Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟΥ ΤΟΣΙΤΣΑ ΚΑΙ Ο ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΒΕΡΩΦ-ΤΟΣΙΤΣΑΣ ΩΣ ΒΙΒΛΙΟΣΥΛΛΕΚΤΗΣ

Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟΥ ΤΟΣΙΤΣΑ ΚΑΙ Ο ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΒΕΡΩΦ-ΤΟΣΙΤΣΑΣ ΩΣ ΒΙΒΛΙΟΣΥΛΛΕΚΤΗΣ Τριαντάφυλλο^ Ε. Σκλαβενίτης Η ανίχνευση των προϋποθέσεων, των όρων αιώνα. Λιγότερα είναι εκείνα που εκδό και των επιλογών που προσδιορίζουν τη θηκαν τ ο υ ς προηγούμενους αιώνες και συγκρότηση μιας βιβλιακής συλλογής εί στη σύγχρονη εποχή. Αυτά δείχνουν ότι ο ναι από τις γοητευτικότερες για τον ιστο εμπλουτισμός της συλλογής κατά τις επό ρικό του βιβλίου, αλλά σκοντάφτει συνή μενες δεκαετίες έγινε μόνο από προσφο θως στην ανυπαρξία ή τη σιωπή των πηγών. ρές ή και κάποιες αγορές, συγκυριακές κυ Τ α πράγματα γίνονται δυσκολότερα όταν ρίως και σπανιότερα προγραμματισμένες, ερευνάται η συγκρότηση μιας συλλογής για τη συμπλήρωση των τόμων που έλει μερικώς δημόσιας χρήσης και μερικώς παν από τις πολύτομες σειρές των βίβλων ιδιωτικής, ό π ω ς αυτή του Αρχοντικού και των περιοδικών. Τοσίτσα, την οποία ο ιδρυτής της Ευάγ γελος Αβέρωφ φαίνεται να συγκρότησε σταθμίζοντας τις βιβλιακές ανάγκες που θεώρησε ότι θα είχε το Αρχοντικό, το οποίο θα ήταν και Μουσείο αλλά και γραφείο και κατοικία του ιδρυτή του και ακόμη ξε νώνας επιλεγμένων φιλοξενούμενων. Η συλλογή δεν κατατάχτηκε με ένα βιβλιοθηκονομικό σύστημα. Τα βιβλία κα ταγράφονται κατά σειρά πρόσκτησης στο βιβλιολόγιο, που καθιερώθηκε τον Ιανου άριο του 1955 και ταξινομούνται με τον αριθμό βιβλιολογίου στο βιβλιοστάσιο. Έ χ ο υ ν καταγραφεί 762 τ'όμοι. Η τελευ Στον επισκέψιμο χώρο του Αρχοντικού- ταία αναγραφή είναι βίβλου έκδοσης 1991, Μουσείου εκτέθηκαν πολύ λίγα χειρό ενώ υπάρχουν και ακατάγραφα βιβλ'α. γραφα και βιβλία. Το υαλόφραχτο και λει Ο μισός όγκος της βιβλιοθήκης αποτε τουργικό βιβλιοστάσιο σχεδιάστηκε για να λείται από ελληνικά περιοδικά και εφημε τοποθετηθεί στο γραφείο του πρώτου ορό ρίδες. Σημειώνονται εδώ αριθμητικά στοι φου, ενώ ένα δεύτερο βιβλιοστάσιο, συ χεία κατά ενότητες και οι σπουδαιότεροι μπληρωματικό, τοποθετήθηκε στον προ από τους 80 περίπου τίτλους (360 τόμοι) θάλαμο. Από τους 800 περίπου τόμους περιοδικών και εφημερίδων της συλλογής. χειρογράφων, βιβλίων, περιοδικών και ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ (Βιέννη 1811-1821). εφημερίδων (400 περίπου τίτλοι), που πε Ερμής ο Λόγιος (1811, 1816-1821), Καλ ριλαμβάνει η βιβλιοθήκη, οι πρώτοι 600 λιόπη (1820-1821). ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (1821- περίπου τόμοι (250 περίπου τίτλοι) πρέ 1833). Ελληνικά Χρονικά (Μεσολόγγι 1824- πει να είναι προσκτήσεις των χρόνων της 1826), Αθηνά ίδρυσης (1953-1958 περίπου). Βιβλία, πε (Αίγινα 1831), Απόλλων(Ύδρα (Ναύπλιο 1831), Αιγιναία 1831), ριοδικά και εφημερίδες, που εκδόθηκαν Courrier a" Orient (1828-1829), Courrier στην Ελλάδα και στα μεγάλα κέντρα της de la Grèce (1829-1832), Moniteur Grec Ομογένειας και της Διασποράς, τον 19ο (1832-1833). ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ (1833- αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού 1940: 55 τίτλοι). Ευαγγελική Σάλπιγξ 197. Ψαλτήριον Βενετία, Άλδος Μανούτιος, 1496/8 (Μονή Αγίου Νικολάου, Μέτσοβο).

j ΔΑ"Δ ΠΡΟΦΗΓΟϊ'ΚΑίβΑΧίΛΒαΤ"?^.T. Α Κ Α Ρî#F*Â^»f ôç öiitw f K/SÄ ή/ $ον?ΰά<γίβ>ς μ4fcoù c? wgnsr 3\.» \ rraéîps^^j?" ν^

ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΒΕΡΩΦ =j3e3äci!pisp ^-^ ^~~:\^^r^ (Ναύπλιο 1834), Νομική (Ναύπλιο 18371839), Ανθολογία Κοινωφελών (1937), Παιδαγωγός Γνώσεων (1839), (1839), Τοξότης (1840), Πρόοδος Ελληνομνήμων (1843), Ευτέρπη (1847-1855), Πανδώρα (1850-1872), Χρυσαλλίς (1863-1866), Εφημερίς των Παίδων ( 1868-1875), Αθή ναιον (1872-1881), Εστία (1876-1895), Γ Ε Ρ Αχ 1 Δ Ι Η, Ρ Η Μ Ε ' Ν, Η ΕΓ 2 -,, Δ^Γ'Ο Μ Ε! ^ Η Ποικίλη Στοά (1881-1914), Αίνος (Κεφαλονιά 1882), Ρωμηός (1883-1904), Αρι στοφάνης (1885-1992), To 7 W ( 1 8 8 6 1890), ΗμερολόγιονΣκόκου (1887-1918), Ποιητικός Ανθών (Ζάκυνθος 1887), Πα ναθήναια (1900-1906), Προπύλαια (19001908), Νε<^ λλπνοΐμψων(1904-1927), XOJ f-ttpxf Δελτίο Î.'jyjX,t SXS.QK. y., ; - ' Ο» τ ρ Hivocxt φ<χινοντολ:^:.' ^ Τ*»"*' ^e<«raτβτ«fl«o'λij$*jufï, / a r i... Εκπαιδευτικού (1911- Ομίλου 1924), Πολιτική Επιθεώρησις (1915-1917), Ημερολόγιον Μεγάλης 1936), Αναγέννησις Ελλάδος (1922- (1926-1928), Νέον Κράτος (1937-1939). ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ,_. ' at 4-W'C' ι 7.8 7* > Ö3 * * f "» λ «j> ΓλϋΐίΜ," τ ~ JÌ ^ içon;^ Liceuziv dsf i-sfçf r j o r i. ^ (1941-2000). Ηπειρωτική Εστία (1952-, λειψή σειρά), Ηπειρωτικό Ημερολόγιο (1979-λειψή σειρά). ΟΜΟΓΕΝΕΙΑ (8τίτλοι). Κέρκυρα: Ιόνιος Ανθολογία (1834), Κωνσταντινούπολη: Περιοδικόν γικού Συλλόγου Φιλολο (1861-1911), Ο Μώμος (1875-1876), Γραφικός 1881), Νεολόγος Κόσμος (1880- (1891-1893). Σμύρνη: Αποθήκη Ωφελίμων Γνώσεων (1837-1838, σε μετατύπωση 1873-1874), κόν Αναγνωστηρίου SSÊ**L ΟΜέλης Περιοδι «η Σμύρνη» (1871), (1872-1874). Κάιρο: Κέκρωψ (1876-1877). ΔΙΑΣΠΟΡΑ (5 τίτλοι). Εθνικόν Ημερολόγιον Βρετού (Παρίσι 1862-1871), Εθνική Επιθεώρησις (Παρίσι 18691876), Κλειώ (Λειψία 1886-1892), Έσπερος (Λειψία 1881-1887), Πανελλήνιον ρολόγιον Ημε (AovSivo 1879). Τα ηπειρωτικού ενδιαφέροντος βιβλία της συλλογής δεν ξεπερνούν τους 60 198. Σύνοψιςίερά Βενετία, Γλυκύς, 1787. 199. Χαλκογραφία από τη Γεωγραφία του Μελετίου τίτλους και για κανένα θέμα δεν παρα τηρείται ότι καταβλήθηκε προσπάθεια για τη συγκέντρωση και των σπουδαιό Βενετία, Γλυκύς, 1728. τερων τίτλων. Ανάμεσα τους πάντως και 200. Σημείωμα στο παράφυλλο της Γεωγραφίας του Μελετίου π ρ ώ τ ο β ι β λ ί ο τ η ς σ υ λ λ ο γ ή ς είναι η Βενετία, Γλυκύς, 1728. Γεωγραφία τ ο υ μητροπολίτη Αθηνών

Ο ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΒΕΡΩΦ-ΤΟΣΙΤΣΛΣ ΩΣ ΒΙΒΛΙΟΙΥΛΛΕΚΤΗΣ Μ ε λ ε τ ί ο υ - Μ ι χ α ή λ Μ ή τ ρ ο υ του εξ Ιωαννίνων, που τυπώθηκε στη Βενετία το 1728. Έ ν α ς προηγούμενος κάτοχος σημείωσε το 1765: Τον απονητί μενον πέρατα οικουμένης περιελθείν γης και άκρα και ακινδύνως γην κυκλούντας ποταμούς ταύτηνμετέρχεσθαι βουλό- τους την διαβήναι, τηνβίβλον. Οι τίτλοι των περιηγητικών κειμένων για τον ελληνικό χώρο φθάνουν τους 30 και πολλά από αυτά τα κείμενα ανα φέρονται στην Ή π ε ι ρ ο, ενώ τα χαρα κτικά τους χαρτογραφούν τις περιοχές της και π α ρ ο υ σ ι ά ζ ο υ ν τα τοπία και τους ανθρώπους της. Τυχαίοι και χωρίς σύνδεσμο μοιάζουν οι 15 περίπου τίτλοι π ο υ αναφέρονται σε βυζαντινά και μεταβυζαντινά θέματα. Οι 20 τίτλοι αρχαίων κειμένων αποκτήθη καν νομίζω με βιβλιοφιλικά κριτήρια. Πρόκειται κυρίως για την πολύτομη μνη μειακή έκδοση (1840-1856) του γαλλι κού φιλελληνικού εκδοτικού οίκου Didot από τη συλλογή Αντωνίου Ι. Ψυχάρη. Αναζητώντας μαρτυρίες προέλευσης των βιβλίων της συλλογής εξέτασα κάθε αντί τυπο της. Η έρευνα ανέδειξε κύρια πηγή προέλευσης τη συλλογή Κ. Β. Οικονό μου, που κατοικούσε στο Παλαιό Φάλη wm ρο και είχε το γραφείο του στην οδό Φί λωνος. Ο Ν ό τ η ς Καραβιάς μου έδωσε την πληροφορία ότι ήταν πελάτης του και από τους σημαντικούς βιβλιοσυλλέκτες της δεκαετίας του 1940. Αυτό επιβεβαι ώνεται και από τις σημειώσεις του με μο λύβι στα παράφυλλα των βιβλίων, όπου ψξώ***ίν.y *jg. ^ώκ^φ^ ψ; fyqj/jtï f^t^tfjlfr sâîxaxf y^if'b^y^ αναγράφει το όνομα του παλαιοβιβλιο πώλη από τον οποίο το προμηθεύτηκε. Όταν το γνώριζε σημείωνε και το όνομα ftf tfy Y ο του προηγούμενου κτήτορα, την τιμή του βιβλίου σε δραχμές και λίρες και την ημε ρομηνία αγοράς. Έ ν α ένθετο αχρονολό- '! CI V& ' a <ΪΛ &. t^: γητο σημείωμα, που ίσως είναι του 1941, δείχνει ότι σύμβουλος του Οικονόμου, σας αναζητήσεις και στις αγορές του, ήταν & %JAi. 149

ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΒΕΡΟ.Φ ο Χ. Ι. Κούσουλας («Εργασίαι βιβλιεμπορικαί-τυπογραφικαί και εκδοτικοί. \:.-."* ''Γ 'Λ. ίί"- '."' Χαρ. Τρικούπη 5-Αθήναι»). Άλλοι προ ss- μηθευτές του ήταν οι Ι. Αυδής, Μ. Βασι Η Π E IP Λ Τ «: ^. :'.»* λείου, Γεωργιάδης, Δημητράκος, Α. Χα- ς.,» ' μ ο υ δ ό π ο υ λ ο ς, Ν ό τ η ς Κ α ρ α β ι ά ς (από, * "SS"vl^^-^î -«* - * Βιβλιοθήκη Ιγγλέση), Π. Ράνος, Χ. Στα -> Ϊ Σ Τ Ο Ρ Χ Α. Κ Δ Γ Γ Ε Ω Γ Ρ Α Φ Ί Α XH"S ΉΗΕ&Τ; Ρ Ο Ϊ naaaiâ'telikiine^a,: ν- \ "ν ματίου, Αθ. Καρδαμίτσας, Κ. Γώγος, (από "" - i :. Λ βιβλιοθήκη Αρβανιτίδη), Κουτουμάς, Κόντος, Κ. Κοσμάς, Η ρ α κ λ ή ς Διαμα Β J Ο Σ Τ Ο «Τ Π Τ-F F "θ τ. ντόπουλος (από Βιβλιοθήκη Καλογερό y;*à t i ^,2. 5ttf'ge*5?f eiìtfl./tur.«tl$ ~τϋ '»' ρασε και δύο βιβλία από τον Ναπολέο πουλου), Β. Γρηγοριάδης, Μαρτούκης, Γ. Λαδάς, Χάγιος, Ι. Δ. Ταβάκης. Αγό ντα Λαπαθιώτη (Πουκεβίλ, Ιστορία Ελλη νικής Επαναστάσεως, μετάφραση, 4 τόμ., 1890 και το Λεύκωμα yroaiïîilf^óu ÌTlìH^ b&% του Θέμου Άννι- νου, 1924, στις 18.5.1843 και 19.5.1940 1' ι a -vi αντίστοιχα. Τ α βιβλία, τα περιοδικά και οι εφημερί δες της συλλογής Οικονόμου είναι λινόδετα σε ανοιχτά χρώματα, αλλά δεν γνω ρίζω αν τα είχε δέσει ο ίδιος ή αν το Ί δ ρ υ μ α Τοσίτσα φρόντισε για τη στάχωσή τους. Πάντως αυτός ο καλαίσθη τος τύπος σταχώσεων επικράτησε για όλη τη συλλογή. Η ε ξ ή γ η σ η για τις βιβλιακές επιλογές του ιδρυτή του Αρχοντικού-Μουσείου θ α μπορούσε να είναι απλή: θεώρησε ότι το Αρχοντικό έπρεπε να έχει μια σημαντική συλλογή εφημερίδων, περιοδικών και βιβλίων' η συλλογή Οικονόμου, ω ς π υ ρ ή ν α ς, / ^ ^ ' :-' κάλυπτε τις π ρ ο δ ι α γ ρ α φ έ ς του. Έ ν α ς πολιτικός, συγγραφέας επιστημονικών και λογοτεχνικών έργων, κοσμοπολίτης και πατριδολάτρης, άρχοντας για την τοπική κοινωνία αλλά και τ ο υ ς υ ψ η λούς επισκέπτες του, θεώρησε ταιριαστή για το Αρχοντικό τη συλλογή-πανόραμα της δράσης του ελληνισμού στο μεγάλο χρόνο και στο χώρο της διασποράς και του 201. Αθανασίου Σταγειρίτη, Ηπειρωτικά Βιέννη 1819. 202. Κτητορικό (ex-libris) Αντωνίου Ι. Ψυχάρη Κω νστα ντι νού π ολη. κρατικού σχηματισμού του, συμπληρωμένη και α π ό τη μαρτυρία των ξένων περιηγητών για τον ελληνικό χώρο και τους ανθρώπους του.

Ο ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΒΕΡΩΦ-ΤΟΣΙΤΣΛΣ ΩΣ ΒΙΒΛΙΟΣΥΛΛΕΚΤΗΣ Στη συλλογή αντιπροσωπεύονται πολλές θεματικές. Για κάθε μία, το αποσπασματικό αντισταθμίζεται με τα σημαντικά και διαλεχτά δείγματα, που κάνουν το συλλέκτη υπερήφανο και προκαλούν το θαυμασμό του φιλοξενούμενου. Ο Ευάγγελος Αβέρωφ ήταν ο ίδιος θαυμαστής των συλλογών του, αναζητούσε στοιχεία για τα σημαντικά βιβλία ή σημείωνε ό,τι νόμιζε ότι θα του χρειαστεί μελλοντικά για να ανατρέξει. Χαρακτηριστικό είναι το κείμενο του, που βρέθηκε ένθετο στον άδειο και ελλειπή τόμο του 1821, του περιοδικού Ερμης ο Λόγιος. Η <? «Τα τεύχη ταύτα του 1821, εκ των οποίων λείπουν τα δύο πρώτα του μηνός Ιανουαρίου είναι σπανιώτατα. Το τελευταίον είναι της 1 ης Μαΐου 1821. Αλλο δεν εξετυπώθη, διότι μετά τις πρώτες επιτυχίες της Ελληνικής Επαναστάσεως, η Αυστριακή Κυβέρνησις, δια να είναι αρεστή εις την Τουρκίαν, απηγόρευσε την έκδοσιν του Λογίου Ερμή. <\ΛΡΥ>Α1? Τα τελευταία αυτά τεύχη παρουσιάζουν δι' ημάς και ειδικόν ενδιαφέρον. Πράγματι περιλαμβάνουν κείμενα αφορώντα εις την έριδα Κοραή-Κοδρικά εις την οποίαν ζωηρότατα ανεμίχθησαν, οι εκ Μετσόβου αδελφοί Ποστολάκα, μεγαλέμποροι και ανταποκριταί της Φιλικής Εταιρείας εν Γενεύη, στενοί συγγενείς του Αποστολάκα (μετέπειτα Αβέρωφ) και εξ αγχιστείας συγγενείς του Τοσίτσα. Ο πρεσβύτερος των δύο αδελφών ο Δημήτριος Ποστολάκας, ήτο λόγιος, μέγας βιβλιόφιλος, ιδρυτής της Εθνικής Βιβλιοθήκης (Αθηνών) εκ των πλέον σημαινόντων μελών της Ελληνικής Κοινότητος Βιέννης και πατήρ του Αχιλλέως Ποστολάκα, νομισματολόγου και ιδρυτού του Νομισματικού Μουσείου. Οι αδελφοί Ποστολάκα μνημονεύονται εις την σελίδα 92 των τευχών του φακέλλου τούτου. Εις τας σελίδας 95-113, γίνεται σφοδρά επίθεσις κατά του Κοδρικά και του Πατρινού (106 και συνέχεια) ιεράρχαι εργασθούν διά την καταστολήν μεγαλέμπορου εν Λιβόρνω, πεθερού του της. Άκρως ενδιαφέροντα και ανατριχιαστικά κείμενα. Δημητρίου Ποστολάκα. Αλλά τα τεύχη αυτά παρουσιάζουν και έτερον μέγα και γενικώτερον ενδιαφέρον. τριχιασπκόν, ότι «υπεγράφη Συνοδικώς Η δευτέρα επιστολή έχει και τούτο το ανα- Εις τας τελευταίας των σελίδας (303-310) επί της Αγίας Τραπέζης» υπό του Πατριάρχου «και πάντων των Αρχιερέων» των δημοσιεύονται δύο επιστολαί του απαγχονισθέντος Πατριάρχου Γρηγορίου οποίων αναφέρονται και τα ονόματα. προς τον Μητροπολίτην Μολδαβίας διά Πεποίθησις ότι η «Φαναριώτικη πολιτική» δεν είχε όρια προκειμένου να σώζω- των οποίων ούτος οξύτατα και με αράς και κατάρας αποδοκιμάζει την Επανάστασιν και ζητεί όπως οι ορθόδοξοι τιμος Ελληνισμός της νται υπόδουλοι Έλληνες και δη ο πολύ Κωνσταντινουπόλεως. 151

ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΒΕΡΩΦ Πεποίθησις ότι ο Αγων της Ανεξαρτησίας λογή κατοικίας Αβέρωφ, στην Κηφισιά) την πρόθεση του να δει τα βιβλία, αλλά ήτο καταδικασμένος εις αποτυχίαν και θα υπάρχει ένθετη η κάρτα του Β. Τσιμπιδά- εξετάζοντας τη συλλογή θεωρούμε ότι δεν προεκάλη μόνον δεινά και εξασθένησιν ρου, δημοσιογράφου, στης οποίας το πί αγόρασε ούτε τα σημαντικότερα από τα διά το Γένος; σω μέρος διαβάζουμε: «Κύριε Υπουργέ. προσφερόμενα βιβλία, που ήταν γνωστά Κάμψις ψυχική; Πάντως, ότι και αν ήτο το αίτιον, ο Γρηγόριος εξηγνίσθη διά του φριχτού απαγχονισμού, ο οποίος εφανάτισε ακόμη περισσότερον το υπόδουλον Έθνος. Το Ί δ ρ υ μ α Τοσίτσα, το οποίον διατηρεί εν Μετσόβω την πληρεστέραν ίσως συλλογήν των ελληνικών περιοδικών του 19ου αιώνος, είναι ευτυχές διότι και τον Λόγιον Ερμήν διαθέτει με πληρότητα σπανιώτατα συναντώ μένην». Οι φίλοι και οι συνεργάτες του Ευάγγελου Α β έ ρ ω φ τ ο υ π ρ ο σ έ φ ε ρ α ν βιβλία, που θεωρούσαν ότι ικανοποιούσαν τα συλλε κτικά του κριτήρια. Σε ωραίο αντίτυπο της Α/ΜΟμππκήςτου διδασκάλου των Ιωαννί Σας στέλνω αυτό το βιβλίο, που ίσως σας στο κοινό από την έκθεση «Απαρχές της ενδιαφέρει. Εις την σελίδα 916 αναφέρε ελληνικής τυπογραφίας» που οργάνωσε ται ο Κ. Τοσίτζας, πρόξενος της Ελλά στην Αθήνα το 1976 η Ελληνική Εταιρεία δος στο Λιβόρνο το 1844. Με αγάπη Βάσος». Βιβλιόφιλων. Στην ίδρυση ( 1975) και στις Στο δέκατο τόμο (1913) του περιοδικού του Σπ. Π. Λάμπρου Νέος Ελληνομνήμων επισημαίνεται απόσπασμα από την πραγ ματεία του Λάμπρου «τα ελληνικά δίκαι α», σχετικό με το ζήτημα των Κουτσόβλαχων. Στον ίδιο τόμο σημειώνονται και οι ενθυμήσεις οι σχετικές με το Μέτσοβο. Στη Χρονολογία Ιστορική του Κυριάκου (το αντίτυπο στην κατοικία, Κηφισιά). του 1833 της Γεωργικής ξέρω ότι είσαι πάντοτε πολύ κοντά στον την έστειλε στον Λέανδρο Βρανούση, ο Υπουργό και γι' αυτό σε παρακαλώ να του οποίος σε ένθετο σημείωμα του επισημαί δόσεις το εσώκλειστο βιβλίο για την Βιβλιο νει τη σπανιότητα και τον συγχαίρει για θήκη του Μετσόβου. Είναι μια αριθμητι την απόκτηση του (αντίτυπο στην κατοι κή ενός αρχιπρεσβυτέρου και διδασκάλου κία Αβέρωφ, Κηφισιά). ήσυχο τόπο που βρίσκομαι. Με πολλήν αγάπη Γλαύκος (19)57». Ο Ευάγγελος Αβέ ρ ω φ σημείωσε: «Δωρεά Αγγέλου Βλάχου. Γράφω το 1967: Γλαύκος=Άγγελος Βλάχος-Γενικός Πρόξενος Λευκωσίας. Ισαάκιος=Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας-Υπουρ γός Εξωτερικών, ψευδώνυμα από του 1956 μέχρι του 1963». σείου Σπ. Λοβέρδου στον Αβέρωφ. των Αβέρωφ: εντόπισα μόνο την έκδοση Φραγκίσκου Πόρτου (Γενεύη1509=1589) ρακολουθούν ακόμη κι εμένα εδώ στον στην κατοικία της Κηφισιάς υπάρχουν λί γα βιβλία χαρισμένα από τα διπλά του Μου συνδρομητή για δύο σώματα του βιβλίου φαλαία γράμματα: «Αγαπητέ μου Ισαάκιε, κολα. Αναμνήσεις και συγκινήσεις με πα δου-κουταρέλη. Στο Αρχοντικό αλλά και έρχονται από τις οικογενειακές συλλογές έκδοση της Ιλιάδας του Ο μ ή ρ ο υ από ταλαιπωρίες που δεν ξεχνουνται όμως εύ Μουσείου Σπ. Λοβέρδου, Μαρία Λοβέρ- επισημαίνεται το όνομα του Α. Αβέροβ, της Βενετίας το 1803, σημειώνεται με κε να αναλαμβάνη σιγά-σιγά από τις παληές λικά με την Πρόεδρο της Εταιρείας και του Λίγα πρέπει να είναι τα βιβλία που προ Όταν ο Ευάγγελος Αβέρωφ απέκτησε την Ιωαννίνων. Έκδοσις Βενετίας 1803. Αρκε πάρει μέρος ο Αβέρωφ, που συνδεόταν φι Μελιρρύτου, έκδοση της Οδησσού το 1836, νων Μπαλάνου Βασιλόπουλου, έκδοση τά ενδιαφέρον. Ελπίζω το σαρκείον σου δραστηριότητες αυτής της Εταιρείας είχε του Γρηγορίου Παλαιολόγου με τη σφραγίδα «Μιχαήλ Αβέρωφ, Σκυλόγιαννη» Εύβοιας (στην κατοικία Αβέρωφ, Κηφισιά). Και τα βι βλία που απόκτησε ο Αβέρωφ από Μετσοβίτες είναι λίγα. Δύο χειρόγραφα του Θε οφίλου Νικολάου Τζερτζέλη (Τζερζούλη) σώζονται στο Αρχοντικό: η μουσική Ανθο λογία της παπαδικήςτου 1789 και ένας νομοκάνονας, που εκτίθεται στο Αρχοντι Ο Ευάγγελος Αβέρωφ απόκτησε τα βιβλία κό. Υπάρχει επίσης το βιβλίο αλληλογρα της συλλογής του Αρχοντικού, αλλά και φίας του γαλλικού υποπροξενείου στην εκείνα που βρίσκονται στο σαλόνι της κα Άρτα (1815-1817). Ο Α β έ ρ ω φ δεν συ τοικίας του στην Κηφισιά, από αγορές και γκέντρωσε τα παλαιά λειτουργικά βιβλία λίγες δωρεές. Τ α περισσότερα, όπως ση ούτε από τον Άγιο Ν ι κ ό λ α ο Μετσόβου μειώσαμε, πρέπει να αποκτήθηκαν τα χρό που ανακαίνισε, ό π ο υ σώζονται εκδό νια της οικοδόμησης της οργάνωσης και σεις της Βενετίας του 18ου και του 19ου των εγκαινίων του Αρχοντικού, που συ αιώνα αλλά και η αριστουργηματική αρ μπίπτουν με τη μοναδική περίοδο που ο χέτυπη έκδοση του Ψαλτηρίου Αβέρωφ βρίσκεται εκτός Βουλής (Νοέμ Άλδο Μανουτιο στη Βενετία, μεταξύ 1496 βριος 1952-Ιανουάριος 1956). Φαίνεται και 1498. από τον ότι συνέχισε να ενδιαφέρεται για την από κτηση σημαντικών βιβλίων, όπως και αντι κειμένων, σε όλη του τη ζωή. Το 1982 ο Αν θελήσουμε να εξετάσουμε άλλες προ Ελληνικοί παλαιοβιβλιοπώλης και εκδότης Αθανά τάσεις για συγκρότηση βιβλιοθηκών, στα Γ. Α. Ράλλη και Μ. Ποτλή, σιος Καραβιάς του έστειλε κατάλογο ση χρόνια που συγκροτήθηκε η συλλογή του που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1844 (συλ μαντικών βιβλίων και εκείνος σημείωσε Αρχοντικού και με κάποιες αντιστοιχίες, Στο δεύτερο τόμο του βιβλίου κώδικεςτων

Ο ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΒΕΡΩΦ-ΤΟΣΙΤΣΑΣ ΩΣ # 0 5 Τ;ΛΕ. $.Ä ^ Ε Ί Η ' Ρ Ι Ο ^ rf, ΒΙΒΛΙΟΣΥΛΛΕΚΤΗΣ WMM.V~ <Trtoani addtdimufy} ^ ^sf " 'CO ΐ VT Η I Helen* r?ptüm: ^ Γ RTPHI ΟDQRI llij«xcidiüm: «Λ Τ / JW E èmmaadverhïtméxpdfiiç. Et à F.Po κ το Creteniiförmmeris::: in îocisieîuendata^ ff,' - ; : :-*SraÖ u Ä;,p,--^ü=/i. 203. Ομήρου, Ζλ/dç Έκδοση Φραγκίσκου Πόρτου, Γενεύη 1509=1589. 153

ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΑΒΕΡΩΦ #*Ν \^ii»^?^f^'^jvfi(^^'^^a(^«a^\ \ ^ J^^ ^s ^ ^ κ**^ v.w» MMN TOiV*.' M*W*VVS ÄvWW W& c*^" * λ1**-\.\ «w X i i e t x **.' *«&M, «V W ^ *%* Swiv, -wvj^»»." wes ^ tt^m * * Ä u u v m v w i W»«\A?ta>iy» v i x o W u ^ Λ \: 204. Χειρόγραφο Θεοφίλου Νικολάου Τζερζοόλη, Μέτσοβο, Ανθολογία της παπαδικής, 1789. 54 τις οποίες θα μπορούσε να είχε «σκεφτεί» με την επιμέλεια της Λουκίας Δρούλια. ρος της σχεδιασμένης παρέμβασης στην ο Ευάγγελος Αβέρωφ, θα σημειώναμε μ α Η δημιουργία λαϊκής βιβλιοθήκης ήταν οικονομική και πνευματική ζωή του τό πρόταση που βγαίνει μέσα από την ελ φυσικά αντίθετη με τους σκοπούς της ανα που. Αντίθετα με τις βιαστικές κινήσεις ληνική αλλά και την ξένη παράδοση της κατασκευής και της λειτουργίας του Αρχο του Φρόντζου, για την εκμετάλλευση των τοπικής ιστορίας. Για έναν άνθρωπο που ντικού. Μια τέτοια ιδέα είχε σύμμαχο το ευκαιριών της συγκυρίας, εδώ οι βηματι είχε εργαστεί επιστημονικά και πίστευε παράδειγμα της Εταιρείας Ηπειρωτικών σμοί είναι αργοί και οι σχεδιασμοί έχουν ότι η έρευνα για την ιστορία της Ηπεί Μελετών στα Γιάννενα και του εμπνευστή προοπτική. ρου έπρεπε να ενισχυθεί, η ηπειρωτική της Κωνσταντίνου Φρόντζου, που δρα Η βιβλιοθήκη του Αρχοντικού δεν είχε με βιβλιοθήκη με χρήσιμα βιβλία για την το στηριοποιείται από το 1955 σε όλη την γάλο ρόλο σ' αυτή την προσπάθεια. Συ πική ιστορία του Μετσόβου και της Ηπεί Ήπειρο και ανάμεσα στα έργα της ήταν μπλήρωσε όμως την έκφραση της ιδεο ρου ήταν αιτούμενο. Ο χαρακτήρας όμως και η δημιουργία μουσείων και βιβλιο λογικής άποψης του ιδρυτή που κατά το του Αρχοντικού δεν προσφερόταν για ένα θηκών. Ο Φρόντζος, και το συλλογικό σώ βιογράφο του Κ. Τσιρόπουλο, πίστευε «ό τόσο βαρύ έργο. Η παραγγελία από το μα των εθελοντών που τον πλαισίωναν, τι τα στοιχεία της ελληνικής παράδοσης Ίδρυμα Τοσίτσα στο Κέντρο Νεοελληνι οραματίστηκε μεγάλα έργα και τα πραγ είναι ζωντανά και πάνω σ' αυτά πρέπει να κών Ερευνών του Βασιλικού (Εθνικού) ματοποίησε κινητοποιώντας πολιτικές και θεμελιώνεται η νεοελληνική ζωή για να εί Ιδρύματος Ερευνών, στην αρχή της δε κοινωνικές δυνάμεις. Ο Αβέρωφ διαχει ναι σωστή και γόνιμη». Το Ίδρυμα Τοσί καετίας του 1960, για σύνταξη Ηπει ρίστηκε την κληρονομιά Τοσίτσα, εμπέ τσα συντέλεσε ώστε «να αναθερμανθεί το ρωτικής Βιβλιογραφίας ήταν μια επιλο δωσε με την υψηλή ποιότητα των έργων ενδιαφέρον των κατοίκων της περιοχής γή της άλλης όψης του ίδιου αιτήματος. του την παρουσία του Ιδρύματος στην πε για τις μορφές της παραδοσιακής ζωής Η βιβλιογραφία κυκλοφόρησε το 1964 ριοχή, με το Αρχοντικό να εκφράζει το κύ και συμπεριφοράς».

Ο ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΒΕΡΩΦ-ΤΟΣ1ΤΣΑΣ ΩΣ ΒΙΒΛΙΟΣΥΛΛΕΚΤΗΣ 205. Χειρόγραφο Θεοφίλου Νικολάου Τζερζουλη, Μέτσοβο, Νομοκάνων. 155