ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Κωνσταντίνος Κ. Χατζόπουλος Καθηγητής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΘΗΜΑ ΕΒ ΟΜΟ Το τιµαριωτικό σύστηµα Οι σπαχήδες Ο ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ Σουλτανικός στρατός Γενίτσαροι 6 «συντάγµατα» ιππικού (ένα έφερε την επωνυµία «σπαχήδες») Οπλουργοί (τζεµπεσήδες cebesi), Πυροβολητές (τοπτσήδες, topçu) Μεταφορείς πυροβόλων (τοπ αραµπατζιλαρί, top arabacilari) Επαρχιακός στρατός Σπαχήδες Τζεµπελήδες (cebelu) Ο ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΟΙ ΑΚΙΝΤΖΗ ΕΣ - ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ OXI «Ορισµένοι από τους πολεµιστές ακολούθησαν την προς τα βόρεια και δυτικά µετακίνηση των συνόρων, πέραν των αρδανελίων, στη Θράκη. Αυτοί οι άνδρες που βρίσκονταν διαρκώς στη µεθοριακή γραµµή, οι συνοριακοί φρουροί, ονοµάζονταν καταδροµείς (ακιντζήδες, akinci).οι ακιντζήδες ζούσαν από τα λάφυρα των επιδροµών στις περιοχές των αλλοθρήσκων και πιθανόν σίγουρα αργότερα από τις φορολογικές προσόδους των µεθοριακών ζωνών που τους εκχωρήθηκαν. Άλλοι πάλι από τους στρατιωτικούς παρέµειναν στην οθωµανική ενδοχώρα και συµµετείχαν στις εκστρατείες του µπέη οποτεδήποτε καλούνταν, αλλά τον υπόλοιπο χρόνο ήταν εγκατεστηµένοι σε όλη τη χώρα, επιφορτισµένοι µε το καθήκον της διατήρησης της τάξης στις πόλεις και τα χωριά στα οποία έδρευαν. Σε ανταπόδοση αυτών των υπηρεσιών ο µπέης τους επέτρεπε να συλλέγουν προς ίδιον όφελος τις φορολογικές προσόδους των περιοχών τους.έτσι εµφανίστηκε το κλασικό σύστηµα της επαρχιακής διοίκησης, ο ακρογωνιαίος λίθος της οθωµανικής διακυβέρνησης µέχρι το 1600, µε τις στρατιωτικές, διοικητικές και δηµοσιονοµικές του όψεις» Ibrahim Matin Kunt, Οι υπηρέτες του σουλτάνου, Αθήνα, Παπαζήσης, 2001, σ. 57 Ο ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ «Ο αντιπροσωπευτικός τύπος της οθωµανικής επαρχίας ήταν εκείνος όπου ίσχυε το τιµαριωτικό σύστηµα. Το σύστηµα αυτό προέκυψε από την ανάγκη να συντηρηθεί ένας πολυάριθµος αυτοκρατορικός στρατός µε στήριγµα τους πόρους µιας µεσαιωνικής οικονοµίας. Ο τιµαριωτισµός καθόρισε τα πλαίσια της επαρχιακής διακυβέρνησης της αυτοκρατορίας και της οικονοµικής, κοινωνικής και αγροτικής της πολιτικής, στόχος των οποίων ήταν η αντιµετώπιση των στρατιωτικών αναγκών του κράτους» Χαλίλ Ιναλτζίκ, Η Οθωµανική Αυτοκρατορία. Η κλασική περίοδος, 1300-1600, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1995, σ. 188 ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ - ΤΟ ΝΤΙΡΛΙΚ=ΒΙΟΠΟΡΙΣΜΟΣ «Ο οθωµανικός όρος για την επαρχιακή διοίκηση, ντιρλίκ (dirlik), είναι ένας εξαιρετικά αποκαλυπτικός όρος. Ντιρλίκ στην κυριολεξία σηµαίνει «βιοπορισµός», «τα αναγκαία προς συντήρηση», και επεξηγεί το θεµελιώδες χαρακτηριστικό στοιχείο του συστήµατος, που δεν είναι άλλο από την εκχώρηση εσόδων σε εκείνους τους αξιωµατούχους που είχαν αναλάβει καθήκοντα έναντι του κράτους. Ντιρλίκ, λοιπόν, σηµαίνει τις κρατικές προσόδους µίας ιδιαίτερης περιοχής που επιµερίστηκαν σε κάποιον αξιωµατούχο». «Οι περισσότεροι κάτοχοι ντιρλίκ ανήκαν στην τάξη των στρατιωτικών η πρωταρχική τους υποχρέωση έναντι του κράτους ήταν να συµµετέχουν στις εκστρατείες του σουλτάνου και να πληρώνουν τα έξοδά τους από τις εισπράξεις του δικού τους ντιρλίκ. Το συγκεκριµένο σύστηµα, εποµένως, ήταν ένα σύστηµα συλλογής φόρων που διασφάλιζε την ειρήνη και την ασφάλεια στις επαρχίες και ενίσχυε το κύριο σώµα του οθωµανικού στρατού» Ibrahim Matin Kunt, Οι υπηρέτες του σουλτάνου, Αθήνα, Παπαζήσης, 2001, σ. 67 1

ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ-ΤΟ ΝΤΙΡΛΙΚ=ΒΙΟΠΟΡΙΣΜΟΣ ΤΜΑΡΙΟ-ΖΕΑΜΕΤ-ΧΑΣ «Υπήρχαν ντιρλίκ διαφόρων µεγεθών, ανάλογα της βαθµίδας και της θέσης του αξιωµατούχου που τα αποκτούσε. Κατ έθιµο τα ντιρλίκ ταξινοµούνταν ανάλογα µε τα έσοδά τους: ένα τιµάριο είχε πρόσοδο έως 20.000 άσπρα (ακτσές, akçe), ένα ζεαµέτι (zeāmet) από 20.000 έως 100.000 άσπρα ένα ντιρλίκ µε προσόδους πέραν των 100.000 άσπρων ονοµαζόταν «χας» (hās)» Ibrahim Matin Kunt, Οι υπηρέτες του σουλτάνου, Αθήνα, Παπαζήσης, 2001, σ. 69 ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ-ΤΟ ΝΤΙΡΛΙΚ=ΒΙΟΠΟΡΙΣΜΟΣ ΤΜΑΡΙΟ-ΖΕΑΜΕΤ-ΧΑΣ OXI «Στην πραγµατικότητα, ενώ αρχικά το τιµάριο δήλωνε τη µικρότερη χορηγία ντιρλίκ, κατέληξε να χρησιµοποιείται µε µία ευρύτερη έννοια ως όρος συνώνυµος του ντιρλίκ». «Τα όρια των εσόδων για κάθε τύπο γαιοκτησίας-ντιρλίκ φαίνεται ότι αποκρυσταλλώθηκαν µόλις το 16ο αιώνα». «Τιµάριο σηµαίνει «περιποίηση αλόγου», «ιπποκοµία» κατ επέκταση καταλήγει να δηλώνει τα επαρκή έσοδα ενός στρατιώτη του ιππικού [ ] Εκχωρηµένο λοιπόν σε µέλη της υποδεέστερης βαθµίδας των επαρχιακών ιπποτών, το τιµάριο ήταν το µικρότερο σε απόδοση, µε προσόδους ενός µόνον χωριού. Από την άλλη το ζεαµέτι εκχωρούνταν σε ένα ζαΐµη, σε ένα διοικητή. Επρόκειτο για ένα ντιρλίκ ικανό να συντηρήσει έναν µεσαίου επιπέδου αξιωµατούχοπου άξιζε µία γενναιόδωρη χορηγία, ανάλογη των προσόδων µίας πόλης, αλλά που περιλάµβανε και αγροτικές προσόδους περιοχών γύρω από την πόλη. Ο κάτοχος ζεαµετίου, εποµένως, ήταν ένας διοικητής πόλης, ένας πολιτάρχης, ένας σούµπασης. Τέλος, χας σηµαίνει «αποταµιεύω για να», κρατάω εφεδρείες για να». Τα χας ήταν οι µέγιστες αθροίσεις προσόδων που παραχωρούνταν σε αξιωµατούχους της υψηλότερης βαθµίδας [ ] Ibrahim Matin Kunt, Οι υπηρέτες του σουλτάνου, Αθήνα, Παπαζήσης, 2001, σ. 70 και 71-2 ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ-ΤΟ ΝΤΙΡΛΙΚ=ΒΙΟΠΟΡΙΣΜΟΣ ΤΜΑΡΙΟ-ΖΕΑΜΕΤ-ΧΑΣ Το τιµάριοείναι η αµοιβή του σπαχή Το ζεαµέτη αµοιβή του σούµπαση ή πολύ σπάνια του σπαχή Το χας είναι η αµοιβή του σαντζάκ-µπέη ή του µπεηλέρ-µπέη ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΝΤΙΡΛΙΚ=ΒΙΟΠΟΡΙΣΜΟΣ=ΤΙΜΑΡΙΟ TIMAR, κυριολεκτικά σηµαίνει «φροντίδα, προσοχή», στα τουρκικά ίδιο µε τους όρους dirilik, dirlikπου σηµαίνουν «βιοπορισµό», όρος που σηµαίνει το µη κληρονοµικό ιππικό και τη στρατιωτική και διοικητική ιεραρχία στις κατ εξοχήν οθωµανικές επαρχίες Encyclopaedia of Islam, v. X, σ. 502α «Οι απαρχές του τιµαρίου συνδέονται, σύµφωνα µε την παράδοση, µε το όνοµα του πρώτου οθωµανού σουλτάνου Οσµάν Α (1289-1326) [ ] Οι γαίες γύρω από την Προύσα και το Tapanili δόθηκαν στους «ιππότες» του. Σε ό,τι αφορά τους όρους µε τους οποίους χορηγούνταν τα τιµάρια στον οθωµανικό στρατό οι παραπάνω συγγραφείς απλώς αναφέρουν ότι οι «ιππότες» είχαν την υποχρέωση να προσφέρουν στρατιωτικές υπηρεσίες, ότι δεν έχαναν τα τιµάριά τους χωρίς αποχρώντα λόγο, ότι οι γιοι κληρονοµούσαν τα τιµαριωτικά δικαιώµατα των πατέρων τους και τους διαδέχονταν επίσης στα στρατιωτικό αξίωµα». «Η παραχώρηση γαιών στους καδήδες και σε άλλους κρατικούς υπαλλήλους χρονολογείται στην εποχή του Ορχάν». «Από την εποχή της βασιλείας του Μουράτ Α (1362-1389) οι πληροφορίες για το τιµάριο είναι πολύ σαφέστερες [ ] Το 1375 ο Μουράτ Α θέσπισε ένα νόµο, ο οποίος µεταξύ άλλων διαιρούσε τις στρατιωτικές γαίες σε τιµάρια και ζεαµέτια και όριζε ότι η παραχώρησή τους θα ήταν έργο αποκλειστικά των µπεηλέρµπεηδων» «Το τιµάριο αρχίζει να υπάρχει µε την κλασική του µορφή µετά από τα µέσα του 14ου αι.» (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σσ. 34, 36 & 37 «Το τιµαριωτικό σύστηµα έφτασε στην πληρέστερη µορφή της εξέλιξής του την εποχή του οθωµανού σουλτάνου Μουράτ Β (1421-1451). Φαίνεται ότι η πρώτη ολοκληρωµένη καταστίχωση των τιµαρίων έγινε γύρω στο 1431. Περιελάµβανε όχι µόνον τα ονόµατα των σπαχήδων και το ετήσιο εισόδηµά τους αλλά όριζε και τα καθήκοντά τους». «Το όνοµα του οθωµανού σουλτάνου Μεχµέτ Β (1451-1481) είναι άρρηκτα δεµένο µε την τελική επιβολή του τιµαριωτικού συστήµατος και µε την καταγραφή του στους κανουνναµέδες» Αυτοκρατορία (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σσ. 40 & 41 2

«Η διοργάνωση του τιµαριωτικού συστήµατος άρχισε επί Μουράτ Α και ολοκληρώθηκε στην πραγµατικότητα επί Μεχµέτ Β. Εποµένως, το τιµάριο ως θεµέλιο του στρατιωτικού µηχανισµού της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας απέκτησε την «κλασική» του µορφή γύρω στα τέλη του 15ου αιώνα. Η µορφή αυτή δεν διατηρήθηκε περισσότερο από 100 χρόνια» Αυτοκρατορία (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σσ. 45 «Το τιµάριο υπήρξε ο κατ εξοχήν αγροτικός φεουδαλικός θεσµός που επέβαλε και κωδικοποίησε η νέα [=Οθωµανική] αυτοκρατορία» «Το τιµάριο µε τη µορφή που επικράτησε στην Οθωµανική Αυτοκρατορία ήταν ένας θεσµός οθωµανικός, προϊόν των ιστορικών συνθηκών που είχαν διαµορφωθεί τότε στη Μικρά Ασία και την ανατολική Ευρώπη» «Το οθωµανικό τιµάριο ως σύστηµα θεσµών αποτελεί την πιο ολοκληρωµένη µορφή της ανατολικής στρατιωτικοφεουδαλικής γαιοκτησίας» (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σσ. 17, 28 & 29 «Το σύστηµα αυτό της διανοµής αγροτικών εισοδηµάτων ήταν κάτι το συνηθισµένο στις ισλαµικές µεσανατολικές αυτοκρατορίες. Τα φέουδα του τύπου αυτού ήταν γνωστά στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία µε τον όρο «πρόνοια», λέξη που αντιστοιχεί στο περσικό «τιµάρ» Χαλίλ Ιναλτζίκ, Η Οθωµανική Αυτοκρατορία. Η κλασική περίοδος, 1300-1600, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1995, σ. 189 ΗΤΑΝ ΠΡΟΣΟ ΟΣ «Το τιµάριο αντιπροσώπευε ένα µέρος της φεουδαλικής προσόδου που καρπωνόταν η κεντρική διοίκηση. Το κράτος παραχωρούσε το ποσό αυτό για τη συντήρηση ενός προσώπου που µε τη σειρά του αναλάµβανε ορισµένες υποχρεώσεις» «Το τιµαριωτικό σύστηµα, που πήρε την τελική του µορφή στα µέσα του 15ου αιώνα, ήταν αναµφισβήτητα ένα σύστηµα φεουδαλικής γαιοκτησίας ή µάλλον κατανοµής της φεουδαλικής προσόδου στους εκπροσώπους της κυρίαρχης τάξης. εν είναι δυνατόν όµως να ισχυριστεί κανείς ότι το τιµάριο, η βασική µονάδα του συστήµατος αυτού, µπορεί να εξοµοιωθεί µε την «πρόσοδο» ή «το φέουδο», να θεωρηθεί «έκταση γης» ή θεσµός καθαρά αγροτικού χαρακτήρα [ ] το τιµάριο δεν πρέπει να θεωρηθεί έκταση γης, αλλά πρόσοδος» (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σσ. 54 & 55 ΗΤΑΝ ΠΡΟΣΟ ΟΣ «Το τιµάριο δεν ήταν απλώς νοµή γης ή ορισµένη έκταση, αλλά µια καθορισµένη ετήσια πρόσοδος, την οποία εκχωρούσε η κεντρική εξουσία σ ένα συγκεκριµένο πρόσωπο. Στις περισσότερες περιπτώσεις η πρόσοδος αυτή προερχόταν από τη φεουδαλική εκµετάλλευση του αγροτικού πληθυσµού. Υπήρχαν όµως και τιµάρια που δεν είχαν απολύτως καµιά σχέση µε την αγροτική παραγωγή και την εκµετάλλευση των ραγιάδων χωρικών. Μπορεί να ήταν και πόλεις. Αυτοκρατορία (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σσ. 58 ΗΤΑΝ ΠΡΟΣΟ ΟΣ «Τα τιµάρια, µικρά και µεγάλα, είναι ποσά που αποτελούνται από τα ονοµαζόµενα mal-i mukatele, δηλαδή τα εισοδήµατα που προορίζονται για τη συντήρηση του στρατού [ ] Σύµφωνα µε το νόµο, το µόνο τµήµα του τιµαρίου που έµενε πραγµατικά αδιαίρετο ήταν το kiliç. Αποτελούσε το ελάχιστο τιµάριο και ανερχόταν σε 3.000 περίπου άσπρα για τις ευρωπαϊκές επαρχίες της αυτοκρατορίας και σε 2.000 περίπου άσπρα για τις περιοχές της Μ. Ασίας. Η µονάδα αυτή ονοµάστηκε kiliç, που σηµαίνει σπαθί, ο αποδέκτης της είχε µία και µόνον υποχρέωση, να προσφέρει προσωπική στρατιωτική υπηρεσία. Όποιο ποσό ξεπερνούσε το kiliç προσµετριόταν ως hisse, δηλαδή συµπλήρωµα. Για κάθε συµπλήρωµα που προσαύξανε το βασικό µέγεθος του τιµαρίου, ο σπαχής αναλάµβανε επιπρόσθετες υποχρεώσεις, δηλαδή να συντηρεί στρατιωτικές µονάδες και να παρέχει πολεµικό οπλισµό». «Τα τιµάρια έφταναν το ποσό των 20.000 άσπρων και τα ζεαµέτια τα 100.000. Οι πρόσοδοι που ξεπερνούσαν τα 100.000 άσπρα θεωρούνταν χάσια» (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σσ. 45-6 και 59 3

ΗΤΑΝ ΠΡΟΣΟ ΟΣ «Συστατικό του τιµαρίου δεν θα πρέπει να θεωρηθεί το χωριό, αλλά τα υποτελή σπίτια που ήταν υποχρεωµένα να καταβάλουν φόρους στο σπαχή». «Είναι σαφές ότι εκείνη την εποχή [=16ος αι.] ο σπαχής δεν είναι κύριος µιας συγκεκρµένης έκτασης γης στην πραγµατικότητα το τιµάριό του αποτελούνταν από την πρόσοδο ενός δεδοµένου αριθµού υποτελών σπιτιών» «Τα κατάστιχα περιγράφουν το τιµάριο ως άθροισµα ενός ορισµένου αριθµού εξαρτηµένων σπιτιών, τα οποία κατέβαλλαν στο σπαχή καθορισµένες σε αριθµό και ύψος φεουδαλικές προσόδους» (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σσ. 70, 83 και 96 ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ:ΤΟ HASSA CIFTLIK & Η ΑΓΓΑΡΕΙΑ «Άµεση σχέση µε το θέµα της εκµετάλλευσης του τιµαρίου έχει η καλλιέργεια του προσωπικού κτήµατος του τιµαριούχου που προοριζόταν για την κάλυψη των αναγκών της διατροφής του, το λεγόµενο hassa çiftlik. Το προσωπικό κτήµα του οθωµανού τιµαριώτη βρισκόταν στο χωριό ή στα χωριά που συνιστούσαν το τιµάριό του. Εποµένως, το hassaήταν τµήµα του τιµαρίου, παραχωρούνταν και αφαιρούνταν µαζί µε το τιµάριο». «Ο κύριος τρόπος εκµετάλλευσης του hassaήταν η καταναγκαστική εργασία των χωρικών που ανήκαν στο τιµάριο». «Στα περισσότερα τιµάρια σπάνια απαντώνται hassa» (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σσ. 99, 100 και 103 ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ: ΤΟ HASSA CIFTLIK & Η ΑΓΓΑΡΕΙΑ «Το hassa çiftlikπου προέβλεπε ο νόµος ήταν τόσο µικρό ώστε η εκµετάλλευσή του δεν προσέφερε σηµαντικά οφέλη. Από την άλλη πλευρά, το ανώτατο επιτρεπτό όριο καταναγκαστικής εργασίας του χωρικού µία ως επτά ηµέρες το χρόνο δεν επαρκούσε για καµιά καλλιέργεια που θα επέφερε σηµαντική σοδειά [ ] Γι αυτό οι περισσότεροι σπαχήδες που είχαν hassaστο τιµάριό τους προσπαθούσαν να το συνδυάσουν µε τις ραγιέ γαίες, δηλαδή παραχωρούσαν το hassaτους σε έναν χωρικό µε τίτλο και έτσι εξασφάλιζαν το φόρο που έπρεπε να καταβληθεί για τον τίτλο και την ετήσια φεουδαλική πρόσοδο από αυτήν την γη». (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σ. 104 ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΙ Η ΤΙΜΑΡΙΩΝ OXI «Τα τιµάρια διακρίνονταν σε tezkeresiz (χωρίς πιστοποιητικό) tezkereli (µε πιστοποιητικό). Τezkeresizονοµάζονταν τα τιµάρια που διένειµαν (ως την εποχή του Σουλεϊµάν Α ) οι µπεηλέρ- µπέηδες. Για την παραχώρησή τους δεν ήταν απαραίτητο να ζητηθεί η άδεια της κεντρικής διοίκησης. Το µέγεθος των tezkeresizτιµαρίων στη Ρούµελη [=Βαλκανική] δεν υπερέβαινε τα 5.999 άσπρα, εφόσον το kiliç τους ήταν 3.000 άσπρα. Τα tezkereliτιµάρια παραχωρούνταν από την κεντρική διοίκησηµε βάση ένα πιστοποιητικό (tezkere) που έφερε την υπογραφή του µπεηλέρ-µπέη. Στη Ρούµελη το µέγεθός τους κυµαινόταν από 6.000 ως 19.999 άσπρα και το kiliç τους άρχιζε από τα 6.000 άσπρα» (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σσ. 46-7 ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΙ Η ΤΙΜΑΡΙΩΝ OXI «Επίσης τα τιµάρια διαιρούνταν α) σε eşkinci, τα οποία εκχωρούνταν σε άτοµα υποχρεωµένα να υπηρετούν στο στρατό, β) σε benövbet, τα οποία δίνονταν σε περισσότερα από ένα πρόσωπα, που µε τη σειρά τους προσέφεραν στρατιωτικές υπηρεσίες και γ) στα mustahfiz, τα οποία µοιράζονταν σε µη στρατιωτικούς, δηλαδή σε καδήδες, ντεφτερδάρηδες κ.ά.» (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σσ. 47 ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΙ Η ΤΙΜΑΡΙΩΝ OXI «Τα τιµάρια κατανέµονται σε «ελεύθερα» (serbest) και «µη ελεύθερα» (gayr-i serbest).η τελευταία αυτή κατάταξη φανερώνει ότι υπήρχε σαφής φεουδαλική ιεραρχία στο τιµαριωτικό σύστηµα. Τα χάσια των βεζύρηδων, των µπεηλέρµπέηδων, των σαντζάκµπέηδων κ.ά. [ ] ανήκαν όλα στην κατηγορία των «ελεύθερων» τιµαρίων. Τα τιµάρια των κατώτερων σπαχήδων, µε εξαίρεση αυτά των ζαΐµηδων, θεωρούνταν «µη ελεύθερα» [ ] Οι κάτοχοι «ελεύθερων» τιµαρίων δεν µοιράζονταν τις προσόδους τους µε ανώτερους στην ιεραρχία τιµαριούχους, ενώ οι κάτοχοι των «µη ελεύθερων» τιµαρίων µοιράζονταν εξ ηµισείας τα εισοδήµατα που προέρχονταν από µία συγκεκριµένη κατηγορία φόρων» (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σσ. 47-8 4

ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΤΙΜΑΡΙΩΝ OXI «Υπήρχαν ειδικές υπηρεσίες που έλεγχαν επιµελώς την κατάσταση των τιµαρίων. Οι υπηρεσίες αυτές ανήκαν στο defterhane, στην υπηρεσία που είχε την ευθύνη για τα έσοδα και τις δαπάνες του κράτους». «Η απογραφή των τιµαρίων γινόταν κάθε τριάντα χρόνια» [θεωρητικά, γιατί στην πράξη γινόταν άλλοτε συχνότερα και άλλοτε αραιότερα] «Στα τέλη της βασιλείας του Μεχµέτ Β [ ] οι αρχές κατέγραφαν µε κάθε λεπτοµέρεια τις µεταβολές που παρουσιάζονταν. Η κατάσταση αυτή δεν διήρκεσε, στην πραγµατικότητα, παρά µόνον ως τα τέλη του 16ου αιώνα [ ] Έκτοτε η κεντρική διοίκηση ήταν ανίκανη να παρακολουθήσει τόσο τις αλλαγές που συνέτειναν στην αύξηση της φεουδαλικής προσόδου στο κάθε τιµάριο ή αυτές που επέρχονταν στο καθεστώς της ιδιοκτησίας του, όπως επίσης και την εκπλήρωση των υποχρεώσεων των τιµαριούχων» (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σσ. 48, 50 & 66 ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΤΙΜΑΡΙΩΝ OXI «Κάθε µπεηλέρ-µπέης διατηρούσε αντίγραφα των «Καταστίχων Ντιρλίκ», καθώς και ένα «Κατάστιχο Χορηγιών ντιρλίκ», όπου εισάγονταν οι µεταβολές των τίτλων ντιρλίκ. Σε κάθε έδρα της επαρχίας δύο αξιωµατούχοι της τάξης των ζαΐµηδων συνέδραµαν τον µπεηλέρ-µπέη στην επόπτευση των χορηγιών ντιρλίκ, ο πρώτος ένας τιµάρ δεφτερδάρης (timar defterdāri), διοικητικός αξιωµατούχος των «Καταστίχων Τιµαρίων», και ο δεύτερος ένας τιµάρ κετχουντάς (timar kethüdāsi) ορισµένες φορές αποκαλείτο δεφτέρ κετχουντάς (defter kethüdāsi) οικονοµικός διαχειριστής των κατόχων ζαϊµετίων» Ibrahim Matin Kunt, Οι υπηρέτες του σουλτάνου, Αθήνα, Παπαζήσης, 2001, σ. 103 ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ ΤΩΝ ΤΙΜΑΡΙΩΝ «Τα τιµάρια µεταβιβάζονταν ίσως και κάθε χρόνο». «Οι συνεχείς µεταβιβάσεις και κατατµήσεις των τιµαρίων σε όλο και µικρότερα µέρη οδήγησε ήδη από τις αρχές της περιόδου που εξετάζουµε (δηλ. τα τέλη του 15ου αι.) ολόκληρο το σύστηµα σε κατάσταση που µόνον «ένας Θεός ήξερε» Αυτοκρατορία (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σσ. 76 και 77 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΥ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (µέσα 14 ου -19 ος αι.) Πρώτο τέταρτο 14 ου αι.: Οι απαρχές του τιµαρίου, σύµφωνα µε την παράδοση, πρέπει να αναζητηθούν στα χρόνια του Οσµάν Α Τα τιµάρια βεβαιωµένα εµφανίστηκαν στα µέσα περίπου του 14 ου αι.,όταν ο Ορχάν παραχώρησε τιµάρια σε καδήδες, αξιωµατούχους και «γαζήδες» Το 1375 ο Μουράτ Α θέσπισε νόµο µε τον οποίο χώρισε τις παραχωρούµενες γαίες σε τιµάρια και ζεαµέτια. Εποµένως, το σύστηµα είχε ήδη θεσµοθετηθεί. Το τιµαριωτικό σύστηµα έφτασε στην πληρέστερή του µορφή στα χρόνια του Μουράτ Β (1420-1451) Το σύστηµα ενισχύθηκε και τελειοποιήθηκε επί Μεχµέτ Β, ο οποίος απαλλοτρίωσε ιδιωτικές και βακουφικές γαίες και τις µετέτρεψε σε τιµάρια. Ταυτόχρονα, εξέδωσε κανουναµέδες για την καταγραφή των τιµαρίων (τρίτο τέταρτο 15 ου αι.) Το τιµαριωτικό σύστηµα άρχισε να παρακµάζει από τα τέλη του 16 ου αιώνα ΙΑΦΟΡΕΣ ΥΤΙΚΟΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ & ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΦΕΟΥ ΑΡΧΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΥΤΙΚΗ & ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ Το φέουδο είναι γη και χωρικοί Ο βασιλιάς παραχωρεί το φέουδο στους «βαρώνους» εφ όρου ζωής, οι οποίοι του παρέχουν σε αντάλλαγµα πολεµιστές («ιππότες») και χρήµα Οι «βαρόνοι» παραχωρούν το φέουδο στους πολεµιστές («ιππότες») εφ όρου ζωής. Οι πολεµιστές παρέχουν στρατιωτική υπηρεσία & προστασία στον «βαρόνο» Οι φεουδάρχες είναι κύριοι της γης και των χωρικών (χωροδεσπότες) Ο φεουδάρχης έχει λόγο στην παραγωγή και παίρνει µέρος της Οι χωρικοί είναι υποτελείς στον φεουδάρχη («βαρόνο» & «ιππότη») Οι χωρικοί είναι υποχρεωµένοι να παρέχουν δωρεάν εργασία στον φεουδάρχη µέχρι 70 µέρες το χρόνο Ο βαρόνος έχει το δικαίωµα της «πρώτης νύχτας» (jus primae noctis) ΕΓΓΥΣ & ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ Το τιµάριο είναι ρόσοδος (=χρήµα) Το τιµάριο παραχωρείται από τον σουλτάνο κατευθείαν στον πολεµιστή («σπαχή») για ορισµένο χρονικό διάστηµα. Ο τελευταίος παρέχει σε αντάλλαγµα στρατιωτικές υπηρεσίες στο σουλτάνο ΟΧΙ Οι καλλιεργητές είναι ιδιοκτήτες της γης ΟΧΙ ΟΧΙ. Οι χωρικοί είναι «δεµένοι» µε τη γη που καλλιεργούναλλά έχουν την προσωπική τους ελευθερία Οι χωρικοί είναι υποχρεωµένοι να παρέχουν δωρεάν εργασία στον τιµαριούχοτο πολύ ως 7 µέρες το χρόνο OXI ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Ο ΣΠΑΧΗΣ «Το µικρότερο µέγεθος τιµαρίου αντιστοιχούσε σε ένα ποσό ικανόγια να συντηρήσει ο τιµαριούχος το άλογο και τον οπλισµό του και το οποίο θα του επέτρεπε να συµµετέχει σε εκστρατείες αναλαµβάνοντας ο ίδιος τις δαπάνες. Εάν ένας κάτοχος ντιρλίκ δεχόταν χορηγία διπλάσιατου ελαχίστου ποσού, τότε ο τελευταίος υποχρεωνόταν να συνοδεύεται στις εκστρατείες από έναν πλήρως εξοπλισµένο ιππέα που ονοµαζόταν τζεµπελής (cebelü) και τον οποίο είχε την υποχρέωση να συντηρεί. Γύρω στο 1500 αυτό το καθιερωµένο ελάχιστο µέτρο φαίνεται να ήταν περίπου 3.000 άσπρα. Για κάθε επιπλέον εισόδηµα 3.000 άσπρων ο τιµαριούχος συντηρούσε έναν ακόµη τζεµπελή στην ακολουθία του. Για τους κατόχους των µεγάλων ντιρλίκ η αναλογία ήταν ένας τζεµπελής για εισόδηµα 5.000 άσπρων. Οι κάτοχοι ντιρλίκ επίσης ήταν επιφορτισµένοι να φέρουν τα εφόδιά τους καθώς και τα άλογα, τα όπλα και τη θωράκισή τους. Ο τιµαριούχος, εάν είχε δύο ή τρεις άντρες στη µικρή του «αυλή», µετέφερε και τη δική του σκηνή. Ο σαντζάκ-µπέης, αναλόγως του εισοδήµατός του, µπορούσε να ακολουθείται από 50-100 άντρες και στις αποσκευές του περιλαµβάνονταν αρκετές σκηνές διαφόρων ειδών και µεγεθών, µαγειρικά σκεύη και άλλα εφόδια. Ο σαντζάκ-µπέης, εποµένως, ήταν διοικητής των κατόχων ντιρλίκ και της ακολουθίας του» Ibrahim Matin Kunt, Οι υπηρέτες του σουλτάνου, Αθήνα, Παπαζήσης, 2001, σ. 96-7 5

ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΟΙ ΣΠΑΧΗ ΕΣ «Ίσως ο περισσότερο «εκνευριστικός» όρος είναι εκείνος του σπαχή (sipāhi), του ιππέα, του ιππότη: χρησιµοποιείται για τον επαρχιακό ιππότη κάτοχο τιµαρίουόσο και για τα µέλη του σουλτανικού ιππικού των καπικουλήδων. Για να περιπλεχθεί περισσότερο η κατάσταση, σε ένα από τα έξι συντάγµατα του σουλτανικού ιππικού δόθηκε η ονοµασία sipāhi» Ibrahim Matin Kunt, Οι υπηρέτες του σουλτάνου, Αθήνα, Παπαζήσης, 2001, σ. 70 σηµ 6 «Sipahi, από την περσική λέξη sipah, sipāh «στρατός», από τον οποίο προκύπτει ο όρος «στρατιώτης» Αρχικά ο όρος σήµαινε «ιππικό». Προερχόταν από τον όρο aspa=άλογο «Στην Οθωµανική Αυτοκρατορία ο όρος sipāhi είχε την ακόµη πιο ειδική σηµασία του «ιππέα» των φεουδαλικών δυνάµεων της αυτοκρατορίας, σε αντίθεση µε το πεζικό των επαγγελµατικών [µισθοφορικών] σωµάτων των γενιτσάρων». «Ο όρος sipāhi χρησιµοποιείτο επίσης για µία από τις έξι µονάδες του οθωµανικού τακτικού [σουλτανικού] στρατού, η δηµιουργία του οποίου χρονολογείται στα χρόνια του Μουράτ Α ή ακόµη και του Ορχάν Α, η οποία κατείχε στη µάχη την προνοµιούχο θέση στα δεξιά του σουλτάνου». «εν υπάρχουν αξιόπιστοι αριθµοί για τον συνολικό αριθµό των σπαχήδων και των τζεµπελήδων της αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια της ακµής της [ ] ένας πιθανός αριθµός είναι περίπου 150.000 διασκορπισµένοι στην Ανατολία και τη Βαλκανική» Encyclopaedia of Islam, v. ΙX, σ. 656α και 656β Ο Μεχµέτ Β εξέδωσε ειδικό καννουναµέ για την τάξη των σπαχήδων (kannuname-i sipahi) Σύµφωνα µε τον παραπάνω καννουναµέ οι «τιµαριώτες σπαχήδες» έπρεπε να είναι αποκλειστικά τουρκικής καταγωγής. Οι τιµαριώτες σπαχήδες της Μ. Ασίας ήταν τοξότες ιππείς. Ήταν οπλισµένοι µε στρογγυλή ασπίδα, τόξο, ξίφος και έφεραν δερµάτινη ή απλή φορεσιά Οι σπαχήδες των Βαλκανίων ήταν λογχοφόροι ιππείς. Ήταν οπλισµένοι µε στρογγυλή ασπίδα, λόγχη, ακόντια και ξίφος και έφεραν αλυσιδωτή πανοπλία Οι ακόλουθοι των σπαχήδων ήταν συνήθως συγγενείς τους (γιοι, αδέλφια ή ανίψια) ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Ο ΣΠΑΧΗΣ «Ο σπαχής σε αντάλλαγµα για το τιµάριο που αποκτούσε ήταν υποχρεωµένος να συµµετέχει προσωπικά στις εκστρατείες ή στη φύλαξη σκοπιάς, να έχει στη διάθεσή του δύο ή περισσότερους εξοπλισµένους ακολούθους (cebeli) ή άοπλους υπηρέτες, να προµηθεύει τέντες κτλ. Οι υποχρεώσεις του σπαχή ήταν ανάλογες µε το µέγεθος του τιµαρίου του». «Ο σπαχής που δεν εκπλήρωνε τις υποχρεώσεις του ή δεν ακολουθούσε τον κώδικα του σώµατος των σπαχήδων έχανε το τιµάριό του». «Οι σπαχήδες που εγκατέλειπαν το σαντζάκι, εφόσον δεν εκτελούσαν στρατιωτική υπηρεσία, έχαναν το τιµάριό τους» (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σσ. 53, 52 και 53 ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ - Ο ΣΠΑΧΗΣ «Στην κλασική περίοδο της αυτοκρατορίας οι τιµαριούχοι σπαχήδες αποτελούσαν το µεγαλύτερο µέρος του οθωµανικού στρατεύµατος. Ο σπαχής ήταν ένας τυπικός µεσαιωνικός καβαλάρης που χρησιµοποιούσε συµβατικό οπλισµό στον οθωµανικό στρατό πυροβόλα είχαν κυρίως οι γενίτσαροι. Σύµφωνα µε µια εκτίµηση, γύρω στο 1475, οπότε το ιππικό των καπικουλήδων είχε τρεις χιλιάδες στρατιώτες και οι γενίτσαροι ήταν έξι χιλιάδες, στη Ρούµελη υπήρχαν 22.000 τιµαριούχοι σπαχήδες και άλλες 17.000 στη Μικρασία. Μετά από έναν αιώνα, στα χρόνια του Σουλεϊµάν Α, υπολογίζεται πως υπήρχαν 6.000 καπικουλήδες ιππείς, 12.000 γενίτσαροι και 40.000 επαρχιακοί σπαχήδες» Χαλίλ Ιναλτζίκ, Η Οθωµανική Αυτοκρατορία. Η κλασική περίοδος, 1300-1600, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1995, σσ. 189-190 6

7

ΛΑΒΑΡΑ ΜΟΝΑ ΩΝ ΣΠΑΧΗ ΩΝ ΟΙ ΣΠΑΧΗ ΕΣ ΤΟΥ ΓΑΛΛΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ (Φωτογραφία του 1914) ΟΙ ΣΠΑΧΗ ΕΣ ΤΟΥ ΓΑΛΛΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ (Φωτογραφία του µεσοπολέµου) ΟΙ ΣΠΑΧΗ ΕΣ ΤΟΥ ΓΑΛΛΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ (Σενεγαλέζος σπαχής Γάλλος σπαχής) ΟΙ ΣΠΑΧΗ ΕΣ ΤΟΥ ΓΑΛΛΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΣΠΑΧΗ ΩΝ «Ο σπαχής δεν είχε τη δυνατότητα να αναπτύξει δικές του πρωτοβουλίες ούτε σ ό,τι αφορά την οργάνωση των καλλιεργειών στο τιµάριό του [ ] περιορίζεται στο ρόλοτου εισπράκτορα των φεουδαλικών προσόδων και των φόρων επί της γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής που είχαν επιβληθεί στους υποτελείς χωρικούς, χωρίς να εµπλέκεται στην οργάνωση της ίδιας της παραγωγής» Αυτοκρατορία (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σ. 97 8

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΣΠΑΧΗ ΩΝ «Η θέση του σπαχή δεν ήταν ιδιαίτερα προνοµιούχος τον 15ο και 16ο αιώνα και δεν είναι δυνατό να θεωρείται ο κατ εξοχήν εκµεταλλευτής των υποτελών χωρικών». «Ο οθωµανός σπαχής του 15ου αιώνα δεν έπαιζε κανένα ρόλο στην παραγωγή. Ο ρόλος του όµως στην κατανοµή των προϊόντων της φεουδαλικής εκµετάλλευσης, αν και µικρός, τον τοποθετεί στο πλευρό της κυρίαρχης τάξης. Έτσι, οι σπαχήδες ήταν στην πραγµατικότητα εκπρόσωποι της φεουδαλικής τάξης» (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σσ. 96 και 107 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΣΠΑΧΗ ΩΝ «Σύµφωνα µε το νόµο, οι γιοι του σπαχή είχαν δικαίωµα να κληρονοµήσουν το τιµάριο του πατέρα τους» [µετά από τον θάνατό του] «Τα τιµάρια των γιων των σπαχήδων ήταν πολύ µικρότερα απ αυτά των πατέρων τους». «Ακόµα και στις περιπτώσεις που η κεντρική διοίκηση αναγνώριζε ότι ο γιος κάποιου σπαχή δικαιούνταν τιµάριο, δεν ήταν υποχρεωµένη να του παραχωρήσει το τιµάριο που ανήκε στον πατέρα του. Στις περισσότερες περιπτώσεις ικανοποιούσε το αίτηµά του δίνοντάς του άλλο τιµάριο» (15ος -16ος αι.), Αθήνα, Πορεία, 1990, σσ. 51, 52 και 73 ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Η ΠΑΡΑΚΜΗ «Κατά το δεύτερο µισό του 16ου αιώνα συντελείται µια αξιοσηµείωτη αύξηση του µεγέθους του κεντρικού στρατού, ως µέρος της οθωµανικής απάντησης στην πρόκληση των Αψβούργων Οι δυνάµεις του κεντρικού στρατού πληρώνονταν «τοις µετρητοίς επίσης, το κράτος πλήρωνε όλα τους τα έξοδα και εν καιρώ πολέµου αλλά και εν καιρώ ειρήνης. Όσο αυξάνονταν λοιπόν οι αριθµοί τόσο µεγάλωνε και το βάρος για το δηµόσιο θησαυροφυλάκιο. Όµως ένα µεγάλο τµήµα των κρατικών προσόδων είχε ήδη εκχωρηθεί στο επαρχιακό ιππικό µέσω του συστήµατος γαιοκτησίας ντιρλίκ. Αυτό που χρειαζόταν, εποµένως, περίπου από το 1550 έως το 1650, ήταν µια µαζική επιχείρηση µεταφοράς των δεσµευµένων στο σύστηµα ντιρλίκ προσόδων σε ένα σύστηµα συλλογής προσόδων από αγροτικούς φόρους. Αυτή η µετακίνηση από την απονοµή προσόδων µε αντάλλαγµα στρατιωτική υπηρεσία προς ένα διακανονισµό ο οποίος επέφερε µετρητά στο δηµόσιο θησαυροφυλάκιο, έγινε σταδιακά, καταλήγοντας σε µια ολική αναθεώρηση του κλασικού οθωµανικού συστήµατος οργάνωσης της συλλογής προσόδων που συνδεόταν µε την επαρχιακή διοίκηση και τη στρατιωτική υπηρεσία. Βεβαίως δεν υπήρξε µία συλλήβδην κατάργηση των τιµαρίων, τα οποία εξακολούθησαν να υπάρχουν µέχρι και τον 19ο αιώνα. Ωστόσο, όταν τα τιµάρια χήρευαν, το κράτος αναλάµβανε τη διεύθυνσή τους και είτε τα ενέτασσε στο σύστηµα των αγροτικών φόρων, είτε τα παραχωρούσε για να ενισχύσει το προσωπικό του παλατιού και της κεντρικής κυβέρνησης» Ibrahim Matin Kunt, Οι υπηρέτες του σουλτάνου, Αθήνα, Παπαζήσης, 2001, σσ. 190-191 ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Η ΠΑΡΑΚΜΗ «Το κράτος δεν ενδιαφερόταν για την κακή κατάσταση των κατόχων τιµαρίων, για τους οποίους ήταν διαρκώς και περισσότερο δύσκολο να συµµετέχουν ιδίοις εξόδοις σε εκστρατείες [ ] Στα µέσα του 16ου αιώνα το κράτος δεν φαινόταν να ενδιαφέρεται κατά πόσον ή όχι θα συµµετείχε στις εκστρατείες το επαρχιακό ιππικό. Αντ αυτού υπήρξε µια προσπάθεια επιβολής ενός ειδικού φόρου που ονοµαζόταν µπεντέλ-ι τιµάρ (bedel-i timar) «υποκατάστατο του τιµαρίου» στους τιµαριούχους που είτε δεν παρουσιάστηκαν είτε δεν τους ζητήθηκε να παρουσιαστούν για στρατιωτικά καθήκοντα» Ibrahim Matin Kunt, Οι υπηρέτες του σουλτάνου, Αθήνα, Παπαζήσης, 2001, σ. 208 ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ 1. Η αύξηση του µόνιµου µισθοφορικού στρατού της κεντρικής διοίκησης (σουλτανικού στρατού) 2. Η αδυναµία του αυτοκρατορικού θησαυροφυλακίου να συντηρήσει τον µισθοφορικό στρατό 3. Η αδυναµία της κεντρικής εξουσίας από τα τέλη του 16 ου αι. κεξ. να ελέγξει τις χορηγήσεις των τιµαρίων 4. Η χορήγηση στους σπαχήδες της δυνατότητας να καταβάλουν «χρηµατική αποζηµίωση» αντί της υποχρέωσης να στρατεύονται 5. Η απροθυµία των σπαχήδων να συµµετέχουν στις εκστρατείες 6. Ο απαρχαιωµένος οπλισµός, τρόπος οργάνωσης και πολεµικών µεθόδων του επαρχιακού ιππικού (µεσαιωνικός στρατός) 7. Η επιτακτική ανάγκη εκσυγχρονισµού του οθωµανικού στρατού σύµφωνα µε τα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα, για να αντιµετωπίσει τους στρατούς των Αψβούργων και των τσάρων που απειλούσαν την αυτοκρατορία (µέσα 18 ου αι. κεξ) ΤΟ ΤΙΜΑΡΙΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Η ΠΑΡΑΚΜΗ Οι σπαχήδες έχασαν τη θέση τους στις αρχές του 19ου αιώνα επί Σελίµ Γ και Μαχµούτ Β. «Στα χρόνια του Τανζιµάτ όλοι οι κάτοχοι τιµαρίων και ζεαµετίων κλήθηκαν να ανταλλάξουν τα τιµάρια και τα ζεαµέτια τους µε πληρωµή σε νόµισµα ίση µε το µισό του εισοδήµατος που είχαν από τη γη» Encyclopaedia of Islam, v. ΙX, σ. 656β 9