τους ανθρώ ους αυτούς αισθάνονται σαν γνήσιοι «εθνικόφρονες» οφείλουν, µε τον ένα ή τον άλλο τρό ο, να ροσκολληθούν στην εθνική αράταξη ( ου κακώς λέγεται εξιά), να γίνουν όργανά της και να ειθαρχήσουν στα ροστάγµατά της. Και εκείνοι ου δεν θέλουν να ροσχωρήσουν, ού θα άνε; Αυτοί, µας λένε, µαζί µε την Άκρα Αριστερά, α οτελούν το Λαϊκό Μέτω ο. Αλλά, α αντούµε εµείς, Λαϊκό Μέτω ο δεν υ άρχει. Υ άρχει! φωνάζουν οργισµένα τα δηµοσιογραφικά όργανα των κρατούντων και χρησιµο οιούν ευρύτατα τον όρο «Λαϊκό Μέτω ο» κάθε µέρα στην ολεµική τους. ηλαδή, ροεξοφλούν την ύ αρξή του, το ροτρέ ουν, το ροκαλούν να γεννηθεί, εύχονται τον ερχοµό του µε ερι άθεια. 13

Ιδού λοι όν ολοφάνερα ού ε ιδιώκουν να µας άνε οι κύριοι των τυχών µας: σε µια κατάσταση ό ου δεν θα υ άρχει ια Κέντρο, αλλά θα υ άρχει Λαϊκό Μέτω ο. Και ό ου θα βρεθούµε όλοι κολληµένοι στον τοίχο υ οχρεωµένοι να διαλέξουµε, µια για άντα, τι ροτιµούµε: αυτούς ή το Λαϊκό Μέτω ο. Ό οιος έχει κά οια αρατηρητικότητα στα θέµατα αυτά, καταλαβαίνει τι σηµαίνει µια τέτοια ολιτική. Σηµαίνει ότι ρέ ει να διατηρηθεί, µε κάθε τρό ο, στην Ελλάδα µια ατµόσφαιρα εµφύλιου ολέµου, να εξακολουθήσουµε ε ά ειρο να ζούµε µε το νεύµα του εκεµβρίου 1944. Μολονότι έχει αλλάξει ριζικά η διεθνής ζωή, µολονότι έχουν µεταβληθεί όλα τα δεδοµένα στα ο οία στηρίζονται οι ολιτικοί συλλογισµοί µας, έχουν ανακύψει νέα ροβλήµατα, νέες καταστάσεις, νέες σχέσεις, νέες αντιθέσεις ου κανείς δεν ρόβλε ε τότε µολονότι υ άρχει σήµερα µια καινούρια γενεά ου δεν έζησε τον εκέµβριο και δεν έχει καµµιάν ευθύνη γι αυτόν, εµείς οφείλουµε να συντηρούµε άσβηστο σαν την φωτιά των Εστιάδων το φανατικό άθος του εκεµβρίου και ν αφήνουµε τις φοβίες του να ροσδιορίζουν όλη την δηµόσια ζωή µας. Προσέτι, µαζί µε τα δεκεµβριανά φαντάσµατα, οι κρατούντες ασχίζουν να ε ιβάλουν έναν αλύγιστο υ ερσυντηρητισµό σ όλους τους τοµείς της εθνικής ζωής: στις ολιτειακές αντιλήψεις, στην αιδεία, στην οικονοµία, στην κοινωνική α οστολή του Κράτους. εν υ άρχει εξιά µας λένε. Εµείς όµως βλέ ουµε να εκ ορεύονται οι κρατούσες α όψεις α ό µια αράταξη στην ο οία συνωθούνται ο αδοί του µοναρχισµού, άνθρω οι της δικτατορίας της 4 ης Αυγούστου, συνεργάτες των Γερµανών κατακτητών, αντιδραστικοί ολιτευτές του αλαιού αντιβενιζελισµού, φανατισµένοι σκοταδιστές της αιδείας, έξαλλοι νεοφασιστές, και µαζί µ αυτούς διάφοροι ρώην φιλελεύθεροι και δηµοκρατικοί ου δεν αύουν να ε ιδεικνύουν την µεταµέλειά τους για το αρελθόν τους. Ποιος θα ιστέψει ότι α ό το στρατό εδο αυτό θα βγει οτέ µια ολιτική ουσιαστικά δηµοκρατική, ροοδευτική, τολµηρή, γενναιόδωρη, στραµµένη ρος το µέλλον; Είναι δυνατό; Ασφαλώς όχι. Εξ άλλου η φιλοσοφία όλου αυτού το κόσµου συνοψίζεται, σε τελευταία ανάλυση, στην αρχή: Προς Θεού, µη µετακινήσετε τί οτα καµµιά αλιά µας 14

συνήθεια, καµµιά ρόληψη, κανέναν αναχρονισµό, κανένα ρονόµιο, κανένα κεκτηµένο συµφέρον τί οτε γιατί θ ανοίξει η χαραµάδα και θα µ ει ο κοµµουνισµός. Στην σκέψη λοι όν των κρατούντων, ό ως βγαίνει α ό τα έργα τους και τα λεγόµενά τους, η Ελλάδα είναι, ως φαίνεται, ροορισµένη να αραδοθεί οριστικά στην ιο αλύγιστη συντηρητικότητα, στην α ολίθωση. Συγκεκριµένα σ ένα Κράτος αυταρχικό (όσο και αν θα είναι καµουφλαρισµένη η αυταρχικότητά του), σε µιαν οικονοµική και κοινωνική οργάνωση του 19 ου αιώνα Ωστόσο η ζωή κυλά, ο αιώνας µας ροχωρεί ορµητικά και εισρέει και στην Ελλάδα α ό διάφορες µεριές. Όλα αλλάζουν τριγύρω µας, µέρα µε τη µέρα: η όψη του τό ου, η νοοτρο ία του ληθυσµού, η σύσταση της κοινωνίας, η τεχνική, τα ε αγγέλµατα, οι σχέσεις των ανθρώ ων. Νέες κοινωνικές δυνάµεις κινιούνται, ανεβαίνουν, ασχηµάτιστες ακόµα, ασύνδετες. Κ οι ίδιες δεν ξέρουν τι φέρνουν µέσα τους. Κάτι αλλιώτικο κυοφορείται, κάτι ου ασφαλώς δεν θα είναι δυνατόν να χωρέσει ε ά ειρο µέσα στα σχήµατα ου ροσ αθούν να ε ιβάλουν οι κρατούντες. Τι θα συµβεί, άραγε, την ηµέρα ό ου θα φανερωθεί στο φως του ήλιου η ανισορρο ία ανάµεσα στα ετρωµένα σχήµατα του αρελθόντος και στις καυτές ραγµατικότητες της σύγχρονης ζωής;» (9). ο Ήρθε όµως τώρα η στιγµή να σηµειώσω ως όσα αρα άνω αράθεσα τα α έσ ασα α ό άρθρα ου έγραψε ο Γιώργος Θεοτοκάς και δηµοσιεύθηκαν στην εφηµερίδα Το Βήµα το δεύτερο µισό του έτους 1965 και την Πρωτοχρονιά του 1966. Ο Γιώργος Θεοτοκάς γεννήθηκε στην Κωνσταντινού ολη το 1905. Σ ούδασε στην Αθήνα το Παρίσι και το Λονδίνο. Ήταν µια άγρυ νη συνείδηση µε λούσιο και υψηλού ε ι έδου συγγραφικό έργο α ό τα 1929 ακόµα µέχρι του θανάτου του (1966), µε µεγάλη την έγνοια και αδιάκο η την ροσ άθεια για την δηµοκρατική ροοδευτική ορεία του τό ου, του εθνικού µας οργανισµού, µη αραλεί οντας ωστόσο τον µόχθο για την κατανόηση των ευρω αϊκών και αγκόσµιων 15

εξελίξεων και την ε αυτών διαφώτιση των Συνελλήνων. Ο Γιώργος Θεοτοκάς ήταν ολυβραβευµένος για το έργο του, ου εκτείνεται σε όλα τα είδη του λόγου, ενώ µέρος αυτού έχει µεταφραστεί και σε ξένες γλώσσες. (1) Βλ. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ Ν. ΦΙΛΑ ΕΛΦΕΙΑΣ, Φυλλάδιο 24, Εκδόσεις Παντελόγλου, 21 Ιουλίου 2005, Σελ. 3-12 αλλά και 13-15. (2) Κά οιοι ου ροσ αθούν σήµερα να «διαβάσουν» και να «ερµηνεύσουν» τα Ιουλιανά του 1965 στο φως των τρεχουσών σκο ιµοτήτων τους και ιθανόν, λέω ιθανόν, να ροβληµατίστηκαν έστω λίγο, είναι όσοι εµ λέκονται µε τον ένα ή τον άλλο τρό ο για την δηµοσίευση στην Κοµ-ε, Τεύχος 3, Μάϊος-Ιούνιος 2005, Σελ. 90-109 ενός κειµένου µε τίτλο «Για τα Ιουλιανά» γραµµένο µάλιστα α ό τον υ εύθυνο του τµήµατος ιστορίας της κεντρικής ε ιτρο ής του κοµµουνιστικού κόµµατος θέλω να ελ ίζω ως τέτοιου είδους ροσεγγίσεις, ου εύκολα έρασαν α ό τον Ριζοσ άστη του έτους 2000 στην Κοµ-ε του έτους 2005, θα συναντήσουν δυσκολία ρος υιοθέτησίν τους στις σελίδες του δεύτερου τόµου του δοκιµίου ιστορίας του κόµµατος (1949 και εξής), του ο οίου ε ίκειται η συγγραφή και κυκλοφορία κατ α όφασιν των δύο τελευταίων συνεδρίων του. (3) Μου κάνει εντύ ωση ότι α όσα στο «ανά χείρας» φυλλάδιο αραθέτω ουδέν κατεχωρήθη α ό τους συντάξαντες το 2 ο ελτίο της Εταιρείας Μελέτης Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας (ΕΜΙΑΝ) στις σελίδες του. Ούτω δεν αδικείται µόνον ένα εθνικοκοινωνικο ολιτικό και νευµατικό ανάστηµα ό ως ο Γιώργος Θεοτοκάς αλλά και η ιστορία της Αριστερής Νεολαίας η ο οία τότε αλλιώς αντιλαµβάνετο τα ράγµατα και ενεργούσε αναλόγως εξ ου και το βιβλίο του Γιώργου Θεοτοκά Η Εθνική Κρίση Εκδόσεις Θεµέλιο 1966, εις το ο οίο συγκεντρώθηκαν τα άρθρα αυτά τα δηµοσιευµένα αρχικώς εις την εφηµερίδα Το Βήµα, αλλά και η δυνατότητα ου δόθηκε στον Γιώργο Θεοτοκά να ε ικοινωνήσει µε τους Λαµ ράκηδες α ό τις σελίδες της Γενιάς µας (Αριθ. φύλλου 18, 9 Α ριλίου 1966, Σελ. 20) και να τους µιλήσει για την εθνική κρίση αλλά και τα δικαιώµατα και τα καθήκοντα της νιότης στην ο οία αναζητούσε την ελ ίδα. 16

Θα αραθέσω εδώ τα εισαγωγικά της Γενιάς µας για τον Γιώργο Θεοτοκά σ αυτό το φύλλο της ου ε ικαλέστηκα αρα άνω, και τούτο για να υ ενθυµίσω την εκτίµηση της Αριστερής Νεολαίας για το ρόσω ό του και τη στάση του. «Ο Γ. Θεοτοκάς είναι α ό τις ρωµαλέες φωνές στον νευµατικό µας χώρο, ου υψώθηκαν καταδικάζοντας το ραξικό ηµα, ε ισηµαίνοντας τις συνέ ειες και τις ευθύνες. Στον ρόλογο του βιβλίου του (Η Εθνική Κρίση) λέει ο ίδιος για τα άρθρα αυτά: «είναι κοµµάτια α ό διαλόγους ελλει τικούς και ασύνδετους, ου γίνονται στο κατάστρωµα του λοίου την ώρα της µεγάλης τρικυµίας». Ας µας ε ιτρέψει να χρησιµο οιήσουµε τον ίδιο χαρακτηρισµό για την µεγάλη εθνική κρίση: «Τρικυµία». Και σε µια τέτοια τρικυµία µόνο τα γερά σκαριά καταφέρνουν να µένουν άθικτα, να κρατάνε την ρότα τους. Ένα τέτοιο, «γερό σκαρί» α οδείχνεται ο κ. Θεοτοκάς, ου κρατάει µε συνέ εια την ορεία του νευµατικού ανθρώ ου του ανεξάρτητου, του ασυµβίβαστου. Μιλάει συχνά για τους νέους σ αυτά τα άρθρα του ο συγγραφέας. Γι αυτούς τους νέους γιατί νέοι είναι κι οι αναγνώστες της Γενιάς µας για τα δικαιώµατα και τις υ οχρεώσεις τους αρακαλέσαµε τον κ. Θεοτοκά να µας µιλήσει. Κι είχε την καλωσύνη να το κάνει αρά τις ολλα λές του υ οχρεώσεις». (4) Πριν να λάβει η Κυβέρνηση Στέφανου Στεφανό ουλου ψήφο εµ ιστοσύνης φθίνοντος του µηνός Σε τεµβρίου 1965, οι κρατούντες κύκλοι είχαν α οτύχει δύο φορές να δώσει ψήφο εµ ιστοσύνης σε κυβέρνηση της αρεσκείας τους η Βουλή η ρώτη ου α έτυχε εις αυτό ήταν η Κυβέρνηση Γεωργίου Αθανασιάδη-Νόβα και η δεύτερη η Κυβέρνηση Ηλία Τσιριµώκου. (5) Τα εις αυτήν την αράγραφον αρατεθέντα α έσ ασα α ό άρθρο του Γιώργου Θεοτοκά υ ό τον τίτλον: «Η Ελ ίδα» το ο οίον εδηµοσιεύθη εις την εφηµερίδα Το Βήµα στις 27 Ιουλίου 1965. Βλ. και Γιώργου Θεοτοκά, Η Εθνική Κρίση, Εκδόσεις Θεµέλιο 1966, Σελ. 13-18. 17

(6) Τα εις αυτήν την αράγραφον αρατεθέντα α έσ ασα α ό άρθρο του Γιώργου Θεοτοκά υ ό τον τίτλον: «Πού άµε;» το ο οίον εδηµοσιεύθη εις την εφηµερίδα Το Βήµα στις 8 Σε τεµβρίου 1965. Βλ. και Γιώργου Θεοτοκά, Η Εθνική Κρίση, Εκδόσεις Θεµέλιο 1966, Σελ. 19-25. (7) Τα εις αυτήν την αράγραφον αρατεθέντα α έσ ασα α ό άρθρο του Γιώργου Θεοτοκά υ ό τον τίτλον: «Τα βαθύτερα αίτια της κρίσης» το ο οίον εδηµοσιεύθη εις την εφηµερίδα Το Βήµα στις 29 Σε τεµβρίου 1965. Βλ. και Γιώργου Θεοτοκά, Η Εθνική Κρίση, Εκδόσεις Θεµέλιο 1966, Σελ. 35-41. (8) Τα εις αυτήν την αράγραφον αρατεθέντα α έσ ασα α ό άρθρο του Γιώργου Θεοτοκά υ ό τον τίτλον: «Η α οστολή της νέας γενεάς» το ο οίον εδηµοσιεύθη εις την εφηµερίδα Το Βήµα στις 21 Οκτωβρίου 1965. Βλ. και Γιώργου Θεοτοκά, Η Εθνική Κρίση, Εκδόσεις Θεµέλιο 1966, Σελ. 43-49. (9) Τα εις αυτήν την αράγραφον αρατεθέντα α έσ ασα α ό άρθρο του Γιώργου Θεοτοκά υ ό τον τίτλον: «Εθνική ροο τική» το ο οίον εδηµοσιεύθη εις την εφηµερίδα Το Βήµα την 1 η Ιανουαρίου 1966. Βλ. και Γιώργου Θεοτοκά, Η Εθνική Κρίση, Εκδόσεις Θεµέλιο 1966, Σελ. 51-57. ΚΩΣΤΑΣ Π. ΠΑΝΤΕΛΟΓΛΟΥ ολιτικός µηχανικός εµ άλλοτε δηµοτικός σύµβουλος αθηναίων και µέλος της αντι ροσω είας του τεε 18

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ Ν. ΦΙΛΑ ΕΛΦΕΙΑΣ Αύγουστος 2005 ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΠΑΝΤΕΛΟΓΛΟΥ Αθανασία συζ. Κώστα Παντελόγλου Συντάκτης: Κώστας Π. Παντελόγλου Πληκτρολόγηση, ε ιµέλεια: Παντελής Κ. Παντελόγλου Γραφεία: Π. Χατζηγεωργίου 8, Ν. Φιλαδέλφεια 143 41 Οικία: εκελείας 141, Ν. Φιλαδέλφεια 143 42 Τηλέφωνα: 210/2530463 και 210/2531983 Copyright: Εκδόσεις Παντελόγλου 2005