Εργαλεία στήριξης της τοπικής κοινωνίας στο πλαίσιο της λειτουργίας του Παρατηρητηρίου Μέσων Ενηµέρωσης για τις φυσικές καταστροφές

ιεθνές συµπόσιο για την αποτελεσµατική προστασία από τις φυσικές καταστροφές Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων Θεσσαλονίκη 27 εκεµβρίου 2008 Εργαλεία στήριξης της τοπικής κοινωνίας στο πλαίσιο της λειτουργίας του Παρατηρητηρίου Μέσων Ενηµέρωσης για τις φυσικές καταστροφές 1. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΣΧΕ ΙΟ ΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ 2. ΕΣΟ ΕΤΟΙΜΟΣ Το σχέδιο δράσης σε ένα τρισέλιδο 3. ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ Πρόγραµµα Κοινοτικής Πρωτοβουλίας C.I.P. INTERREG III B ARCHIMED 2000 2006 Έργο Media Terra ΕΡΓΟ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΟΥΜΕΝΟ 1 ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ: Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Στις σελίδες που ακολουθούν αναλύεται το περιεχόµενο ενός σχεδίου δράσης για την οικογένεια σε καταστάσεις κρίσεων που προκαλούνται από καταστροφικά φυσικά φαινόµενα. Περιγράφεται: α. ο κατάλληλος τρόπος που θα µιλήσετε στα παιδιά για τις κρίσεις, β. το ενδεικτικό περιεχόµενο ενός σάκου µε τα εφόδια που καλύπτουν τις βασικές ανάγκες µιας οικογένειας για δυο-τρεις µέρες και γ. το περιεχόµενο ενός φορητού φαρµακείου µε υλικό πρώτων βοηθειών. Επίσης, σε έναν πίνακα που θα κρεµάσετε σε εµφανές σηµείο του σπιτιού, συνοψίζονται οι βασικές οδηγίες για τη στιγµή της κρίσης και παρατίθενται επιγραµµατικά οι φάσεις του οικογενειακού σχεδίου δράσης σε έκτακτες ανάγκες. Για να υλοποιήσετε το δικό σας σχέδιο έκτακτης ανάγκης θα προσαρµόσετε αυτά που ακολουθούν στις εξειδικευµένες ανάγκες της δικής σας οικογένειας. Θα χρειαστείτε χρόνο, οµαδική δουλειά και τακτικό επανέλεγχο. 3

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΣΧΕ ΙΟ ΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ Η οικογένεια λειτουργεί οµαδικά, µε τη συνεργασία όλων των µελών της. Μαθαίνουµε τους δυνητικούς κινδύνους. Προετοιµαζόµαστε και παίρνουµε προληπτικά µέτρα. Καταρτίζουµε το Οικογενειακό Σχέδιο ράσης για Έκτακτες Ανάγκες. Φτιάχνουµε τον Σάκο µε τις προµήθειες έκτακτης ανάγκης. Φτιάχνουµε το οικογενειακό Φαρµακείο Πρώτων Βοηθειών. Συµπληρώνουµε τον συνοπτικό κατάλογο «ΕΣΟ ΕΤΟΙΜΟΣ» και τον αναρτούµε σε εµφανές σηµείο του σπιτιού. Κάνουµε άσκηση πάνω στο Σχέδιο και τον Κατάλογο. Ελέγχουµε τον Σάκο. Γιατί χρειάζεται το Οικογενειακό Σχέδιο ράσης Έκτακτης Ανάγκης Η φυσική καταστροφή έρχεται χωρίς προειδοποίηση. Μπορεί να χρειαστεί να εκκενώσετε το σπίτι, να (από)κλειστείτε σ αυτό, κάποια µέλη της οικογένειας να βρεθούν χωριστά από τους υπόλοιπους. Ίσως υπάρξει διακοπή νερού, ηλεκτρικού, γκαζιού, τηλεφώνου. Η βοήθεια από το σύστηµα πολιτικής προστασίας, από σωστικά συνεργεία, από τρίτους θα έρθει αργότερα. εν µπορεί να φθάσει σε όλους αµέσως και την ίδια στιγµή. Ωστόσο, σύµφωνα µε τους ειδικούς, οι πρώτες ώρες είναι και οι κρισιµότερες για τον µετριασµό των συνεπειών της καταστροφής. Τι ακριβώς είναι αυτό το Οικογενειακό Σχέδιο Είναι ένα σχέδιο δράσης για την περίπτωση που ένα ακραίο καιρικό φαινόµενο πλήξει το σπιτικό σας. Θα το δηµιουργήσετε όλοι µαζί, οικογενειακώς, αφού µελετήσετε τους κινδύνους που διατρέχει η περιοχή σας. Έτσι κάθε µέλος της οικογένειας θα ξέρει εκ των προτέρων τι πρέπει να κάνει σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Ένα λειτουργικό και δοκιµασµένο εκ των προτέρων Οικογενειακό Σχέδιο ράσης Έκτακτης Ανάγκης (εφεξής «Οικογενειακό Σχέδιο ράσης») διώχνει τον πανικό, και περιορίζει το φόβο και την αβεβαιότητα µπροστά στα ακραία φυσικά φαινόµενα. Ακόµη, βοηθά την οικογένεια να εντοπίσει τα µέλη της που έχουν βρεθεί χωριστά τη στιγµή του κινδύνου και να λειτουργήσουν οµαδικά, µεθοδικά και αποτελεσµατικά προκειµένου να περιορίσουν τις ζηµιές και τις απώλειες. Προετοιµασία και προληπτικά µέτρα Μάθετε για ενδεχόµενους κινδύνους φυσικών καταστροφών στην περιοχή σας και πώς µπορείτε να τους αντιµετωπίσετε. Στον ιστοχώρο της ελληνικής Υπηρεσίας Πολιτικής Προστασίας (www.civilprotection.gr) υπάρχουν γενικές οδηγίες αντιµετώπισης κάθε καταστροφικού φυσικού φαινοµένου που µπορεί να πλήξει τη χώρα. Περιέχει οδηγίες για όλα τα στάδια της εµφάνισής του: πριν ξεσπάσει, όταν εκδηλωθεί, όταν περάσει η κρίση. Ζητήστε οδηγίες για κάποιο συγκεκριµένο κίνδυνο που απειλεί την περιοχή, την πόλη, τη γειτονιά που βρίσκεται το σπίτι σας. Για παράδειγµα, φροντίστε να προσχεδιάσετε τις ενέργειές σας και να ενηµερωθείτε πιο συγκεκριµένα, εάν: - Το σπίτι σας βρίσκεται κοντά σε χείµαρρο ή κοίτη ποταµού που κινδυνεύει να πληµµυρίσει. Ίσως χρειάζεται να µετεγκατασταθείτε. - Υπάρχει στην περιοχή σας δάσος ή ελεύθεροι χώροι µε ξερόχορτα. - Η οικοδοµή µπορεί να αντιµετωπίσει σεισµό και ποια είναι τα ασφαλή σηµεία της. 4

- Υπάρχουν στην οικογένεια µικρά παιδιά, ανήµποροι ηλικιωµένοι, άτοµα µε ειδικές ανάγκες. - Έχετε µικρά οικόσιτα ζώα, που είναι κι αυτά µέλη της οικογένειας. * Μάθετε αν υπάρχουν ανάλογα σχέδια έκτακτης ανάγκης στη δουλειά, στο σχολείο, στον παιδικό σταθµό και όπου αλλού περνούν αρκετό χρόνο τα µέλη της οικογένειας. Πώς θα µιλήσετε στα παιδιά Αφού έχετε µελετήσει τις οδηγίες της Πολιτικής Προστασίας για τον τρόπο δράσης σε καταστροφικά φαινόµενα που αποτελούν δυνητική απειλή για το σπίτι σας, εξηγήστε τις στα µικρότερα µέλη της οικογένειας. Λειτουργήστε σαν οµάδα µε αρµοδιότητες και ευθύνες για όλους. Περιγράψτε τις οδηγίες στα παιδιά µε τον πιο απλό τρόπο. Καθένας πρέπει να µάθει καλά το ρόλο του, ώστε να ξέρει πώς να ενεργήσει, ακόµα και αν βρεθεί χωριστά τη στιγµή του κινδύνου. Οι γονείς δεν θα πρέπει να φοβούνται ότι αν µιλήσουν στα παιδιά για τις φυσικές καταστροφές θα τα φοβίσουν. Τα παιδιά τροµάζουν περισσότερο από ψιθύρους και µισόλογα. Στην κουβέντα, θα έχουν την ευκαιρία να µιλήσουν και για τους δικούς τους φόβους και αγωνίες. Προσαρµόστε στις γνώσεις τους τις πληροφορίες που τους δίνετε. Είναι πολύ εύκολο να µπερδευτούν από πολύπλοκες οδηγίες, γι αυτό πρέπει να είστε σαφείς, απλοί και σύντοµοι. Από τις συζητήσεις που θα κάνετε, θα φανεί ότι όλοι στην οικογένεια, ανεξαρτήτως ηλικίας, αποτελούν µέλη µιας µικρής οµάδας διάσωσης. Τι θα πείτε στα παιδιά Οι γονείς ή κηδεµόνες πρέπει: 1. Να αναφερθούν σε µεγέθη που τα παιδιά µπορούν να κατανοήσουν. Να τους πουν για παράδειγµα ότι όταν συµβεί µια φυσική καταστροφή µπορεί να τραυµατιστούν άνθρωποι, να χαλάσουν σπίτια, να κοπεί το τηλέφωνο, το ηλεκτρικό ή το νερό. Να εξηγήσουν ότι αυτό συµβαίνει επειδή ορισµένες φορές η φύση φέρνει σε υπερβολικές ποσότητες ένα καλό πράγµα -όπως είναι η βροχή, η φωτιά, ο αέρας ή το χιόνι. 2. Να δώσουν παραδείγµατα καταστροφών που µπορεί να συµβούν στην περιοχή. Να βοηθήσουν τα παιδιά να αναγνωρίζουν τα σηµάδια που προµηνύουν αυτές τις καταστροφές. Η συζήτηση καθησυχάζει τους φόβους και το άγχος και βοηθάει τον καθένα να µάθει πώς να ενεργεί. 3. Να είναι προετοιµασµένοι να απαντήσουν σε ερωτήµατα των παιδιών για τροµαχτικές καταστάσεις που έχουν πιθανώς δει στην τηλεόραση. Να τα καθησυχάσουν αλλά και να τους δώσουν τις κατάλληλες συµβουλές, ώστε να αισθάνονται προετοιµασµένα να προστατέψουν τον εαυτό τους αν συµβεί κάτι τέτοιο. 4. Να διδάξουν τα παιδιά πώς και πότε να καλούν σε βοήθεια. Να τα µάθουν να τηλεφωνούν στο 100 και στα άλλα νούµερα πρώτης ανάγκης. Στο σπίτι, µπορούν να κολλήσουν χαρτιά µε τους αριθµούς πρώτων βοηθειών και να εξηγήσουν πότε και πώς καλούµε τον καθένα. Στους αριθ- µούς αυτούς θα συµπεριλάβουν το τηλέφωνο της δουλειάς του πατέρα και της µητέρας. Ακόµη και τα πολύ µικρά παιδιά µπορούν να µάθουν να τηλεφωνούν για βοήθεια: Πάνω από τους αντίστοιχους τηλεφωνικούς αριθµούς ζωγραφίζουµε π.χ. το κόκκινο πυροσβεστικό όχηµα ή ένα νοσοκοµειακό αυτοκίνητο, κολλάµε µια φωτογραφία του µπαµπά ή της µαµάς κ.ο.κ. 5. Να πουν στα παιδιά ότι στις καταστροφές υπάρχουν πολλοί άνθρωποι έτοιµοι να τα βοηθήσουν. Να τους µιλήσουν για το έργο του πυροσβέστη, του διασώστη, του δασκάλου, του γιατρού, να τους πουν ότι οι γείτονες νοιάζονται και θα ασχοληθούν µαζί τους. 6. Να µάθουν στα παιδιά, σε περίπτωση που βρεθούν χωριστά από την οικογένεια και δεν µπορούν να επικοινωνήσουν µε κανένα συγγενή, να τηλεφωνούν στο πρόσωπο-σύνδεσµο που έχουν ορίσει έξω από την πόλη. Να προσθέσουν ότι «Εάν δεν απαντήσει κανείς, αφήστε µήνυµα 5

που να λέει που ακριβώς βρίσκεστε και τηλεφωνήστε στο δεύτερο πρόσωπο-σύνδεσµο». Βοηθήστε τα να αποµνηµονεύσουν τους αριθµούς και γράψτε τους σε µια κάρτα που θα µπορούν να έχουν επάνω τους. 7. Φρεσκάρετε τη µνήµη τους κάθε πέντε-έξι µήνες, ζητώντας τους να επαναλάβουν τα σηµεία συνάντησης, τα ονόµατα και τα τηλέφωνα των προσώπων-συνδέσµων και τους κανόνες ασφαλείας. 8. Εξηγήστε τους ότι όταν οι άνθρωποι ξέρουν τι πρέπει να κάνουν µπορούν να αντιµετωπίσουν καλύτερα µια καταστροφή. Πέστε τους ότι γι αυτό το λόγο είναι απαραίτητο να έχετε ένα Οικογενειακό Σχέδιο ράσης. 9. Καθησυχάστε τους φόβους των παιδιών, λέγοντας ότι σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης θα βρίσκεται κοντά τους ένας από τους γονείς, τους συγγενείς, τους οικογενειακούς φίλους, τους γείτονες ή τους δασκάλους. 10. Για τα πολύ µικρά παιδιά, φτιάξτε µια ιστορία µε ήρωες τον µικρό «Σωτήρη» και τη µικρή «Σωτηρία», που ξέρουν πώς να δράσουν για να σωθούν και να βοηθήσουν τους υπόλοιπους ΚΑΤΑΣΤΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΣΧΕ ΙΟ ΡΑΣΗΣ Μερικά από τα στοιχεία που θα πρέπει να προσέξετε και να ελέγξετε καθώς θα προετοιµάζετε το οικογενειακό σας σχέδιο δράσης. ΤΗΛΕΦΩΝΑ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ 100 Άµεση δράση 199 Πυροσβεστική 166 ΕΚΑΒ 112 Ενιαίος ευρωπαϊκός αριθµός για έκτακτες ανάγκες 10500 ΕΗ 1022 ΕΥ ΑΠ 210 3359900 ΓΓ Πολιτικής Προστασίας 210 7793777 Κέντρο ηλητηριάσεων 210 8899000 Κέντρο ΕιδικώνΛοιµώξεων ΑΛΛΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ - Να υπάρχουν κοντά στην τηλεφωνική σας συσκευή όλοι οι αριθµοί έκτακτης ανάγκης (100, 166 κ.ο.κ.) - Να ξέρουν όλοι πού βρίσκεται ο γενικός διακόπτης του νερού, του ηλεκτρικού, του γκαζιού κ.ο.κ. Θα διακόψετε την παροχή µόνον εφόσον υπάρξει ουσιαστικός λόγος ή σαφής οδηγία των αρχών να το κάνετε. - Αν έχετε ασφαλίσει το σπίτι, ελέγξτε ότι ισχύουν τα συµβόλαια. - Οι ανιχνευτές καπνού και οι πυροσβεστήρες σώζουν ζωές. Αποκτήστε τους και µάθετε τη χρήση τους. Απαλλαγείτε από όσα εύφλεκτα υλικά του σπιτιού είναι δυνατόν. Καθαρίστε τον κήπο και τον περιβάλλοντα χώρο του σπιτιού. - Σε περίπτωση διακοπής του ηλεκτρικού ρεύµατος, π.χ. λόγω παγετού ή θύελλας, ερευνήστε τη 6

δυνατότητα εναλλακτικής πηγής θέρµανσης, φωτισµού και µαγειρέµατος (γκαζιέρα/θερµάστρα γκαζιού, σόµπα/λάµπα πετρελαίου, ξυλόσοµπα). - Ένα φορητό ραδιόφωνο τρανζίστορ και καινούριες/γεµάτες εφεδρικές µπαταρίες βοηθούν να διατηρηθεί η απολύτως απαραίτητη επικοινωνία µε τον έξω κόσµο. - Εξετάστε τη δυνατότητα κάποιο µέλος της οικογένειας να παρακολουθήσει τα µαθήµατα «Πρώτων Βοηθειών» που παραδίδει ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός ή τουλάχιστον να ενηµερωθεί σχετικά από ειδικές έντυπες εκδόσεις. - Παρακινήστε τους γείτονες, τους φίλους και τους συγγενείς, τους συνεργάτες, την εταιρία που εργάζεστε, τα σχολεία των παιδιών σας να καταρτίσουν το δικό τους οικογενειακό σχέδιο δράσης για φυσικές καταστροφές. Προωθήστε την ιδέα του σάκου πρώτης ανάγκης. - Εντοπίστε ποια άτοµα στη γειτονιά σας είναι πιο ευάλωτα και προσφέρετε τη βοήθειά σας. Αντίστοιχα, ζητήστε βοήθεια από άτοµα που έχουν ειδικές γνώσεις, π.χ. γιατρούς ή τεχνικούς. Αν έχετε κατοικίδιο ζώο Θα πρέπει να το πάρετε µαζί σας εφόσον χρειαστεί να φύγετε από το σπίτι. Αφήστε σε πρόσωπο εµπιστοσύνης ένα κλειδί του σπιτιού για µια περίπτωση έκτακτης ανάγκης που θα σας αναγκάσει να λείψετε από το σπίτι. Στις φυσικές καταστροφές τα κατοικίδια ζώα αισθάνονται ασφαλέστερα αν τα µετακινήσετε µαζί µε το σπιτάκι ή το βαλιτσάκι µεταφοράς τους. Συµπεριλάβετε την κάρτα των εµβολιασµών τους στα έγγραφα που θα πάρετε µαζί σας. Ασκήσεις ετοιµότητας Όταν ολοκληρώσετε το σχέδιο κάντε δοκιµές για να ελέγξετε τη λειτουργικότητά του. Οι οικογενειακές αυτές «ασκήσεις ετοιµότητας» θα σας βοηθήσουν να ενεργήσετε σωστά και γρήγορα σε µια πραγµατική κατάσταση ανάγκης. Για να είστε λοιπόν βέβαιοι ότι το σπίτι σας είναι έτοιµο να αντιµετωπίσει ένα ακραίο καιρικό φαινόµενο: - Επανελέγχετε το σχέδιο δράσης που έχετε καταστρώσει ανά εξάµηνο και κάντε τις πιθανές διορθώσεις που µπορεί να χρειάζονται. - Προσέξτε να καλύπτεστε από τις ηµεροµηνίες λήξης σε τρόφιµα, φάρµακα, και νερό. Ανανεώνετέ τα ώστε να είναι πάντα φρέσκα. - Αλλάξτε µπαταρίες στο τρανζίστορ και τον φακό που φυλάτε στο σάκο έκτακτης ανάγκης. - Κάντε τις ασκήσεις εκκένωσης σπιτιού και γειτονιάς -για την περίπτωση πυρκαγιάς- ώστε να ξέρετε καλά τις εξόδους κινδύνου του σπιτιού και τις εναλλακτικές διαδροµές διαφυγής από τη γειτονιά σας. Είναι καλό να γνωρίζετε τις διαδροµές και στο χάρτη της πόλης σας. Έξοδοι κινδύνου / εκκένωση του σπιτιού Εξετάστε τις εξόδους διαφυγής από το σπίτι σε περίπτωση πυρκαγιάς ή άλλης καταστροφής. Η ιδανική περίπτωση είναι να υπάρχουν δύο έξοδοι από κάθε χώρο του σπιτιού. Εντοπίστε τα ασφαλή σηµεία του σπιτιού για κάθε είδους καταστροφή. Φτιάξτε έναν κατάλογο µε τα περιεχόµενα του σπιτιού, ώστε σε περίπτωση καταστροφής να µπορέσετε να διεκδικήσετε ασφάλιστρα και φοροαπαλλαγές. Φυλάξτε αν είναι δυνατόν σε χρηµατοκιβώτιο ή σε ένα πυρίµαχο, αδιάβροχο και φορητό κουτί οικογενειακές φωτογραφίες και φωτοαντίγραφα από σηµαντικά οικογενειακά έγγραφα, όπως ασφαλιστικά και άλλα συµβόλαια, αποδείξεις περιουσιακών στοιχείων, τραπεζικούς λογαριασµούς, βιβλιάρια υγείας, τίτλους ιδιοκτησίας, χρεόγραφα, ταυτότητες, διαβατήρια, άδειες οδήγησης, πιστοποιητικά γεννήσεων, γάµου, διαζυγίου, θανάτων κτλ. Βάλτε ένα ακόµη φωτοαντίγραφο από τα σηµαντικότερα από αυτά σε ένα ντοσιέ και δώστε το σε συγγενή ή φίλο που βρίσκεται σε άλλη πόλη. 7

Πώς θα εντοπίσετε ο ένας τον άλλον Για να είστε προετοιµασµένοι σε περίπτωση που θα βρεθείτε χωριστά τη στιγµή της κρίσης θα πρέπει: * Να διαλέξετε δύο σηµεία συνάντησης: - Το πρώτο ακριβώς έξω από το σπίτι, π.χ. για περίπτωση πυρκαγιάς. - Το δεύτερο έξω από τη γειτονιά, για την περίπτωση που πρέπει να αποµακρυνθείτε από την περιοχή. * Να επιλέξετε δύο άτοµα-συνδέσµους: - Ένα φίλο ή συγγενή που θα είναι ο βασικός σύνδεσµος. Θα είναι η πρώτη επιλογή σας για να ξαναβρεθείτε όλοι µαζί. - Ένα φίλο ή συγγενή που θα είναι ο εναλλακτικός σύνδεσµος. Θα τον χρησιµοποιήσετε µόνον εφόσον δεν κατορθώσετε να επικοινωνήσετε µε τον βασικό σύνδεσµο. Αν δεν απαντήσουν οι ίδιοι, συµφωνήστε ότι θα αφήσετε µήνυµα στον τηλεφωνητή τους. Όλα τα µέλη της οικογένειας θα πρέπει να ξέρουν απέξω το ονοµατεπώνυµο, τη διεύθυνση, το σταθερό και κινητό τηλέφωνο και των δύο συνδέσµων ή να τα έχουν γραµµένα σε µια κάρτα την οποία θα έχουν πάντα µαζί τους όταν βρίσκονται εκτός σπιτιού. (Μια ανάλογη µικρή καρτούλα θα µπορούσε να κρεµαστεί στο κολλάρο του σκύλου ή της γάτας σας). Βεβαιωθείτε ότι τα µικρότερα µέλη της οικογένειας θα µπορέσουν να περιγράψουν το σηµείο εκτός σπιτιού στο οποίο έχετε κανονίσει να βρεθούν σε περίπτωση φυσικής καταστροφής, ώστε να µπορέσετε να τα εντοπίσετε. Συζητήστε και συµφωνήστε τι θα κάνετε εάν κάποιος τραυµατιστεί ή αρρωστήσει. Αν χρειαστεί να εγκαταλείψετε το σπίτι και την περιοχή, συµφωνήστε πού θα µείνετε (σε σπίτι φίλων ή συγγενών, σε ξενοδοχείο) και τις εναλλακτικές διαδροµές διαφυγής σας (µε βάση και τις οδηγίες που θα δώσουν οι αρχές). Άτοµα µε ειδικές ανάγκες Αν υπάρχουν στην οικογένεια άτοµα µε αναπηρίες, µε προβλήµατα κινητικότητας ή κατάκοιτοι ηλικιωµένοι θα πρέπει να προσθέσετε στις προετοιµασίες για την κατάσταση έκτακτης ανάγκης ένα ειδικό κεφάλαιο για τη φροντίδα τους, που θα πρέπει να περιλαµβάνει: - Τη δηµιουργία ενός δικτύου συγγενών, φίλων και συνεργατών που θα σας βοηθήσουν σε αυτές τις περιπτώσεις. Εφόσον το µέλος της οικογένειας χρειάζεται βοήθεια στις µετακινήσεις, αφήστε ένα κλειδί του σπιτιού σε γείτονα ή συγγενή. - Κάντε µια λίστα µε τα αντικείµενα που απαιτεί η ειδική αναπηρία του µέλους της οικογένειας. Σε αυτήν περιλαµβάνονται ειδικά εξαρτήµατα, όπως π.χ. µπαταρίες ακουστικών βαρηκοΐας, συνταγές και δοσολογία φαρµάκων, ονόµατα, διευθύνσεις και τηλέφωνα γιατρών. - Φτιάξτε µια ετικέτα µε την πάθηση, τα φάρµακα και τις ειδικότερες ανάγκες των ατόµων αυτών και φορέστε την, για παράδειγµα, στο χέρι τους. Οι πληροφορίες αυτές µπορεί να αποδειχθούν σωτήριες για τη ζωή τους, εάν σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης δεν είναι σε κατάσταση να επικοινωνήσουν. Ο Σάκος µε τις προµήθειες έκτακτης ανάγκης Όταν ξεσπάσει η κρίση, τα σωστικά συνεργεία δεν θα φθάσουν σε όλους αµέσως, ενώ είναι πιθανόν να έχετε διακοπή σε υπηρεσίες κοινής ωφέλειας όπως υδροδότηση, ηλεκτροδότηση, τηλέφωνο κτλ. Μπορεί να πρέπει να φύγετε από το σπίτι µέσα σε δευτερόλεπτα, παίρνοντας µαζί σας µερικά βασικά πράγ- µατα, τα οποία πρέπει ήδη να έχετε προµηθευτεί και τοποθετήσει µέσα στον Σάκο. Σκόπιµο λοιπόν είναι ο Σάκος να βρίσκεται κοντά στην έξοδο του σπιτιού ή του διαµερίσµατος. Ακόµα κι αν δεν χρειαστεί να εκκενώσετε το σπίτι, είναι πιθανόν ότι δεν θα έχετε την ευκαιρία να βγείτε για ψώνια. Μερικά βασικά είδη µπορείτε επίσης να έχετε πάντοτε στο χώρο αποσκευών του οικογενειακού σας αυτοκινήτου. Αυτές οι προµήθειες θα συµβάλλουν ώστε η οικογένειά σας να νοιώθει λίγο πιο άνετα τις πρώτες δυο- 8

τρεις µέρες της κρίσης. Ανεξάρτητα από το περιεχόµενο του σάκου, είναι καλό να έχετε στο σπίτι τρόφιµα και πόσιµο νερό σε φιάλες για δυο-τρεις εβδοµάδες. Τι θα πείτε στα παιδιά * Οι γονείς ή κηδεµόνες θα πρέπει να εµπλέξουν τα παιδιά στις προετοιµασίες για µια ενδεχόµενη καταστροφή, ώστε να καταλάβουν τι συµβαίνει. * Η οικογένεια θα λειτουργήσει οµαδικά και τα παιδιά, ανάλογα µε την ηλικία τους, θα συµµετάσχουν στα διάφορα στάδια των προετοιµασιών. Θα επιλέξουν τα προσωπικά τους είδη που θα µπουν στο σάκο και θα ξέρουν πού ακριβώς βρίσκεται αυτός. * Ζητήστε από τα µεγαλύτερα παιδιά να σηµειώσουν πότε πρέπει να γίνει ο επανέλεγχος και τι ακριβώς πρέπει να ξανακοιταχτεί ή να αντικατασταθεί από το περιεχόµενο του σάκου. * Προτείνετέ τους να διαλέξουν τα ρούχα, ένα βιβλίο ή ένα παιχνίδι, µερικά τρόφιµα -όπως µπισκότα ή ξηρούς καρπούς- που θα µπουν στο σάκο. * Αναθέστε τους τη φροντίδα για το κατοικίδιο ζώο και την οργάνωση του σάκου µε την τροφή του ζώου. Τι θα περιέχει ο Σάκος ιαλέξτε ένα «στρατιωτικό» σάκο, ένα µεγάλο σακ βουαγιάζ ή ένα εκδροµικό σακίδιο πλάτης. Αυτά που είναι φτιαγµένα από γερό, ειδικά επεξεργασµένο µουσαµά είναι τα καταλληλότερα. Καθώς τα είδη πρώτης ανάγκης είναι πολλά, θα είναι καλύτερα να τα βάλετε σε περισσότερους από ένα σάκο, ώστε το βάρος να µοιραστεί στα µέλη της οικογένειας. Στα συσκευασµένα είδη και όπου αλλού χρειάζεται κολλήστε µια ετικέτα µε το περιεχόµενο και την ηµεροµηνία λήξης του προϊόντος. Ο παρακάτω κατάλογος µε είδη πρώτης ανάγκης θα σας φανεί χρήσιµος όταν επιλέγετε τα είδη για το δικό σας σάκο που θα χρησιµοποιήσετε τις δυο-τρεις πρώτες δύσκολες µέρες της κρίσης. Στο περιεχό- µενό του περιλαµβάνονται: - Τροφή για τρεις µέρες (π.χ. κονσέρβες έτοιµου φαγητού, χυµοί, γάλα µακράς διαρκείας, στιγµιαίος καφές, φακελάκια τσαγιού, παξιµάδια, κράκερς, ξηροί καρποί, ξερά σύκα, σταφίδες). Αποφύγετε τα αλµυρά και τροφές που θέλουν µαγείρεµα, επειδή απαιτούν περισσότερο νερό. - Πόσιµο νερό σε µεγάλες πλαστικές φιάλες. Υπολογίστε τρία λίτρα ανά άτοµο την ηµέρα. - Φορητό ραδιόφωνο ή τηλεόραση που λειτουργούν µε µπαταρίες έξτρα µπαταρίες. - Φακό µε έξτρα µπαταρίες. - Φαρµακείο πρώτων βοηθειών (δέστε παρακάτω τι περιέχει). - Φάρµακα που χρησιµοποιείτε συχνά. - Έξτρα ζευγάρι γυαλιών, φακών επαφής, υγρού για τον καθαρισµό των φακών επαφής, µπαταρίες ακουστικών βαρηκοΐας. - Χρήµατα και µεταλλικά νοµίσµατα. - Αντίγραφα ταυτοτήτων, διαβατηρίων, αδειών οδήγησης, ιατρικών συνταγών, πιστωτικών καρτών, τραπεζικών βιβλιαρίων. - Ένα έξτρα σετ κλειδιών σπιτιού και αυτοκινήτου. - Σπίρτα σε αδιάβροχο σακουλάκι. - Χάρτη µε τηλέφωνα και διευθύνσεις των σηµείων που µπορείτε να καταφύγετε. - Απαραίτητα είδη για βρέφη, όπως πάνες, γάλα σκόνη, µπιµπερό, πιπίλες. - Ένα αγαπηµένο παιχνίδι για τα πολύ µικρά παιδιά, ένα βιβλίο για τους µεγαλύτερους, ένα επι- 9

τραπέζιο παιχνίδι για όλους. - Απαραίτητα είδη για ηλικιωµένους, άτοµα µε ειδικές ανάγκες, άτοµα µε σοβαρές αλλεργίες. - Είδη κουζίνας: πλαστικά µαχαιροπίρουνα, κουτάλια, πιάτα και ποτήρια, ανοιχτήρι για κονσέρβες/µπουκάλια, αλατοπίπερο, αλουµινόχαρτο. - Ένα γκαζάκι µε ένα µεγάλο µπρίκι ή κατσαρολάκι. - Ένα γενικό σαπούνι καθαρισµού για το σπίτι και ένα για τη σωµατική υγιεινή. - Κουβέρτα ή υπνόσακο και πετσέτα για κάθε µέλος της οικογένειας. - Μια αλλαξιά ρούχων και παπουτσιών για τον καθένα ανάλογα µε την εποχή, καπέλο, γυαλιά ηλίου, αδιάβροχο. - Μια µικρή σκηνή, πυξίδα και ένα µικρό φτυάρι. - Μολύβι, στυλό και χαρτί, βελόνες, καρφίτσες, παραµάνες, κλωστή, σπάγκο, µανταλάκια, ψαλίδι, µονωτική ταινία, σφυρίχτρα και έναν µικρό πυροσβεστήρα. - Είδη υγιεινής: χαρτί τουαλέτας, οδοντόπαστα και οδοντόβουρτσες, τσατσάρα, αντηλιακό, αποσµητικό, υδατική κρέµα για το σώµα, το πρόσωπο και τα χείλη, απολυµαντικό. - Μερικές χοντρές πλαστικές σακούλες σκουπιδιών και µερικές απλές πλαστικές σακούλες (µπορούν να χρησιµέψουν για πρόχειρη τουαλέτα). Φαρµακείο Πρώτων Βοηθειών Ο παρακάτω κατάλογος περιλαµβάνει τα βασικά είδη που πρέπει να έχει ένα οικογενειακό φαρµακείο, σύµφωνα µε τις οδηγίες διεθνών οργανισµών υγείας. Θα σας βοηθήσει να κάνετε τις επιλογές των φαρ- µάκων που θα συµπεριλάβετε στο δικό σας οικογενειακό φαρµακείο, ανάλογα µε τις εξατοµικευµένες ανάγκες των µελών της οικογένειάς σας: - Ένα φυλλάδιο µε Οδηγίες Πρώτων Βοηθειών - Μια κάρτα µε τηλέφωνα και διευθύνσεις του οικογενειακού γιατρού και των υγειονοµικών υπηρεσιών της περιοχής - Μια έξτρα σειρά από τα συνταγογραφηµένα φάρµακα που ήδη παίρνουν τα µέλη της οικογένειάς σας - Φάρµακα χωρίς συνταγή που χρησιµοποιεί συχνά η οικογένειά σας, όπως: - ασπιρίνη - αντισηπτικό - απλό κολλύριο - αλοιφές ή χάπια κατά των αλλεργιών - αντιβιοτική αλοιφή - υδροκορτιζόνη κ.ο.κ. - Αποστειρωµένες γάζες σε διάφορα µεγέθη - Επίδεσµοι - Λευκοπλάστη - Έτοιµοι αυτοκόλλητοι επίδεσµοι για πληγές, σε διάφορα µεγέθη - Θερµόµετρο (όχι από γυαλί και χωρίς υδράργυρο) - Ψαλίδι, παραµάνες, τσιµπιδάκι για αγκίθες - Πλαστικά γάντια - Μάσκες για τη σκόνη 1 0

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - Το Σχέδιο ράσης προσαρµόζεται στις εξατοµικευµένες ανάγκες κάθε νοικοκυριού, είτε υπάρχουν παιδιά είτε όχι είτε πρόκειται για πολυµελή οικογένεια είτε για νοικοκυριό ενός µόνον ατό- µου. - Βασική πηγή για την παρούσα εργασία υπήρξε η µελέτη του Αµερικανικού Ερυθρού Σταυρού «Talking About Disaster: Guide for Standard Messages, 2007». Χρησιµοποιήθηκαν επίσης στοιχεία από τις εργασίες και τις συζητήσεις των εργαστηρίων του προγράµµατος Media Terra και από τον Ιστοχώρο της Γενικής Γραµµατείας Πολιτικής Προστασίας (www.civilprotection.gr). 1 1

Ε Σ Ο Ε Τ Ο Ι Μ Ο Σ Κατάλογος Επιβίωσης σε περίπτωση φυσικής καταστροφής Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΑΣ ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΟΝΟΜΑΤΑ, ΤΗΛΕΦΩΝΑ (+ΚΙΝΗΤΑ).... ΤΗΛΕΦΩΝΑ ΑΝΑΓΚΗΣ 100 Άµεση δράση 199 Πυροσβεστική 166 ΕΚΑΒ 112 Ενιαίος ευρωπαϊκός αριθµός για έκτακτες ανάγκες 10500 ΕΗ 1022 ΕΥ ΑΠ 210 3359900 ΓΓ Πολιτικής Προστασίας 210 7793777 Κέντρο ηλητηριάσεων 210 8899000 Κέντρο ΕιδικώνΛοιµώξεων ΑΛΛΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ ΣΑΚΟΣ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ Βρίσκεται όσο το δυνατόν πιο κοντά στην εξώπορτα ή αν αυτό δεν είναι δυνατόν σε σηµείο που ξέρουν όλοι, ώστε να τον πάρετε µαζί αν χρειαστεί να φύγετε από το σπίτι. Περιλαµβάνει: ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ Ταυτότητες, διαβατήρια Πιστοποιητικά γέννησης, γάµου Άδειες οδήγησης Ασφαλιστικά συµβόλαια Οικογενειακές φωτογραφίες ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΕΙ Η Μια αλλαξιά για τον καθένα Υπνόσακο ή κουβέρτα Σαπούνι, πετσέτα, χτένα Οδοντόπαστα, οδοντόβουρτσα 1 3

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ Τα προϊόντα πρέπει να ελέγχονται τακτικά, ώστε να µην έχουν λήξει. ΤΡΟΦΗ+ΝΕΡΟ ΓΙΑ 3 ΜΕΡΕΣ Ξηρά τροφή, κονσέρβες+ανοιχτήρι 3 λίτρα πόσιµο νερό ανά άτοµο/ηµέρα Γκαζάκι Απαραίτητα κουζινικά ΕΙ Η ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ Ραδιόφωνο µε µπαταρίες Αδιάβροχο φακό Επιπλέον µπαταρίες. Σπίρτα σε αδιάβροχο σακουλάκι. Σαπούνι, ρολό υγείας Μολύβι, χαρτί Μονωτική ταινία, µανταλάκια, παραµάνες Πλαστικές σακούλες Αντηλιακό, καπέλο, γυαλιά ηλίου Αδιάβροχο Προµήθειες για κατοικίδια ζώα ΜΩΡΑ + ΜΙΚΡΑ ΠΑΙ ΙΑ Μπιµπερό, γάλα, πιπίλες Πάνες, αλλαξιές Αγαπηµένο παιχνίδι ΦΑΡΜΑΚΕΙΟ ΠΡΩΤΩΝ ΒΟΗΘΕΙΩΝ Φάρµακα που σας χορηγούνται µε συνταγή Φάρµακα που χρησιµοποιείτε συχνά Φυλλάδιο µε Οδηγίες Πρώτων Βοηθειών Έξτρα ζευγάρι γυαλιών/φακών επαφής Κάρτα µε στοιχεία οικογενειακού γιατρού Συνταγογραφηµένα φάρµακα Μάσκες για τη σκόνη. Βοηθήµατα για άτοµα µε ειδικές ανάγκες 1 4

Ε Σ Ο Ε Τ Ο Ι Μ Ο Σ Οικογενειακό σχέδιο επιβίωσης σε περίπτωση φυσικής καταστροφής 1. Εάν δεν είστε στο σπίτι ή δεν µπορείτε να εντοπίσετε ο ένας τον άλλον, Θα βρεθείτε: Βασικό σηµείο συνάντησης.. Εναλλακτικό σηµείο συνάντησης..... Θα αφήσετε µήνυµα σε φίλο ή συγγενή: Βασικός σύνδεσµος. Εναλλακτικός σύνδεσµος 2. Υπεύθυνος/η για τη µεταφορά των παιδιών από το σχολείο: Ονοµατεπώνυµο, διεύθυνση, τηλέφωνο. Τα στοιχεία αυτά θα πρέπει να τα ξέρουν όλοι απέξω. Τα πολύ µικρά παιδιά µπορούν να τα έχουν µαζί τους σε µια καρτούλα. 3. Υπεύθυνος για τον έλεγχο του σάκου µε τα βασικά είδη ανάγκης είναι ο/η 4. Σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης: - Ενεργούµε ψύχραιµα βάσει του Σχεδίου επιβίωσης - Ακολουθούµε τις οδηγίες του Καταλόγου επιβίωσης - Ακούµε το ραδιόφωνο για συµβουλές και πληροφορίες 5. Εάν πρέπει να εκκενώσουµε το σπίτι: - Παίρνουµε το Σάκο µε τα είδη πρώτης ανάγκης - Κλείνουµε τους γενικούς διακόπτες του νερού και του ηλεκτρικού. (Για το γκάζι πρέπει να πάρουµε οδηγίες από τους ειδικούς της εταιρίας φυσικού αερίου) 6. Οι γείτονες που µπορούν να χρειαστούν τη βοήθειά µας ή να µας βοηθήσουν: Όνοµα ιεύθυνση Τηλέφωνο... Όνοµα ιεύθυνση Τηλέφωνο Σχεδιάγραµµα του σπιτιού µας µε σηµειωµένα : - τις εξόδους κινδύνου - τα σηµεία που υπάρχουν διακόπτες νερού, ηλεκτρικού, γκαζιού - τα σηµεία όπου θα καταφύγουµε σε σεισµό, πληµµύρα ή καταιγίδα 1 5

ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ και ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ Οι εθελοντές και οι µη κυβερνητικές οργανώσεις προσδίδουν δυναµική αλλά και πολυπλοκότητα στα συστήµατα πολιτικής προστασίας. Τα µέσα ενηµέρωσης, προβάλλοντας το έργο των εθελοντών, ευαισθητοποιούν τους υπόλοιπους πολίτες και τους εµπνέουν ώστε να συµµετάσχουν και εκείνοι στην ενδυνάµωση της πολιτικής προστασίας. Οι τοπικές αρχές, λόγω της θέσης τους, βρίσκονται πιο κοντά στους πολίτες και διαδραµατίζουν κι εκείνες σηµαντικό ρόλο στη χάραξη πολιτικών για την ενεργοποίηση των δηµοτών τους, αλλά και στην καλύτερη διαχείριση και αξιοποίηση της προσφοράς των εθελοντών. Η στάση των πολιτών απέναντι στις καταστροφές και µέσα στα συστήµατα πολιτικής προστασίας ποικίλλει από παθητική κι εξαρτηµένη έως συµµετοχική και ενεργή. Εξέχουσα θέση ανάµεσα στους ενεργούς πολίτες κατέχουν οι εθελοντές και οι µη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ), όσοι δηλαδή προσφέρουν τις υπηρεσίες τους χωρίς αµοιβή, µε γνώµονα το κοινό συµφέρον. Ένα ακόµη παράδειγµα ενεργού, αλλά όχι συστηµατικής, συµµετοχής είναι η αυθόρµητη προσφορά ανθρωπιστικής βοήθειας προς ανθρώπους που έχουν πληγεί, όχι µόνο µέσα στην ίδια τη χώρα, αλλά και σε άλλες γειτονικές, ακόµη και µακρινές χώρες. Οι δύο παραπάνω τρόποι συµµετοχής των ενεργών πολιτών (δηλαδή, η συστηµατική και η αυθόρµητη προσφορά) είναι πολύτιµοι για την ενίσχυση της πολιτικής προστασίας. Οι εθελοντές συνεισφέρουν - χωρίς κόστος για το σύστηµα προστασίας στη δεύτερη περίπτωση και µε ελάχιστο κόστος στην πρώτη- το ανθρώπινο δυναµικό τους, τις ειδικές γνώσεις και τις δεξιότητες που διαθέτουν. Εάν η προσφορά τους τύχει σωστής διαχείρισης, είναι πολύτιµη και αποδεικνύεται σωτήρια την ώρα της κρίσης. ΜΕΣΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ & ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ Η προσφορά των ενεργών πολιτών µπορεί να χρησιµεύσει ως πρότυπο για την κινητοποίηση µεγάλων οµάδων του πληθυσµού, συµβάλλοντας έτσι στη σωστή λειτουργία και ενδυνάµωση των συστηµάτων πολιτικής προστασίας. Οι δηµοσιογράφοι διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στην ενεργοποίηση των πολιτών και στην υποστήριξη των συστηµάτων πολιτικής προστασίας καθώς: - Προβάλλουν τη σπουδαιότητα της ατοµικής ενεργοποίησης µπροστά στους κινδύνους, παρακινώντας τους πολίτες να πάρουν την τύχη τους στα χέρια τους. - Μέσα από ιστορίες ανθρώπινου ενδιαφέροντος, παραδείγµατα αλτρουισµού και ηρωισµού, εµπνέουν το κοινό κάθε ηλικίας. - Παρουσιάζουν τους εθελοντές σε δράση και τους δίνουν την ευκαιρία να περιγράψουν την εµπειρία τους και την ικανοποίηση που αντλούν από αυτήν. - ίνουν την ευκαιρία σε πληγέντες να µιλήσουν για τη ζεστασιά και την ανακούφιση που άντλησαν τις στιγµές της κρίσης από την αλληλεγγύη των συνανθρώπων τους. - Προβάλλουν το κύρος των µη κυβερνητικών οργανώσεων κοινωνικής αλληλεγγύης µέσα από την ιστορία και το έργο τους. - ηµοσιοποιούν τις ανάγκες των φορέων πολιτικής προστασίας για εθελοντική προσφορά, περιγράφοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις δεξιότητες που έχει ανάγκη το σύστηµα πολιτικής προστασίας. - Υπογραµµίζουν τη σηµασία της συστηµατικής, σταθερής, συνεπούς και αποτελεσµατικής συνεισφοράς των µη κυβερνητικών οργανώσεων και τις δεσµεύσεις που αναλαµβάνει κάθε εθελοντής. - Συµβάλλουν στη διαµόρφωση προτύπων υπεύθυνης κοινωνικής συµπεριφοράς. 1 7

ΤΟΠΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ & ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ Οι περιφερειακές και οι τοπικές αρχές είναι οι πρώτες που επηρεάζονται και εµπλέκονται στην αντιµετώπιση των φυσικών καταστροφών, καθώς βρίσκονται πιο κοντά στους πολίτες. Εκτός από το ρόλο που διαδραµατίζουν στη χάραξη πολιτικών, στην εφαρµογή και στον έλεγχο των δράσεων για τις φυσικές καταστροφές, οι περιφέρειες, οι νοµαρχίες, οι δήµοι και οι κοινότητες σηκώνουν το κύριο βάρος της προστασίας των πιο ευάλωτων ατόµων της κοινότητας, όπως τα παιδιά, οι ηλικιωµένοι, τα άτοµα µε προβλήµατα κινητικότητας. εδοµένων των περιορισµένων οικονοµικών πόρων που διαθέτουν οι αρχές σε σχέση µε το µέγεθος και την έκταση των καταστροφών, η σηµασία της προσφοράς δωρεάν υπηρεσιών από ενεργούς δηµότες και µη κυβερνητικές οργανώσεις της περιοχής τους είναι προφανής. Πολύ περισσότερο όταν οι υπηρεσίες αυτές παρέχονται από ανθρώπους µε ειδικές γνώσεις και δεξιότητες που εξυπηρετούν καλύτερα τις ανάγκες της κοινότητας που έχει πληγεί. Γνωρίζοντας ανθρώπους και πράγµατα, προβλήµατα και ιδιαιτερότητες της περιοχής, οι τοπικές αρχές µπορούν να δηµιουργήσουν τα κατάλληλα οργανωτικά σχήµατα και τις τεχνικές που θα αξιοποιήσουν τις πολύτιµες υπηρεσίες ΜΚΟ και εθελοντών. Οι κεντρικές και περιφερειακές αρχές πολιτικής προστασίας προσφέρουν στις ΜΚΟ και τα µέλη τους την απαραίτητη ενηµέρωση και εκπαίδευση, τις συµβουλές που τους ζητούνται και µια µικρή οικονοµική υποστήριξη που συνίσταται συνήθως στη δωρεά του απαραίτητου εξοπλισµού για το έργο τους. Το µικρό κόστος στρατολόγησης και εκπαίδευσης των εθελοντών αντισταθµίζεται από τις υπηρεσίες τους, που συχνά αγγίζουν το επαγγελµατικό επίπεδο. Η συµµετοχή τους προσδίδει εξαιρετική δυναµική στο σύστηµα πολιτικής προστασίας αλλά και µια πολυπλοκότητα που απαιτεί ιδιαίτερες διαχειριστικές ικανότητες από πλευράς των αρχών. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ Οι συνηθισµένες επιπλοκές που αναφέρονται σε σχέση µε τη συµµετοχή των εθελοντών ανάγονται στη µη συστηµατική παρουσία τους, στην έλλειψη σχεδιασµού των αρµοδιοτήτων και του ρόλου τους, στην έλλειψη ειδικών δεξιοτήτων, σε πιθανό αρνητικό αντίκτυπο της παρουσίας τους για το αµειβόµενο προσωπικό, στην απαίτηση πολύτιµου χρόνου των στελεχών για την εποπτεία τους κ.ο.κ. Τα µειονεκτήµατα αυτά εξουδετερώνονται ως ένα βαθµό από τη λειτουργία ειδικών προγραµµάτων στρατολόγησης και εκπαίδευσης εθελοντών εκ µέρους των αρχών πολιτικής προστασίας. Για να είναι αυτά τα προγράµµατα λειτουργικά, θα πρέπει να καταρτιστούν µε τη συγκατάθεση και τη συµµετοχή του αµειβόµενου στελεχιακού δυναµικού. Έτσι, αφενός θα εξυπηρετούν τις πραγµατικές ανάγκες των επαγγελµατιών και αφετέρου θα τους προετοιµάσουν για την επιπλέον προσπάθεια που απαιτεί η επίβλεψη των εθελοντών και η συνεργασία µαζί τους. Ο γενικός σχεδιασµός ενός βασικού προγράµµατος διαχείρισης εθελοντών περιλαµβάνει έξι στάδια: 1. Ανάπτυξη θέσεων εθελοντικής εργασίας και προσδιορισµός αρµοδιοτήτων κάθε θέσης. Οι εργασίες προετοιµασίας σε αυτό το στάδιο θα έχουν ολοκληρωθεί όταν υπάρχει σαφής απάντηση στα ακόλουθα ερωτήµατα: - Τι χρειαζόµαστε; - Ποιοι µπορούν να µας το προσφέρουν; - Πώς θα επικοινωνήσουµε µε τη συγκεκριµένη οµάδα; - Τι θα τους κινητοποιήσει; 2. Στρατολόγηση µε ελκυστική αλλά ρεαλιστική παρουσίαση του προγράµµατος και της δουλειάς για την οποία υπάρχει η ανάγκη. Οι εθελοντές προσελκύονται έχοντας διαβάσει για την οργάνωση σε φυλλάδια ή σε µια αφίσα, έχοντας ακούσει γι αυτήν από φίλους που ήδη συνεργάζονται µαζί της ή από ρεπορτάζ και αγγελίες στα µέσα ενηµέρωσης. 3. Συνέντευξη και έλεγχος καταλληλότητας υποψηφίων. Η συνέντευξη µπορεί να είναι µια απλή φιλική κουβέντα ή η συµπλήρωση προσχεδιασµένου ερωτηµατολογίου που διευκρινίζει τις υποχρεώσεις και τα 1 8

απαιτούµενα προσόντα των υποψηφίων. Ερωτήµατα µπορούν να υποβάλλουν και οι υποψήφιοι, καθώς µάλιστα µέσα από αυτά διαφαίνεται η καταλληλότητά τους και διευκρινίζονται οι αρµοδιότητες της θέσης. Μια γραπτή συµφωνία-συµβόλαιο «καλής πίστης» µπορεί να διασφαλίσει ότι και οι δύο πλευρές είναι ελεύθερες να αλλάξουν γνώµη και να λύσουν τη σχέση συνεργασίας. 4. Ενηµέρωση και κατάρτιση όσων επιλεγούν. Η υποδοχή των εθελοντών σε έναν οργανισµό πολιτικής προστασίας θα πρέπει να περιλαµβάνει την περιγραφή του έργου, της ιστορίας και του τρόπου εργασίας του οργανισµού, την παρουσίαση των χώρων εργασίας και µελών του επαγγελµατικού στελεχιακού δυναµικού. Ανάλογα µε τις ανάγκες της θέσης που θα καλύψει ο εθελοντής, η κατάρτισή του µπορεί να γίνει είτε από το επαγγελµατικό στέλεχος στο πλευρό του οποίου θα εργαστεί και να είναι σύντοµη και εξατοµικευµένη είτε µέσα από ειδικά σχεδιασµένα σεµινάρια. 5. Εποπτεία, υποστήριξη, ενθάρρυνση των εθελοντών για την πρακτική εφαρµογή όσων έµαθαν στο προηγούµενο στάδιο. Οι νέοι εθελοντές χρειάζονται διευκρινίσεις, εκπαίδευση και εξάσκηση, ότι δηλαδή ισχύει και για τους νεοπροσλαµβανόµενους αµειβόµενους υπαλλήλους. Αρκετές οργανώσεις ορίζουν υπεύθυνο εθελοντών που αναλαµβάνει µεγάλο µέρος της επίβλεψής τους, ώστε να µην επιβαρύνεται το επαγγελµατικό προσωπικό που συνήθως δεν έχει αρκετό διαθέσιµο χρόνο. Επαγγελµατίες και εθελοντές θα πρέπει, ωστόσο, να γνωρίζονται ώστε να µπορούν να συνεργαστούν στην πράξη, ιδιαίτερα σε στιγ- µές κρίσεων. 6. Αναγνώριση και εξέλιξη. Ένα απλό ευχαριστώ, µια οµαδική φωτογραφία, ένα πιστοποιητικό, ένα µικρό δώρο όπως µια µπλούζα µε το σήµα της οργάνωσης, η συµµετοχή σε ένα συµβούλιο ή σε µια ψυχαγωγική οµαδική έξοδο είναι αρκετά για να δώσουν στους εθελοντές την ικανοποίηση ότι ανήκουν στην οµάδα και ότι αναγνωρίζεται η προσφορά τους. Η απονοµή ενός βραβείου είναι η ύψιστη αναγνώριση ενός εθελοντή για τη µακροχρόνια προσφορά του. Και η ελαστικότητα και προσαρµοστικότητα της οργάνωσης στην επιθυµία του εθελοντή σχετικά µε το επιµέρους αντικείµενο στο οποίο θέλει να απασχοληθεί είναι αρκετή για να εξασφαλίσει τη συνέχιση της προσφοράς του. Τα έξι αυτά στάδια είναι όλα σηµαντικά και εξίσου απαραίτητα για να λειτουργήσει αποτελεσµατικά το πρόγραµµα, ανεξάρτητα από το πόσο µικρό είναι αυτό ή πόσο επιτακτική και επείγουσα είναι η ανάγκη τροφοδότησης του συστήµατος µε «νέο αίµα». Η σύµπτυξη ή η παράλειψη κάποιων σταδίων θα έχει συνέπειες που θα εµφανιστούν στο µέλλον. Αυτό συµβαίνει, για παράδειγµα, όταν η στρατολόγηση γίνεται εσπευσµένα, χωρίς να έχει δοθεί η πρέπουσα σηµασία στον ακριβή προσδιορισµό των θέσεων που οι εθελοντές θα αναλάβουν. Στην περίπτωση αυτή είναι πιθανόν να υπάρξουν προβλήµατα επικάλυψης αρ- µοδιοτήτων, να δηµιουργηθούν τριβές µε το επαγγελµατικό προσωπικό, να χαθεί πολύτιµος χρόνος, να µαταιωθούν οι προσδοκίες των εθελοντών. ΡΟΛΟΙ, ΚΙΝΗΤΡΑ, ΠΡΟΣ ΟΚΙΕΣ Σύµφωνα µε τη διεθνή εµπειρία, η µεγαλύτερη ικανοποίηση που αντλούν όσοι προσφέρουν χωρίς χρή- µατα τις γνώσεις και το χρόνο τους για το κοινό καλό, πηγάζει από το αίσθηµα ότι η προσφορά τους αυτή είναι χρήσιµη. Ανεξάρτητα από πιθανά προσωπικά κίνητρα, κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η αγάπη για ό,τι επιλέγουν να κάνουν, η διάθεση να προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο, το ηθικό χρέος που τους υπαγορεύει η κοινωνική τους συνείδηση. Ειδικότερα, σύµφωνα µε διεθνείς µελέτες: Οι εθελοντές και οι οργανώσεις τους θέλουν να αισθάνονται ότι: - Εργάζονται για το κοινό συµφέρον. - Κάνουν κάτι που πραγµατικά θέλουν. - Η προσφορά τους είναι αποτελεσµατική. - Εντάσσονται σε ένα οργανωµένο σύνολο. - Γνωρίζουν τις αρµοδιότητές τους και τι πρέπει να κάνουν κάθε φορά. 1 9

- Οι γνώσεις τους διευρύνονται. - Αποκτούν νέες δεξιότητες. - Κάνουν καινούριους φίλους και µεγαλώνουν τον κύκλο των γνωριµιών τους. - εν χάνουν τον χρόνο τους. - Αναγνωρίζονται και εκτιµούνται. Οι φορείς πολιτικής προστασίας πρέπει να λαµβάνουν υπόψη ότι εθελοντές και ΜΚΟ χρειάζονται: - Περιγραφή της θέσης και της εργασίας που αναλαµβάνουν. Ο τρόπος παρουσίασης µιας θέσης είναι το κλειδί για τη στρατολόγηση, την κινητοποίηση αλλά και την εποπτεία και τον έλεγχο ενός εθελοντή. - Καθορισµένες διαδικασίες βάσει των οποίων στρατολογούνται, επιλέγονται, εκπαιδεύονται, υποστηρίζονται, αξιολογούνται και εξελίσσονται. - Ένα γενικό περίγραµµα/οργανόγραµµα του φορέα που θα προσφέρουν τις υπηρεσίες τους. - Σαφή περιγραφή του πλαισίου στο οποίο εργάζονται: τις αρµοδιότητες, τις ευθύνες και τα όρια των πρωτοβουλιών που µπορούν να αναλάβουν, τα επαγγελµατικά στελέχη στα οποία είναι υπόλογοι. Η παράλειψη των προηγούµενων ισοδυναµεί µε έµµεση εξουδετέρωση του έργου και της δράσης τους. - Μεταφορά γνώσεων και σταδιακή µεταβίβαση ευθυνών και αρµοδιοτήτων από τον δηµόσιο φορέα. - Ελαστικότητα και προσαρµοστικότητα της προσφερόµενης απασχόλησης. υνατότητα αλλαγής πεδίου δράσης και επιλογής νέου. - Αποτίµηση του έργου τους. Έτσι θα γνωρίζουν εάν ήταν αποτελεσµατικοί σε αυτό που ανέλαβαν και θα ξέρουν πώς να προχωρήσουν. Ο τρόπος αξιολόγησης του έργου τους θα πρέπει να είναι κατά το δυνατόν συµφωνηµένος εκ των προτέρων. Με τι σειρά τους, οι αρχές πολιτικής προστασίας αναµένουν από τους εθελοντές: - Μακροπρόθεσµη δέσµευση ώστε να αποσβεστεί το κόστος της στρατολόγησης και εκπαίδευσης. - Συµµετοχή σε περιοδικά σεµινάρια κατάρτισης. - Καθορισµένο χρόνο εθελοντικής εργασίας (π.χ. δύο ώρες την εβδοµάδα, µία ηµέρα τον µήνα) στην πρόληψη, στις προετοιµασίες, στη διάρκεια ή µετά την κρίση κ.ο.κ. - Υπευθυνότητα ως προς τις αρµοδιότητες της θέσης που έχουν αναλάβει, αλλά και ως προς τους γενικότερους στόχους της οργάνωσης, ώστε να διασφαλίζεται η σταθερότητα και η συνέχεια στο έργο της οργάνωσης. - Ρητή αποδοχή πολιτικών, κανονισµών και διαδικασιών που ισχύουν στο σύστηµα πολιτικής προστασίας. - Απόλυτη συµµόρφωση σε οδηγίες, κατευθύνσεις και εντολές των υπεύθυνων επαγγελµατικών στελεχών, ιδίως κατά τις στιγµές της κρίσης. 2 0

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Α. Στον Ιστοχώρο www.anthropos.gr υπάρχουν κατάλογοι µε τα στοιχεία µη κυβερνητικών/εθελοντικών οργανώσεων που αυτοπροσδιορίζονται ως οργανώσεις δράσης στις κατηγορίες: - Φυσικές καταστροφές/ανθρωπογενείς κρίσεις, - Επείγουσα βοήθεια/καταστάσεις άµεσης ανάγκης, - Ανάκαµψη/Ανασυγκρότηση Β. Στην έκδοση του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων/Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων «Φυσικές καταστροφές και ενεργοποίηση των πολιτών για την αντιµετώπισή τους ηµοσιογραφικός Οδηγός», κοινοτικό πρόγραµµα Μedia Terra, 2007, παρουσιάζονται οι µη κυβερνητικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στους διάφορους τοµείς της πολιτικής προστασίας. Ο κατάλογος προέρχεται από τη βάση δεδοµένων της ΓΓ Πολιτικής Προστασίας και οµαδοποιεί τις ΜΚΟ κατά νοµό και κατά τοµέα δράσης (αντισεισµική προστασία, δασοπροστασία/δασοπυρόσβεση, επιπτώσεις ακραίων καιρικών φαινοµένων, διασωστικές δράσεις, θαλάσσια ατυχήµατα/ρύπανση, τεχνολογικές καταστροφές και οικολογικές καταστροφές). ΠΗΓΕΣ - Managing Volunteers, Ministry of Civil Defense & Emergency Management, New Zealand, 2003. - Εισήγηση του Roberto Forina, υπεύθυνου Τύπου της Ιταλικής Υπηρεσίας Πολιτικής Προστασίας, κατά τη συνάντηση εργασίας του Media Terra, τον Απρίλιο 2007, στο ήµο Λατσών Κύπρου. - Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας Ελλάδας (www.civilprotection.gr). - Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας Κύπρου. - http://www.casanet.org 2 1