Η συγκέντρωση των επιχειρήσεων γύρω από τον λιμένα Η περίπτωση του Πειραιά (Piraeus Port Cluster)

Η συγκέντρωση των επιχειρήσεων γύρω από τον λιμένα Η περίπτωση του Πειραιά (Piraeus Port Cluster) Υπεύθυνος Καθηγητής: Αθανάσιος Α. Πάλλης Εισηγητής: Αργυρούδης Μαρίνος Α.Μ. 22101022 Χίος 25-08-2005

Πίνακας Περιεχομένων ΕΙΣΑΓΩΓΗ...4 2. Η αρχή της συγκέντρωσης (cluster) για την ανάλυση των λιμένων...6 3. Ορισμός της «συγκέντρωσης»...8 4. Κατασκευή της «συγκέντρωσης» (constructing clusters)...9 4.1 ΕΠΙΛΟΓΉ ΤΟΥ ΠΥΡΉΝΑ... 9 4.2 ΑΝΆΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΕΣΜΏΝ ΤΟΥ ΠΥΡΉΝΑ ΜΕ ΣΧΕΤΙΚΈΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΈΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΌΤΗΤΕΣ... 9 4.2.1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΈΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΈΣ ΜΕ ΤΟΝ ΠΥΡΉΝΑ... 10 4.2.2 ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΊΗΣΗ ΚΟΙΝΏΝ ΠΌΡΩΝ... 10 4.2.3 ΜΈΛΟΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΉΣΕΩΝ ΠΟΥ ΑΠΟΤΕΛΟΎΝ ΤΗΝ «ΣΥΓΚΈΝΤΡΩΣΗ» 10 4.2.4 ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΊ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΊ ΕΚΜΆΘΗΣΗΣ... 11 4.3 Η ΣΧΕΤΙΚΉ ΜΕ ΤΟΝ ΠΥΡΉΝΑ ΠΕΡΙΟΧΉ... 11 4.4 Ο ΠΛΗΘΥΣΜΌΣ ΤΗΣ «ΣΥΓΚΈΝΤΡΩΣΗΣ»... 12 5. Το πλαίσιο εργασίας για την ανάλυση της απόδοσης της «συγκέντρωσης»...13 5.1 ΈΡΕΥΝΕΣ ΠΆΝΩ ΣΤΗΝ «ΣΥΓΚΈΝΤΡΩΣΗ»... 13 5.2 ΤΟ ΠΛΑΊΣΙΟ ΕΡΓΑΣΊΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΆΛΥΣΗ ΤΗΣ «ΣΥΓΚΈΝΤΡΩΣΗΣ»... 14 5.2.1 Η ΔΟΜΉ ΤΗΣ «ΣΥΓΚΈΝΤΡΩΣΗΣ»... 16 5.2.2 ΔΙΑΚΥΒΈΡΝΗΣΗ ΤΗΣ «ΣΥΓΚΈΝΤΡΩΣΗΣ»... 20 6. Το φαινόμενο της «συγκέντρωσης» στους λιμένες...26 6.1 Ο ΠΥΡΉΝΑΣ ΤΗΣ ΛΙΜΕΝΙΚΉΣ «ΣΥΓΚΈΝΤΡΩΣΗΣ»... 26 6.1.1 ΟΙ ΔΙΑΣΥΝΔΈΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΦΟΡΤΊΟΥ... 27 6.2 ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΊ «ΣΥΓΚΈΝΤΡΩΣΗΣ» ΚΑΙ ΔΗΜΌΣΙΟΙ (ΙΔΙΩΤΙΚΟΊ) ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΊ... 29 6.3 Η ΣΧΕΤΙΚΉ ΜΕ ΤΗΝ «ΣΥΓΚΈΝΤΡΩΣΗ» ΠΕΡΙΟΧΉ... 30 7. Το λιμάνι του Πειραιά...30 7.1 ΑΝΘΡΏΠΙΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΌ... 31 7.2 ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΈΣ ΥΠΗΡΕΣΊΕΣ... 32 7.3 ΥΠΗΡΕΣΊΕΣ LOGISTICS... 33 7.4 Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΌΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΌΣ ΣΤΗΝ ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗ ΦΟΡΤΊΟΥ... 37 7.5 ΕΓΧΏΡΙΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΌΣ... 38 7.6 ΔΙΕΘΝΉΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΌΣ... 40 7.7 ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΌΣ ΣΤΗΝ ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΚΙΒΩΤΊΩΝ... 42 7.7.1 ΣΤΑΘΜΌΣ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΚΙΒΩΤΊΩΝ ΣΤΟΝ ΛΙΜΈΝΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΆ... 43 7.7.2 ΣΤΑΘΜΟΊ ΔΙΑΚΊΝΗΣΗΣ ΟΧΗΜΆΤΩΝ (CAR TERMINALS)... 45 8. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΊΑ... 46 9. Η «συγκέντρωση» στον λιμένα του Πειραιά...47 9.1 Ο ΛΙΜΈΝΑΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΆ ΜΕ ΝΟΎΜΕΡΑ... 47 9.2 ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΊΗΣΗ ΜΕ ΒΆΣΗ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΌ ΤΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΟΎΜΕΝΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΎ... 50 9.3 ΠΑΡΟΥΣΊΑ ΕΤΑΙΡΙΏΝ ΠΟΥ ΣΧΕΤΊΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΝΑΥΤΙΛΊΑ ΣΤΟΝ ΛΙΜΈΝΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΆ... 53 9.3.1 ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΟΊ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΊ... 53 9.3.2 ΞΈΝΟΙ ΑΝΤΙΠΡΌΣΩΠΟΙ (ΠΡΕΣΒΕΊΕΣ)... 54 9.3.3 ΝΑΥΤΙΚΟΊ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΊ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΊ ΈΝΩΣΗΣ ΕΦΟΠΛΙΣΤΏΝ... 55 9.3.4 ΠΡΑΚΤΌΡΕΥΣΗ ΠΛΟΊΩΝ ΦΟΡΤΊΟΥ... 56 9.3.5 ΕΛΛΗΝΙΚΆ ΝΑΥΠΗΓΕΊΑ... 56 9.3.6 ΕΛΛΗΝΙΚΈΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΈΣ ΕΤΑΙΡΊΕΣ... 58 9.3.7 ΞΈΝΕΣ ΤΡΆΠΕΖΕΣ... 59 9.3.8 P&I CLUBS (ΑΛΛΗΛΟΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΊ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΊ)... 61 10. Συμπεράσματα...61 10.1 ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΉΣ ΑΝΑΣΚΌΠΗΣΗΣ... 61 2

10.2 ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ ΈΡΕΥΝΑΣ... 62 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο παρελθόν η ιδέα της συγκέντρωσης (Clustering) είχε υιοθετηθεί για την ανάλυση της ανταγωνιστικότητας τόσο των κρατών όσο και των βιομηχανιών. Η συγκεκριμένη αρχή όμως δεν έχει εφαρμοστεί για την ανάλυση των λιμένων. Μία πρώτη αξιόλογη προσέγγιση έγινε από το τον Peter W. De Langen το 2003. Ο De Langen (2003) εφάρμοσε την σχετική ιδέα (Clustering) έχοντας ως κύριο σημείο ανάλυσης το λιμάνι του Rotterdam. Στην παρούσα εργασία γίνεται μία προσπάθεια ανάλυσης του βαθμού συγκέντρωσης στον λιμένα του Πειραιά. Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε βασίζεται κατά κύριο λόγο στην τάση της συγκέντρωσης/εγκαταστασηςτων επιχειρήσεων γύρω από τον συγκεκριμένο λιμένα και υιοθετούνται τα πρότυπα και οι στρατηγικές ανάλυσης που έχουν ήδη παρουσιασθεί από τον προαναφερθέντα Ολλανδό επιστήμονα. Πιο συγκεκριμένα στην εργασία έρευνα που ακολουθεί παραθέτουμε τους λόγους για τους οποίους η αρχή της συγκέντρωσης είναι πολύ χρήσιμη για την ανάλυση των λιμένων, όπως επειδή αποκαλύπτει μία σειρά από ενδιαφέρουσες έρευνες μεγάλης σημαντικότητας για την κατανόηση της απόδοσης των λιμένων. Σε πρώτη φάση αποδεικνύεται ότι η αρχή της συγκέντρωσης είναι όντως χρήσιμη για την ανάλυση των λιμένων. Στην συνέχεια ορίζουμε την έννοια της συγκέντρωσης (clusters). Στο δεύτερο βήμα εστιάζουμε στον τρόπο κατασκευής της «συγκέντρωσης» μέσω μίας διαδικασίας που αποτελείται από τέσσερα βήματα. Στο τέταρτο βήμα αναπτύσσουμε το πλαίσιο της ερευνητικής εργασίας που θα μας βοηθήσει για την ανάλυση τους. Το πέμπτο βήμα περιέχει την μεθοδολογία της κατασκευής τους Στο 6 ο βήμα παρουσιάζεται η μελέτη της περίπτωσης του λιμενικού συγκροτήματος του Πειραιά και τα αποτελέσματα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε. Τέλος στο 7 ο βήμα παρατίθενται τα συμπεράσματα της έρευνας. Ο λιμένας του Πειραιά αποτελεί το κύριο αντικείμενο της μελέτης μας αναλύοντας μία σειρά από δεδομένα που σχετίζονται με επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται μέσα σε αυτόν. Η σύγκριση των παραπάνω επιχειρήσεων με αυτές που δραστηριοποιούνται σε πανελλαδικό επίπεδο θα μας οδηγήσουν σε κάποια συμπεράσματα σχετικά με τον βαθμό συγκέντρωσης που παρατηρείται στην περιοχή του λιμενικού συγκροτήματος. 4

Μέσω της σύγκρισης αυτής θα δοθούν απαντήσεις σε μία σειρά από ερωτήματα όπως : Παρατηρείται τάση «συγκέντρωσης» στον λιμένα του Πειραιά; Ποιες είναι οι δραστηριότητες εκείνες γύρω από τις οποίες αναπτύσσεται και εξελίσσεται η «συγκέντρωση»; Ποιες επιχειρήσεις βρίσκονται στον πυρήνα της «συγκέντρωσης» και ποιες τοποθετούνται στην ευρύτερη περιοχή; Ποια είναι τα αποτελέσματα που επιφέρει η «συγκέντρωση» στην περιοχή αυτή και κατά πόσο καθιστά τις επιχειρήσεις που την αποτελούν ανταγωνιστικές; Όλα τα παραπάνω ερωτήματα σε συνδυασμό με την ανάπτυξη ενός πλαισίου εργασίας που θα μας βοηθήσει στην μελέτη της «συγκέντρωσης» αναλύονται σταδιακά στην συνέχεια. 5

2. Η αρχή της συγκέντρωσης (cluster) για την ανάλυση των λιμένων Η γεωγραφική συγκέντρωση όμοιων και συμπληρωματικών οικονομικών δραστηριοτήτων αποτελεί διαδεδομένο φαινόμενο. Οι περισσότερες βιομηχανίες παρουσιάζουν τάσεις συγκέντρωσης σε συγκεκριμένες περιοχές. Με άλλα λόγια οι περιοχές εξειδικεύονται σε συγκεκριμένες οικονομικές δραστηριότητες. Αυτή η τοπική εξειδίκευση αναπτύσσεται συνεχώς εξ αιτίας της αυξανόμενης διεθνοποίησης που παρουσιάζει η οικονομία. Συνεπώς η παρουσία και βελτίωση της συγκέντρωσης των οικονομικών δραστηριοτήτων είναι εξαιρετικής σημασίας για την απόδοση της οικονομίας κάθε περιοχής. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει ότι και οι δραστηριότητες χειρισμού του φορτίου παρουσιάζουν επίσης γεωγραφική συγκέντρωση. Το 83% της συνολικής παραγωγής της Ευρώπης (πιο συγκεκριμένα των εξής 15 χωρών της Ευρώπης : Βέλγιο, Γερμανία, Ισπανία, Γαλλία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Αυστρία, Πορτογαλία, Φινλανδία, Δανία, Ελλάδα, Σουηδία και Μεγάλη Βρετανία) συγκεντρώνεται στα 75 μεγαλύτερα λιμάνια. Τα 10 μεγαλύτερα από αυτά λιμάνια συγκεντρώνουν το 40% του συνολικού παραγόμενου φορτίου. Αυτό αποτελεί σημαντικό δείκτη της τάσης συγκέντρωσης των διαδικασιών χειρισμού φορτίου σε έναν περιορισμένο αριθμό λιμένων στην Ευρώπη. Πίνακας 1: Η παραγωγικότητα των λιμένων Παραγωγή * (1000 τόνους) Μερίδιο συνολικής παραγωγής Συνολική παραγωγή Euro 15 2320642 το 1998 Συγκέντρωση παραγωγής των 1936883 83% 75 μεγαλύτερων λιμένων Συγκέντρωση παραγωγής των 1431917 62% 20 μεγαλύτερων λιμένων Συγκέντρωση παραγωγής των 927298 40% 15 μεγαλύτερων λιμένων (Πηγή : P.W. De Langen. A framework for analyzing seaport clusters, 2001, p. 3) Διάγραμμα 1: Παραγωγικότητα Λιμένων 6

Παραγωγικότιτα λιμένων 2500000 2000000 1936883 1500000 1000000 1431917 927298 Παραγωγή * (1000 τόνους) 500000 0 75 μεγαλύτερα λιμάνια 20 μεγαλύτερα λιμάνια 15 μεγαλύτερα λιμάνια Η παρουσία διαδικασιών διαχείρισης φορτίου προσελκύει διάφορες οικονομικές δραστηριότητες που σχετίζονται με αυτές. Το αποτέλεσμα είναι συνεχώς να αυξάνεται η συγκέντρωση των επιχειρήσεων γύρω από τον λιμένα γεγονός που δημιουργεί σημαντικές επιδράσεις στην τοπική οικονομία. Η αρχή της συγκέντρωσης διευρύνει τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η έρευνα στους λιμένες αφού αυτοί εξετάζονται όχι μόνο ως κομβικά σημεία της αλυσίδας μεταφορών αλλά και ως περιοχές συγκέντρωσης επιχειρήσεων με οικονομικές δραστηριότητες. Χρησιμοποιώντας την συγκέντρωση των επιχειρήσεων ως προοπτική για την ανάλυση των λιμένων οδηγούμαστε σε μία σειρά από παράγοντες που οδηγούν στην ανάπτυξη των λιμένων ως κύρια σημεία συγκέντρωσης (seaport clusters). Όταν σκοπεύουμε να κατανοήσουμε τους παράγοντες εκείνους που οδηγούν στην ανάπτυξη της συγκέντρωσης (clusters) δεν είναι εύλογο να αναλύσουμε μόνο συγκεκριμένες εταιρίες γιατί η συμπεριφορά τους εξαρτάτε σε μεγάλο βαθμό από : τα χαρακτηριστικά που φανερώνει αυτή η συγκέντρωση των επιχειρήσεων τις σχέσεις με άλλες επιχειρήσεις που αποτελούν την ομαδοποίηση (cluster) άλλους συγκεκριμένους λόγους που επηρεάζουν την συγκέντρωση που μελετάμε Συμπερασματικά λοιπόν η ανάπτυξη που παρουσιάζει η «συγκέντρωση» δεν προσδιορίζεται απλά από το άθροισμα της ανάπτυξης που παρουσιάζει κάθε 7

επιχείρηση ξεχωριστά. Αντιθέτως κάποιες συγκεκριμένες μεταβλητές που παρουσιάζει η «συγκέντρωση» επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την ανάπτυξη της περιοχής που εντοπίζεται η συγκέντρωση. 3. Ορισμός της «συγκέντρωσης» Ορίζουμε την συγκέντρωση ως : ένα πλήθος γεωγραφικά ομαδοποιημένων με κοινά χαρακτηριστικά επιχειρησιακών μονάδων, εταιριών και δημόσιων ιδιωτικών οργανισμών οι οποίες έχουν ως κέντρο μία ενιαία οικονομική εξειδίκευση. Καταρχήν η «συγκέντρωση» στην ουσία είναι ένα πλήθος και όχι μια οντότητα. Αυτή η άποψη μας δίνει την δυνατότητα να λάβουμε υπόψη την ετερογένεια που παρουσιάζει αυτή η «συγκέντρωση». Η δεύτερη διαπίστωση αφορά το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις που φανερώνουν τάσεις συγκέντρωσης συσχετίζονται γεωγραφικά. Αυτή η διάσταση διαχωρίζει την έννοια της «συγκέντρωσης» από τα δίκτυα. Η τρίτη διαπίστωση αφορά ότι ο πληθυσμός της συγκέντρωσης αποτελείται από επιχειρηματικές μονάδες, εταιρίες και δημόσιους ιδιωτικούς οργανισμούς. Οι εταιρίες ορίζονται ως οργανισμοί οι οποίοι παρέχουν υπηρεσίες στα διάφορα μέλη και συμπεριλαμβάνονται στον πληθυσμό που αποτελεί την «συγκέντρωση». Οι δημόσιοι ιδιωτικοί οργανισμοί (π.χ. εκπαιδευτικοί οργανισμοί ή ινστιτούτα ερευνών) συμπεριλαμβάνονται στον πληθυσμό εάν απασχολούνται στις συγκεκριμένες δραστηριότητες που αφορούν την «συγκέντρωση». Η τέταρτη διαπίστωση που πηγάζει από τον ορισμό σχετίζεται με το ότι οι εταιρίες που αποτελούν την συγκέντρωση έχουν ως κέντρο μία ενιαία οικονομική εξειδίκευση η οποία μπορεί να θεωρηθεί ως ο πυρήνας της συγκέντρωσης. Η αντίληψη του πυρήνα αναφέρεται σε όλες τις έρευνες που έχουν γίνει πάνω στην «συγκέντρωση» (clustering). Τέλος η «συγκέντρωση» αποτελείται από επιχειρηματικές μονάδες και εταιρίες οι οποίες είναι μέρος του πυρήνα ή έχουν ισχυρές οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις με αυτόν. 8

4. Κατασκευή της «συγκέντρωσης» (constructing clusters) Η οροθέτηση της «συγκέντρωσης» δεν είναι φυσική αλλά κατασκευάζεται από επιστήμονες και επαγγελματίες που σχετίζονται άμεσα. Για την κατασκευή της αρχής της «συγκέντρωσης» απαιτούνται τέσσερα βήματα : 1. Επιλογή του πυρήνα 2. Ανάλυση των δεσμών του πυρήνα με σχετικές οικονομικές δραστηριότητες 3. Ορισμός της κατάλληλης περιοχής 4. Προσδιορισμός του πληθυσμού της «συγκέντρωσης» που αποτελείται από επιχειρησιακές μονάδες, εταιρίες και δημόσιους ιδιωτικούς οργανισμούς οι οποίοι βρίσκονται σε συσχέτιση με τον πυρήνα και είναι εγκατεστημένες στην κατάλληλη περιοχή. 4.1 Επιλογή του πυρήνα Ο πυρήνας πρέπει να σχετίζεται άμεσα, με την έννοια ότι η τοποθεσία του δεν εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την παρουσία άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων. Σε αυτήν την περίπτωση οι άλλες οικονομικές δραστηριότητες θα ήταν πιο κατάλληλες ώστε να αποτελούν τον πυρήνα. Επιπρόσθετα ο πυρήνας πρέπει να αποτελεί μία συγκέντρωση παρόμοιων δραστηριοτήτων στον ίδιο χώρο. Ένδειξη συγκέντρωσης του χώρου αποτελούν : ο μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων στην ίδια βιομηχανία το σχετικά μεγάλο μερίδιο της βιομηχανίας στην τοπική παραγωγή το υψηλό επίπεδο εξαγωγών 4.2 Ανάλυση των δεσμών του πυρήνα με σχετικές οικονομικές δραστηριότητες Η δύναμη των σχέσεων με τον πυρήνα καθορίζει ποιες οικονομικές δραστηριότητες συμπεριλαμβάνονται στον πληθυσμό της «συγκέντρωσης». Οι παρακάτω δείκτες χρησιμοποιούνται για την αποτίμηση της δύναμης των σχέσεων : Οικονομικές συναλλαγές με τον πυρήνα 9

Η χρησιμοποίηση κοινών πόρων Αν η εταιρία αποτελεί μέλος των επιχειρήσεων που αποτελούν την «συγκέντρωση» Συλλογικοί μηχανισμοί εκμάθησης 4.2.1 Οικονομικές συναλλαγές με τον πυρήνα Η σημαντικότητα των δεσμών μπορεί να αναλυθεί με την μέθοδο ελέγχου των εισροών εκροών καθώς και με την ανάλυση της αλυσίδας αξιών. Με αυτήν την άποψη είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε ότι η τοπική συγκέντρωση πανομοιότυπων οικονομικών δραστηριοτήτων οδηγεί σε έναν συγκεκριμένο βαθμό εξειδίκευσης. Η εξειδίκευση ενισχύει την αλληλεξάρτηση μεταξύ των επιχειρήσεων που αποτελούν την «συγκέντρωση». Οι επιχειρήσεις αυτές βασίζονται στην ζήτηση και την προσφορά των προϊόντων και των υπηρεσιών άλλων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον ίδιο χώρο. 4.2.2 Χρησιμοποίηση κοινών πόρων Η παρουσία των πόρων αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα που οδηγεί στην «συγκέντρωση». Σημαντικούς πόρους μπορούν να αποτελούν στην περίπτωση του λιμένα : το καλά εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό που παρέχει ο λιμένας οι παρεχόμενες υποδομές η γνώση η πληροφόρηση Αυτή η χρήση των κοινών πόρων δείχνει την παρουσία δεσμών στον πυρήνα. 4.2.3 Μέλος των επιχειρήσεων που αποτελούν την «συγκέντρωση» Μια αποτελεσματική μέθοδος για την ανάλυση των δεσμών γίνεται με την εξέταση των εταιριών που αποτελούν τα μέλη της «συγκέντρωσης». Τα μέλη αυτά καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την παρουσία ισχυρών δεσμών στον πυρήνα. 10

4.2.4 Συλλογικοί μηχανισμοί εκμάθησης Η αρχή της «συγκέντρωσης» καλλιεργεί καινοτομίες και νεωτερισμούς σε σύντομο χρονικό διάστημα. Αυτό πηγάζει από την ύπαρξη των δεσμών που προαναφέραμε μέσω των οποίων διαχέονται συνεχώς οι πληροφορίες. 4.3 Η σχετική με τον πυρήνα περιοχή Οι «συγκεντρώσεις» μπορούν να είναι είτε τοπικές, είτε περιφερειακές (όπως για παράδειγμα η οικονομική «συγκέντρωση που παρουσιάζεται στο Λονδίνο) είτε μεταξύ περιοχών (π.χ. η συγκέντρωση των αυτοκινητοβιομηχανιών στην Νότια Γερμανία). Γενικότερα οι οποίες βρίσκονται στα σύνορα της περιοχής του πυρήνα των οποίων οι οικονομικές δραστηριότητες σχετίζονται με αυτές του πυρήνα, συμπεριλαμβάνονται στην περιοχή της «συγκέντρωσης». Όλες οι «συγκεντρώσεις» έχουν γεωγραφικά όρια παρόλο που σε πολλές περιπτώσεις δεν ορίζονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Πολλές μελέτες λαμβάνουν περιοχές, επαρχίες ή και ολόκληρα κράτη ως σχετικές με την «συγκέντρωση» περιοχές. Η μέθοδος της ανάλυσης για τον εντοπισμό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργήσει μια λεπτομερή γεωγραφική οριοθέτηση της «συγκέντρωσης». Διαιρώντας τον αριθμό των ενεργών επιχειρήσεων της «συγκέντρωσης» σε έναν δήμο με τον συνολικό αριθμό των επιχειρήσεων που είναι καταγραμμένες στον συγκεκριμένο δήμο επιτυγχάνεται ο καθορισμός των κύριων δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων που αποτελούν την συγκέντρωση. Οι περιοχές εκείνες των οποίων οι δραστηριότητες φανερώνουν έντονη συσχέτιση με εκείνων του πυρήνα συμπεριλαμβάνονται στις σχετικές με τον πυρήνα περιοχές. Αυτή η μέθοδος της οριοθέτησης είναι σχετικά ακριβής. Παρόλα αυτά το ελάχιστο μερίδιο των δραστηριοτήτων της «συγκέντρωσης» που απαιτείται για τους δήμους ώστε να συμπεριληφθούν στην περιοχή της «συγκέντρωσης» ελαχιστοποιείται και διαφέρει ανάλογα με την περίσταση. 11

Σύνορα του Πυρήνα Σχετική με την συγκέντρωση περιοχή Ελάχιστη δραστηριότητα για την συμμετοχή της εταιρίας στην «συγκέντρωση» (Πηγή : P.W. De Langen. A frame work for analyzing seaport clusters, 2001, p. 6) 4.4 Ο πληθυσμός της «συγκέντρωσης» Το τέταρτο βήμα είναι και το πιο ιδανικό για τον εντοπισμό του πληθυσμού της «συγκέντρωσης» αφού βασίζεται τόσο στην λειτουργική όσο και στην γεωγραφική οριοθέτηση. Ο πληθυσμός αυτός αποτελείται από όλες τις επιχειρήσεις που : είναι ενεργές στις οικονομικές δραστηριότητες της «συγκέντρωσης» είναι τοποθετημένες στην σχετική με τον πυρήνα περιοχή Γενικότερα οι πλειοψηφία των εταιριών αποτελούν μέλη της «συγκέντρωσης». Η παρακάτω εικόνα επεξηγεί την μέθοδο που χρησιμοποιούμε για την κατασκευή της συγκέντρωσης. 12

απόσταση Λειτουργικά σύνορα Λειτουργικά σύνορα Γεωγραφικά σύνορα Δύναμη Διασυνδέσεων Δύναμη Διασυνδέσεων δυνατός Ασθενής Πηγή : Langen, P.W. de (2001) A framework for analyzing port clusters, 2001, p. 30. Στο παραπάνω σχήμα χρησιμοποιούμε την διάκριση μεταξύ των διασυνδέσεων προς τα πίσω και προς τα μπρος. Το σχήμα δείχνει τους δύο απαραίτητους όρους (δυνατές σχέσεις με τον πυρήνα και τοποθέτηση μέσα στα γεωγραφικά όρια της «συγκέντρωσης») ώστε να συμπεριλαμβάνονται οι επιχειρήσεις στην «συγκέντρωση». 5. Το πλαίσιο εργασίας για την ανάλυση της απόδοσης της «συγκέντρωσης» Σε αυτόν τον τομέα αναπτύσσουμε ένα πλαίσιο εργασίας για την ανάλυση της «συγκέντρωσης». Αρχικά παρατίθεται σχετική βιβλιογραφία γενικά σε θέματα «συγκέντρωσης» και στην συνέχεια αναπτύσσουμε ένα πλαίσιο εργασίας για την ανάλυση της απόδοσης της «συγκέντρωσης». 5.1 Έρευνες πάνω στην «συγκέντρωση» Έχει γίνει μελέτη στην οικονομική βιβλιογραφία που σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με την «συγκέντρωση». Έχουμε ταξινομήσει αυτές τις μελέτες σε τέσσερις σχολές οι οποίες καταγράφονται στον παρακάτω πίνακα. 13

Σχολή Αντιπρόσωποι σχολής Εστίαση κάθε σχολής Diamond Porter (1990), Rugman and Μια γενική προσέγγιση για την school Verbeke (1995) κατανόηση της ανταγωνιστικότητας New economic geography Population economics Industrial District school Krugman (1991) and Fujita, Krugman and Venables (1995) Metcalfe (1998), Hannan and Freeman (1989) Piore and Sabel (1984) Staber, (1998), Harrison, (1994) των εθνικών βιομηχανιών Ανάλυση των δυνάμεων εκείνων που οδηγούν και εκείνων που αντιτάσσονται στην «συγκέντρωση» Η δυναμική του πληθυσμού Επεξήγηση των χαρακτηριστικών των βιομηχανικών τμημάτων και της σχετικής επιτυχίας της οργανωτικής δομής. (Πηγή : P.W. De Langen. A frame work for analyzing seaport clusters, 2001, p. 8) Οι παραπάνω σχολές είναι σε έναν μεγάλο βαθμό συμπληρωματικές. Η νέα γεωγραφική προσέγγιση εστιάζεται σε συγκεντρωτικές οικονομίες και οι σχολές αυτές δεν παίρνουν συγκεκριμένους παράγοντες υπόψη αλλά εξηγούν την έννοια της «συγκέντρωσης» ως αποτέλεσμα δύο αντίθετων δυνάμεων, τις συγκεντρωτικές οικονομίες και τις μη συγκεντρωτικές οικονομίες. Συμπληρωματική αυτής της σχολής είναι η Industrial District σχολή η οποία εστιάζεται στην συμπεριφορά που παρουσιάζει η «συγκέντρωση» αλλά και την παρουσία διάφορων εταιριών στο τοπικό περιβάλλον. Η Population economics σχολή χρησιμοποιείται σπάνια για την ανάλυση της «συγκέντρωσης αλλά είναι χρήσιμη για την μελέτη της ανάπτυξης του πλήθους των εταιριών. Τέλος η Diamond school επεξηγεί την οικονομική ανταγωνιστικότητα μεταξύ των κρατών με βάση το πλαίσιο εργασίας που έχει δημιουργήσει ο Porter. 5.2 Το πλαίσιο εργασίας για την ανάλυση της «συγκέντρωσης» Στο πλαίσιο εργασίας που δημιουργούμε για την ανάλυση γίνεται ένας βασικός διαχωρισμός ανάμεσα στην δομή της «συγκέντρωσης» και στην κυβερνητική «συγκέντρωση». Με την κυβερνητική «συγκέντρωση» εννοούμε τους μηχανισμούς εκείνους που οδηγούν στον συντονισμό που παρουσιάζει η «συγκέντρωση». Ο τρόπος με τον οποίο γίνεται ο συντονισμός αυτός επηρεάζει την ανάπτυξη της 14

«συγκέντρωσης». Η δομή της «συγκέντρωσης» περιλαμβάνει παράγοντες δομικής φύσεως, δηλαδή παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη σε γενικές γραμμές, χωρίς να λαμβάνει υπόψη κάποια απρόοπτα γεγονότα. Το παρακάτω σχήμα επεξηγεί το πλαίσιο εργασίας : Εξωτερικές Επιρροές (βιομηχανικές επιρροές) (εθνικές επιρροές) (πολιτικές επιρροές) Δομή της «συγκέντρωσης» (σωρευμένες οικονομίες) (σύνορα της «συγκέντρωσης») (ετερογένεια) (εσωτερικός ανταγωνισμός) Κυβερνητική «συγκέντρωση» Απόδοση «συγκέντρωσης» (προστιθέμενη αξία) Η απόδοση της «συγκέντρωσης» μπορεί να μετρηθεί με την παραγόμενη προστιθέμενη αξία που παρουσιάζει. Δύο είναι οι μηχανισμοί ανάπτυξης που υπάρχουν : Η ανάπτυξη των εταιριών Η ανάπτυξη του πληθυσμού Το δεύτερο αναφέρεται στην ύπαρξη «πλεονάσματος εισόδου» η οποία ορίζεται ως περισσότερες νεοεισερχόμενες εταιρίες και ανάπτυξη παρά πτωχεύσεις. Στον Πίνακα συνοψίζεται η διορατικότητα της κάθε σχολής : 15

School Diamond school New economic geography Population economics Σημαντικές εκτιμήσεις σχετικά με την δομή της «συγκέντρωσης» Ο εσωτερικός ανταγωνισμός αυξάνει την απόδοση της «συγκέντρωσης» Η παρουσία κρίσιμων πελατών αυξάνει την απόδοση της «συγκέντρωσης» Η παρουσία σωρευμένων οικονομιών αυξάνει την απόδοση της «συγκέντρωσης» Η παρουσία των συσσωρεμένων αντικονομοιών εμποδίζει την ανάπτυξη της «συγκέντρωσης» Η ανομοιογένεια του πληθυσμού που αποτελεί την συγκέντρωση αυξάνει την απόδοση Τα σύνορα εισόδου και εξόδου επηρεάζουν την απόδοση της «συγκέντρωσης» Heterogeneity of the cluster population enhances performance Industrial district school (Πηγή : P.W. De Langen. A framework for analyzing seaport clusters, 2001, p. 9) Σημαντικές εκτιμήσεις σχετικά με την κυβερνητική «συγκέντρωση» Οι «συγκεντρώσεις» χαρακτηρίζονται από ευαίσθητο περιβάλλον με τεράστιο εσωτερικό ανταγωνισμό Η συνεχής παροχή γνώσης και πληροφοριών αποτελεί ένα σημαντικό πλεονέκτημα των «συγκεντρώσεων» Η ποιότητα του κυβερνητικού καθεστώτος αυξάνει την απόδοση 5.2.1 Η δομή της «συγκέντρωσης» Εξετάζουμε 5 δομικές μεταβλητές. Καταρχήν η αποδοτικότητα που παρουσιάζει η συγκέντρωση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την παρουσία των συγκεντρωμένων αντί - οικονομιών. Τρεις είναι οι συγκεντρωτικές οικονομίες οι οποίες αναγνωρίζονται παγκοσμίως. Σχετικά με την πρώτη οι επιχειρήσεις φανερώνουν τάσεις συγκέντρωσης εξ αιτίας της παρουσίας μεγάλου εργατικού δυναμικού μέσα στα σύνορα της «συγκέντρωσης», η παρουσία του οποίου έχει σαν αποτέλεσμα την μείωση του κόστους εύρεσης. Σχετικά με την δεύτερη οι εταιρίες συγκεντρώνονται ώστε να βρίσκονται κοντά στους προμηθευτές αλλά και τους πελάτες τους, οι οποίοι αποτελούν επίσης μέρος της «συγκέντρωσης». Η τοποθέτηση σε κοντινή απόσταση με τους προμηθευτές και τους πελάτες έχει σαν αποτέλεσμα την μείωση κόστους λειτουργίας των επιχειρήσεων αυτών αφού μειώνονται τα μεταφορικά κόστη. Σημαντικό πλεονέκτημα της εγγύτητας αυτής με τους προμηθευτές και τους πελάτες αποτελεί και ότι ενισχύει την στενή παρακολούθηση αλλά και τις συχνές επαφές πρόσωπο με πρόσωπο. Σχετικά με την Τρίτη η «συγκέντρωση» οφείλεται στην διάχυση πληροφοριών που αναπτύσσεται μεταξύ των 16

επιχειρήσεων που λειτουργούν στον χώρο. Η πληροφόρηση λοιπόν παρέχεται ευκολότερα και με πιο γρήγορο ρυθμό σε τοπικό επίπεδο εξαιτίας : των συχνών αλληλεπιδράσεων του γεγονότος ότι οποιαδήποτε προσπάθεια ανάπτυξης εντοπίζεται πολύ πιο εύκολα Στο παρακάτω σχήμα αναφέρονται οι τέσσερις μεταβλητές που σχετίζονται με την δομή της «συγκέντρωσης» Δομή της «συγκέντρωσης» Συγκεντρωτικές οικονομίες Εσωτερικός ανταγωνισμός Εμπόδια εισόδου εξόδου Ετερογένεια που παρουσιάζει η «συγκέντρωση» Διακυβέρνηση της «συγκέντρωσης» Αποδοτικότητα της «συγκέντρωσης» Η γρήγορη διάχυση των καινοτομιών που συμβαίνουν μέσα στα πλαίσια της «συγκέντρωσης» έχει αποδειχθεί εμπειρικά. Τα τρία πλεονεκτήματα που αναφέραμε παραπάνω σχετικά με την εγκατάσταση τοποθεσία εκφράζονται ως εξωτερικές οικονομίες κλίμακας. Επίσης συμφωνούμε ότι μέσα στα πλαίσια της «συγκέντρωσης» εντοπίζονται και οι εξωτερικές οικονομίες μεταφορών. Εξαιτίας της παρουσίας μεγάλου αριθμού επιχειρήσεων οι οικονομίες κλίμακας οδηγούν σε μείωση του μεταφορικού κόστους. Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει στην ίδρυση νέων εταιριών, που ευνοούνται από τα χαμηλά μεταφορικά κόστη. Η παρουσία τέτοιων εξωτερικών οικονομιών θεωρείται ως κεντρομόλος δύναμη η οποία ευνοεί 17

την συγκέντρωση παρόμοιων δραστηριοτήτων μέσα στην «συγκέντρωση». Αντίθετη με αυτήν την δύναμη είναι η φυγόκεντρος δύναμη η οποία οδηγεί στην αποκέντρωση. Παράδειγμα τέτοιων δυνάμεων αποτελούν ο συνωστισμός συμφόρηση που δημιουργείται καθώς και η δυσκολία εξεύρεσης γης, παράγοντες οι οποίοι γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι οδηγούν στην αποκέντρωση. Η ανάπτυξη της «συγκέντρωσης» μπορεί να εξηγηθεί με την ισορροπία μεταξύ των δύο αυτών αντίθετων ομάδων. Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει την τόσο την συγκέντρωση όσο και την αποκέντρωση είναι το παραγόμενο προϊόν και τα χαρακτηριστικά της αγοράς. Μία ανάλυση των παραπάνω δυνάμεων θα μας βοηθήσει στην ανάλυση των τάσεων που επικρατούν σχετικά με την συγκέντρωση αλλά και την αποκέντρωση. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει κάποια παραδείγματα των δυνάμεων που αναφέραμε. Κεντρομόλος δύναμη Εξωτερικές οικονομίες που περιλαμβάνουν : Φυγόκεντρος δύναμη Εξωτερικές αντί - οικονομίες που περιλαμβάνουν : - Εργατικό δυναμικό - Ενοικίαση γης - Προμηθευτές - συνωστισμός συμφόρηση - Διάχυση πληροφοριών - Οικονομίες μεταφορών Χαρακτηριστικά προϊόντος/ αγοράς Χαρακτηριστικά προϊόντος/ αγοράς - Εσωτερικές οικονομίες κλίμακας - Κανονισμοί της αγοράς - Συναρμολογησιμότητα προϊόντων - Σημαντικότητα του μεταφορικού/ επικοινωνιακού κόστους (Πηγή : P.W. De Langen. A frame work for analyzing seaport clusters, 2001, p. 10) Η δεύτερη μεταβλητή σχετικά με την δομή της «συγκέντρωσης» είναι ο εσωτερικός ανταγωνισμός ο οποίος ενισχύει την εξειδίκευση και ως αποτέλεσμα την αγοραστική ασφάλιση. Η επίδραση του εσωτερικού ανταγωνισμού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την δύναμη του εξωτερικού ανταγωνισμού αφού αυτός μειώνει την επίδραση του εσωτερικού ανταγωνισμού. 18

Η Τρίτη μεταβλητή αφορά τα εμπόδια εισόδου και εξόδου όπου επηρεάζουν την απόδοση που φανερώνει η «συγκέντρωση». Τα εμπόδια εισόδου αναμφισβήτητα έχουν βλαβερές συνέπειες στην απόδοση. Πρέπει να αναφέρουμε ότι τα εμπόδια εισόδου μπορεί να είναι είτε επίσημα είτε ανεπίσημα. Για παράδειγμα η δύσκολη και δαπανηρή εισχώρηση στην πληροφόρηση και στα δίκτυα της συγκέντρωσης αποτελεί ένα σημαντικό εμπόδιο εισόδου. Σχετικά με τα εμπόδια εξόδου πρέπει να αναφέρουμε ότι αυξάνονται ανάλογα με την ανταγωνιστικότητα της «συγκέντρωσης» καθώς δεσμεύουν τις εταιρίες και επομένως την προστιθέμενη αξία που αυτές προσφέρουν στην «συγκέντρωση». Η τέταρτη μεταβλητή αφορά την ετερογένεια του πληθυσμού που αποτελεί την «συγκέντρωση». Εταιρίες με διαφορετικά χαρακτηριστικά όπως : οικονομικές δραστηριότητες μέγεθος ιδιοκτησιακή δομή στρατηγική έχουν διαφορετική ικανότητα στην καινοτομία, στην είσοδο σε νέες αγορές και στην δημιουργία δικτύων. Έχοντας ως δεδομένες τις αναπόφευκτες αβεβαιότητες που χαρακτηρίζουν την αγορά μία ετερογενείς «συγκέντρωση» αποτελεί ασφαλώς μια πιο βιώσιμη λύση εμπεριέχοντας περισσότερες εταιρίες ηγέτες. Το σύνολο της «συγκέντρωσης» ωφελείται από την παρουσία εταιριών με τα χαρακτηριστικά του ηγέτη εξαιτίας των πολλαπλών επιρροών (οι εταιρίες αυτές έχουν ως αποτέλεσμα περισσότερη προστιθέμενη αξία για τους προμηθευτές) και της διάχυσης των πληροφοριών. Οι επιρροές της δομής της «συγκέντρωσης» στην αποδοτικότητα της «συγκέντρωσης» αναλύονται στον παρακάτω πίνακα : 19

Μεταβλητές σχετικά με την δομή της Συνέπειες στην αποδοτικότητα της «συγκέντρωσης» «συγκέντρωσης» Το εργατικό δυναμικό προσελκύει εταιρίες στην «συγκέντρωση» Η παρουσία πελατών και προμηθευτών ελκύει επιχειρήσεις Η διάχυση των πληροφοριών ελκύει νέες Συγκεντρωτικές οικονομίες εταιρίες στην «συγκέντρωση» Η δυσκολία εύρεσης γης και οι ιδιαίτερα υψηλές τιμές προκαλούν τον διασκορπισμό των εταιριών Ο συνωστισμός συμφόρηση προκαλούν διασκορπισμό των εταιριών. Αποτρέπει την δημιουργία μονοπωλίων Εσωτερικός ανταγωνισμός Οδηγεί στην εξειδίκευση Προάγει τις καινοτομίες Τα εμπόδια εισόδου (όπως μη προσβάσιμα δίκτυα) μειώνουν την πίεση του ανταγωνισμού και εμποδίζουν την εισροή νέου κεφαλαίου Εμπόδια εισόδου εξόδου Τα εμπόδια εξόδου (όπως αδέξιο εργατικό δυναμικό και συγκεκριμένες επενδύσεις) μειώνουν την αβεβαιότητα των εταιριών που αποτελούν την «συγκέντρωση» Ετερογένεια που παρουσιάζει η Προάγει την καινοτομία, την συνεργασία και «συγκέντρωση» μειώνει τις απειλές από εξωτ. παράγοντες Πηγή : (Langen, P.W. de (2001) the performance of seaport clusters, Erasmus University, p. 64) 5.2.2 Διακυβέρνηση της «συγκέντρωσης» Ορίζουμε την διακυβέρνηση της «συγκέντρωσης» ως τον συντονισμό των δραστηριοτήτων μέσα σε αυτήν. Κύριο χαρακτηριστικό των «συγκεντρώσεων» είναι 20

οι συχνές αλληλεπιδράσεις και ο συντονισμός. Χρησιμοποιούνται διάφοροι μηχανισμοί συντονισμού, συμπεριλαμβανομένου και του συντονισμού της αγοράς. Οι τέσσερις μεταβλητές που σχετίζονται άμεσα με την διακυβέρνηση της «συγκέντρωσης» διακρίνονται στο παρακάτω σχήμα. Δομή της «συγκέντρωσης» Διακυβέρνηση της «συγκέντρωσης» Η παρουσία των μεσολαβητών Επίπεδο εμπιστοσύνης Παρουσία ηγετικών εταιριών Συλλογικές λύσεις Προβλήματα δράσης Αποδοτικότητα «συγκέντρωσης» Πηγή : (Langen, P.W. de (2001) the performance of seaport clusters, Erasmus University, p. 66) 5.2.2.1 Ο συντονισμός στην «συγκέντρωση» Οι «συγκεντρώσεις» θεωρούνται ως δίκτυα επιχειρήσεων οι οποίες συνεργάζονται έχοντας ως βασικότερη αρχή την εμπιστοσύνη. Κάθε τρόπος συνεργασίας μπορεί να παίξει ιδιαίτερο ρόλο στην «συγκέντρωση». Σε αυτήν την φάση διακρίνουμε έξι μεθόδους συνεργασίας ανάλογα με τις : Αγορές Επιχειρήσεις Συμμαχίες μεταξύ εταιριών Συνεταιρισμούς Δημόσιους ιδιωτικούς οργανισμούς Δημόσιους οργανισμούς Κανένας από τους παραπάνω τρόπους συντονισμού δεν είναι ανώτερος από τους υπόλοιπους καθώς όλοι έχουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα τους. 21

συνεπώς διαφορετικοί τρόποι συντονισμού χρησιμοποιούνται σε συγκεκριμένους τομείς, για την λύση διαφορετικών προβλημάτων συντονισμού. Στον παρακάτω πίνακα γίνεται μια σύνοψη των τρόπων διακυβέρνησης, των πλεονεκτημάτων τους, των μειονεκτημάτων τους, τον τομέα που χρησιμοποιούνται, κατά πόσο είναι ικανοί να λύσουν προβλήματα συλλογικής δράσης και κάτω από ποιες προϋποθέσεις προσαρμόζεται οι τρόποι συντονισμού. Τρόποι διακυβέρνησης πλεονεκτήματα Μειονεκτήματ α Τομέας Ικανότητα λύσης προβλημάτων συλλογικής δράσης Μηχανισμοί πίεσης Επιχειρήσεις Ομαλός συντονισμός Περιορισμένος αριθμός δυνατοτήτων Περιορισμένη ευελιξία Συντονισμός ισχυρά σχετιζόμενων οικονομικών δραστηριοτήτων Μη κατάλληλος Ανταγωνισμός αγοράς Μέτοχοι Αγορά Ευκαμψία και ανάγκη επιλογής Ο συντονισμός πέρα από την τιμή είναι δύσκολος Ανταλλαγή εναλλακτικών διαθέσιμων προϊόντων Μη κατάλληλος Ανταγωνισμός αγοράς Συμμαχίες μεταξύ εταιριών Σχετικά αποτελεσματικός συντονισμός Μειωμένη ευελιξία Συντονισμός συμπληρωματικ ών δραστηριοτήτων Κατάλληλο μόνο για μικρές εταιρίες Ανταγωνισμός αγοράς Συνεταιρισμοί Επιδιώκουν συλλογικούς στόχους Free rider behavior Επιδίωξη κοινών στόχων Κατάλληλο αλλά εντοπίζεται πρόβλημα σχετικά με το κίνητρο Η φωνή των μελών Δημόσιοι ιδιωτικοί οργανισμοί Συνδυασμός δημόσιων και ιδιωτικών ικανοτήτων Περιορισμένα μέσα πίεσης και περιορισμένη ευθύνη Σχέδια που απαιτούν την εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα Κατάλληλο αλλά παρουσία φαινόμενου κερδοσκοπίας Η φωνή τόσο του ιδιωτικού όσο και του δημόσιου τομέα Δημόσιοι οργανισμοί Ικανό να πρωταγωνιστεί στο δημόσιο ενδιαφέρον Όχι καθαρά κίνητρα απουσία δυνατότητας επιλογής Επιδίωξη ικανοποίησης δημόσιων ενδιαφερόντων Κατάλληλο αλλά ύπαρξη προβλημάτων πληροφόρησης και έλλειψη κινήτρων Πηγή : (Langen, P.W. de (2001) the performance of seaport clusters, Erasmus University, p. 68) Δημόσιος έλεγχος 22

Πολλές μελέτες πάνω στην «συγκέντρωση» υποδηλώνουν ότι η ποιότητα της διακυβέρνησης μπορεί να διαφέρει από «συγκέντρωση» σε «συγκέντρωση». Παρόλα αυτά κανένα ικανοποιητικό πλαίσιο εργασίας δεν έχει προταθεί για την ανάλυση της ποιότητας του συντονισμού. Η προσπάθεια για την ανάπτυξη ενός πλαισίου εργασίας γίνεται στο παρακάτω σχήμα. Εμπιστοσύνη Μεσάζοντες Εταιρίες ηγέτες Καθεστώς συλλογικής δράσης Χαμηλό κόστος συντονισμού Σκοπός του συντονισμού πέρα από την τιμή Υπό μεταβλητές - υποδομή συλλογικής δράσης - ο ρόλος των δημόσιων οργανισμών - διαφωνίες κοινότητας - εταιρίες ηγέτες Ποιότητα διακυβέρνησης Πηγή : (Langen, P.W. de (2001). Τhe performance of seaport clusters, Erasmus University, p. 69) Δύο παράγοντες καθορίζουν την ποιότητα της διακυβέρνησης. Ο πρώτος αφορά το ύψος του κόστους συντονισμού ή κόστους συναλλαγής. Αυτό το κόστος συμπεριλαμβάνει : το κόστος εύρεσης συνεταίρων το κόστος καθορισμού συμβολαίων το κόστος ελέγχου της απόδοσης διάφορα μεταφορικά έξοδα Ο δεύτερος παράγοντας αφορά τον συντονισμό πέρα από την τιμή. Παραδείγματα αποτελούν ο καθορισμός του επιπέδου, οι επενδύσεις στο εργατικό δυναμικό, η 23

συνεργασία σε καινοτόμα σχέδια και η διάχυση των πληροφοριών. Για τρεις τουλάχιστον λόγους ο συντονισμός πέραν από την τιμή δεν αναπτύσσεται αυθόρμητα ακόμα και όταν όλα τα οφέλη που πηγάζουν από τον ανταγωνισμό είναι μεγαλύτερα από τα συνολικά κόστη. Πρώτο από όλα μία ανούσια κατανομή των ωφελειών μπορεί να σταθεί εμπόδιο στον συντονισμό. Εάν μία η περισσότερες εταιρίες παρουσιαστούν λιγότερο δυνατές από τις υπόλοιπες θα εμποδίσουν οποιαδήποτε προσπάθεια αύξησης του συντονισμού. Ο δεύτερος λόγος που επηρεάζει αρνητικά τον συντονισμό είναι οι καιροσκοπικές συμπεριφορές. Ο τρίτος λόγος αφορά τα αβέβαια οφέλη τα οποία στέκονται επίσης εμπόδιο αφού οι εταιρίες προσπαθούν να αποφύγουν το ρίσκο όταν αντιμετωπίζουν περιπτώσεις αβεβαιότητας. Οι λόγοι που αναφέρθηκαν παραπάνω εξηγούν τον λόγο για τον οποίο το περιθώριο ανάπτυξης του συντονισμού στην «συγκέντρωση» είναι περιορισμένο, λαμβάνοντας ότι η συνομωσία εμποδίζεται από κανονισμούς. Η απόδοση των «συγκεντρώσεων» εκείνων όπου οι εταιρίες προσπαθούν να μεγεθύνουν τα όριο του συντονισμού, συνεχώς θα αυξάνεται. Στο παραπάνω σχήμα παρατηρούμε επίσης τις τέσσερις μεταβλητές που μειώνουν το κόστος συντονισμού και μεγεθύνουν τα όρια του συντονισμού πέραν από την τιμή. 5.2.2.1.1 Εμπιστοσύνη Το επίπεδο εμπιστοσύνης επηρεάζει το μέγεθος του κόστους συναλλαγών. Στην «συγκέντρωση» όπου το επίπεδο εμπιστοσύνης κυμαίνεται σε υψηλά επίπεδα, το κόστος συναλλαγών είναι σχετικά χαμηλό εξαιτίας του χαμηλού κόστους καθορισμού συμβολαίων και του χαμηλού κόστους ελέγχου. Πολλές μελέτες συμφωνούν ότι οι «συγκεντρώσεις» αποτελούν περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό εμπιστοσύνης και ότι το γεγονός αυτό συνεισφέρει στην απόδοση της «συγκέντρωσης». Το αποτέλεσμα είναι ο αυξημένος συντονισμός πέρα από την τιμή, αφού έχουμε μείωση της αβεβαιότητας καθώς και μείωση καιροσκοπικών συμπεριφορών. Το επίπεδο εμπιστοσύνης επηρεάζεται από την σημαντικότητα του καλού ονόματος. Εάν η σημαντικότητα αυτή είναι υψηλή, η κατάχρηση της εμπιστοσύνης έχει αρνητικές επιπτώσεις και επομένως θα είναι πολύ θετικό για τις εταιρίες να σχηματίσουν μια αξιόπιστη εικόνα. Αυτός η προσπάθεια για την δημιουργία καλού ονόματος έχει μία οικονομική και κοινωνική άποψη : οι εταιρίες 24

επιδιώκουν την καλή φήμη η οποία αποδίδει θετικά κέρδη, ενώ για τους μάνατζερ ανοίγονται νέες επαγγελματικές ευκαιρίες. Για αυτόν τον λόγο στις «συγκεντρώσεις» όπου η αντίληψη της καλής φήμης είναι σημαντική, η πιθανότητα ότι κάποιος μπορεί να εμπιστευτεί έναν δυναμικό συνέταιρο, παρά το γεγονός ότι αυτός έχει την δυνατότητα και το κίνητρο να καταστρέψει το συμφέρον του άλλου, είναι πολύ μεγάλη. Σε «συγκεντρώσεις» με τόσο υψηλό επίπεδο εμπιστοσύνης, το κόστος συναλλαγών είναι σχετικά χαμηλό. 5.2.2.1.2 Μεσάζοντες Η παρουσία των μεσαζόντων επηρεάζει επίσης την ποιότητα του συντονισμού μέσα στην «συγκέντρωση». Οι μεσάζοντες μειώνουν το κόστος συντονισμού και επεκτείνουν τα όρια του συντονισμού πέρα από την τιμή. Τρεις λόγοι αποδεικνύουν την θετική επίδραση τους : Αποτελούν την γέφυρα μεταξύ δύο ή περισσότερων επιχειρήσεων Μειώνουν το κόστος συντονισμού επειδή συνδέουν - παρέχουν γνώση Μείωση του κόστους μέσω διαχείρισης σχεδίων συνεργασίας 5.2.2.1.3 εταιρίες ηγέτες Οι εταιρίες ηγέτες είναι επιχειρήσεις οι οποίες εξαιτίας του μεγέθους τους, της θέσης τους στην αγορά, της γνώσης τους και της επιχειρηματικής ικανότητας τους έχουν την δυνατότητα και το κίνητρο να κάνουν επενδύσεις με θετικά αποτελέσματα σε άλλες εταιρίες εντός της «συγκέντρωσης». Οι εταιρίες αυτές έχουν τόσο ισχυρή θέση στην αγορά και έχουν κίνητρο να δημιουργήσουν θετικά εξωτερικά αποτελέσματα για άλλες εταιρίες μέσα στην «συγκέντρωση», επειδή ένα μεγάλο μέρος από τα οφέλη ενός πιο ανταγωνιστικού δικτύου καταλήγει σε αυτούς. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφέρουμε ότι δεν υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στο μέγεθος της εταιρίας και την συμπεριφορά της ως ηγέτιδα εταιρία. Οι μικρές εταιρίες μπορούν να συμπεριφέρνονται ως ηγέτες, ενώ κάποιες πολυεθνικές μπορεί να μην φανερώνουν αντίστοιχη συμπεριφορά. Η συμπεριφορά αυτή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από την τοποθεσία των κεντρικών γραφείων της εταιρίας αλλά και την διοικητική φιλοσοφία του γενικού διευθυντή. Τα πιο σημαντικά αποτελέσματα της ηγετικής συμπεριφοράς των εταιριών είναι τα ακόλουθα : 25

Γίνονται επενδύσεις για την βελτίωση του συντονισμού των καινοτόμων δικτύων. Συντονίζουν την διεθνοποίηση των εταιριών μέσα στην «συγκέντρωση» Επενδύουν ομαδικά για την βελτίωση της υποδομής που σχετίζεται με την εκπαίδευση και την ανταλλαγή γνώσεων. Επενδύουν για την βελτίωση της οργανωτικής υποδομής μέσα στην «συγκέντρωση» Όταν οι εταιρίες μέσα στην «συγκέντρωση» συμπεριφέροντε ως ηγέτιδες, το σύνολο της «συγκέντρωσης» ωφελείτε. Ο βαθμός στον οποίο οι εταιρίες δρουν και συμπεριφέροντε ηγετικά διαφέρει από «συγκέντρωση» σε «συγκέντρωση».τέλος η παρουσία τέτοιων εταιριών βελτιώνει την ποιότητα της διακυβέρνησης μέσα στην «συγκέντρωση». 6. Το φαινόμενο της «συγκέντρωσης» στους λιμένες Σε αυτό το τμήμα της έρευνας παρουσιάζεται το φαινόμενο της «συγκέντρωσης» στους λιμένες. Αρχικά γίνεται αναφορά στον πυρήνα της «συγκέντρωσης» του λιμένα. Στην συνέχεια παρουσιάζονται οι διασυνδέσεις και οι εταιρίες που συναντώνται συχνότερα στην λιμενική «συγκέντρωση». Τέλος αναφερόμαστε στην σχετικά με τον πυρήνα περιοχή που με την βοήθεια των παραπάνω, οδηγούν στην κατασκευή «συγκεντρώσεων» στην περιοχή του λιμένα. 6.1 Ο πυρήνας της λιμενικής «συγκέντρωσης» Ο πυρήνας της λιμενικής «συγκέντρωσης» είναι το σύστημα διαχείρισης φορτίου. Αυτός ο πυρήνας παρουσιάζει γεωγραφική συγκέντρωση, αφού οι εγκαταστάσεις διαχείρισης του φορτίου απαιτούν γενικές εγκαταστάσεις όπως κανάλια εισόδου, κυματοθραύστες και προβλήτες. Από την στιγμή που τέτοιες επενδύσεις είναι απαραίτητες, οι διαδικασίες διαχείρισης φορτίου συγκεντρώνονται σε έναν περιορισμένο αριθμό λιμένων αντί να είναι διασκορπισμένες κατά μήκος της ακτής. Η τοποθεσία των λιμένων σχετίζεται άμεσα με την παρουσία ευνοϊκών γεωγραφικών, φυσικών και ναυτικών συνθηκών και σε μικρότερο βαθμό στην 26

παρουσία άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων στην περιοχή. Επομένως η διαχείριση του φορτίου αποτελεί τον ενεργό πυρήνα της «συγκέντρωσης» στον λιμένα. Το σύστημα διαχείρισης αποτελείται πολλές δραστηριότητες όπως το πιλοτάρισμα και την φορτοεκφόρτωση όπου μαζί διευκολύνουν την φόρτωση και την εκφόρτωση του φορτίου. 6.1.1 Οι διασυνδέσεις της διαχείρισης του φορτίου. Η διαχείριση του φορτίου σχετίζεται άμεσα με το σύστημα μεταφοράς. Επίσης η διαχείριση του φορτίου αποτελεί μέρος του συστήματος logistics αφού αυτά εμπεριέχουν την έννοια της μεταφοράς. Η αναγκαιότητα της προσωρινής αποθήκευσης στους λιμένες και η άφθονη παρουσία μεταφορικών υπηρεσιών καθιστά τους λιμένες ιδιαίτερα ελκυστικές τοποθεσίες για δραστηριότητες logistics. Το παρακάτω σχήμα δείχνει την συσχέτιση μεταξύ της διαχείρισης του φορτίου, των μεταφορών και των υπηρεσιών logistics. Σύστημα logistics Συστατικά Υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας Αποθήκευση Συναρμολόγηση Πελάτες Σύστημα μεταφορών Ναυτιλία Διαχείριση φορτίου Παράδοση διανομή Σύστημα διαχείρισης φορτίου πιλοτάρισμα Ρυμούλκηση Ξεφόρτωμα αποθήκευση Φόρτωση 27

Το σύστημα διαχείρισης φορτίου σχετίζεται επίσης και με το σύστημα παραγωγής. Όταν το κόστος μεταφοράς επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την τοποθεσία παραγωγής, οι διαδικασίες παραγωγής συχνά τοποθετούνται στην περιοχή του λιμένα. Σε αυτές τις περιπτώσεις το σύστημα διαχείρισης φορτίου σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την παραγωγική δραστηριότητα. Τέλος συσχέτιση παρατηρείται και με το σύστημα εμπορίου. Για κάποια συγκεκριμένα αγαθά το εμπόριο και η αποθήκευση στον λιμένα υπάρχει ακόμα μεγαλύτερη συσχέτιση. Συνεπώς οι εμπορικές δραστηριότητες συμπεριλαμβάνονται στην λιμενική «συγκέντρωση» όταν είναι τοποθετημένες στην περιοχή του λιμένα. Από τα παραπάνω βγαίνει το συμπέρασμα ότι όλες οι εταιρίες εκείνες οι οποίες δραστηριοποιούνται σε μια από αυτές τις πέντε οικονομικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβάνονται στην λιμενική «συγκέντρωση». Ο παρακάτω πίνακας περιέχει κάποια παραδείγματα δραστηριοτήτων που περιλαμβάνονται στην λιμενική «συγκέντρωση». Σύστημα διαχείρισης φορτίου Φορτοεκφόρτωση προμηθευτές σιδηροδρομικοί τερματικοί σταθμοί ρυμούλκηση και πιλοτάρισμα αποθήκευση του φορτίου λιμενικός σχεδιασμός Σύστημα μεταφορών Ναυτιλιακές εταιρίες Μεταφορικές εταιρίες Προμηθευτές των πλοίων Πράκτορες των πλοίων Ναυτιλιακές υπηρεσίες Μεταφορικές υπηρεσίες Επισκευές πλοίων Σύστημα Logistics Πάροχοι υπηρεσιών Logistics Αποθηκευτικές εγκαταστάσεις Τμήμα παροχής συμβουλών Logistics and ICT services Υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας Σύστημα παραγωγής Διαδικασία παραγωγής που σχετίζεται με το φορτίο Υπηρεσίες προμηθευτή που σχετίζονται με την παραγωγή (Πηγή : P.W. De Langen. A frame work for analyzing seaport clusters, 2001, p. 13) Σύστημα εμπορίου Εταιρίες που σχετίζονται με την εμπορία των αγαθών Εμπορικά κέντρα Δημοπρασία αγαθών Όταν μπαίνουμε στην διαδικασία της ανάλυσης των δραστηριοτήτων που περιλαμβάνονται στην λιμενική συγκέντρωση η μελέτη της αλυσίδας αποθεμάτων αποτελεί σημαντικό κριτήριο. Σε κάποιες από αυτές τις αλυσίδες όπως αυτή των χημικών, ένας μεγάλος αριθμός υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας λαμβάνει χώρα στον 28

λιμένα. Διαφορετική περίπτωση αποτελεί η αλυσίδα του μοναδοποιημένου φορτίου, στην οποία ένας περιορισμένος αριθμός διαδικασιών παράγεται στον λιμένα. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει δραστηριότητες οι οποίες τοποθετούνται στην λιμενική περιοχή ανά κατηγορία προϊόντος. Εμπόρευμα Μεταφορά Logistics Παραγωγή Εμπόριο Χύδην ξυρό Χύδην υγρό Φρούτα Containers Αποθήκευση, διαχείριση μεταφοράς Αποθήκευση, διαχείριση μεταφοράς Αποθήκευση, διαχείριση μεταφοράς Αποθήκευση, διαχείριση μεταφοράς Ανάμιξη Χάλυβας Εμπόριο αγαθών Ανάμιξη Ταξινόμηση, πακετάρισμα Συναρμολόγηση Διύλιση πετρελαίου Παραγωγή χυμού Αναβολή μεταποίησης Εμπόριο αγαθών Πλειστηριασμός φρούτων Εμπόριο εισαγόμενων προϊόντων (Πηγή : P.W. De Langen. A frame work for analyzing seaport clusters, 2001, p. 13) 6.2 συνεταιρισμοί «συγκέντρωσης» και δημόσιοι (ιδιωτικοί) οργανισμοί Η συγκέντρωση εταιριών που σχετίζονται μεταξύ τους οδηγεί πολλές φορές στην εξέλιξη συγκεκριμένων συνεταιρισμών μέσα στην «συγκέντρωση». Οι οργανισμοί αυτοί παρέχουν συλλογικές υπηρεσίες στις εταιρίες που δραστηριοποιούνται μέσα στην «συγκέντρωση». Οι δημόσιοι (ιδιωτικοί) οργανισμοί βελτιώνονται σχετικά εύκολα με την σειρά τους. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τους συνεταιρισμούς που παρατηρούνται μέσα στην λιμενική «συγκέντρωση». Θεσμός Εταιρικοί συνεταιρισμοί Λιμενική ICT πλατφόρμα Εκπαιδευτικό Forum Έλεγχος πόλης λιμένα Λιμενικοί κοινωνικοί σύλλογοι Ρόλος Οργανισμοί που εκπροσωπούν τα συμφέροντα του λιμένα, της κοινότητας γενικότερα ή συγκεκριμένους τομείς εντός του λιμένα, όπως εταιρίες φορτοεκφόρτωσης ή πράκτορες εύρεσης φορτίου. Δημόσιος ιδιωτικός θεσμός που σκοπεύει στην προώθηση της χρήσης του ICT στους λιμένες. Συνεργασία της λιμενικής βιομηχανίας με σχολές που σχετίζονται με θέματα μεταφορών. Θεσμός που ρυθμίζει την αλληλοσυσχέτιση ανάμεσα στην λιμενική βιομηχανία και την πόλη Οργανισμοί για τους ανθρώπους εκείνους που εργάζονται στους λιμένες ή έχουν συμφέρον από αυτό. 29

6.3 Η σχετική με την «συγκέντρωση» περιοχή Η πρωταρχική δραστηριότητα των λιμένων (διαχείριση φορτίου) παρουσιάζει γεωγραφική συγκέντρωση. Κάποιες από τις σχετικές δραστηριότητες τοποθετούνται στην κύρια περιοχή του λιμένα ενώ κάποιες άλλες στην περιφέρεια του. Αναλύσεις σχετικά με την τοποθεσία διάφορων εταιριών στον λιμένα δείχνουν ότι αυτές που είναι τοποθετημένε στην περιφέρεια του υπερβαίνουν εκείνες που βρίσκονται στην καρδιά του λιμένα. Επίσης οι κόμβοι στην άμεση ενδοχώρα και οι λιμένες σχετίζονται λειτουργικά με την άμεση λιμενική περιοχή. Ένα μεγάλο πλήθος δραστηριοτήτων μετακινούνται από την άμεση λιμενική περιοχή στην ενδοχώρα του λιμένα. Οι σχετικές με τον λιμένα περιοχές ποικίλουν ανάλογα με την περίσταση, αλλά γενικότερα περιλαμβάνουν δευτερεύοντες κόμβους κοντά στην άμεση λιμενική περιοχή, δημοτικά συμβούλια στην ενδοχώρα στην οποία τοποθετούνται επίσης δραστηριότητες που σχετίζονται με μεταφορές αλλά και υπηρεσίες Logistics. 7. Το λιμάνι του Πειραιά Το λιμάνι του Πειραιά αποτελεί το μεγαλύτερο σε έκταση λιμάνι της Ελλάδας και την θαλάσσια πύλη της Ελλάδος στο σταυροδρόμι τριών Ηπείρων (Ευρώπη, Αφρική και Ασία). Η γεωγραφική θέση του λιμένα το καθιστά κομβικό σημείο επικοινωνίας της νησιωτικής και της ηπειρωτικής Ελλάδας, αλλά και διεθνές κέντρο θαλάσσιου τουρισμού και διαμετακομιστικού εμπορίου. Η θέση του λιμένα ευνοεί την εξυπηρέτηση τόσο του Ελλαδικού χώρου όσο και των Βαλκανίων και των χωρών της Μαύρης Θάλασσας. Αποτελεί ένα από τα κυριότερα λιμάνια της Μεσογείου και περιλαμβάνεται στον κατάλογο των 50 μεγαλύτερων λιμένων του κόσμου. Σύμφωνα με στοιχεία του «Containerization International Yearbook 2005», που αφορούν στοιχεία για το έτος 2003, το λιμάνι του Πειραιά κατείχε την 49 η θέση στην διακίνηση εμπορευματοκιβωτίων παγκοσμίως, την 6 η θέση στην Μεσόγειο και την 1 η στην Ανατολική Μεσόγειο. Παράλληλα είναι ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια στον κόσμο αναφορικά με τον αριθμό των επιβατών που εξυπηρετεί. Στην Ελλάδα το λιμάνι του Πειραιά εξυπηρετεί το μεγαλύτερο μέρος της θαλάσσιας επιβατικής και εμπορευματικής κίνησης. 30

7.1 Ανθρώπινο δυναμικό Έως και τις 31/12/2004 απασχολούνταν στον λιμένα του Πειραιά 1623 άτομα. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει την εξέλιξη του προσωπικού ανά κλάδο εκπαίδευσης. ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 2002 2003 2004 Πανεπιστημιακής εκπαίδευσης 186 179 175 Επιστημονικοί συνεργάτες 3 3 4 προέδρου Δ.Σ Τεχνολογικής εκπαίδευσης 68 66 66 Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης 969 956 935 Υποχρεωτικής εκπαίδευσης 37 37 36 Λιμενεργάτες, εργάτες Φ/Γ 446 432 407 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 1.709 1.673 1.623 (Πηγή : Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς Α.Ε. Ετήσιο Δελτίο 2004, σελ. 85) Ανάλυση προσωπικού κατά κλάδο εκπαίδευσης 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Πανεπιστημιακής εκπαίδευσης Επιστημονικοί συνεργάτες προέδρου Δ.Σ Τεχνολογικής εκπαίδευσης Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Υποχρεωτικής εκπαίδευσης Λιμενεργάτες, εργάτες Φ/Γ Άτομα ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 2002 2003 2004 Κατηγορία Από τον παραπάνω πίνακα παρατηρούμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του προσωπικού αποτελείται από άτομα Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ακολουθούν τα άτομα Υποχρεωτικής εκπαίδευσης ενώ πανεπιστημιακής εκπαίδευσης καταγράφονται μόλις 175 άτομα για το 2004. 31

Ο παρακάτω πίνακας αναφέρεται στις αποδοχές του προσωπικού του λιμένα του Πειραιά. ΑΠΟΔΟΧΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ 2002 2003 2004 Μισθοδοσία Υπαλλήλων 45.253 45.097 52.669 Αμοιβές εργατών 24.120 29.448 32.133 Σύνολο αποδοχών 69.373 74.545 84.782 Εργοδοτικές εισφορές υπαλλήλων 4.861 6.352 6.172 Εργοδοτικές εισφορές εργατών 5.616 5.834 6.210 Σύνολο εργοδοτικών εισφορών 10.477 12.186 12.382 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 79.850 86.731 97.164 (Πηγή : Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς Α.Ε. Ετήσιο Δελτίο 2004, σελ. 85) Παρατηρούμε μια συνεχόμενη αύξηση στις αποδοχές του προσωπικού από το 2002 έως και το 2004. προσθέτοντας το σύνολο των αποδοχών με σύνολο των εργοδοτικών εισφορών προκύπτει το γενικό σύνολο σύμφωνα με το οποίο από 79.850 το 2002 οι αποδοχές του προσωπικού αυξήθηκαν σε 97.164 το 2004. 7.2 Ναυτιλιακές υπηρεσίες Στις ναυτιλιακές υπηρεσίες περιλαμβάνονται δραστηριότητες όπως : πρακτόρευση πλοίων διοίκηση πλοίων οικονομικός έλεγχος πλοίου ασφάλιση πλοίων ναυτική διαιτησία Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τις συγκεντρωτικές οικονομίες και αντί οικονομίες για κάποιες δραστηριότητες. Συγκεντρωτικές οικονομίες Η σημαντικότητα της διάχυσης των πληροφοριών, η γνώση που κατέχει το εργατικό δυναμικό, η παρουσία των αγοραστών και των προμηθευτών στον ίδιο χώρο είναι επίσης σημαντική εξαιτίας της ανάγκης για προσωπική ε[αφή με τον πελάτη. Η αγορά των ναυτιλιακών υπηρεσιών οδηγείται όλο και περισσότερο στην παγκοσμιοποίηση εξαιτίας των συγχωνεύσεων και των συμμαχιών που δημιουργούνται. Συγκεντρωτικές αντί - οικονομίες Υψηλά νοίκια γραφείων και δυσκολία εύρεσης γης σε κάποιες από τις ναυτιλιακές «συγκεντρώσεις» Τοπικές διατάξεις και κανόνες. 32

Οι συγκεντρωτικές οικονομίες κυριαρχούν έναντι των συγκεντρωτικών αντί οικονομιών : η συγκέντρωση που παρατηρείται στην ναυτιλιακή βιομηχανία συνεχώς αυξάνεται. Εξαιτίας της διεθνοποίησης της βιομηχανίας, της σημαντικότητας για πληροφόρηση, την ανάγκη για εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό και την προσωπική καθώς και άμεση επαφή με πελάτες και προμηθευτές, οι ναυτιλιακές δραστηριότητες συγκεντρώνονται σχηματίζοντας σημαντικούς κόμβους. Την πιο σημαντική συγκεντρωτική αντί οικονομία αποτελεί η παρουσία των τοπικών διατάξεων και κανόνων. Συνεπώς η γνώση των τοπικών συνηθειών είναι απαραίτητη και οι εταιρίες πρέπει να παρουσιάζονται ενεργές στην τοπική αγορά. Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο οι ναυτιλιακές υπηρεσίες και ειδικότερα : οι υπηρεσίες ηλεκτρονικού εμπορίου, οι οικονομικές δραστηριότητες των πλοίων οι ναυτιλιακοί σύμβουλοι οι δικηγόροι συγκεντρώνονται σε συγκεκριμένα ναυτιλιακά κομβικά σημεία. Το Λονδίνο αποτελεί το μεγαλύτερο με διαφορά σημείο συγκέντρωσης τέτοιων δραστηριοτήτων και στην συνέχεια ακολουθεί το Ρότερνταμ και το Αμβούργο. Οι πολύ υψηλές τιμές των γραφείων στο Λονδίνο και η δυσκολία εύρεσης χώρου αποτελούν την σημαντικότερη αντί οικονομία στην περιοχή αυτή θέτοντας την κυριαρχία αυτή αμφίβολη στο μέλλον. Ανάλογα με την σημαντικότητα της υπηρεσίας γίνεται και η τοποθέτηση μέσα στο κομβικό σημείο που αναφέραμε. Εάν αυτή κριθεί χαμηλή τότε επιλέγονται τα δευτερεύοντα κομβικά σημεία στα οποία τα ενοίκια είναι αρκετά πιο οικονομικά καθώς και η εύρεση γης, παράγοντες που καθιστούν την παραγωγή της συγκεκριμένης υπηρεσίας βιώσιμη. 7.3 Υπηρεσίες Logistics Ένας μεγάλος αριθμός δραστηριοτήτων μπορεί να ταξινομηθεί ως δραστηριότητες Logistics. Εμείς θα επικεντρωθούμε στις δραστηριότητες εκείνες που σχετίζονται με το φορτίο, όπως : την αποθήκευση, την συνένωση, την ανάμειξη, την συναρμολόγηση και την διαχείριση εφοδιαστικής αλυσίδας (supply chain management). 33

Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τέσσερις σχετικές δυνάμεις των παραπάνω δραστηριοτήτων. Οικονομίες κλίμακας Αντί οικονομίες κλίμακας Η διάχυση των πληροφοριών δεν Συμφόρηση συνωστισμός στους παρουσιάζεται ως σημαντική, όπως και το εργατικό δυναμικό. Επίσης η παρουσία προμηθευτών και λιμένες Δυσκολία εύρεσης γης εξαιτίας των υψηλών τιμών κτήσης. αγοραστών δεν αποτελεί σημαντικό Δυσκολία εύρεσης εργατικού δυναμικού παράγοντα. Αντίθετα οι εξωτερικές οικονομίες των μεταφορών εμφανίζονται ως ιδιαίτερα σημαντικές. Τροπική (modal) αλλαγή στην κλίμακα που εξαρτάται από τα μεταφορικά μέσα. Εμπορευματοποίηση των αγαθών (containerization of commodities) (Πηγή : P.W. De Langen. The performance of seaport clusters, 2001, p. 6) Οι οικονομίες κλίμακας έχουν οδηγήσει στην συγκέντρωση των δραστηριοτήτων Logistics σε διάφορους μεταφορικούς κόμβους. Η κύρια δύναμη είναι ξεκάθαρα η παρουσία των εξωτερικών οικονομιών μεταφοράς. Οι μεταφορικοί κόμβοι έχουν ανεπτυγμένες διασυνδέσεις, διαθέτουν αρκετές μεταφορικές υπηρεσίες και συνεπώς χαμηλά μεταφορικά κόστη. Για τις υπηρεσίες Logistics τα μεταφορικά κόστη είναι ιδιαίτερα σημαντικά και για αυτήν την αιτία παρατηρείται «συγκέντρωση» των δραστηριοτήτων αυτών στην περιοχή του λιμένα. Ωστόσο έχουν παρατηρηθεί και τάσεις αποκέντρωσης εξαιτίας των εξωτερικών αντί οικονομιών κλίμακας όπως για παράδειγμα η συμφόρηση στον λιμένα, η δυσκολία εύρεσης γης εξαιτίας των υψηλών τιμών κτήσης, η δυσκολία εύρεσης εργατικού δυναμικού καθώς και η διαδεδομένη χρήση των εμπορευματοκιβωτίων. Για τους λόγους αυτούς παρατηρείται το φαινόμενο της τοποθέτησης υπηρεσιών Logistics σε χώρους εκτός της «συγκέντρωσης». Η «συγκέντρωση» που παρατηρείται στον λιμένα του Πειραιά παρουσιάζει ένα αρκετά μεγάλο πλήθος υπηρεσιών Logistics συγκριτικά με τον αριθμό των εταιριών αυτών σε πανελλαδικό επίπεδο. Σχετικά με την κατάσταση που επικρατεί που επικρατεί στον Ελλαδικό χώρο πρέπει να αναφέρουμε ότι συνεχίζεται η ανοδική πορεία της εγχώριας αγοράς υπηρεσιών Logistics. Πιο συγκεκριμένα η εγχώρια αγορά των υπηρεσιών Logistics 34