ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙΘ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΟΡΓΑΝΙΜΧΝ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ

ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙΘ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΟΡΓΑΝΙΜΧΝ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Θέκα: Σν θαηλόκελν ηεο νηθνλνκηθά εμαξηεκέλεο απηναπαζρόιεζεο Δπηβιέπσλ: Ισάλλεο Γελδξηλόο πνπδάζηξηα: Αλαζηαζία ηηαξά ΑΘΗΝΑ 2008

ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ Κπξηόηεξεο ζπληνκνγξαθίεο ΠΔΡΙΛΗΦΗ-Λέμεηο θιεηδηά ΔΙΑΓΧΓΗ... 1 ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΠΡΧΣΟ... ΔΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΔ ΓΙΔΤΚΡΙΝΗΔΙ... 3 I.Γεληθά... 3 II.Σν πξόβιεκα ηεο δηάθξηζεο ηεο ζρέζεο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο από ηηο αλεμάξηεηεο ππεξεζίεο θαη από ηε ζύκβαζε έξγνπ θαηά ηελ ειιεληθή εξγαηηθή λνκνζεζία... 5 Α. Γηάθξηζε ηεο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο από ηελ παξνρή αλεμάξηεησλ ππεξεζηώλ... 5 Β. Γηάθξηζε ηεο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο από ηελ ζύκβαζε έξγνπ... 8 ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΓΔΤΣΔΡΟ... ΣΟ ΚΟΙΝΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ ΓΙΑΓΟΗ ΣΟΤ ΦΑΙΝΟΜΔΝΟΤ ΣΗ «ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΔΞΑΡΣΗΜΔΝΗ ΑΤΣΟΑΠΑΥΟΛΗΗ»... 9 I.Γεληθά... 9 II.πλέπεηεο δηάδνζεο ηνπ θαηλνκέλνπ... 14 ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΣΡΙΣΟ... Η ΤΓΥΡΟΝΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΟ ΦΑΙΝΟΜΔΝΟ ΣΗ «ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΔΞΑΡΣΗΜΔΝΗ ΑΤΣΟΑΠΑΥΟΛΗΗ» Δ ΔΤΡΧΠΑΨΚΟ ΔΠΙΠΔΓΟ... 17 I.Η Πξάζηλε Βίβινο γηα ηελ αλακόξθσζε ηνπ εξγαηηθνύ δηθαίνπ... 17 II.Ννκηθά δεηήκαηα πεξί εμάξηεζεο... 19 Α. Γεληθά... 19 Β. Σν θξηηήξην ηεο εμάξηεζεο... 20 Γ. Θεσξίεο εμάξηεζεο... 21 1.Η ζεσξία ηεο νηθνλνκηθήο εμάξηεζεο... 21 2. Η ζεσξία ηεο λνκηθήο εμάξηεζεο... 23 3. Η ζεσξία ηεο πξνζσπηθήο εμάξηεζεο... 23 4. Η ζεσξία ηεο ιεηηνπξγηθήο ή νξγαληθήο εμάξηεζεο... 24 III.Η ζεζκηθή αληηκεηώπηζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο νηθνλνκηθά εμαξηεκέλεο απηναπαζρόιεζεο από άιιεο επξσπατθέο ρώξεο... 24 IV.Οη ηάζεηο γηα ηελ αληηκεηώπηζε ηνπ θαηλνκέλνπ ζε επξσπατθό επίπεδν... 29 ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΣΔΣΑΡΣΟ... Η ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΠΔΡΙΠΣΧΗ... 34 I. Η ζεσξία... 34 II.Οη λνκνζεηηθέο πξσηνβνπιίεο... 36 III.Η λνκνινγία... 41 ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΠΔΜΠΣΟ... ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ-ΠΡΟΣΑΔΙ... 43 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 3

Κπξηόηεξεο ζπληνκνγξαθίεο Ά. ΑΠ ΓΣΔΔ ΓΔΚ ΓΔΝ ΓΟΔ ΔΓΣΣΔ ΔΓΚΑ ΔΔξγΓ ΗΚΑ ΟΑΔΓ ΟΑΔΔ άξζξν Άξεηνο Πάγνο Γεληθή Σπλνκνζπνλδία Δξγαηψλ Διιάδνο Γηθαζηήξην Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ Γειηίν Δξγαηηθήο Ννκνζεζίαο Γηεζλήο Οξγάλσζε Δξγαζίαο Δζληθή Γεληθή Σπιινγηθή Σχκβαζε Δξγαζίαο Δπηζεψξεζε Γηθαίνπ Κνηλσληθήο Αζθαιίζεσο Δπηζεψξεζε Δξγαηηθνχ δηθαίνπ Ίδξπκα Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ Οξγαληζκφο Απαζρφιεζεο Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ Οξγαληζκφο Αζθαιίζεσο Διεπζέξσλ Δπαγγεικαηηψλ

ΠΔΡΙΛΗΦΗ Τα ηειεπηαία ρξφληα ζεκαηνδνηήζεθαλ απφ ξαγδαίεο θαη βαζηέο αιιαγέο ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν, ηφζν σο πξνο ηελ νξγάλσζε, φζν θαη σο πξνο ην πεξηερφκελφ ηεο εξγαζίαο. Οη επηρεηξήζεηο θαηαθεχγνπλ φιν θαη πεξηζζφηεξν ζε λέεο κνξθέο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο, φπσο ε πξνζθπγή ζε εμσηεξηθέο πεγέο θαη ε εξγνιαβία. Απηή ε ηάζε έρεη ζπκβάιιεη ζηελ αλάδπζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο νηθνλνκηθά εμαξηεκέλεο απηναπαζρόιεζεο πνπ ηνπνζεηείηαη ζε κία «γθξίδα δώλε» αλάκεζα ζηελ εμαξηεκέλε εξγαζία θαη ηελ απηναπαζρφιεζε. Μάιηζηα, ην ζέκα ηεο νηθνλνκηθά εμαξηεκέλεο απηναπαζρφιεζεο αλαδεηθλχεηαη σο κείδνλνο ζεκαζίαο θαη ζηα πιαίζηα ηεο Πξάζηλεο Βίβινπ γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ θαη ηε βειηίσζε ηεο εξγαηηθήο λνκνζεζίαο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο. Σθνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη λα αλαδείμεη ηηο επηκέξνπο ζεσξεηηθέο, ζεζκηθέο θαη ιεηηνπξγηθέο δηαζηάζεηο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο «νηθνλνκηθά εμαξηεκέλεο απηναπαζρφιεζεο», ηδηαίηεξα δε, ζε ζρέζε κε ην εμειηζζφκελν δηάινγν ζε επξσπατθφ θαη εζληθφ επίπεδν γηα ηελ αλακφξθσζε ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ, πξνθεηκέλνπ λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο ζχγρξνλεο απαηηήζεηο επειημίαο, αιιά θαη ηελ παξάιιειε δηαηήξεζε ελφο πιαηζίνπ αζθάιεηαο γηα ηνπο εξγαδφκελν. Ζ ζπλεηζθνξά ηεο εξγαζίαο έγθεηηαη ζηελ ιεπηνκεξή θαηαγξαθή ηνπ πθηζηάκελνπ λνκηθνχ πιαηζίνπ θαη ζηε δηαηχπσζε πξνηάζεσλ, θπξίσο ζεζκηθνχ ραξαθηήξα, νη νπνίεο ζπλεθηηκνχλ ηφζν ηελ αληίζηνηρε εκπεηξία άιισλ επξσπατθψλ ρσξψλ, φζν θαη ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο ειιεληθήο αγνξάο εξγαζίαο. Μεζνδνινγηθά, ε εξγαζία βαζίζηεθε ζηελ βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε ησλ δηαηάμεσλ ηεο ειιεληθήο εξγαηηθήο λνκνζεζίαο, θαζψο θαη ζηελ επεμεξγαζία θαη αμηνιφγεζε ησλ επξσπατθψλ λνκηθψλ ζεσξηψλ πεξί εμάξηεζεο θαη ηεο λνκνζεζίαο πνιιψλ επξσπατθψλ ρσξψλ. Ο φξνο «γθξίδα δψλε», πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζπρλά γηα λα πεξηγξάςεη ην θαηλφκελν ηεο νηθνλνκηθά εμαξηεκέλεο απηναπαζρφιεζεο, έρεη νδεγήζεη ζε κία ζχγρπζε σο πξνο ηελ αλάιπζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ. Μέζα απφ ηελ αλάιπζε πξνθχπηεη φηη ε «γθξίδα δψλε» έρεη δχν δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά, πνπ απαηηνχλ θαη δηαθνξεηηθφ ηξφπν αληηκεηψπηζεο. Έηζη, ν φξνο αθελφο πεξηγξάθεη ηηο κνξθέο εξγαζίαο πνπ έρνπλ ραξαθηεξηζηηθά ηφζν ηεο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο φζν θαη ηεο απηναπαζρφιεζεο θαη, σο εθ ηνχηνπ, δελ κπνξνχλ λα εληαρζνχλ εχθνια ζην δπαδηθφ κνληέιν θαη αθεηέξνπ ηελ εμαξηεκέλε απαζρφιεζε πνπ

εκθαλίδεηαη σο απηναπαζρφιεζε (ςεπδναλεμάξηεηε απαζρφιεζε). Σην πιαίζην απηφ αλαιχνληαη ζηελ εξγαζία ηα βαζηθά θξηηήξηα πνπ ρξεζηκνπνηεί ε λνκνζεζία θαη ε λνκνινγία ζε επξσπατθφ θαη εζληθφ επίπεδν γηα ηελ δηάθξηζε κεηαμχ εμαξηεκέλεο εξγαζίαο θαη απηναπαζρφιεζεο. Γηα ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ηνπ θαηλνκέλνπ, αιιά θαη γηα ηελ δηαηχπσζε πξνηάζεσλ αληηκεηψπηζεο ηνπ θαηλνκέλνπ απαξαίηεηε πξνυπφζεζε απνηειεί ε δηεξεχλεζε ησλ θνηλσληθννηθνλνκηθψλ παξαγφλησλ, πνπ κπνξνχλ λα εμεγήζνπλ ηελ εμάπισζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο νηθνλνκηθά εμαξηεκέλεο απηναπαζρφιεζεο. Οη θπξηφηεξνη παξάγνληεο είλαη ε επέθηαζε ηνπ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ, θαζψο θαη ε απμαλφκελε ρξήζε ησλ πξαθηηθψλ ηεο ππεξγνιαβίαο απφ ηηο επηρεηξήζεηο. Σε γεληθέο γξακκέο, κέζα ζηα πιαίζηα ηνπ ζχγρξνλνπ δηαιφγνπ γηα ηελ αλεπάξθεηα ηεο πξνζηαζίαο ησλ νηθνλνκηθά εμαξηεκέλσλ έρνπλ δηαηππσζεί αξθεηέο πξνηάζεηο αληηκεηψπηζεο ηνπ πξνβιήκαηνο. Ψζηφζν, ε πξνζέγγηζε ησλ εζληθψλ λνκνζεζηψλ αιιά θαη ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ, φπσο δείρλεη ε (κηθξή) εκπεηξία ζε επίπεδν ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ, είλαη εκπεηξηθή θαη απνζπαζκαηηθή. Σπκπεξαζκαηηθά, δελ είλαη εύθνιν λα βξεζεί κνλνζήκαληε ιύζε ζην πξόβιεκα ηεο ξύζκηζεο ησλ νηθνλνκηθά εμαξηεκέλεο απηναπαζρόιεζεο ιόγσ ηεο ζπλζεηόηεηαο θαη ηεο πνηθηινκνξθίαο πνπ απηό παξνπζηάδεη. Ζ πξφηαζε πνπ θεξδίδεη έδαθνο ζηελ επξσπατθή λνκηθή ζεσξία είλαη ε θαζηέξσζε ελφο ππξήλα θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ, πνπ ζα έρνπλ εθαξκνγή ζε φιεο ηηο ζρέζεηο εξγαζίαο, αλεμάξηεηα απφ ηελ θαηεγνξηνπνίεζή ηνπο σο απηναπαζρφιεζε ή εμαξηεκέλε εξγαζία. Πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή ζεκαληηθή ζα είλαη ε ζπκβνιή ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ ψζηε λα ππάξμνπλ νη θαηάιιειεο λνκηθέο ξπζκίζεηο θαη έλα δίθηπν πξνζηαζίαο γηα ηνπο νηθνλνκηθά εμαξηεκέλνπο απηναπαζρνινχκελνπο. Μάιηζηα, νπνηαδήπνηε δξάζε ζε επξσπατθφ επίπεδν ππφ ηελ θαζνδήγεζε ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ δελ ζα μεθηλνχζε απφ ην κεδέλ, δηφηη ζε νξηζκέλεο επξσπατθέο ρψξεο ππάξρεη ήδε κηα δηαδηθαζία φζκσζεο δηαηάμεσλ ζε ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο, πνπ αθνξνχλ ζην θαηλφκελν ηεο νηθνλνκηθά εμαξηεκέλεο απηναπαζρφιεζεο. 5

SUMMARY Recent years have witnessed rapid and profound changes in the world of work, both in regard to work organization and the content of work. New forms of work organization, such as outsourcing and contracting out, are increasingly common. This tendency has contributed to the emergency of the phenomenon of economically dependent selfemployment which represents a form of work falling within a grey zone between employment and self-employment. The issue of economically dependent self-employment has been characterized as crucial in the Green Paper on the modernization and improvement of employment relations. The purpose of this study is to provide an overview of the theoretical, practical and legal aspects in relation to economically dependent self-employment and the current debate on the reformation of labour law at national and European level, in order to keep pace with the need for flexibilisation and on the preservation of a standard of protection for the employees. The study provides a detailed overview of the legal framework, as well as a number of potential pointers to future developments in regulations. Consideration is given in particular to the peculiarity of the Greek labour market and to the respective experience of the European countries. Μmethodologically, it is based on the bibliographical review of the provisions of the Greek labour legislation and the assessment of the legal theories on subordination and of the legislation of the European countries. The often-used term grey area has led to certain confusion in analytical terms. The analysis contacted reveals that the term grey area can have at least two different meanings. It is used to describe not only those types of work that do not easily fit into the binary system (as they display some employment and some self- employment characteristics), but also certain types of work which appear to be self-employment but which, in fact, are subordinate employment (the so-called false self-employment). In the context of the binary system of classification the study sets out the main criteria used by the law and judges at the national and European level to identify the concepts of subordinate employment and self-employment. 6

The examination of the socio-economic factors that can explain the spread of economically dependent self-employment can significantly contribute to our understanding of this subject and formulating proposals. Generally speaking, from the current debate on the inadequacy of the protection to the economically dependent workers many proposals have emerged. Nevertheless the approach of national legislatures and the social partners, as shown by some experience at the level of collective agreements, appears to be fairly empirical and fragmentary. In conclusion, it is certainly not easy to provide an unambiguous solution to the problem of regulating independent but economically dependent workers because of the complexity and diversity of this problem. The solution gaining credibility in European legal theory involves creating a hard core of social rights applicable to all employment relationships, whatever their formal classification as self-employment or subordinate employment. It will also be up to the social partners to produce appropriate rules and to provide a network of appropriate protection for the economically dependent self-employed. It must be also stressed that any action at Community level steered by the social partners would not start from scratch because, in certain sectors, there is already a certain process of osmosis of the regulations workers on the border between employment and selfemployment. 7

ΛΔΞΔΙ-ΚΛΔΙΓΙΑ Απηναπαζρφιεζε (Self-employment) - Γθξίδα δψλε (Grey zone) - Δμαξηεκέλε εξγαζία (Subordinate employment) Δμάξηεζε (Subordination) - Δξγαηηθφ δίθαην (Labour law) Δξγνιαβία (contracting) Δπειημία (flexibilisation) Οηθνλνκηθά εμαξηεκέλε εξγαζία (Economically dependent self-employment) Οηθνλνκηθή εμάξηεζε (economic dependence) - Οξγάλσζε ηεο εξγαζίαο (Work organization) - Πξνζθπγή ζε εμσηεξηθέο πεγέο (outsourcing ή contracting-out) - Σπκβάζεηο παξνρήο ππεξεζηψλ (Contracts for services) Χεπδναλεμάξηεηε απαζρφιεζε/ ςεπδναπαζρφιεζε (False self-employment ή Bogus self-employment) 8

ΔΙΑΓΧΓΗ Ζ παξνχζα εξγαζία πξαγκαηεχεηαη ην θαηλφκελν ηεο «νηθνλνκηθά εμαξηεκέλεο απηναπαζρφιεζεο» ζε επξσπατθφ θαη ζε εζληθφ επίπεδν. Ζ επηινγή ηνπ φξνπ «νηθνλνκηθά εμαξηεκέλε απηναπαζρόιεζε» (Ι.Κνπθηάδεο, Ελδηάκεζε Έθζεζε ηεο Εηδηθήο Επηηξνπήο γηα ηε ζύδεπμε επειημίαο κε αζθάιεηα, 2007, U.Muehlberger-S.Bertolini, 2007) αληί ηνπ γεληθφηεξνπ «νηθνλνκηθά εμαξηεκέλε απαζρφιεζε» ή «νηνλεί εμαξηεκέλε εξγαζία» έγθεηηαη ζηελ ζαθήλεηα θαη αθξίβεηα ηνπ πξψηνπ φξνπ, θαζψο ζεσξείηαη (έζησ ηππηθά) απηναπαζρφιεζε (κε ηε κνξθή ηεο ζχκβαζεο παξνρήο αλεμάξηεησλ ππεξεζηψλ ή ηεο ζχκβαζεο έξγνπ). Σχκθσλα κε ηελ ηάζε πνπ ππάξρεη ζήκεξα ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε ε νηθνλνκηθά εμαξηεκέλε εξγαζία εκπίπηεη ζην πιαίζην ηεο απηναπαζρφιεζεο, ζεσξείηαη δειαδή απηναπαζρφιεζε κε νξηζκέλεο ηδηνκνξθίεο (A.Perulli, 2003). Ζ επξεία δηάδνζε λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο θαη λέσλ ηξφπσλ νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο, σο απόξξνηα ησλ ζύγρξνλσλ θνηλσληθννηθνλνκηθώλ θαη ηερλνινγηθώλ εμειίμεσλ θαη ηδηαίηεξα ηεο ηάζεο απνξξύζκηζεο ηνπ εξγαηηθνύ δηθαίνπ ζε δηεζλέο, επξσπατθό θαη εζληθό επίπεδν, έδσζε έλαπζκα ζηε ζχγρξνλε βηβιηνγξαθία γηα ηελ επάλνδν ζην ζέκα απηφ ζε επξσπατθφ θαη εζληθφ επίπεδν. Σε απηφ ην πιαίζην επέιηθησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, ε ξαγδαία εμάπισζε ησλ ζπκβάζεσλ αλεμάξηεησλ ππεξεζηψλ θαη ζπκβάζεσλ έξγνπ, ηδηαίηεξα ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ, ζπλαξηάηαη κε ηελ εθηεηακέλε εκθάληζε θαηλνκέλσλ, φπσο ςεπδψο δεισκέλε «απηναπαζρφιεζε», πιαζκαηηθή παξνρή ππεξεζηψλ, αιπζίδεο ππεξγνιαβίαο θαη ελ γέλεη κνξθψλ απαζρφιεζεο πνπ βξίζθνληαη ζηε ιεγφκελε «γθξίδα δψλε» κεηαμχ ηεο ηππηθήο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο θαη ηεο απηναπαζρφιεζεο. Τν εξγαηηθφ δίθαην ζηα πιαίζηα ηεο ζχγρξνλεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο, φπνπ αλζνχλ ηα θαηλφκελα ηεο απαζρφιεζεο εξγαδνκέλσλ είηε έμσ απφ ηελ παξαγσγηθή κνλάδα ιφγσ ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, είηε κέζα ζε απηήλ αιιά ρσξίο ηελ θιαζηθή ζρέζε εξγαζίαο ιφγσ ηεο αλάδπζεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο νηθνλνκηθά εμαξηεκέλεο απηναπαζρφιεζεο, βξίζθεηαη αληηκέησπν κε ηελ πξφθιεζε ηεο αλαβάζκηζεο ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ. Αλακθίβνια παξαηεξείηαη κία θξίζε ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ θαη ηα αίηηα ηεο είλαη νηθνλνκηθά. Απηφ φκσο δελ ζεκαίλεη φηη ζα πξέπεη λα εγθαηαιείςεη ηηο αξρέο ηνπ, πξνπάλησλ ηελ αξρή ηεο πξνζηαζίαο γηα λα δηεπθνιχλεη ηελ αλάπηπμε. Ζ απζππέξβαζε ηνπ 1

εξγαηηθνχ δηθαίνπ κε ηε κεηνπζίσζή ηνπ ζε έλα πξνζηαηεπηηθφ δίθαην ηεο εμάξηεζεο ππφ επξεία έλλνηα απνηειεί κία αλαγθαηφηεηα, πξνθεηκέλνπ λα κελ κεηαβιεζεί ην εξγαηηθφ δίθαην ζε θελφ πεξίβιεκα θαιχπηνληαο έλα ζπλερψο ζπξξηθλνχκελν ηκήκα εξγαδνκέλσλ. πσο ππελζπκίδεη ε Έθζεζε A.Supiot γηα ην κέιινλ ηεο εξγαζίαο θαη ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ ζηελ Δπξψπε, κία απφ ηηο ηζηνξηθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ είλαη λα εμαζθαιίδεη ηελ θνηλσληθή ζπλνρή. Ζ απνζηνιή απηή δελ εθπιεξψλεηαη ζήκεξα παξά κε ηελ πξνζαξκνγή ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ ζηηο λέεο κνξθέο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο. Ζ ειαζηηθφηεηα ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, ζηα πιαίζηα ηεο νπνίαο εκθαλίδεηαη θαη ην θαηλφκελν ηεο νηθνλνκηθά εμαξηεκέλεο απηναπαζρφιεζεο, είλαη ην ζέκα αληηπαξάζεζεο κεηαμχ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ ηα ηειεπηαία ρξφληα, θαζψο απφ ηε κία κεξηά ππνζηεξίδεηαη απφ εθείλνπο πνπ βιέπνπλ ζε απηή ην κέζν γηα ηελ αλάθακςε ηεο νηθνλνκίαο, ελψ απφ ηελ άιιε απνξξίπηεηαη απφ εθείλνπο πνπ δέρνληαη φηη ζηεξεί ηνπο εξγαδφκελνπο απφ δηθαηψκαηα ηα νπνία απέθηεζαλ κε κεγάινπο αγψλεο. Ζ πνξεία ηεο αλαβάζκηζεο ηεο εξγαζίαο απαηηεί ηνλ επαλαθαζνξηζκφ ηνπ ξφινπ ηεο επειημίαο ηεο εξγαζίαο σο ζπκπιεξσκαηηθνχ θαη φρη πξσηεχνληα γηα ηελ πνξεία ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο θαη ηεο απαζρφιεζεο, θαζψο θαη ηελ δεκηνπξγία ελφο πιαηζίνπ ιεηηνπξγίαο σο αληίδνηνπ ζηηο απνξξπζκηζηηθέο ηεο παξελέξγεηεο. Οη πξνβιεκαηηζκνί πνπ εθδειψλνληαη ζε επξσπατθφ θαη εζληθφ επίπεδν γηα ηελ αλαδήηεζε φξσλ αλαβάζκηζεο ηνπ επξσπατθνχ εξγαζηαθνχ πξνηχπνπ θαη αλάζρεζεο ηεο πνξείαο αλαβάζκηζήο ηνπ θηλνχληαη ζηελ θαηεχζπλζε ηεο απφδνζεο θνηλσληθήο θαη πνηνηηθήο δηάζηαζεο ζηελ έλλνηα ηεο παξαγσγηθφηεηαο (θαηλνηνκηθή δεκηνπξγία, ππνδνκέο θαη έξεπλα, πνηνηηθή αληαγσληζηηθφηεηα) θαη ηεο αλαβάζκηζεο ηνπ αλζξψπηλνπ παξάγνληα έλαληη ηεο πξνζήισζεο ζε φξνπο θφζηνπο εξγαζίαο θαη ηεο αλαδήηεζεο βξαρππξφζεζκνπ νηθνλνκηθνχ νθέινπο. Ζ παξνχζα θξίζε πνπ θινλίδεη ην εξγαηηθφ δίθαην είλαη ππαξμηαθή θαη απφ ηελ αληίδξαζε πνπ ζα πξνθχςεη ζα εμαξηεζεί ε επηβίσζε ή ν νξηζηηθφο καξαζκφο ηνπ θαη ζπλαθφινπζα ε δηαηήξεζε ηεο δεκνθξαηίαο. 2

ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΠΡΧΣΟ ΔΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΔ ΓΙΔΤΚΡΙΝΗΔΙ I. Γεληθά Ζ αληζνθαηαλνκή ηεο δχλακεο πνπ αλαγλσξίδεηαη απφ ην λνκηθφ ζχζηεκα ζηα ζπκβαιιφκελα κέξε ηεο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο εμηζνξξνπείηαη απφ έλα πνιχπινθν ζχζηεκα πξνζηαζίαο ησλ εξγαδνκέλσλ, φπσο απηφ κνξθνπνηήζεθε ζηνλ επξσπατθφ ρψξν κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν, ζηα πιαίζηα ηνπ επξσπατθνχ θνηλσληθνχ θξάηνπο. Αληίζεηα, ηελ ίδηα πξνζηαζία δελ απνιακβάλνπλ νη απαζρνινχκελνη πνπ αλήθνπλ ζε κία άιιε λνκηθή κνξθή παξνρήο εξγαζίαο, πνπ ραξαθηεξίδεηαη σο απηναπαζρφιεζε. Σε πνιχ κεγάιν βαζκφ νη επξσπατθέο ρψξεο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ε Διιάδα νξίδνπλ ηελ απηναπαζρόιεζε, πνπ πεξηιακβάλεη ηφζν ηελ ζχκβαζε έξγνπ φζν θαη ηελ ζχκβαζε αλεμαξηήησλ ππεξεζηψλ, κε «αληίζηξνθε» θαηεγνξηνπνίεζε, δηαπηζηψλνληαο φηη κηα εξγαζία δελ θέξεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο (απνπζία εξγνδνηηθνχ ειέγρνπ). Ψο έλλνηα θαιχπηεη αξθεηέο κνξθέο ζπκβαηηθψλ ζρέζεσλ, φπσο ζχκβαζε παξνρήο ππεξεζηψλ, αληηπξνζσπεία, πλεπκαηηθά επαγγέικαηα θ.α., θαζψο θαη θάπνηεο λέεο ζπκβαηηθέο κνξθέο, φπσο πξαθηφξεπζε απαηηήζεσλ ηξίησλ (factoring), ρξεκαηνδνηηθή κίζζσζε (leasing), ζχκβαζε δηαρείξηζεο, κεηαθνξά ηερλνγλσζίαο, αλάπηπμε θαη παξνρή ινγηζκηθνχ, θαζψο θαη πνιχ κηθξέο επηρεηξήζεηο. Σπλεπψο, ε απηναπαζρφιεζε δελ απνηειεί κία εληαία θαη αδηαίξεηε θαηεγνξία αιιά κία έλλνηα πνπ πεξηιακβάλεη έλαλ απμαλφκελν αξηζκφ δηαθφξσλ κνξθψλ εξγαζίαο θαη λνκηθψλ θαζεζηψησλ πνπ ηηο ξπζκίδνπλ. Δίλαη φκσο γεγνλφο φηη παξαηεξνχληαη ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαηαζηάζεηο, νη νπνίεο εκπίπηνπλ κεηαμχ ησλ δχν θαζηεξσκέλσλ ελλνηψλ ηεο εμαξηεκέλεο απαζρφιεζεο θαη ηεο αλεμάξηεηεο απηναπαζρφιεζεο. Απηέο θαιχπηνληαη απφ ηελ έλλνηα ηεο «νηθνλνκηθά εμαξηεκέλεο απηναπαζρόιεζεο». Σηελ παξνχζα θάζε ππάξρεη έλαο βαζκφο αζάθεηαο σο πξνο ηνλ νξηζκφ ηεο νηθνλνκηθά εμαξηεκέλεο απηναπαζρφιεζεο θαη έλαο βαζκφο 3

ζχγρπζεο φζνλ αθνξά ηνλ πξαγκαηηθφ πξνζδηνξηζκφ ηνπ θαηλνκέλνπ θπξίσο ιφγσ ηνπ ειιηπέζηαηνπ θαη απνζπαζκαηηθνχ λνκηθνχ πιαηζίνπ. Τν θαηλφκελν είλαη πην δηαδεδνκέλν ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ θαη ζε δξαζηεξηφηεηεο φπσο ε εζηίαζε, ε καδηθή εζηίαζε, ηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο, νη ΤΠΔ (πιεξνθνξηθή), έξεπλα θαη αλάπηπμε (R&D), ηα ηερληθά έξγα (ηδησηηθά θαη δεκφζηα), ε εκπνξηθή πξνψζεζε (marketing), νη ηειεπσιήζεηο, ε δηαθήκηζε, ε ςπραγσγία, ε δηνίθεζε, ε ινγηζηηθή, ε ζπκβνπιεπηηθή, ε δηθεγνξία θαη νη θνηλσληθέο ππεξεζίεο. Απαληάηαη φκσο θαη ζε πην παξαδνζηαθνχο ηνκείο φπσο νη κεηαθνξέο, νη νηθνδνκηθή βηνκεραλία θαη ε νηθηαθή εξγαζία. Οη εξγαδφκελνη πνπ αλήθνπλ ζηελ θαηεγνξία ηεο νηθνλνκηθά εμαξηεκέλεο απηναπαζρφιεζεο είλαη κηζζσηνί πνπ αληηκεησπίδνληαη απφ ηνπο εξγνδφηεο ηνπο σο απηναπαζρνινχκελνη πάξνρνη αλεμάξηεησλ ππεξεζηψλ ή έξγνπ αιιά ζηελ πξαγκαηηθφηεηα εμαξηψληαη (νηθνλνκηθά) απφ έλαλ εξγνδφηε θαη/ή πειάηε σο πξνο ηελ πεγή ηνπ εηζνδήκαηφο ηνπο (U.Muehlberger and S.Bertolini, 2008). Ζ αλάιπζε ηνπ θαηλνκέλνπ πνπ αθνινπζεί απνθαιχπηεη φηη ζε απηή ηελ κνξθή απαζρφιεζεο δελ ππάξρεη εμάξηεζε κε ηελ θιαζηθή έλλνηα, αληίζεηα ππάξρεη έλα βαζκφο νηθνλνκηθήο εμάξηεζεο. Πνιιέο θνξέο κάιηζηα νη εξγαδφκελνη απηνί είλαη λένη, κε πςειά επαγγεικαηηθά θαη εθπαηδεπηηθά πξνζφληα, πνπ ιακβάλνπλ πςειέο απνδνρέο, π.ρ. δηαθεκηζηέο, πξνγξακκαηηθέο πιεξνθνξηθήο, δηθεγφξνη, κεραληθνί, ζηειέρε επηρεηξήζεσλ θ.α.. Ζ εξγαζία κπνξεί λα παξέρεηαη εληφο ή εθηφο ησλ εγθαηαζηάζεσλ ηεο επηρείξεζεο (π.ρ. ηειεξγαζία), ελψ ππάξρεη ε ππνρξέσζε (έζησ ραιαξήο) ηήξεζεο θάπνησλ ειάρηζησλ νδεγηψλ ζρεηηθά κε ην ρξφλν εξγαζίαο, π.ρ. θαζνξηζκφο ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο απφ ηνλ εξγαδφκελν κε ηαπηφρξνλε φκσο ππνρξέσζε παξάδνζεο ζηνλ εξγνδφηε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο εξγαζίαο κέζα ζε νξηζκέλε πξνζεζκία ή κε ππνρξέσζε λα δηαηίζεληαη ζηνλ εξγνδφηε θάζε κέξα ή θάζε εβδνκάδα νξηζκέλεο ειάρηζηεο ψξεο εξγαζίαο. Γηα λα πιεξσζνχλ απηνί νη εξγαδφκελνη πξέπεη λα εθδψζνπλ απφδεημε παξνρήο ππεξεζηψλ. Οη νηθνλνκηθά εμαξηεκέλνη απηναπαζρνινχκελνη, εθφζνλ δελ δηαζέηνπλ ζχκβαζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, δελ θαιχπηνληαη απφ ηελ εξγαηηθή λνκνζεζία θαη βξίζθνληαη ζε κία «γθξίδα δώλε» κεηαμχ ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ θαη ηνπ εκπνξηθνχ δηθαίνπ (A.Supiot, 1999). Ζ νηθνλνκηθά εμαξηεκέλε απηναπαζρφιεζε δελ κπνξεί εχθνια λα θαηεγνξηνπνηεζεί κε ην δπαδηθφ ζχζηεκα δηάθξηζεο θέξεη ραξαθηεξηζηηθά ηφζν ηεο απηναπαζρφιεζεο φζν θαη ηεο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο. Γεδνκέλνπ φηη νη λνκηθνί θαλφλεο 4

πνπ ηζρχνπλ γηα ηελ απηναπαζρφιεζε αθελφο θαη γηα ηελ εμαξηεκέλε εξγαζία αθεηέξνπ είλαη δηαθνξεηηθνί, είλαη ζαθέο φηη κηα ηέηνηα γθξίδα δψλε ελέρεη πξνβιήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε ηε λνκηθή αληηκεηψπηζε ησλ νηθνλνκηθά εμαξηεκέλσλ εξγαδνκέλσλ. Σηελ γθξίδα δψλε κεηαμχ εμαξηεκέλεο εξγαζίαο θαη απηναπαζρφιεζεο εκπίπηεη θαη ε πεξίπησζε ηεο εζειεκέλεο «θαθήο θαηάηαμεο» ηεο απαζρφιεζεο σο απηναπαζρφιεζεο, πνπ αλαθέξεηαη ζπλήζσο ζηε βηβιηνγξαθία σο «ςεπδναλεμάξηεηε απαζρόιεζε» ή «ςεπδναπαζρόιεζε». Φεπδναλεμάξηεηε απαζρόιεζε ππάξρεη φηαλ έλα πξφζσπν ην νπνίν απαζρνιείηαη σο κηζζσηφο θαηαηάζζεηαη σο πξφζσπν άιιν απφ κηζζσηφο, έηζη ψζηε λα απνθξχπηεηαη ην πξαγκαηηθφ λνκηθφ θαζεζηψο πνπ ηνλ ή ηελ δηέπεη θαη λα απνθεχγεηαη ην θφζηνο ην νπνίν ζπλεπάγεηαη ε εξγαηηθή θαη αζθαιηζηηθή λνκνζεζία. Απηή ε παξάλνκε πξαθηηθή κπνξεί λα ιακβάλεη ρψξα κέζσ αθαηάιιειεο ρξήζεο αζηηθψλ ή εκπνξηθψλ δηεπζεηήζεσλ θαη κάιηζηα γηα ηελ θάιπςε πάγησλ θαη δηαξθψλ αλαγθψλ ησλ επηρεηξήζεσλ. Σηελ πξάμε νη εηαηξείεο απηέο ραξαθηεξίδνπλ ηελ απαζρφιεζε ηνπ απαζρνινχκελνπ σο παξνρή «αλεμαξηήησλ ππεξεζηψλ» ή θαη «έξγνπ» θαη θαηαρσξνχλ ζηα βηβιία ηνπο ηα εθδηδφκελα απφ ηνλ «ζπλεξγάηε» Γειηία Παξνρήο Υπεξεζηψλ (παξνρή ππεξεζηψλ) ή ηηκνιφγηα (παξνρή έξγνπ), ψζηε λα θαιπθζνχλ έλαληη ηνπιάρηζηνλ ησλ θνξνινγηθψλ αξρψλ. II. Σν πξόβιεκα ηεο δηάθξηζεο ηεο ζρέζεο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο από ηηο αλεμάξηεηεο ππεξεζίεο θαη από ηε ζύκβαζε έξγνπ θαηά ηελ ειιεληθή εξγαηηθή λνκνζεζία Ζ δηάθξηζε κεηαμχ εμαξηεκέλεο εξγαζίαο θαη απηναπαζρφιεζεο απνηειεί ζχλεζεο ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα φισλ ησλ επξσπατθψλ λνκηθψλ ζπζηεκάησλ. Ηζηνξηθά, ηνλ ιφγν ηεο δηάθξηζεο απηήο απνηέιεζε ε βηνκεραληθή επαλάζηαζε πνπ εηζήγαγε λένπο ηξφπνπο θαη κέζα νξγάλσζεο ηεο παξαγσγήο, ελψ ε απαζρφιεζε σο έλλνηα θαη σο λνκηθφο φξνο άξρηζε λα εμαπιψλεηαη θαη λα ραξαθηεξίδεη κία θπξίαξρε θαηεγνξία απαζρνινχκελσλ κε ζρέζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο 1. Παξάιιεια, κε απηή ηελ λέα λνκηθή θαηεγνξία ζπλαληάηαη κία δηαθνξεηηθή λνκηθή κνξθή παξνρήο πξνζσπηθήο εξγαζίαο κε 5

αληάιιαγκα ηελ ακνηβή ηνπ παξέρνληνο απηήλ, πνπ νλνκάδεηαη απηναπαζρφιεζε. Σε απηή ηελ θαηεγνξία αλήθνπλ επαγγέικαηα θαη έλαο απμαλφκελνο αξηζκφο κνξθψλ απαζρφιεζεο πνπ δελ αληαπνθξίλνληαη ζε ηευινξηθφ κνληέιν νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο θαη ξπζκίδνληαη απφ δηαθνξεηηθέο αξρέο θαη θαλφλεο ζε ζρέζε κε ηελ εμαξηεκέλε εξγαζίαο, εθείλεο ηνπ αζηηθνχ θαη εκπνξηθνχ δηθαίνπ. Καηά ζπλέπεηα, πξέπεη λα ππνγξακκηζηεί φηη ε δηάθξηζε ησλ λνκηθψλ θαηεγνξηψλ ηεο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο θαη ηεο απηναπαζρφιεζεο θαη ζηα πιαίζηα ηεο ειιεληθήο εξγαηηθήο λνκνζεζίαο είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή, δηφηη ρξεζηκνπνηνχληαη σο βάζε απφ ην λφκν γηα ηελ απνλνκή δηθαησκάησλ θαη πξνλνκίσλ ζε θάζε θαηεγνξία. Α. Γηάθξηζε ηεο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο από ηελ παξνρή αλεμάξηεηωλ ππεξεζηώλ Απφ φιεο ηηο ζπκβάζεηο πνπ ζπγγελεχνπλ κε ηε ζχκβαζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, ε ζύκβαζε αλεμάξηεησλ ππεξεζηώλ είλαη ε πην ζπγγελήο. Γηαθέξεη απφ ηελ παξνρή εμαξηεκέλεο εξγαζίαο σο πξνο ην θχξην ζηνηρείν ηεο έιιεηςεο λνκηθήο ή πξνζσπηθήο εμάξηεζεο. Γειαδή, ζηε ζχκβαζε αλεμάξηεησλ ππεξεζηψλ ν εξγνδφηεο δελ αζθεί ηηο εμνπζίεο πνπ ηνπ παξέρεη ην δηεπζπληηθφ δηθαίσκα θαη ν εξγαδφκελνο δελ ππνρξενχηαη λα ζπκκνξθψλεηαη κε ηηο νδεγίεο θαη ηηο εληνιέο γηα ηνλ ηξφπν, ρξφλν θαη ηφπν εθηέιεζεο ηεο εξγαζίαο, νχηε ππφθεηηαη ζηνλ έιεγρν ηνπ εξγνδφηε. Σε αληίζεζε κε ηνλ αλεμάξηεην επαγγεικαηία, ν εξγαδφκελνο κε ζρέζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο παξέρεη ηελ εξγαζία ηνπ ππφ ηελ θαζνδήγεζε θαη ηηο εληνιέο ηνπ εξγνδφηε ζηα πιαίζηα ηνπ δηεπζπληηθνχ δηθαηψκαηνο ηνπ ηειεπηαίνπ. Ο ηειεπηαίνο απνθνκίδεη ην φθεινο αιιά θέξεη θαη ηνλ θίλδπλν (δεκία) απφ ηελ παξνρή ηεο εξγαζίαο. Ψο πξνο ηελ επρεξέζηεξε δηάθξηζε ηεο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο απφ ηηο αλεμάξηεηεο ππεξεζίεο ελδείμεηο ύπαξμεο ζύκβαζεο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο απνηεινχλ ηα αθφινπζα: (α) Ζ πξφζεζε ηνπ εξγαδφκελνπ λα παξέρεη ππεξεζίεο ζηνλ εξγνδφηε θαη ε αληίζηνηρε πξφζεζε ηνπ ηειεπηαίνπ λα ηηο απνδέρεηαη κε ηξφπν πνπ λα κπνξνχλ λα εληαρζνχλ ζην νξγαλσηηθφ ζρήκα ηεο επηρείξεζεο. 6

(β) Ζ ππνρξέσζε ηνπ εξγαδφκελνπ λα εθηειεί κε επηκέιεηα ηηο εληνιέο θαη νδεγίεο ησλ πξνζψπσλ εθείλσλ ηα νπνία κέζα ζηελ εθκεηάιιεπζε θαζνξίδνπλ ην εηδηθφηεξν πεξηερφκελν ηεο εξγαζίαο. (γ) Ζ κε ζπκκεηνρή ηνπ εξγαδφκελνπ ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ-εξγνδνηηθφ θίλδπλν. Ο αλεμάξηεηνο επαγγεικαηίαο δηακνξθψλεη ν ίδηνο ηελ επαγγεικαηηθή ηνπ δξάζε θαη θέξεη ηνλ θίλδπλν απφ ηε δξάζε ηνπ απηή. (δ) Ζ ππαγσγή ηνπ εξγαδφκελνπ ζην λνκηθφ θαζεζηψο πνπ δηέπεη ηελ αληίζηνηρε ζχκβαζε, φπσο π.ρ. ε ππαγσγή ζηε ξχζκηζε ησλ λνκηθψλ θαλφλσλ αλαγθαζηηθνχ δηθαίνπ πνπ νξίδνπλ ηα ειάρηζηα φξηα κηζζψλ θαη εκεξνκηζζίσλ. (ε) Ζ ππαγσγή ηνπ ζην λνκηθφ θαζεζηψο ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο δεκηνπξγεί ηεθκήξην παξνρήο εξγαζίαο κε ζρέζε εμάξηεζεο πιελ φκσο ην ηεθκήξην απηφ είλαη καρεηφ. Αληίζεηα, ε ηπρφλ ακνηβή ηνπ εξγαδφκελνπ κε δειηίν παξνρήο ππεξεζηψλ δελ απνηειεί θαζνξηζηηθφ ζηνηρείν γηα ηνλ ραξαθηεξηζκφ ηνπ σο ειεχζεξνπ επαγγεικαηία. Καηά ηελ εθηίκεζε αλ πξφθεηηαη γηα ζρέζε εμαξηεκέλεο ή κε εξγαζίαο ν ραξαθηήξαο πνπ έδσζαλ ηα κέξε ζηε ζύκβαζε είλαη αδηάθνξνο. Μφλν ε αληηθεηκεληθή εθηίκεζε ησλ φξσλ θαη ζπλζεθψλ ππφ ηηο νπνίεο παξέρεηαη ε εξγαζία κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ θξίζε αλ πξφθεηηαη γηα ζρέζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο. Άιισζηε, ε έλλνηα ηεο ζπκβάζεσο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο ζπλδέεηαη κε ηελ εθαξκνγή ησλ θαλφλσλ ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ δειαδή κε ηελ εθαξκνγή θαλφλσλ αλαγθαζηηθνχ ραξαθηήξα θαη δελ είλαη δπλαηφλ λα απνθιείνπλ νη ζπκβαιιφκελνη κε ζπκθσλία ηελ εθαξκνγή ησλ θαλφλσλ ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ, φηαλ ε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ππαγνξεχεη ηελ εθαξκνγή ηνπο. Δπίζεο, ε αλάπηπμε πξσηνβνπιίαο σο πξνο ηνλ ηξφπν εθηέιεζεο ηεο εξγαζίαο πνπ αλαηίζεηαη δελ απνηειεί πάληνηε αζθαιέο θξηηήξην δηάθξηζεο, ηδηαίηεξα ζηηο πεξηπηψζεηο εθείλεο πνπ πξφθεηηαη γηα παξνρή ππεξεζηψλ απφ πξφζσπα ηα νπνία δηαζέηνπλ εμεηδηθεπκέλεο επηζηεκνληθέο, θαιιηηερληθέο ή ηερληθέο γλψζεηο (επηζηήκνλεο, δεκνζηνγξάθνη, ινγνηέρλεο, θαιιηηέρλεο). Γηφηη ππάξρεη εμαξηεκέλε εξγαζία, αθφκα θαη φηαλ ν εξγαδφκελνο ιφγσ ησλ εηδηθψλ πξνζφλησλ θαη ηθαλνηήησλ ηνπ θαη ηεο πςειήο ή εκπηζηεπηηθήο ζέζεο πνπ θαηέρεη ζηελ επηρείξεζε δηαζέηεη πξσηνβνπιία θαη ζπκκεηέρεη ζηε ιήςε ζνβαξψλ επηρεηξεκαηηθψλ ή εξγνδνηηθψλ απνθάζεσλ (π.ρ. δηεπζχλνληεο ππάιιεινη), εθφζνλ ην απνηέιεζκα ησλ απνθάζεσλ απηψλ θαηαινγίδεηαη ζηνλ εξγνδφηε. 7

Σε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ε παξνρή εμαξηεκέλεο εξγαζίαο ζεσξείηαη αζπκβίβαζηε γηα παξνρέο ππεξεζηψλ πνπ ζπληζηνχλ ζπγθεθξηκέλν επάγγεικα (π.ρ. ε παξνρή ππεξεζηώλ από δηθεγόξν κε πάγηα αληηκηζζία, πνπ απνηειεί αληηθείκελν ηεο εηδηθήο ζχκβαζεο ηεο έκκηζζεο εληνιήο). Ζ πξαθηηθή ζεκαζία ηεο δηάθξηζεο είλαη φηη νη θαλφλεο ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ εθαξκφδνληαη κφλν επί ζπκβάζεσλ εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, ελψ νη αλεμάξηεηεο ππεξεζίεο ππάγνληαη ζηηο δηαηάμεηο ηνπ αζηηθνχ θαη εκπνξηθνχ δηθαίνπ. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη ν λνκνζέηεο αλαγλσξίδεη ηελ αλαγθαηφηεηα απμεκέλεο λνκηθήο θαη θνηλσληθήο πξνζηαζίαο κφλν ζηνπο εξγαδφκελνπο κε ζχκβαζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, αθνχ κφλν ζηηο ζπκβάζεηο απηέο ηεθκαίξεηαη εθ ηνπ λφκνπ ε αληζνθαηαλνκή ηζρχνο κεηαμχ ησλ ζπκβαιινκέλσλ, ελψ ζηελ αλεμάξηεηε εξγαζία θπξηαξρεί ε ινγηθή ηεο ειεχζεξεο αγνξάο. Ζ έηζη θαη αιιηψο δχζθνιε θαη ιεπηή δηάθξηζε κεηαμχ ζρέζεο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο θαη ζχκβαζεο παξνρήο αλεμαξηήησλ ππεξεζηψλ έρεη απνηειέζεη αληηθείκελν λνκνζεηηθήο παξέκβαζεο ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο. Φαξαθηεξηζηηθή είλαη ε πεξίπησζε απεπζείαο ραξαθηεξηζκνύ ηεο ζρέζεο εξγαζίαο νξηζκέλσλ θαηεγνξηώλ εξγαδνκέλσλ σο εμαξηεκέλεο, φπσο ζηνπο ηερληθνχο βηνκεραλίαο θηλεκαηνγξάθνπ θαη ηειενξάζεσο (ά.2 παξ.1 λ.358/1976, ά. 69 παξ.5 λ.1597/1986), ζηνπο ηερληθνχο θηλεκαηνγξάθνπ θαη ηειενξάζεσλ (ά.6 παξ.5 λ.1597/1986), ζηνπο μελαγνχο (ά.37 λ. 1545/1985), ζηνπο θνξηνεθθνξησηέο ιηκέλσλ. Β. Γηάθξηζε ηεο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο από ηελ ζύκβαζε έξγνπ Σε πνιιέο πεξηπηψζεηο ν εξγνδφηεο επηδηψθνληαο ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ κε ηελ εληαηηθνπνίεζε ηεο εξγαζίαο ηνπο θαη ηελ θαηαζηξαηήγεζε ηεο εξγαηηθήο λνκνζεζίαο, αληί λα ζπλάςεη ζχκβαζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, ζπλάπηεη ζχκβαζε κίζζσζεο έξγνπ, κε ηελ νπνία εμαξηά ην χςνο ηεο ακνηβήο ηνπο απφ ην παξαγσγηθφ απνηέιεζκα, πξνζδηνξίδνληαο ηελ νθεηιφκελε ακνηβή θαηά κνλάδα παξαγσγήο ή θαη απνθνπή. Γεδνκέλνπ φηη θαη ζηε ζχκβαζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο επηηξέπεηαη ν θαζνξηζκφο ηεο ακνηβήο θαηά κνλάδα εξγαζίαο ή θαη απνθνπή, δεκηνπξγνχληαη ζηελ πξάμε ζνβαξέο ακθηζβεηήζεηο θαηά πφζν πξφθεηηαη γηα πξαγκαηηθή ζχκβαζε έξγνπ ή αλ ππνθξχπηεηαη εμαξηεκέλε εξγαζία. 8

Σηε ζύκβαζε έξγνπ αληηθείκελν είλαη ην απνηέιεζκα ηεο εξγαζίαο, αλεμάξηεηα απφ απηή ηελ ίδηα ηελ εξγαζία. Σε αληίζεζε κε ηελ ζχκβαζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο, ζηε ζχκβαζε έξγνπ ν εξγνιάβνο ελεξγεί κε δηθή ηνπ πξσηνβνπιία γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ ηφπνπ, ηξφπνπ θαη ρξφλνπ ηεο εξγαζίαο θαη κε δηθφ ηνπ θίλδπλν θαη έρεη απηφο ηελ επζχλε ηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο γηα ηελ επίηεπμε ηνπ απνηειέζκαηνο, ελψ ν ζπκβαηηθφο δεζκφο ηεξκαηίδεηαη ζπλήζσο φηαλ πξαγκαηνπνηείηαη ην επηδησθφκελν απνηέιεζκα. Οη ζπλέπεηεο ηεο δηάθξηζεο κεηαμχ ζχκβαζεο έξγνπ θαη ζχκβαζεο εξγαζίαο είλαη νη εμήο: Σηελ ζχκβαζε έξγνπ δελ εθαξκφδνληαη νχηε θαλ αλαινγηθψο νη εξγαηηθνί λφκνη πνπ πξνυπνζέηνπλ ζχκβαζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο. Δπίζεο, ζηελ κίζζσζε έξγνπ ηνλ θίλδπλν θέξεη ν εξγνιάβνο κέρξη ηελ παξάδνζή ηνπ, ελψ ζηε ζχκβαζε εξγαζίαο θαηά θαλφλα ν εξγνδφηεο. Απφ απηά πνπ πξναλαθέξζεθαλ θαζίζηαηαη θαλεξφ φηη ζε νξηαθέο πεξηπηψζεηο ε δηάθξηζε κεηαμχ εμαξηεκέλεο εξγαζίαο θαη άιισλ ζπγγελψλ ζρέζεσλ (φπσο αλεμάξηεησλ ππεξεζηψλ, κίζζσζεο έξγνπ) είλαη αξθεηά δπζρεξήο. Γηα ηελ αζθαιέζηεξε δηάθξηζε ηεο εμαξηεκέλεο εξγαζίαο πξέπεη λα ιακβάλεηαη ππφςε θαη λα ζπλεθηηκάηαη ην ζχλνιν ησλ φξσλ θαη ζπλζεθψλ εξγαζίαο θαη λα αμηνινγνχληαη ηα θξηηήξηα εμάξηεζεο 2 ρσξίο ηππνιαηξηθή πξνζήισζε ζε έλα ή πεξηζζφηεξα απφ απηά. Αθφκα δπζρεξέζηεξε γίλεηαη ε νξζή εθηίκεζε θαη λνκηθή θαηεγνξηνπνίεζε ηεο ζρέζεο εξγαζίαο ζηελ πεξίπησζε ηεο ιεγφκελεο «γθξίδαο δψλεο». ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΓΔΤΣΔΡΟ ΣΟ ΚΟΙΝΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ ΓΙΑΓΟΗ ΣΟΤ ΦΑΙΝΟΜΔΝΟΤ ΣΗ «ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΔΞΑΡΣΗΜΔΝΗ ΑΤΣΟΑΠΑΥΟΛΗΗ» I. Γεληθά 9

Ζ γέλλεζε ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ αλαθέξεηαη ζηελ εδξαίσζε ελφο λνκηθνχ νηθνδνκήκαηνο κε θεληξηθφ άμνλα ηε ζρέζε εμαξηεκέλεο εξγαζίαο. Ζ ακθηζβήηεζε απηνχ ηνπ θιάδνπ δηθαίνπ επήιζε κε ηε κνξθή ηεο ειαζηηθφηεηαο ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, ε νπνία νδήγεζε αλαπφθεπθηα ζηε δηαηχπσζε ηεο αλάγθεο επαλαξξχζκηζεο ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ 3. Ζ ινγηθή ηεο ακθηζβήηεζεο απηήο έγθεηηαη ζηελ ππεξβνιηθή δηφγθσζε ησλ θνηλσληθψλ βαξψλ ησλ επηρεηξήζεσλ (ιφγσ ηεο δαπαλεξήο εξγαηηθήο λνκνζεζίαο) κε απνηέιεζκα λα κεησζεί ε αληαγσληζηηθφηεηά ηνπο ζε κηα πεξίνδν παξαηεηακέλεο νηθνλνκηθήο θξίζεο. Ζ πνηνηηθή δηάζηαζε ηεο ακθηζβήηεζεο ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ επήιζε ζην βαζκφ πνπ αιινίσζε ηελ ήδε ππάξρνπζα πξνζηαζία πξνσζψληαο κηα ζεηξά απφ λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο κε θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηελ πξνζσξηλφηεηα ζε αληηδηαζηνιή κε ηελ παξαδνζηαθή-ηππηθή ζχκβαζε. Παξάιιεια έγηλε θαη πνζνηηθή, φηαλ άξρηζε λα απνθιείεηαη έλα κεγάιν ηκήκα ησλ εξγαδνκέλσλ απφ ην πεδίν εθαξκνγήο ηνπ εξγαηηθνχ δηθαίνπ (ςεπδναλεμάξηεηε εξγαζία). Οη ζπλζήθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο ζηε λέα κεηα-θνξληηζηηθή επνρή επέβαιαλ ζηηο κεγάιεο θαη κεζαίεο επηρεηξήζεηο ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θαη ζπγθεθξηκέλα κεγαιχηεξε επειημία θαηά ηε ξχζκηζε ησλ φξσλ εξγαζίαο. Ψο αηηηνινγία πξνβάιιεηαη ν εληεηλόκελνο δηεζλήο αληαγσληζκόο θαη ε παγθνζκηνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο. ιν θαη πεξηζζφηεξν δηαηππψλεηαη πιένλ ε ζέζε φηη ε εξγαηηθή λνκνζεζία δεκηνπξγεί έλα δχζθακπην θαη δαπαλεξφ νξγαλσηηθφ πιαίζην, ελψ παξάιιεια ην κε κηζζνινγηθφ βάξνο ηεο εξγαζίαο (αζθαιηζηηθέο εηζθνξέο) επηδξά αξλεηηθά ζηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ. Γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ ζθιεξνχ απηνχ αληαγσληζκνχ νη επξσπατθέο επηρεηξήζεηο επηρεηξνχλ ηερληθννηθνλνκηθέο αλαδηαξζξώζεηο, νη νπνίεο επεξεάδνπλ ζεκαληηθά ηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο. Ζ ηάζε γηα βξαρππξφζεζκν πξνγξακκαηηζκφ ησλ επελδχζεσλ, ε εκθάληζε ηεο βειηηζηνπνηεκέλεο δηαρείξηζεο, ε εμάπισζε ησλ ηερλνινγηψλ ηεο πιεξνθνξίαο θαη ηεο επηθνηλσλίαο, ε ζπρλή εκθάληζε κεηαβνιψλ ζηε δήηεζε, είλαη παξάγνληεο πνπ νδήγεζαλ ηηο επηρεηξήζεηο ζηελ αλάγθε λα νξγαλσζνχλ ζε κηα πην επέιηθηε βάζε, ρξεζηκνπνηώληαο δηαθνξεηηθέο κνξθέο ηεο απηναπαζρόιεζεο. Αιιά θαη νη εξγαδφκελνη πνιιέο θνξέο επηιέγνπλ πην ειαζηηθέο εξγαζηαθέο ζρέζεηο, θαζψο απηή ε επειημία ηνπο δίλεη ζε ζχγθξηζε κε ηελ ηππηθή ζχκβαζε εξγαζίαο 10