ΕΝΟΤΗΤΑ 5 - «ρεµπέτικα» Τραγούδι 1 Μου 'φαγες όλα τα δαχτυλίδια Από πιτσιρίκα µε λέγανε µπαµπέσα κι έλαχε σε σένα να δώσω λίγη µπέσα. Μου 'φαγες όλα τα δαχτυλίδια και κοιµάµαι τώρα, τώρα στα σανίδια. Στίχοι: Γιώργος Μητσάκης Μουσική: Γιώργος Μητσάκης Ό,τι και αν είχα προτού να σε γνωρίσω, όλα στα 'χω δώσει, για να σ' ευχαριστήσω. Κι ύστερα από τόσα δαχτυλίδια, µ' έχεις και κοιµάµαι, κοιµάµαι στα σανίδια. Μπράβο σου τ' αξίζεις, που µ' έχεις καταφέρει. και πώς σ αντέχω ακόµη, ένας Θεός το ξέρει. εν µε νοιάζει για τα δαχτυλίδια, µόνο που κοιµάµαι, κοιµάµαι στα σανίδια. Λεξιλόγιο Πιτσιρίκα: µικρό και ζωηρό κορίτσι. Π.χ.: Γέρος άνθρωπος και πήρε πιτσιρίκα! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η πιτσιρίκα, -ας) Κλίση: η πιτσιρίκα οι πιτσιρίκες της πιτσιρίκας την πιτσιρίκα τις πιτσιρίκες - πιτσιρίκα - πιτσιρίκες Έλαχε: έτυχε, συνέβη κατά τύχη. Π.χ.: εν έλαχε να συναντηθούµε ποτέ. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας α (λαχαίνει) Αρχικοί χρόνοι: λαχαίνει, λάχαινε, θα λαχαίνει, θα λάχει, έλαχε, έχει λάχει, είχε λάχει, θα έχει λάχει 'φαγες: µασώ και καταπίνω τροφή, γευµατίζω ή δειπνώ, µτφ. σπαταλώ, δεν πιστεύω εύκολα. Π.χ.: Έφαγε όλη του την περιουσία στα χαρτιά! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (τρώω) 81
Αρχικοί χρόνοι: τρώω, έτρωγα, θα τρώω, θα φάω, έφαγα, έχω φάει, είχα φάει, θα έχω φάει αχτυλίδια: κοσµήµατα σε σχήµα κρίκου, που φοριούνται στα δάχτυλα, µτφ. κάθε τι που έχει σχήµα κρίκου. Π.χ.: Μου χάρισε ένα χρυσό δαχτυλίδι για την γιορτή µου. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το δαχτυλίδι, -ιού) Κλίση: το δαχτυλίδι τα δαχτυλίδια του δαχτυλιδιού των δαχτυλιδιών το δαχτυλίδι τα δαχτυλίδια - δαχτυλίδι - δαχτυλίδια Σανίδια: µακριά και πλατιά ορθογώνια ξύλα µε µικρό πάχος, µτφ. η σκηνή του θεάτρου. Π.χ.: «Θα πεθάνω στο σανίδι», δήλωσε ο µεγάλος ηθοποιός! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το σανίδι, - ιού) Κλίση: το σανίδι τα σανίδια του σανιδιού των σανιδιών το σανίδι τα σανίδια - σανίδι - σανίδια Προτού: πριν να. Π.χ.: Έφυγε προτού προλάβω να τον χαιρετήσω. Επίρρηµα χρονικό. Να γνωρίσω: να κάνω κάτι γνωστό, να µάθω, να συστήσω κάποιον σε κάποιον άλλον. Π.χ.: Τον γνωρίζω πολύ καλά, υπήρξε συµφοιτητής µου. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (γνωρίζω) Αρχικοί χρόνοι: γνωρίζω, γνώριζα, θα γνωρίζω, θα γνωρίσω, γνώρισα, έχω γνωρίσει, είχα γνωρίσει, θα έχω γνωρίσει Αξίζεις: κάτι ή κάποιος έχει πνευµατική-ηθική ή άλλη αξία, είναι χρήσιµο Π.χ.: Αξίζει µια περιουσία αυτό το δαχτυλίδι! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (αξίζω) Αρχικοί χρόνοι: αξίζω, άξιζα, θα αξίζω 82
Αντέχω: έχω αντοχή, υποµένω, αντιστέκοµαι. Π.χ.: Είναι νέος και δυνατός, αντέχει τις δυσκολίες. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (αντέχω) Αρχικοί χρόνοι: αντέχω, άντεχα, θα αντέχω, θα αντέξω, άντεξα, έχω αντέξει, είχα αντέξει, θα έχω αντέξει Νοιάζει: ενδιαφέρει, προκαλεί έννοια-φροντίδα. Π.χ.: Με νοιάζει, και πολύ µάλιστα, που δεν περνάς καλά! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας α (νοιάζει) Αρχικοί χρόνοι: νοιάζει, ένοιαζε, θα νοιάζει, θα νοιάξει, ένοιαξε, έχει νοιάξει, είχε νοιάξει, θα έχει νοιάξει Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Συµπλήρωσε τα κενά µε την σωστή λέξη σε κάθε πρόταση: αξίζεις, προτού, έλαχε, αντέχω, γνωρίζεις, νοιάζει α. Κλείσε τα φώτα βγεις από το σπίτι. Μην το ξεχάσεις πάλι! β. εν άλλο, θα τα παρατήσω! γ. Τον πολύ καιρό; δ. Μη σε, είµαι εγώ εδώ και θα σε βοηθήσω σε ό,τι χρειαστείς. ε. Τι της της κακοµοίρας! Πώς θα τα καταφέρει αυτή την φορά; στ. πολλά περισσότερα, πίστεψέ µε! 2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι που να σηµαίνουν: υποµένω να ξέρω συνέβη ενδιαφέρει πριν να ξύλα 83
Γραµµατική Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε το κατάλληλο άρθρο (οριστικό ή αόριστο) στις παρακάτω προτάσεις: α. Είδα καινούργιο φιλµ και µου άρεσε πολύ. β. Χορτάσαµε ήλιο και θάλασσα αυτές τις µέρες. γ. Τον άκουσες καινούργιο δίσκο του Ξυδάκη; δ. φορά πήγα σε σπίτι τους και πέρασα καλά. ε. Ελάτε απόγευµα, όποιο θέλετε, να πάµε βόλτα. 2. α. Αντιστοιχίστε τα ουσιαστικά µε την σωστή τους πτώση: οι θάλασσες ο πύργος της κοινότητας τα σχολεία των ποταµών ονοµαστική ενικού γενική ενικού ονοµαστική πληθυντικού γενική πληθυντικού ονοµαστική πληθυντικού β. Σχηµατίστε φράσεις µεταφέροντας το ένα από τα δύο ουσιαστικά στην γενική πτώση: ο φρουρός - τα σύνορα οι δρόµοι - τα φώτα οι σηµαίες - οι χώρες ο γιατρός - η συνταγή η αλλαγή - οι εποχές Τραγούδι 2 Φραγκοσυριανή Στίχοι: Μάρκος Βαµβακάρης Μουσική: Μάρκος Βαµβακάρης Μια φούντωση, µια φλόγα έχω µέσα στην καρδιά. Λες και µάγια µου 'χεις κάνει, Φραγκοσυριανή γλυκιά. Θα 'ρθω να σε ανταµώσω πάλι στην ακρογιαλιά. Θα ήθελα να µε χορτάσεις όλο χάδια και φιλιά. Θα σε πάρω να γυρίσω Φοίνικα, Παρακοπή, Γαλισσά και Nτελαγκράτσια και ας µου 'ρθει συγκοπή. Στο Πατέλι, στο Nιχώρι, φίνα στην Αληθινή και στο Πίσκο πιο ροµάντζα, γλυκιά µου Φραγκοσυριανή. 84
Λεξιλόγιο Φούντωση: έντονη έξαψη που οφείλεται σε συναισθηµατική αναστάτωση, δυνατή συγκίνηση Π.χ.: Μόλις τον είδα, ένιωσα µια φούντωση! Νοµίζω ότι κατάλαβε πως κοκκίνισα! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η φούντωση, -ης) Κλίση*: η φούντωση *δεν σχηµατίζει πληθυντικό αριθµό της φούντωσης την φούντωση - φούντωση Φλόγα: το ανώτερο µέρος της φωτιάς, η «γλώσσα» της φωτιάς, µτφ. η έντονη επιθυµία, το πάθος. Π.χ.: Η φλόγα του κεριού τρεµοπαίζει, όπως και η φλόγα του έρωτά µας Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η φλόγα, -ας) Κλίση: η φλόγα οι φλόγες της φλόγας των φλογών την φλόγα τις φλόγες - φλόγα - φλόγες Μάγια: κάθε τι που χρησιµοποιείται µε σκοπό να µαγέψει κάποιον, ό,τι ασκεί γοητεία. Π.χ.: Μάγια σου κανε και δεν παίρνεις τα µάτια σου από πάνω της; Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (τα µάγια) Κλίση*: τα µάγια *δεν σχηµατίζει ενικό αριθµό τα µάγια - µάγια 85
Ακρογιαλιά: η άκρη του γιαλού, η ακροθαλασσιά, το περιγιάλι. Π.χ.: Χθες, µε την πανσέληνο, µείναµε στην ακρογιαλιά ως το ξηµέρωµα! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η ακρογιαλιά, -άς) Κλίση: η ακρογιαλιά οι ακρογιαλιές της ακρογιαλιάς των ακρογιαλιών την ακρογιαλιά τις ακρογιαλιές - ακρογιαλιά - ακρογιαλιές Να χορτάσεις: να ικανοποιήσεις την πείνα σου, να φας τόσο, ώστε να µην θέλεις άλλο. Π.χ.: Χόρτασα, δεν µπορώ να φάω άλλο! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (χορταίνω) Αρχικοί χρόνοι: χορταίνω, χόρταινα, θα χορταίνω, θα χορτάσω, χόρτασα, έχω χορτάσει, είχα χορτάσει, θα έχω χορτάσει Χάδια: τρυφερά αγγίγµατα µε την παλάµη του χεριού σαν εκδήλωση τρυφερότητας και αγάπης. Π.χ.: Η γάτα µου τρελαίνεται για χάδια! Ξαπλώνει στα πόδια σου και δεν φεύγει µέχρι να την διώξεις! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το χάδι, - ιού) Κλίση: το χάδι τα χάδια του χαδιού των χαδιών το χάδι τα χάδια - χάδι - χάδια Θα πάρω: πιάνω κάτι και το φέρνω κοντά µου, µεταφέρω, πληρώνοµαι. Π.χ.: Πάρε και µια εφηµερίδα, σε παρακαλώ, γυρνώντας στο σπίτι. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου µέλλοντα απλού, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (παίρνω) Αρχικοί χρόνοι: παίρνω, έπαιρνα, θα παίρνω, θα πάρω, πήρα, έχω πάρει, είχα πάρει, θα έχω πάρει Να γυρίσω: να στρέψω, να επιστρέψω, µτφ. να αλλάξω γνώµη. Π.χ.: Πότε θα γυρίσεις από την Ιταλία; Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (γυρίζω) Αρχικοί χρόνοι: γυρίζω, γύριζα, θα γυρίζω, θα γυρίσω, γύρισα, έχω γυρίσει, είχα γυρίσει, θα έχω γυρίσει 86
Συγκοπή: η διακοπή ή εξασθένηση των καρδιακών παλµών, όπου σταµατάει η αναπνοή και χάνεται η συνείδηση. Π.χ.: Έπαθα συγκοπή από τον φόβο µου! εν θυµάµαι πώς βρέθηκα στο νοσοκοµείο! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η συγκοπή, -ής) Κλίση: η συγκοπή οι συγκοπές της συγκοπής των συγκοπών την συγκοπή τις συγκοπές - συγκοπή - συγκοπές Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Συµπλήρωσε τα κενά µε την σωστή λέξη σε κάθε πρόταση: παίρνεις, χάδια, συγκοπή, χορταίνω, γυρίζεις, µάγια 1. εν να βλέπω τον ήλιο! 2. Γιατί τα τώρα; Πριν άλλα έλεγες 3. Της έλειψαν τα µητρικά. 4. Κόντεψα να πάθω από την τροµάρα µου! 5. σου κανε και δεν ξεκολλάς από πάνω του; 6. Πόσα τον µήνα; 2. Αντιστοιχίστε φτιάχνοντας ζευγάρια λέξεων που να ταιριάζουν νοηµατικά: φλόγα µάγια φούντωση ακρογιαλιά συγκοπή γυρίζω γοητεία θάλασσα σπίτι έξαψη καρδιά κερί Γραµµατική Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τις παρακάτω προτάσεις µε το ουσιαστικό και την αντωνυµία στην σωστή πτώση: 1. Τελείωσες τα ; Θέλω να µιλήσω! (µάθηµα, εσύ) 2. Άκου το τραγούδι των! Τι όµορφο που είναι! αρέσει; (αηδόνι, εσύ) 3. ακολουθούν παντού οι µου! (εγώ, ανάµνηση) 4. Στους αρχαιολογικούς υπάρχουν, που είναι υπεύθυνοι να προστατεύουν. (χώρος, φύλακας, αυτός) 87
5. γνωρίζω από το σχολείο. Ήµασταν πολύ καλοί. (αυτός, φίλος) 2. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του συνεχούς µέλλοντα και της συνεχούς υποτακτικής: 1. Μαµά, από εδώ και πέρα πολύ τι τρώω; Εντάξει; (προσέχω) 2. Θέλω κάθε µέρα στο γυµναστήριο, αλλά µου είναι δύσκολο. (πηγαίνω) 3. Πρέπει να όλο το καλοκαίρι, αν θέλεις να πετύχεις στις εξετάσεις του Σεπτεµβρίου! (διαβάζω) 4. Μας αρέσει σκάκι. Είναι το αγαπηµένο µας παιχνίδι!(παίζω) 5. Μάλλον τα επόµενα απογεύµατα δουλειά και δεν όπως πριν. (έχω, µπορώ, βγαίνω) Κείµενο Τα ρεµπέτικα Γιώργος Μητσάκης, Μάρκος Βαµβακάρης Τα ρεµπέτικα είναι ιδιαίτερα τραγούδια, που γεννήθηκαν κυρίως στα παράλια της Μικράς Ασίας, και από το 1922 µεταφέρθηκαν µε τους πρόσφυγες στην Ελλάδα. Έχουν τις ρίζες τους στις βυζαντινές ψαλµωδίες και στο δηµοτικό τραγούδι και µιλάνε για τον έρωτα, την προσφυγιά, την πείνα, τον πόλεµο, τη ζωή µέσα στη φυλακή κ.ά. Η περίοδος 1932-1940 αποτελεί τη «χρυσή εποχή» του ρεµπέτικου, µε εκπροσώπους τον Μάρκο Βαµβακάρη και τον Γιάννη Παπαϊωάννου, ενώ από το 1940 έως το 1952 κυριαρχούν ο Βασίλης Τσιτσάνης και ο Γιώργος Μητσάκης. Τα βασικά µουσικά όργανα είναι το µπουζούκι και ο µπαγλαµάς αρχικά και αργότερα η κιθάρα, που προσθέτει ο Μανώλης Χιώτης. Γιώργος Μητσάκης. Στον χώρο του ρεµπέτικου και λαϊκού τραγουδιού λίγοι είναι εκείνοι που διακρίθηκαν. Ο Γιώργος Μητσάκης ξεχώρισε αµέσως για τη δύναµη των στίχων του, τη µουσική, τη σωστή ερµηνεία του και την τέχνη του στο µπουζούκι. Ακόµα και σαν προσωπικότητα «πέρασε» το δικό του ύφος και στυλ. Πολλοί του απένειµαν τη συνηθισµένη αλλά εύστοχη ετικέτα «δάσκαλος» και µέχρι τη δεκαετία του '70 συνέχιζε να γράφει επιτυχίες, που περιέγραφαν το κλίµα και την ατµόσφαιρα της εποχής. (www.rebetiko.gr, του Κώστα Μπαλαχούτη, µε αλλαγές) Mάρκος Βαµβακάρης. Ποιητής, µπουζουξής, τραγουδιστής, χορευτής, αριστοκράτης, χαµάλης... Ο γενάρχης του µπουζουκιού του ρεµπέτικου και λαϊκού τραγουδιού, σε άγνωστες και ανθρώπινες στιγµές της ζωής του... Τα περιγράφει ο γιος του, Στέλιος Βαµβακάρης, στο βιβλίο «Ο Άγιος Μάγκας», που έγραψε ο Μάνος Τσιλιµίδης και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Κάκτος». Είναι ίσως η πρώτη φορά που γίνονται γνωστές τόσες λεπτοµέρειες για την προσωπικότητα του Μάρκου Βαµβακάρη ως απλού ανθρώπου και λαϊκού καλλιτέχνη. Ο Στέλιος Βαµβακάρης χαρακτηριστικά αναφέρει: «Όταν ρωτάγανε τον Μάρκο πώς έµαθε αυτά που ξέρει, αφού η φτώχια τον έδιωξε από 88
τα σχολικά θρανία, εκείνος απαντούσε ότι τον στιβαρό λόγο του τον χρωστούσε στις εποχές που πούλαγε εφηµερίδες. Παινευόταν πως οι εφηµερίδες τον µορφώσανε, διότι πάντοτε, όπως έλεγε, πριν τις πουλήσει, τις µάσαγε όλες και τις διάβαζε µέχρι την τελευταία αράδα». Μία από τις πιο σηµαντικές στιγµές της ζωής του, ήταν όταν πήγε ο Μπιθικώτσης στο σπίτι του, στην Κοκκινιά, για να του ανακοινώσει ότι θα ξανατραγουδήσει όλα τα παλιά τραγούδια του. Είχαν µεγάλη αγάπη οι δυο τους και σεβασµό. «Και το θυµάµαι αυτό το βράδυ, γιατί κελάηδησε όλη η γειτονιά και όλη η Παλιά Κοκκινιά». (ΤΑ ΝΕΑ, 11-01-2005, του Πάνου Γεραµάνη, µε αλλαγές) Λεξιλόγιο Παράλια: οι παραθαλάσσιες εκτάσεις, οι ακτές της χώρας. Π.χ.: Τα παράλια της νότιας Κρήτης έχουν τις ωραιότερες θάλασσες! Μεταφέρθηκαν: πρόσωπα ή πράγµατα πηγαίνουν από έναν τόπο σε έναν άλλο. Π.χ.: Θα µεταφέρω τον υπολογιστή µου στο άλλο δωµάτιο, για να µπορώ να δουλεύω µε περισσότερη ησυχία. Πρόσφυγες: πρόσωπα που αναγκάζονται σε φυγή από την πατρίδα τους ή τον µόνιµο τόπο εγκατάστασής τους. Π.χ.: Πολλοί ήταν οι πρόσφυγες που έφτασαν στο λιµάνι του Πειραιά, έπειτα από την καταστροφή της Σµύρνης. Ψαλµωδίες: θρησκευτικοί ύµνοι που ψάλλονται στην εκκλησία. Π.χ.: Οι ψαλµωδίες της Μεγάλης Παρασκευής συγκινούν τους πάντες. Εκπροσώπους: πρόσωπα που αντιπροσωπεύουν κάποιον ή κάτι (πρόσωπο, σύλλογο, εταιρεία, πολιτικό κόµµα, κράτος). Π.χ.: Ο Έλληνας πρόξενος είναι ο εκπρόσωπος του ελληνικού κράτους στο εξωτερικό. Κυριαρχούν: διαθέτουν και ασκούν εξουσία, επιβάλλονται, επικρατούν. Π.χ.: Οι ΗΠΑ κυριαρχούν στην παγκόσµια πολιτική σκηνή. Μπουζούκι: έγχορδο λαϊκό όργανο µε µακρύ µπράτσο και τρεις ή τέσσερις διπλές χορδές. Π.χ.: Πολλοί µουσικοί παίζουν µπουζούκι σε πολλά µαγαζιά στην Πλάκα, για τουριστικούς κυρίως λόγους. Προσθέτει: ενώνει κάτι µε κάτι άλλο σε ένα σύνολο, αυξάνει, λέει κάτι συµπληρωµατικά. Π.χ.: Αν προσθέσεις λίγο αλάτι ακόµα στο φαγητό, θα είναι τέλειο! Λαϊκού: αυτός που σχετίζεται µε τον λαό ή προέρχεται από αυτόν. Π.χ.: -Σου αρέσει η λαϊκή µουσική; -Καθόλου! Προτιµώ την ποπ. 89
ιακρίθηκαν: έγιναν αντιληπτοί από τους άλλους, έγιναν ορατοί, ξεχώρισαν, έχουν κάτι ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Π.χ.: Είναι µακριά, δεν µπορώ να διακρίνω τίποτα και κανέναν. Ξεχώρισε: έβαλε κάτι χωριστά από τα άλλα, τοποθέτησε σε διαφορετική σειρά, είναι κάποιος ιδιαίτερος για κάποιο χαρακτηριστικό του. Π.χ.: Ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα παιδιά για την εξυπνάδα του και το ταλέντο του στην µουσική. Απένειµαν: προσέφεραν σε κάποιον κάτι (ένα βραβείο, µία διάκριση) σύµφωνα µε την αξία του. Π.χ.: Του απένειµαν το βραβείο του καλύτερου τραγουδιστή της χρονιάς! Συνηθισµένη: αυτή που συµβαίνει ή εµφανίζεται τις περισσότερες φορές, πολύ συχνά. Π.χ.: Μην ανησυχείς, είµαι συνηθισµένη στην ταλαιπωρία! Εύστοχη: αυτή που πετυχαίνει τον στόχο της. Π.χ.: Η επιλογή σου να ζητήσεις περισσότερα χρήµατα την συγκεκριµένη στιγµή ήταν εύστοχη! Κατάφερες να πάρεις την αύξηση που ήθελες! Μπουζουξής: ο επαγγελµατίας οργανοπαίχτης του µπουζουκιού. Π.χ.: ουλεύει σαν µπουζουξής σε νυχτερινό κέντρο. Χαµάλης: αχθοφόρος, αυτός που κουβαλάει τις αποσκευές, πρόσωπο που εκτελεί τις δύσκολες και κουραστικές δουλειές. Π.χ.: Πήγαιναν µπροστά κι εγώ ακολουθούσα µε όλες τις σακούλες σαν χαµάλης! Γενάρχης: ο πρόγονος από τον οποίο ξεκίνησε ένα γένος ανθρώπων. Π.χ.: Ο Αβραάµ υπήρξε ο γενάρχης των Εβραίων. Μάσαγε: έκοβε την τροφή µε τα δόντια, µτφ. έπαιρνε χρήµατα, έκρυβε την αλήθεια. Π.χ.: Να µασάς καλά την τροφή σου πριν την καταπιείς! Αράδα: σειρά προσώπων ή πραγµάτων, στίχος κειµένου, συνέχεια χωρίς διακοπή. Π.χ.: Γράψε τις σκέψεις και τις προτάσεις σου σε πέντε αράδες. Κελάηδησε: έβγαλε ήχο που έχει µουσικότητα και είναι ευχάριστος. Π.χ.: Ένα παλιό τραγούδι λέει: «Κελαηδήστε, ωραία µου πουλάκια, κελαηδήστε». Επιλέξτε την σωστή απάντηση: Άσκηση κατανόησης 1. Tα ρεµπέτικα γεννήθηκαν κυρίως στην. α. Μακεδονία β. Κρήτη γ. Μικρά Ασία 2. Η περίοδος 1932-1940 αποτελεί την εποχή του ρεµπέτικου. α. άσχηµη β. χρυσή γ. τελευταία 3. Αυτοί που κυριαρχούν από το 1940 έως το 1952 είναι ο Τσιτσάνης και ο. α. Μητσάκης β. Χιώτης γ. Βαµβακάρης 90
4. Τα βασικά µουσικά όργανα είναι το µπουζούκι και. α. το πιάνο β. ο µπαγλαµάς γ. η κιθάρα 5. Ο γενάρχης του µπουζουκιού του ρεµπέτικου θεωρείται ο. α. Γιώργος Μητσάκης β. Βασίλης Τσιτσάνης γ. Μάρκος Βαµβακάρης Παιχνιδόλεξα Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1 2 1 3 4 5 2 3 4 Οριζόντια 1. Ο αντιπρόσωπος, αλλιώς. 2. Η άκρη του γιαλού. 3. Τρυφερά αγγίγµατα. 4. Πρόσωπο που αναγκάζεται να εγκαταλείψει την πατρίδα του. Κάθετα 1.... όλο τον τόπο να σε βρει! (µτφ.) 2. Οι ακτές µιας χώρας. 3. Ο ιδρυτής του γένους. 4. Οι τραγουδιστές που τραγουδούν λαϊκά. 5. Η σειρά, αλλιώς. 91
2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται: 1. Έγχορδο λαϊκό όργανο. 2. Έντονη έξαψη. 3. Έχω αντοχή. Μ Φ _ A _ 3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται ( οι ακτές µιας χώρας ): 1. ιακοπή της καρδιακής λειτουργίας. 2. Έτυχε. 3. Ξεχωρίζω, έχω κάτι ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. 4. Κόσµηµα που το φοράµε στο δάχτυλο. 5. Εκκλησιαστικοί ύµνοι 6. Κάνω κάτι γνωστό, µαθαίνω, συστήνω. 7. Σε αυτά κοιµάται ο τραγουδιστής του πρώτου τραγουδιού. 1 2 3 4 5 6 7 92
4. Τραγούδια Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Μου 'φαγες όλα τα δαχτυλίδια Από µε λέγανε µπαµπέσα κι σε σένα να δώσω λίγη µπέσα. Μου όλα τα και κοιµάµαι τώρα, τώρα στα. Στίχοι: Γιώργος Μητσάκης Μουσική: Γιώργος Μητσάκης Ό,τι και αν είχα σε, όλα στα 'χω δώσει, για να σ' ευχαριστήσω. Κι ύστερα από τόσα δαχτυλίδια, µ' έχεις και κοιµάµαι, κοιµάµαι στα. Μπράβο σου τ', που µ' έχεις καταφέρει. και πώς σ ακόµη, ένας Θεός το ξέρει. εν µε για τα δαχτυλίδια, µόνο που κοιµάµαι, κοιµάµαι στα. Φραγκοσυριανή Μια, µια έχω µέσα στην καρδιά. Λες και µου 'χεις κάνει, Φραγκοσυριανή γλυκιά. Στίχοι: Μάρκος Βαµβακάρης Μουσική: Μάρκος Βαµβακάρης Θα 'ρθω να σε ανταµώσω πάλι στην. Θα ήθελα µε όλο και φιλιά. σε Φοίνικα, Παρακοπή, Γαλισσά και Nτελαγκράτσια και ας µου 'ρθει. Στο Πατέλι, στο Nιχώρι, φίνα στην Αληθινή και στο Πίσκο πιο ροµάντζα, γλυκιά µου Φραγκοσυριανή. 93
Λεξιλόγιο ενότητας Ακρογιαλιά, η Αντέχω Αξίζω Απονέµω Αράδα, η Γενάρχης, ο Γνωρίζω Γυρίζω αχτυλίδι, το ιακρίνοµαι Εκπρόσωπος, ο Εύστοχος-η-ο Κελαηδάω Κυριαρχώ Λαϊκός-ή-ό Λαχαίνει Μάγια, τα Μασάω Μεταφέροµαι Μπουζούκι, το Μπουζουξής, ο Νοιάζει Ξεχωρίζω Παίρνω Παράλια, τα Πιτσιρίκα, η Προσθέτω Πρόσφυγας, ο Προτού Σανίδι, το Συγκοπή, η Συνηθίζω Τρώω Φλόγα, η Φούντωση, η Χάδι, το Χαµάλης, ο Χορταίνω Ψαλµωδία, η 94