Address by Secretary General for Gender Equality Mme Vasso Kollia

Address by Secretary General for Gender Equality Mme Vasso Kollia Interparliamentary Committee Meeting PREVENTING VIOLENCE AGAINST WOMEN - A CHALLENGE FOR ALL Wednesday, 5th March 2014, from 15.00 to 18.30 European Parliament, Room József Antall, JAN 2Q2, Brussels Chair: Mikael Gustafsson Κυρίες και κύριοι, Σήμερα το πρωϊ παρουσιάστηκαν σε ειδική εκδήλωση υπό την αιγίδα της Ελληνικής Προεδρίας, τα αποτελέσματα πανευρωπαϊκής έρευνας που διεξήγαγε ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA). Πρόκειται για τη μεγαλύτερη έρευνα που έχει διεξαχθεί παγκοσμίως για τη βία κατά των γυναικών. Σήμερα, έχουμε στα χέρια μας μια «ακτινογραφία» του φαινομένου, που για πρώτη φορά μάς δείχνει με ανατριχιαστική καθαρότητα τι συμβαίνει μεταξύ γυναικών και ανδρών. Τα στοιχεία μας ξαφνιάζουν. Μας σοκάρουν. Αποκαλύπτεται μια απροσδόκητη ποσοτικά και ποιοτικά έκταση βίας κατά γυναικών, στο σπίτι, στη δουλειά, σε δημόσιους χώρους, στο διαδίκτυο. Μιας βίας που δεν γνωρίζει γεωγραφικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτισμικούς ή ηλικιακούς περιορισμούς. Που δεν σταματά στον ιδιωτικό χώρο, αλλά βρίσκει τα θύματά της μπροστά σε χιλιάδες ή και εκατομμύρια μάτια, στον πραγματικό ή και στον ψηφιακό χώρο. Τα πρόσωπα της έμφυλης βίας είναι πολλά και ποικίλα. Από βία μεταξύ συντρόφων, σεξουαλική βία, διακίνηση ανθρώπων, σύγχρονες μορφές δουλείας, αναγκαστικούς γάμους, ακρωτηριασμό γυναικείων αναπαραγωγικών οργάνων, εγκλήματα -όπως αποκαλούνται- «τιμής», αλλά και νέες μορφές βίας, όπως η βία μέσω διαδικτύου, η ηλεκτρονική παρενόχληση, η επίμονη παρακολούθηση και ο εκφοβισμός. Η μία στις τρεις γυναίκες της Ευρώπης έχει πέσει θύμα σωματική ή και σεξουαλικής βίας, από την ηλικία των 15 και άνω. Πρόκειται για 62 εκατομμύρια γυναίκες στην ΕΕ. Ταυτόχρονα, διαπιστώνεται ότι η Ευρωπαία φαίνεται να αρνείται να καταγγείλει το περιστατικό βίας στην αστυνομία ή σε άλλη οργάνωση και να προστατεύσει έτσι τον εαυτό της. Επιδεικνύει μειωμένη εμπιστοσύνη απέναντι στους μηχανισμούς άσκησης δίωξης εναντίον του θύτη. Ίσως πάλι να φταίει ο φόβος, ίσως η πίεση του περίγυρου, ίσως οι επιταγές ενός ακραίου υπο-πολιτιστικού πλαισίου. Διερωτώμαι ποια θα ήταν τα ποσοστά αν οι γυναίκες μιλούσαν ελεύθερα για τις εμπειρίες τους στο θέμα της έμφυλης βίας. Το φαινόμενο είναι πολύ πιο πολύπλοκο από ό,τι ήδη θεωρούσαμε. Σύμφωνα με τα δεδομένα της έρευνας, το πρόβλημα βρίσκεται απλωμένο σε όλο τον Ευρωπαϊκό χάρτη. Ένα γενικό εύρημα της έκθεσης του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ότι ο πολίτης δεν φαίνεται να έχει αντίληψη της έκτασης του φαινομένου στη δική του χώρα. Οι αποκλίσεις μεταξύ της πρόσληψης του μεγέθους του προβλήματος και της 1

πραγματικότητας είναι σημαντικές. Άραγε ο Ευρωπαίος αρνείται να δεχθεί αυτή την εικόνα της πραγματικότητας; Μήπως γιατί η βία κατά γυναικών είναι συχνά θέμα ταμπού; Μήπως άραγε ο πολίτης δεν γνωρίζει επαρκώς τι σημαίνει «έμφυλη βία»; Είμαι βέβαιη ότι κάποιες μορφές της είναι βαθιά ριζωμένες στην καθημερινότητα, φθάνοντας να θεωρούνται «φυσικές». Κυρίες και κύριοι, Με την ολοκλήρωση της έρευνας του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανοίγουν μεγάλα ζητήματα, τα οποία χρήζουν εκτεταμένης διαβούλευσης και προβληματισμού. Γιατί, άραγε, η βία κατά των γυναικών επιμένει σε τέτοιο βαθμό και έκταση, σε μια ενωμένη Ευρώπη που για πολλές περιοχές της υφηλίου αποτελεί πρότυπο και «Γη της Επαγγελίας»; Πώς θα περάσουμε από το επίπεδο των θεσμών, στο επίπεδο της δράσης, στο επίπεδο του πολίτη; Όλοι όσοι έχουμε την πολιτική ευθύνη για τις προσπάθειες αντιμετώπισης αυτού του επιδεινούμενου κοινωνικού προβλήματος, πρέπει να επανεξετάσουμε την επάρκεια των σημερινών πολιτικών. Πρέπει να μας προβληματίσει το γεγονός ότι παρά τη de jure κατοχύρωση των δικαιωμάτων των γυναικών, οι κοινωνίες μας αρνούνται έναν de facto σεβασμό και ιδιαίτερα στο θέμα της βίας κατά γυναικών, ακόμη και κοριτσιών. Δεν μπορούμε πλέον να κρύβουμε από τους εαυτούς μας το γεγονός ότι οι κοινωνίες μας, αναμφισβήτητα στην καρδιά του ανεπτυγμένου κόσμου, επιτρέπουν, αν όχι υποθάλπουν την έμφυλη βία. Τα «συστατικά» της έμφυλης βίας φαίνεται να βρίσκονται ευρέως διαθέσιμα γύρω μας. Η άνιση κοινωνική ιεραρχία των φύλων εμποτίζει τον καθημερινό μας πολιτισμό. Οι σύγχρονες κοινωνικές παθογένειες, ο απάνθρωπος ανταγωνισμός και οι αντικοινωνικές συμπεριφορές, προκαλούν την ανάφλεξη της έμφυλης βίας. Σε κάθε περίπτωση, η εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών αποτελεί προτεραιότητα της Ελληνικής Προεδρίας. Επιλέξαμε να εξετάσουμε το θέμα και από την σκοπιά της οικονομικής κρίσης. Όχι γιατί θεωρούμε ότι η κρίση οδηγεί ευθύγραμμα στη βία κατά γυναικών. Είμαστε όμως πεπεισμένοι ότι περισσότερες γυναίκες θα αναζητήσουν διέξοδο από μία κακοποιητική σχέση, αν έχουν την ψυχολογική στήριξη των ειδικών, αλλά και οικονομική ανεξαρτησία. Στην Ελλάδα το πρόβλημα της βίας κατά των γυναικών δεν είχε μέχρι πρόσφατα αναδειχθεί επαρκώς. Η κοινωνία μας, στην προσπάθεια να ελέγξει αυτό το κλιμακούμενο φαινόμενο, έκανε βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Η κάθε μορφής βία, ψυχολογική και σωματική, κατά των γυναικών απαγορεύθηκε και τυπικά, πριν λίγα χρόνια, με το Νόμο 3500 του 2006. Ο νόμος 3500 ρυθμίζει τις σχέσεις όλων των μελών της οικογένειας, αλλά και τις σχέσεις μεταξύ μόνιμων συντρόφων, εκτός γάμου, περιλαμβάνοντας τα παιδιά τους. Αυστηροποιείται το πλαίσιο των κυρώσεων που αφορούν σε πράξεις εντός του οικογενειακού πλαισίου, όπως η σωματική κακοποίηση και άσκηση ή απειλή άσκησης βίας. Η ενδοοικογενειακή βία πλέον θεωρείται τεκμήριο ισχυρού κλονισμού του γάμου, προϋπόθεση για την έκδοση διαζυγίου. Γίνεται ειδική μνεία για άσκηση βίας σε βάρος εγκύου προβλέποντας ακόμη πιο αυστηρές 2

ποινές. Για πρώτη φορά αναγνωρίζεται ως αδίκημα η σεξουαλική κακοποίηση και ο βιασμός της γυναίκας εντός του οικογενειακού θεσμού. Στον ίδιο νόμο προβλέπεται η διαδικασία παροχής αρωγής στα θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Ο νομοθέτης επιδεικνύει τη βούλησή του να προστατευθούν τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας, να διευκολυνθεί η πρόσβαση στις δικαστικές διαδικασίες, μέσα σε συνθήκες ασφάλειας, εντός και εκτός της οικογένειας. Για να εφαρμοστεί όμως στην πράξη η διαδικασία, ήταν αναγκαίο κατ αρχήν η Αστυνομία να εφοδιαστεί με την κατάλληλη πληροφορία ως προς το είδος της βοήθειας που χρειάζεται το θύμα ενδοοικογενειακής βίας, συνήθως γυναίκα. Έτσι, ξεκίνησε συστηματική συνεργασία μεταξύ της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων και της ελληνικής Αστυνομίας στη βάση συγκεκριμένου κειμένου οδηγίας για το χειρισμό υποθέσεων ενδοοικογενειακής βίας. Το κείμενο αυτό απεστάλη ήδη με το σύστημα Police on line σε όλες τις Αστυνομικές Αρχές της επικράτειας. Πράγματι, ο νόμος 3500 αποτελεί ένα νομοθέτημα εκσυγχρονιστικό στον τομέα των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Όπως όμως γνωρίζουμε, το καλύτερο είναι εχθρός του καλού. Παραμένουν κάποια πεδία, όπου τα εποικοδομητικά σχόλια είναι απαραίτητα από νομικούς επιστήμονες, δικαστικούς λειτουργούς, από τους εμπλεκόμενους σε διοικητικούς και ελεγκτικούς μηχανισμούς. Για παράδειγμα, με το Νόμο 3500, καθιερώθηκε μια νέα διαδικασία, της ποινικής διαμεσολάβησης για πλημμελήματα ενδοοικογενειακής βίας. Ο εισαγγελέας διερευνά αν μπορεί να λυθεί το θέμα εξω-δικαστικά. Ο θύτης, εφόσον συμφωνεί, πρέπει να ακολουθήσει ειδικό θεραπευτικό πρόγραμμα και να συμπληρωθούν 2 έτη χωρίς να παραβεί τους κανόνες. Όπως όμως προκύπτει από μελέτη που εκπονήθηκε για τη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, στην πράξη ο πληθυσμός που την εφαρμόζει σε σχέση με το δυνητικό πληθυσμό, είναι πολύ μικρός. Ο χρόνος ολοκλήρωσης της διαδικασίας διαμεσολάβησης παρουσιάζει διακυμάνσεις. Η διαδικασία αυτή είναι αρκετά καινούργια. Απομένει να δοκιμαστεί στην πράξη για να δούμε κατά πόσο μπορεί να εφαρμοστεί με θετικά αποτελέσματα. Γιατί απαιτείται υψηλός βαθμός επίγνωσης από την πλευρά του θύτη προκειμένου να προχωρήσει συνειδητά στην παρακολούθηση θεραπευτικών προγραμμάτων. Αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί αυτονόητο. Ακόμη, χρειάζονται διαδικασίες και μηχανισμοί για να μπορέσει να διαπιστωθεί στη συνέχεια η πορεία του. Πράγματι, ο νόμος 3500 αποτελεί ένα σημαντικό νομικό όπλο για την αποτροπή του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας, όπως απαιτείται σε ένα κράτος δικαίου. Προϋπόθεση για την επιτυχία του, όμως είναι να αποτελέσει βίωμα για το σύγχρονο πολίτη, άνδρα και γυναίκα. Γιατί, θα αποτελέσει κενό γράμμα ή θα διαθέτει μόνον συμβολική αξία αν η γυναίκα λόγω της κοινωνικής και ψυχολογικής πίεσης και του φόβου δεν καταφύγει στις αρχές προστασίας και απονομής δικαιοσύνης. Οι προσπάθειες στη χώρα μας για να αντιμετωπίσουμε σφαιρικά αυτό το πολύπλοκο πρόβλημα, ξεκίνησαν τη δεκαετία του 1980. Το πρώτο Συμβουλευτικό Κέντρο για γυναίκες θύματα έμφυλης βίας δημιουργήθηκε το 1988. Λίγο αργότερα, το 1993, σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων, λειτούργησε ο πρώτος Ξενώνας για γυναίκες θύματα βίας. 3

Σήμερα, στη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων υλοποιούμε ένα συγκροτημένο εθνικό πρόγραμμα για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά γυναικών. Το πρόγραμμα συγχρηματοδοτείται από εθνικούς κι ευρωπαϊκούς πόρους και περιλαμβάνει κατ αρχήν την ανάπτυξη υποδομών οι οποίες έχουν σχεδόν στο σύνολό τους ολοκληρωθεί. Συνολικά, πρόκειται για: 14 Συμβουλευτικά Κέντρα στις έδρες των Περιφερειών της χώρας, για την ψυχο-κοινωνική και νομική στήριξη των γυναικών θυμάτων βίας. 25 Συμβουλευτικά Κέντρα υπό την ευθύνη της τοπικής αυτοδιοίκησης. 21 Ξενώνες Φιλοξενίας γυναικών θυμάτων βίας και των παιδιών τους. Το προσωπικό, βοηθά τις γυναίκες να θέσουν τις βάσεις για μια ζωή χωρίς βία, είτε επιστρέφοντας στην οικογενειακή εστία, είτε αποφασίζοντας να ζήσουν μόνες τους. Οι υπηρεσίες των δομών αυτών παρέχονται δωρεάν και καλύπτονται από το απόρρητο της συμβουλευτικής. Οι εργαζόμενοι και στα Συμβουλευτικά Κέντρα και στους Ξενώνες Φιλοξενίας λαμβάνουν ειδική επιμόρφωση, ώστε να ανταποκρίνονται καλύτερα και πιο στοχευμένα στο δύσκολο, αλλά και τόσο κρίσιμο, ρόλο που αναλαμβάνουν. Στην περιοχή κάθε Συμβουλευτικού Κέντρου συνάπτεται ειδικό Πρωτόκολλο Συνεργασίας με τους κατά τόπους Δικηγορικούς Συλλόγους. Σε κάθε Συμβουλευτικό Κέντρο μπορούν να απευθύνονται: Γυναίκες που υφίστανται κακοποίηση από κάποιο μέλος της οικογένειάς τους ή το σύντροφό τους (πρώην ή νυν) Γυναίκες που υφίστανται σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική, συναισθηματική ή λεκτική βία Γυναίκες που υφίστανται οικονομική αποστέρηση ή κοινωνική απομόνωση Γυναίκες που έχουν υποστεί βιασμό ή απόπειρα βιασμού Γυναίκες που έχουν υπάρξει ή είναι θύματα πορνείας ή trafficking Γυναίκες που έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία, κλπ Γυναίκες που υφίστανται πολλαπλές διακρίσεις (όπως µετανάστριες, αιτούσες άσυλο, γυναίκες µε αναπηρία, µονογονείς κ.ά.) Τα πρώτα 2 χρόνια που άρχισαν σταδιακά να λειτουργούν τα συμβουλευτικά κέντρα, υποδέχθηκαν περισσότερες από 2.650 γυναίκες. Τα πρώτα θετικά αποτελέσματα είναι ορατά. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα αναδείχθηκε το θέμα της βίας κατά των γυναικών σε μεγάλη έκταση στις τοπικές κοινωνίες, σε ένα ευρύτερο κοινό καθώς και σε επαγγελματίες. Πραγματοποιήθηκε διασύνδεση και δικτύωση με φορείς και υπηρεσίες (λ.χ. με την αστυνομία, εισαγγελία, νοσοκομεία, κοινωνικές υπηρεσίες, προνοιακές δομές, φορείς απασχόλησης, εκπαιδευτικούς φορείς, τοπική αυτοδιοίκηση) και 4

συλλόγους. Αυτή η διασύνδεση βοηθά στην καλύτερη παραπομπή και εξυπηρέτηση των ενδιαφερομένων γυναικών, αποφεύγονται οι επικαλύψεις σε επίπεδο παροχής υπηρεσιών και βοηθά στην αποτελεσματικότερη συνεργασία όλων των δομών. Διευκολύνεται η πρόσβαση των ενδιαφερομένων γυναικών σε υπηρεσίες στήριξης και συμβουλευτικής, καθώς υπάρχουν δομές στήριξης σε όλη την επικράτεια. Παράλληλα, από τον Μάρτιο 2011 λειτουργεί η Τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900 24ωρης εθνικής εμβέλειας, για παροχή άμεσης βοήθειας, πληροφόρησης και ψυχοκοινωνικής στήριξης σε γυναίκες θύματα βίας. Οι υπηρεσίες είναι εμπιστευτικές και παρέχονται και στην αγγλική γλώσσα. Μέσα στα 2,5 χρόνια λειτουργίας της Γραμμής SOS, έχει δεχθεί 12.300 κλήσεις από όλη τη χώρα, κατά τα 2/3 εκτός Αττικής. Το 80% των καταγγελιών αφορούσαν περιπτώσεις έμφυλης βίας. Η πλειονότητα των περιστατικών βίας, το 77%, αφορούσαν ενδοοικογενειακή βία. Το 12% αφορούσε άλλες μορφές βίας, το 1% σεξουαλική παρενόχληση και το 1% περιπτώσεις βιασμών. Από τις 7233 γυναίκες που κάλεσαν τη Γραμμή, οι 4469 (62%) είναι μητέρες. Το 50% των γυναικών θυμάτων βίας που κάλεσαν τη Γραμμή, είναι έγγαμες. Μέσα από τα διαθέσιμα στοιχεία συμπεραίνουμε ότι οι γυναίκες εντός Αττικής καταγγέλλουν οι ίδιες την πράξη σε μεγαλύτερο ποσοστό σε σχέση με την περιφέρεια. Ίσως η ανωνυμία του μητροπολιτικού κέντρου βοηθά στην αποπροσωποποίηση των σχέσεων μεταξύ του καταγγέλλοντος και των αρμοδίων αρχών. Παράλληλα, αναπτύσσουμε ολοκληρωμένη εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης. Η εκστρατεία περιλαμβάνει ενημερωτικά έντυπα σε διάφορες γλώσσες, τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά σποτ, ενημερωτικές δράσεις, κεντρική ιστοσελίδα και banner σε ιστοσελίδες κλπ. Στόχος μας είναι να ενημερώσουμε για τις δομές στήριξης και προστασίας των γυναικών-θυμάτων βίας. Επιχειρούμε με τις δράσεις μας να σπάσουμε τη σιωπή που περιβάλλει το πρόβλημα και να αμβλύνουμε το φόβο που εμποδίζει τις γυναίκες να αναζητήσουν βοήθεια. Το σύνθημά μας είναι «Δεν είσαι η μόνη, δεν είσαι μόνη». Όπως και στη χώρα μας, σε όλη την Ευρώπη εφαρμόζεται από τα κράτη-μέλη ένα μεγάλο φάσμα δράσεων για την πρόληψη του φαινομένου και για τη στήριξη των γυναικών θυμάτων έμφυλης βίας. Υλοποιούνται προγράμματα ευαισθητοποίησης της κοινωνίας. Δράσεις για την καταπολέμηση σεξιστικών στερεοτύπων που τροφοδοτούν τον φαύλο κύκλο της βίας εντός ή εκτός του οικογενειακού πλαισίου. Οι πρωτοβουλίες σε επίπεδο κρατών-μελών θα πρέπει να προχωρούν με βάση ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο πολιτικής βούλησης και στοχοθεσίας. Ένα πλαίσιο που θα εκφράζει ανανεωμένη τη δέσμευσή μας για την εξάλειψη της έμφυλης βίας. Στη διάρκεια της Ελληνικής Προεδρίας επιδιώκουμε την ένταξη του θέματος στο αρμόδιο, Συμβούλιο Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων και την υιοθέτηση αντίστοιχων Συμπερασμάτων. Στη φάση της προετοιμασίας του σχεδίου Συμπερασμάτων πολύτιμο εργαλείο αποτέλεσαν τα ευρήματα της έρευνας του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 5

Κυρίες και κύριοι, Το πρόβλημα της βίας κατά γυναικών δεν είναι τοπικό, αλλά όπως ανέδειξε η έρευνα του FRA, έχει ευρωπαϊκή διάσταση. Ακόμη, δεν είναι συγκυριακό φαινόμενο. Πρόκειται για σοβαρότατο πρόβλημα που επιμένει επηρεάζοντας σημαντικά το σύνολο της κοινωνίας, άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Αποτελεί τροχοπέδη στην ανάπτυξη, τόσο την οικονομική, όσο και την κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική. Αποτελεί μελανό σημείο για την παιδεία μας και για τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό. Όταν ανεχόμαστε την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των γυναικών, αποδεχόμαστε μια κοινωνία με έλλειμμα δημοκρατίας. Και αυτό μας αφορά όλους! Χρειάζονται ευρείες συνεργασίες και κινητοποίηση των πολιτών ώστε το ρυθμιστικό πλαίσιο αλλά και οι παρεμβάσεις να διεισδύσουν σε επίπεδο κοινωνικής βάσης. Να επιτύχουν ένα αποτέλεσμα σε τόσο διαφορετικές εκφράσεις του προβλήματος, όπως είναι η ενδοοικογενειακή βία, η σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας, ο ακρωτηριασμός των γυναικείων αναπαραγωγικών οργάνων ή ο ψηφιακός εκφοβισμός. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι τελικά η επιτυχία θα κριθεί από το αν θα κατορθώσουμε να επιτύχουμε ευρείες κοινωνικές συμμαχίες. Και πρώτα απ όλα, τη σημαντικότερη: τη συμμαχία με το ανδρικό φύλο. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. 6