Ένταξη κυκλοφοριακής αγωγής στην υποχρεωτική εκπαίδευση στην Ελλάδα Χρίστος Ταξιλτάρης Καθηγητής Α.Π.Θ. Γεώργιος Μίντσης Καθηγητής Α.Π.Θ. Σωκράτης Μπάσµπας Επίκουρος Καθηγητής Α.Π.Θ. Αναστάσιος Φυλακτάκης Συγκοινωνιολόγος Μηχανικός Αντωνία Τσουκαλά Υποψήφια ιδάκτορας Α.Π.Θ. Περίληψη Η εµπειρία από δράσεις και προγράµµατα κυκλοφοριακής αγωγής είναι πλούσια στο εξωτερικό, αλλά όχι και στη χώρα µας, όπου η κυκλοφοριακή αγωγή έχει ενταχθεί, σχετικά πρόσφατα, στην Πρωτοβάθµια και ευτεροβάθµια Εκπαίδευση, στα πλαίσια εθελοντικών µαθηµάτων του θεσµού της Αγωγής Υγείας. Επίσης, οι µαθητές της Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης έχουν τη δυνατότητα επίσκεψης στα Πάρκα Κυκλοφοριακής Αγωγής (Π.Κ.Α.), που έχουν κατασκευαστεί και λειτουργούν από διάφορους Οργανισµούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.) της χώρας, µέσω προγράµµατος του Υπουργείου Μεταφορών και Επικοινωνιών (Υ.Μ.Ε.), για τη βελτίωση της οδικής ασφάλειας. Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας παρουσιάζονται οι δράσεις των ερευνητικών έργων, που σχετίζονται µε την κατασκευή, οργάνωση και λειτουργία των Π.Κ.Α., καθώς και την εκπαιδευτική διαδικασία που επιτελείται σ αυτά (Μίντσης [1], [2], [3]). Επιπροσθέτως, αναλύεται το σχέδιο - πρόταση, της ερευνητικής οµάδας του Τοµέα Συγκοινωνιακών και Υδραυλικών Έργων του Τµήµατος Αγρονόµων και Τοπογράφων Μηχανικών του Α.Π.Θ., για την ένταξη της κυκλοφοριακής αγωγής, µε υποχρεωτικό και συστηµατικό τρόπο, τόσο στην Πρωτοβάθµια, όσο και τη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση (Μίντσης [4]).
1. Επισκόπηση ευρωπαϊκής εµπειρίας κυκλοφοριακής αγωγής στην εκπαίδευση Στα πλαίσια σχετικού ερευνητικού έργου (Μίντσης [4]), η ερευνητική οµάδα του Α.Π.Θ. πραγµατοποίησε εκτενή βιβλιογραφική έρευνα µε αντικείµενο την κυκλοφοριακή διαπαιδαγώγηση των νέων, σε διεθνές επίπεδο και κυρίως σε χώρες της Ευρώπης, αφού τίθενται σαφώς και θέµατα κοινής πολιτικής ως προς την οδική ασφάλεια. Αναζητήθηκαν εφαρµοσµένα προγράµµατα ένταξης της κυκλοφοριακής αγωγής στη σχολική εκπαίδευση, καθώς και παράλληλες δράσεις, εξωσχολικού χαρακτήρα, κεντρικά καθοδηγούµενες, που στοχεύουν στην παροχή υποστηρικτικών εργαλείων, µε αποδέκτες µαθητές, εκπαιδευτικούς, αλλά και γονείς. ιαπιστώθηκε ότι στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, µε υψηλό επίπεδο οδικής ασφάλειας, η κυκλοφοριακή αγωγή εντάσσεται στα σχολικά προγράµµατα της Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης, είτε άµεσα, µε ύπαρξη αυτόνοµου µαθήµατος κυκλοφοριακής αγωγής, είτε έµµεσα, µε προσθήκη και διάχυση θεµατικών ενοτήτων κυκλοφοριακής αγωγής και οδικής ασφάλειας σε υφιστάµενα µαθήµατα. Η ένταξη της κυκλοφοριακής αγωγής, στη συντριπτική πλειοψηφία των χωρών που εξετάστηκαν, πραγµατοποιείται έµµεσα, µε ένταξη σχετικών θεµάτων κυρίως σε µαθήµατα όπως Μαθηµατικά, Φυσική, Αγωγή του Πολίτη, κ.λ.π.. Το µοντέλο αυτό έχει υιοθετηθεί στη Γαλλία ( ηµοτικό Σχολείο Γυµνάσιο), στη Μεγάλη Βρετανία ( ηµοτικό Σχολείο Γυµνάσιο), στη Γερµανία ( ηµοτικό Σχολείο) και στην Ιρλανδία (Γυµνάσιο). Αντιθέτως, αυτόνοµο µάθηµα κυκλοφοριακής αγωγής υπάρχει στην Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση της Ιρλανδίας, όπου διδάσκεται σε όλες τις τάξεις του ηµοτικού Σχολείου, µε βαθµιαία αύξηση του αντικειµένου εκπαίδευσης ανά τάξη. Παράλληλα µε τα σχολικά προγράµµατα, σε χώρες όπως το Βέλγιο, η Πορτογαλία και η Ολλανδία, υλοποιούνται περαιτέρω δράσεις εξωσχολικού χαρακτήρα. Αυτές συνίστανται στη δηµιουργία και διανοµή κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού (φυλλάδια, εγχειρίδια, βιντεοκασέτες, εκπαιδευτικά πεδία σε ιστοσελίδες κυκλοφοριακής αγωγής κ.λ.π.), καθώς και στην ίδρυση εκπαιδευτικών µονάδων προσοµοίωσης πραγµατικών συνθηκών κυκλοφορίας, αντίστοιχων των Πάρκων Κυκλοφοριακής Αγωγής (Π.Κ.Α.), που στοχεύουν στην πρακτική εκπαίδευση των νέων. 2. Υφιστάµενη κατάσταση κυκλοφοριακής αγωγής στην Ελλάδα Στην Ελλάδα, η κυκλοφοριακή αγωγή έχει ενταχθεί, σχετικά πρόσφατα, στα σχολικά προγράµµατα της Πρωτοβάθµιας και της ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης, µέσα από τα εθελοντικά µαθήµατα της Αγωγής Υγείας, ο θεσµός της οποίας καθιερώθηκε το 1996 (Μίντσης [4]). Συνεπώς, στη διδασκαλία των θεµάτων της κυκλοφοριακής αγωγής κυριαρχεί ο εθελοντικός χαρακτήρας της συµµετοχής των µαθητών, σε ωράριο εκτός του τακτικού σχολικού προγράµµατος, σύµφωνα µε ετήσιο πρόγραµµα. Η διδασκαλία πραγµατοποιείται βάσει εκπαιδευτικού
υλικού που συλλέγεται από τις κατά τόπους ιευθύνσεις Αγωγής Υγείας ή τους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς κάθε σχολείου. Σε πολλές ιευθύνσεις έχουν εκδοθεί και εγχειρίδια κυκλοφοριακής αγωγής ή έχουν καταρτιστεί συγκεκριµένα προγράµµατα διδασκαλίας κανόνων πεζής κυκλοφορίας, µε θεωρητικό και πρακτικό σκέλος. Επιπροσθέτως, πρέπει να επισηµανθεί ότι, για την κατάρτιση των εκπαιδευτικών της Αγωγής Υγείας σε ζητήµατα κυκλοφοριακής αγωγής και οδικής ασφάλειας, η ερευνητική οµάδα του Α.Π.Θ. πραγµατοποίησε οκτώ (8) τριήµερα σεµινάρια µε τη συµµετοχή εκατόν οκτώ (108) εκπαιδευτικών των ιευθύνσεων Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης του συνόλου των Νοµών της χώρας, µε στόχο τη δηµιουργία ενός πυρήνα που θα µετεκπαιδεύει µετέπειτα άλλους εκπαιδευτικούς (Μίντσης [3]). Εκτός του πλαισίου του θεσµού της Αγωγής Υγείας, ενέργειες διδασκαλίας κυκλοφοριακής αγωγής πραγµατοποιούνται και στα Π.Κ.Α., τα οποία κατασκευάζονται και λειτουργούν σε Οργανισµούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.) της χώρας, µε πρωτοβουλία του Υπουργείου Μεταφορών και Επικοινωνιών (Υ.Μ.Ε.), µέσω σχετικών προγραµµάτων που υλοποιούνται οργανωµένα από το 1999. Για την ορθότερη όµως κυκλοφοριακή διαπαιδαγώγηση των νέων, στα πλαίσια του ερευνητικού έργου Ολοκληρωµένο σύστηµα εκπαίδευσης και ελέγχου ικανότητας οδηγών µε έµφαση στα θέµατα οδικής ασφάλειας (Μίντσης [4]), η ερευνητική οµάδα συνέταξε πρόταση υποχρεωτικής ένταξης της κυκλοφοριακής αγωγής στην εκπαιδευτική διαδικασία. 3. ράσεις υλοποιούµενων προγραµµάτων Π.Κ.Α. 3.1. ηµιουργία πρότυπου Π.Κ.Α. Το 1997 ανατέθηκε από το Υ.Μ.Ε., σε διατµηµατική οµάδα της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ., ερευνητικό έργο (Μίντσης [1]) µε αντικείµενο, µεταξύ άλλων, τη δηµιουργία πρότυπου Π.Κ.Α. Κυρίαρχα στοιχεία του εν λόγω έργου απετέλεσαν η αναζήτηση, η καταγραφή και η κριτική θεώρηση διεθνών εµπειριών, ως προς τη συγκρότηση πάρκων κυκλοφοριακής αγωγής - εξεταστικών κέντρων υποψηφίων οδηγών, κυρίως στο χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πραγµατοποιήθηκαν, λοιπόν, επί τόπου επισκέψεις, µελών της ερευνητικής οµάδας, σε κέντρα εκπαίδευσης υποψηφίων οδηγών της Ελβετίας, της Αυστρίας, της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας, του Βελγίου, καθώς και του Λουξεµβούργου. Η αποκτηθείσα εµπειρία προσαρµόστηκε στα δεδοµένα και στα απαιτούµενα για τη χώρα στοιχεία (υφιστάµενες διοικητικές δοµές, υπάρχουσα οργάνωση αλλά και επενδυτικές δυνατότητες), προκειµένου να συνταχθεί το πρότυπο Π.Κ.Α., λαµβανοµένου πάντοτε υπόψη του σκοπού που αυτό πρέπει να επιτελεί. Τα Π.Κ.Α. στοχεύουν στην εκπαίδευση των νέων σχολικής ηλικίας σε θέµατα κυκλοφορίας πεζών, οχηµάτων (ποδηλάτων αυτοκινήτων), επιβατών οχηµάτων, καθώς και σε γενικότερα ζητήµατα οδικής ασφάλειας.
Όπως απεδείχθη, βάσει της αποκτηθείσας ευρωπαϊκής εµπειρίας, αλλά και σύµφωνα µε σχετικές εκθέσεις του Ο.Ο.Σ.Α. (O.C.D.E. [5]), η εξάσκηση σε ειδική προστατευµένη υποδοµή θεωρείται προτιµότερη παιδαγωγική µέθοδος από την προσοµοίωση ή λοιπά παιδαγωγικά µέσα νέας και υψηλής τεχνολογίας, χάρη στη δυνατότητα συνεχούς επανάληψης των πρακτικών δοκιµασιών. Σ αυτό το πνεύµα υπόκειται και ο σχεδιασµός του πρότυπου Π.Κ.Α., ο οποίος αποτελεί προσοµοίωση συνήθους αστικού και περιαστικού οδικού δικτύου (Σχέδιο 1), µικρότερων κατ αναλογία διαστάσεων σε σύγκριση µε τα πραγµατικά, αφού προορίζεται για την εκπαίδευση µικρών παιδιών- µαθητών. Σχέδιο 1: Κάτοψη πρότυπου Π.Κ.Α. Το Π.Κ.Α. απαρτίζεται περιµετρικά από περιφερειακή οδό, χαρακτηριστικών περιαστικού/ υπεραστικού τύπου. Το εσωτερικό οδικό δίκτυο συντίθεται από αστικού τύπου οδούς, µε πεζοδρόµια εκατέρωθεν, που συνδέονται µεταξύ τους µε διαβάσεις πεζών τύπου ζέβρας, αλλά και µε µία υπερυψωµένη διάβαση πεζών. Επιπροσθέτως, ο κεντρικός οδικός άξονας περιλαµβάνει νησίδα διαχωρισµού των λωρίδων αντίθετης κατεύθυνσης. Στις συµβολές των οδών δηµιουργούνται διαφόρων τύπων ισόπεδοι κόµβοι. Απαντώνται, δηλαδή, ισόπεδοι κόµβοι σχήµατος Τ, σχήµατος σταυρού, κυκλικός κόµβος, καθώς και κόµβοι που περιλαµβάνουν νησίδα σχήµατος σταγόνας, αλλά και τριγωνική νησίδα µε λωρίδες επιτάχυνσης και επιβράδυνσης. Επίσης, ποδηλατολωρίδες αναπτύσσονται παράλληλα µε ορισµένες εσωτερικές οδούς, ενώ προβλέπεται και υποδοµή πεζοδρόµου ποδηλατοδρόµου διαχωρισµένης κυκλοφορίας. Επιπλέον, περιλαµβάνεται ισόπεδη σιδηροδροµική διάβαση, η οποία πλαισιώνεται από κινητό φράγµα ασφάλειας και φωτεινό σηµατοδότη. Στο Π.Κ.Α. προβλέπεται κατάλληλος χώρος στάθµευσης, διότι η υποδοµή του συνοδεύεται, απαραιτήτως, από τροχαίο εξοπλισµό, δηλαδή ηλεκτροκίνητα
οχήµατα και ποδήλατα διαφόρων διαστάσεων. Τέλος, αναπόσπαστο στοιχείο του Π.Κ.Α. αποτελεί το αµφιθέατρο, χώρος όπου ο εκπαιδευτής µπορεί να συγκεντρώσει τους µαθητές επισκέπτες του Π.Κ.Α. Όπως είναι προφανές, η υποδοµή του Π.Κ.Α. πλαισιώνεται από την κατάλληλη οριζόντια και κατακόρυφη σήµανση, εναρµονισµένη µε τις διατάξεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας (Κ.Ο.Κ.). 3.2. Κατασκευή, οργάνωση, λειτουργία και εκπαιδευτική διαδικασία των Π.Κ.Α. της χώρας Το Υ.Μ.Ε. υιοθετώντας το σχεδιασµό του πρότυπου Π.Κ.Α., στα πλαίσια του Εθνικού Προγράµµατος Οδικής Ασφάλειας, προώθησε την κατασκευή και λειτουργία αντίστοιχων Π.Κ.Α. σε Ο.Τ.Α. της χώρας, σύµφωνα πάντοτε µε εκδήλωση ενδιαφέροντος από την πλευρά τους. Το συνολικό πρόγραµµα του Υ.Μ.Ε. υποστηρίζεται από την ερευνητική οµάδα του Α.Π.Θ. (Μίντσης [2], [3]), η οποία ελέγχει και καθοδηγεί το σχεδιασµό και την υλοποίηση των Π.Κ.Α. και πιστοποιεί την ολοκλήρωσή τους. Ο αριθµός των Ο.Τ.Α. που συµµετέχουν ενεργά στο πρόγραµµα των Π.ΚΑ. του Υ.Μ.Ε., ανέρχεται στους εκατόν τριάντα πέντε (135), εκ των οποίων εξήντα επτά (67) έχουν ολοκληρώσει την κατασκευή του Π.Κ.Α. Συµπληρωµατικά και στα πλαίσια του ερευνητικού έργου µε τίτλο Υποβοήθηση, παρακολούθηση και αξιολόγηση του έργου των Ο.Τ.Α. για την κατασκευή και λειτουργία Πάρκων Κυκλοφοριακής Αγωγής, δηµιουργήθηκε σχέδιο οργάνωσης και λειτουργίας των Π.Κ.Α. (Μίντσης [6]), στο οποίο προσδιορίζεται το πλαίσιο του οργανογράµµατος και του κανονισµού λειτουργίας τους, ούτως ώστε να διασφαλίζεται η αυτόνοµη λειτουργία τους, ως κέντρων υποστήριξης κυκλοφοριακής διαπαιδαγώγησης και οδικής ασφάλειας. Όσον αφορά στην εκπαιδευτική διαδικασία, αυτή απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας από πέντε (5) έως και δώδεκα (12) ετών, µε αντικείµενο την κυκλοφορία πεζών και οχηµάτων (ποδηλάτων αυτοκινήτων), καθώς και τη συµπεριφορά επιβατών οχηµάτων. Πρέπει να διευκρινιστεί ότι κύριος σκοπός είναι η εκµάθηση της σωστής συµπεριφοράς των πεζών και της κυκλοφορίας πεζή. Τα παιδιά δεν εκπαιδεύονται ως οδηγοί οχηµάτων. ιδάσκονται, όµως, κανόνες κυκλοφορίας οχηµάτων, διότι αφενός µε τον τρόπο αυτό βελτιώνεται η κυκλοφορία τους ως πεζών και αφετέρου επιδιώκεται η διαµόρφωση σωστής γενικότερης κυκλοφοριακής συµπεριφοράς, επενδύοντας στο µέλλον. Το περιεχόµενο της εκπαιδευτικής διαδικασίας καθώς και η επεξήγηση του τρόπου διεξαγωγής του µαθήµατος, µέσω οδηγιών και συµβουλών προς τον εκπαιδευτή, περιλαµβάνονται σε εκπαιδευτικό υλικό, που απαρτίζεται από δύο οδηγούς εκπαίδευσης (Μίντσης [7], [8]), οι οποίοι διαµοιράζονται στους υπευθύνους όλων των Π.Κ.Α. Οι εν λόγω οδηγοί αντικαθίστανται από καινούργιο εγχειρίδιο, µε τη βοήθεια του οποίου ο εκπαιδευτής καθοδηγεί τους εκπαιδευόµενους και αξιολογεί τόσο την επίδοσή τους, όσο και το µάθηµα συνολικά. Ο σηµαντικότερος όµως παράγοντας της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι ο εκπαιδευτής, ο οποίος πρέπει να είναι κατάλληλα καταρτισµένος. Για το σκοπό
αυτό, η ερευνητική οµάδα του Α.Π.Θ., πραγµατοποίησε διήµερα σεµινάρια κατάρτισης σε ζητήµατα κυκλοφοριακής αγωγής και οδικής ασφάλειας, τα οποία περιελάµβαναν και τη διεξαγωγή της προτεινόµενης εκπαιδευτικής διαδικασίας στο Π.Κ.Α., στους αρµόδιους υπαλλήλους του Π.Κ.Α. (Μίντσης [3]). Τέλος, µοναδικό αντικείµενο ακόµη ενός σχετικού ερευνητικού έργου (Μίντσης [9]) απετέλεσε η κατάρτιση συντονιστών και εκπαιδευτών των Π.Κ.Α., η οποία διενεργήθηκε σε εκατό (100) Ο.Τ.Α. της χώρας, µε τη συµµετοχή των ορισµένων υπεύθυνων υπαλλήλων των Π.Κ.Α. 4. Προτεινόµενο σχέδιο ένταξης κυκλοφοριακής αγωγής στην ελληνική εκπαιδευτική διαδικασία Λαµβάνοντας υπόψη τις βασικές κατευθύνσεις του Στρατηγικού Σχεδίου Οδικής Ασφάλειας στην Ελλάδα (2000 2005) (Γ. Κανελλαΐδης [10]), την υφιστάµενη κατάσταση της κυκλοφοριακής αγωγής στη χώρα, τα αποτελέσµατα βιβλιογραφικής έρευνας σχετικού ερευνητικού έργου (Μίντσης [4]), αλλά κυρίως τη βούληση των Υπουργείων Μεταφορών & Επικοινωνιών και Εθνικής Παιδείας & Θρησκευµάτων να επενδύσουν στην ανάπτυξη προγραµµάτων βελτίωσης της οδικής ασφάλειας και γενικότερα, της ασφάλειας στις µεταφορές, συγκροτήθηκε το παιδαγωγικό σχέδιο κυκλοφοριακής αγωγής, από την ερευνητική οµάδα του Α.Π.Θ. (Μίντσης [4]). Το σχέδιο αναπτύσσεται σε δύο άξονες. Ο πρώτος άξονας αφορά στην εισαγωγή, µε υποχρεωτικό και συστηµατικό τρόπο, της κυκλοφοριακής αγωγής στην εκπαιδευτική διαδικασία και ο δεύτερος στην ένταξη των Π.Κ.Α. στην εκπαιδευτική διαδικασία, τόσο µέσα από το σχολείο, όσο και µε πρωτοβουλία των φορέων λειτουργίας τους, καθώς και µέσω οργανωµένων προγραµµάτων επιµέρους κοινωνικών οµάδων, και πάλι όµως υποχρεωτικά και συστηµατικά. Ειδικότερα, σχετικά µε τον πρώτο άξονα, προτείνεται η ένταξη θεµατικών ενοτήτων κυκλοφοριακής αγωγής και οδικής ασφάλειας, µε υποχρεωτικό χαρακτήρα, στα πλαίσια υφιστάµενων µαθηµάτων του σχολικού προγράµµατος, µε τρόπο µεθοδικό κι οργανωµένο. Η ένταξη της κυκλοφοριακής αγωγής ως αυτόνοµου µαθήµατος δεν επιλέχθηκε, εξαιτίας του ιδιαίτερα επιβαρυµένου υπάρχοντος σχολικού προγράµµατος. Προτείνεται, λοιπόν, η διδασκαλία της κυκλοφοριακής αγωγής να ενταχθεί σε όλες τις τάξεις του ηµοτικού Σχολείου και του Γυµνασίου, καθώς και στην πρώτη τάξη του Λυκείου, ενώ πρέπει να παρακολουθείται υποχρεωτικά από το σύνολο των µαθητών. Παραδείγµατα µαθηµάτων, µέσω των οποίων είναι δυνατή η διάχυση ζητηµάτων κυκλοφοριακής αγωγής, αποτελούν τα Μαθηµατικά, η Φυσική, η Γεωγραφία, η Τεχνολογία και η Αγωγή του Πολίτη. Είναι σηµαντικό στα προγράµµατα κυκλοφοριακής διαπαιδαγώγησης, των τάξεων της ίδιας βαθµίδας εκπαίδευσης, να ακολουθείται ενιαία δοµή, η οποία προσδιορίζεται από αλληλουχία συγκεκριµένων εκπαιδευτικών αντικειµένων. Όµως, η µέθοδος διδασκαλίας και οι παρεχόµενες γνώσεις πρέπει να διαφοροποιούνται, ώστε να προσαρµόζονται στην ηλικία των εκάστοτε µαθητών και συνεπώς στην αντιληπτική τους ικανότητα και το γνωστικό τους επίπεδο, µε
σταδιακή αύξηση των δυσκολιών τους ανά τάξη. Μόνο µε τον τρόπο αυτό η εκπαιδευτική διαδικασία µπορεί να αποδειχθεί αποτελεσµατική. Ειδικότερα, όσον αφορά στην Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση, η δοµή του µαθήµατος απαρτίζεται από τις ακόλουθες ενότητες: στοιχεία αστικού οδικού συστήµατος, κυκλοφορία, γενικοί κανόνες κυκλοφορίας πεζών, ποδηλατιστών και επιβατών οχηµάτων, που στοχεύουν στη διαµόρφωση σωστής οδικής συµπεριφοράς και κίνησης µε ασφάλεια, µέσω της κατανόησης των στοιχείων του περιβάλλοντος, της οδού και των κανόνων του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας (Κ.Ο.Κ.). Αντιθέτως, στη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση, το ζήτηµα της κυκλοφοριακής αγωγής και της οδικής ασφάλειας εξετάζεται υπό το πρίσµα της ευθύνης έναντι του ατόµου και του κοινωνικού συνόλου, της αντίληψης, διαχείρισης και αντιµετώπισης κινδύνων στο οδικό δίκτυο, καθώς και της υιοθέτησης σωστής και υπεύθυνης συµπεριφοράς. Γι αυτό, οι θεµατικές ενότητες σχετίζονται µε: οδική ασφάλεια, οδικά ατυχήµατα, αιτίες πρόκλησης οδικών ατυχηµάτων, αλκοόλ, παράγοντες που επηρεάζουν την οδική ασφάλεια από την οπτική γωνία των φυσικών παραµέτρων, σχεδιασµός οδικής υποδοµής και περιβάλλον, ασφάλεια εντός του οχήµατος χρησιµότητα των µέσων ενηµέρωσης, σε σχέση µε την προσφορά τους στο κοινωνικό σύνολο, στοιχεία του συνετού οδηγού, αναλαµβάνοντας τον έλεγχο οχήµατος και συµπεριφοράς. Τόσο στην Πρωτοβάθµια, όσο και στη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση, ο πρώτος άξονας της θεωρητικής διδασκαλίας στην τάξη πλαισιώνεται από το δεύτερο, αυτόν της πρακτικής εκπαίδευσης. Αυτή η εναλλαγή είναι που δηµιουργεί και το διττό χαρακτήρα της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Το αντικείµενο της θεωρητικής και της πρακτικής εκπαίδευσης πρέπει να ακολουθεί ενιαία δοµή, ώστε την εκµάθηση συγκεκριµένου εκπαιδευτικού αντικειµένου στην τάξη να διαδέχεται η αντίστοιχη άσκηση ή εφαρµογή. Μ άλλα λόγια, ο ρυθµός εναλλαγής θεωρίας και πρακτικής εξάσκησης πρέπει να λειτουργεί προγραµµατισµένα και συντονισµένα, ώστε η αλληλουχία θεωρητικών και πρακτικών µαθηµάτων να ακολουθεί µία λογική σειρά. Επίσης, σταδιακή αύξηση της δυσκολίας του αντικειµένου εκπαίδευσης πρέπει να εφαρµόζεται και στην πρακτική εξάσκηση, όπως και στη θεωρητική κατάρτιση. Για τους µαθητές του της Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης, το Π.Κ.Α. αποτελεί το βέλτιστο πεδίο πρακτικής εκπαίδευσης κυκλοφοριακής αγωγής. Εναλλακτικά, µπορεί να αντικατασταθεί, µε µικρότερο βαθµό αξιοποίησης, µε το πραγµατικό αστικό οδικό περιβάλλον, κυρίως σε περιοχές όπου δεν έχουν εγκατασταθεί Π.Κ.Α. Ωστόσο, για τους µαθητές της ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης, ο χώρος του Π.Κ.Α. δεν κρίνεται ως ο καταλληλότερος για την πρακτική εφαρµογή του
αντικειµένου διδασκαλίας τους. Περισσότερο λειτουργική παρουσιάζεται η χρήση της πραγµατικής οδικής υποδοµής, για τα µαθήµατα που υπάρχει πρακτική αντιστοίχηση. Στην αρχική περίοδο εφαρµογής της παρούσας πρότασης, κρίνεται σκόπιµη η επίσκεψη των µαθητών του Γυµνασίου σε Π.Κ.Α., εφόσον αυτό δεν έχει πραγµατοποιηθεί στη διάρκεια του ηµοτικού Σχολείου. Αναπόσπαστο στοιχείο της υποχρεωτικής ένταξης της κυκλοφοριακής αγωγής στο σχολικό πρόγραµµα αποτελεί η σύνταξη κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού, σε κεντρικό επίπεδο, για την καθολική χρήση του στα σχολεία της επικράτειας. Το εκπαιδευτικό υλικό πρέπει να αποτελείται από σχολικό εγχειρίδιο για τους µαθητές, αντίστοιχο της δοµής κάθε βαθµίδας εκπαίδευσης και λαµβάνοντας υπόψη τον ηλικιακό διαχωρισµό και από συνοδευτικό εποπτικό υλικό (CD-ROM, κασέτες, φυλλάδια, οδηγοί). Σηµαντική κρίνεται η ύπαρξη εκπαιδευτικού οδηγού απευθυνόµενου στον εκπαιδευτή, όπου περιλαµβάνονται οδηγίες και συµβουλές για τον τρόπο διεξαγωγής του µαθήµατος τόσο µέσα στην αίθουσα όσο και στο Π.Κ.Α. ή αντίστοιχα στο πραγµατικό οδικό δίκτυο, καθώς και προτεινόµενες ασκήσεις για κάθε µάθηµα. Οι οδηγοί εκπαίδευσης που συνέταξε το Α.Π.Θ. (Μίντσης [7], [8]), καθώς και το εκπαιδευτικό υλικό που πρόκειται να τους αντικαταστήσει, ήδη κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Τέλος, το σηµαντικότερο, ίσως, στοιχείο του εν λόγω εγχειρήµατος αποτελεί η κατάρτιση του εκπαιδευτικού προσωπικού, που θα επωµιστεί τη διδασκαλία της κυκλοφοριακής αγωγής, τόσο στο θεωρητικό, όσο και στο πρακτικό επίπεδο. Οι εκπαιδευτικοί και οι αρµόδιοι υπάλληλοι των Ο.Τ.Α. πρέπει να επιµορφώνονται σε ζητήµατα κυκλοφοριακής αγωγής και οδικής ασφάλειας, µε αντικείµενο τη διδασκαλία κυκλοφοριακής αγωγής στη σχολική τάξη και στο Π.Κ.Α., όπως αυτά που ήδη πραγµατοποιήθηκαν από την ερευνητική οµάδα (Μίντσης [3], [9]). Επίσης, θεωρείται επιβεβληµένη η εκµετάλλευση του ανθρώπινου δυναµικού του θεσµού της Αγωγής Υγείας, λόγω της αποκτηθείσας εµπειρία του από τη µέχρι σήµερα εφαρµογή των εθελοντικών µαθηµάτων. Οµοίως, το προς υλοποίηση σχέδιο της υποχρεωτικής ένταξης της κυκλοφοριακής αγωγής στις δύο βαθµίδες εκπαίδευσης, πρέπει να συνδράµουν οι Ο.Τ.Α., όσον αφορά στη χρήση των Π.Κ.Α. για τις ανάγκες της πρακτικής εκπαίδευσης, καθώς και στα πλαίσια της διδασκαλίας, µέσω των συντονιστών και των εκπαιδευτών, οι οποίοι είναι εξοικειωµένοι πλέον µε αυτή τη διαδικασία. Συνεπώς, για να στεφθεί µε επιτυχία η όλη προσπάθεια, απαιτείται ο υποχρεωτικός χαρακτήρας της εισαγωγής θεµατικών ενοτήτων κυκλοφοριακής αγωγής στην εκπαίδευση, τόσο σε θεωρητικό, όσο και σε πρακτικό επίπεδο, η δηµιουργία κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού, αλλά και η επιµόρφωση των ατόµων τα οποία θα επωµισθούν το έργο τόσο της θεωρητικής, όσο και πρακτικής διδασκαλίας.
Βιβλιογραφικές αναφορές [1] Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, Τµήµα Αγρονόµων Τοπογράφων Μηχανικών Α.Π.Θ., Επιστ. Υπευθ.: Γ. Μίντσης Ερευνητικό έργο: Προσδιορισµός δοµικών και λειτουργικών στοιχείων Πάρκων Κυκλοφοριακής Αγωγής Εξεταστικών Κέντρων Υποψηφίων Οδηγών, Φεβρουάριος 1998. [2] Τοµέας Συγκοινωνιακών και Υδραυλικών Έργων, Τµήµα Αγρονόµων Τοπογράφων Μηχανικών Α.Π.Θ., Επιστ. Υπευθ.: Γ. Μίντσης Ερευνητικό έργο: Υποβοήθηση, παρακολούθηση και αξιολόγηση του έργου των Ο.Τ.Α. για την κατασκευή και λειτουργία Πάρκων Κυκλοφοριακής Αγωγής, Μάρτιος 2003. [3] Τοµέας Συγκοινωνιακών και Υδραυλικών Έργων, Τµήµα Αγρονόµων Τοπογράφων Μηχανικών Α.Π.Θ., Επιστ. Υπευθ.: Γ. Μίντσης Ερευνητικό έργο: Υποβοήθηση, παρακολούθηση και αξιολόγηση του έργου των Ο.Τ.Α. για την κατασκευή και λειτουργία Πάρκων Κυκλοφοριακής Αγωγής και εκπαίδευση εκπαιδευτικών του Υπ.Εθ.Π.Θ. σε θέµατα κυκλοφοριακής αγωγής και οδικής ασφάλειας, Μάρτιος 2004. [4] Τοµέας Συγκοινωνιακών και Υδραυλικών Έργων, Τµήµα Αγρονόµων Τοπογράφων Μηχανικών Α.Π.Θ., Επιστ. Υπευθ.: Γ. Μίντσης Ερευνητικό έργο: Ολοκληρωµένο σύστηµα εκπαίδευσης και ελέγχου ικανότητας οδηγών µε έµφαση στα θέµατα οδικής ασφάλειας, Ιούλιος 2003. [5] O.C.D.E., Recherches en matière de route et de transports routiers Adaptations du comportement aux changements dans le système des transports routiers, 1990. [6] Τοµέας Συγκοινωνιακών και Υδραυλικών Έργων, Τµήµα Αγρονόµων Τοπογράφων Μηχανικών Α.Π.Θ., Επιστ. Υπευθ.: Γ. Μίντσης Σχέδιο οργάνωσης και λειτουργίας Πάρκων Κυκλοφοριακής Αγωγής, Ιούλιος 2002. [7] Τοµέας Συγκοινωνιακών και Υδραυλικών Έργων, Τµήµα Αγρονόµων Τοπογράφων Μηχανικών Α.Π.Θ., Επιστ. Υπευθ.: Γ. Μίντσης Οδηγός Πλαίσιο για την υποβοήθηση του εκπαιδευτικού έργου στα Πάρκα Κυκλοφοριακής Αγωγής, Ιούλιος 2002. [8] Τοµέας Συγκοινωνιακών και Υδραυλικών Έργων, Τµήµα Αγρονόµων Τοπογράφων Μηχανικών Α.Π.Θ., Επιστ. Υπευθ.: Γ. Μίντσης Οδηγός εκπαίδευσης σε θέµατα κυκλοφοριακής αγωγής και οδικής ασφάλειας, Ιούλιος 2002. [9] Τοµέας Συγκοινωνιακών και Υδραυλικών Έργων, Τµήµα Αγρονόµων Τοπογράφων Μηχανικών Α.Π.Θ., Επιστ. Υπευθ.: Γ. Μίντσης Ερευνητικό έργο: Κατάρτιση συντονιστών και εκπαιδευτών των Πάρκων Κυκλοφοριακής Αγωγής σε θέµατα οδικής ασφάλειας και κυκλοφοριακής αγωγής, Ιανουάριος 2005. [10] Τοµέας Μεταφορών και Συγκοινωνιακής Υποδοµής, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, Ε.Μ.Π., Επιστ. Υπευθ.: Γ. Κανελλαΐδης Ερευνητικό έργο: Ανάπτυξη Στρατηγικού Σχεδίου για τη βελτίωση της οδικής ασφάλειας στην Ελλάδα 2001 2005, 2001.
English summary Incorporation of traffic education in school education in Greece Within the framework of this paper, the current method of youths traffic education in Greece and a plan, proposed by the transport research team of the Department of Rural and Surveying Engineering of Aristotle University of Thessaloniki, for its improvement is presented. Traffic education has been incorporated voluntarily in primary, high and senior high school, recently in Greece, based mainly on teachers and students will and efforts. In addition, students of primary school have the opportunity to visit Traffic Education Centers (T.E.Cs.), which are being constructed in 135 greek municipalities, according to an initiative scheme taken by the greek Ministry of Transport and Telecommunications, since 1999, aiming at the improvement of road safety. The T.E.Cs. have common principles about construction and implementation, based on a T.E.C. Master Plan. In T.E.Cs. infrastructure, children attend traffic educational courses related to the right traffic behavior aware mainly about walking on foot and being a passenger of a car or public transport means, and less about riding a bike, as well as driving a car. Regarding to the proposed plan for compulsory incorporation of traffic education in the education procedure, it consists of theoretical and practical sections, for primary and high school. About the theoretical section, issues of traffic education and road safety are incorporated in school lessons, according to the latest European experience. As far as the practical section s concerned, it can take place in T.E.Cs infrastructure, mainly for the practice of youngest students. Otherwise, the urban network around the school area can be used for the practice of eldest students. Practice must follow the theoretical learning, but the whole educational programme needs to be adjusted to the age of the students. In addition, the creation of educational material is demanded. It must include appropriate handbooks and workbooks both for students and teachers and other material such as posters, leaflets, web sites e.t.c. Finally, the preparation and the training of the teachers about road safety and traffic education are significant. For that reason, teachers must attend relative seminars, which will enhance their knowledge and facilitate their work.