ΕΜΠ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΤΟΜΕΑΣ Ι ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ 1ο ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ, 2013-2014 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ Η ΠΟΛΗ ΜΕ ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ Εισήγηση : Ελένη Πορτάλιου, καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ
Η ΠΟΛΗ ΚΑΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ Η πόλη είναι ο χώρος της πολιτικής, της κοινωνικής παραγωγής και της καθημερινής ζωής. Η γέννησή της χάνεται βαθιά στο χρόνο στην τρίτη και δεύτερη χιλιετία π.χ. στη Μεσοποταμία, τις κοιλάδες του Νείλου και του Κίτρινου Ποταμού. Η αρχαία πόλη Μέμφις ήταν πρωτεύουσα του Βασιλείου της Αιγύπτου από την ίδρυσή της μέχρι το 2.200 π.χ. Το αρχαίο της όνομα ήταν «Λευκά Τείχη» Μινωικό χωριό Γουρνιά,ανατολική Κρήτη μέσα της β χιλιετίας π.χ.
Ορισμένες φορές μια πόλη παρακμάζει, συρρικνώνεται, αλλά εμφανίζεται εκ νέου και αναπτύσσεται στην ίδια περιοχή. Έτσι συνέβη με τη Ρώμη αλλά και την Αθήνα, που πέρασε από την ακμή της κλασικής εποχής στην κατάσταση ενός οθωμανικού χωριού, για να ξεκινήσει μια νέα ζωή μετά την απελευθέρωση, με το σχέδιο Klenze και τα πρώτα δημόσια κτήρια. Αθήνα 3.500 600 π.χ. Αθήνα 600-479 π.χ. Αθήνα 479-338 π.χ. Αθήνα 565 1.205 μ.χ. Αθήνα 1.456-1.687 μ.χ. Αθήνα 1.687-1.833 μ.χ.
Σπάνια, η πόλη παγώνει σε μια στιγμή του χρόνου και εξακολουθεί να ζει μ αυτή τη μορφή της, σαν μια πόλη μνημείο. Έτσι έγινε με τη Βενετία και το ιστορικό κέντρο της Φλωρεντίας. Βενετία Φλωρεντία
Ο χρόνος είναι ευεργετικός για την πόλη. Οι πόλεις πλάθονται αρχιτεκτονικά και κοινωνικά στη μεγάλη διάρκεια. Αποτελούν ανθολόγια της αρχιτεκτονικής, πολεοδομικής και κοινωνικής ιστορίας και τόπους στους οποίους φωλιάζει η συλλογική μνήμη. Η πόλη είναι μια διαχρονική αρχιτεκτονική σύνθεση και ταυτόχρονα ένα παλίμψηστο με πολλαπλές εγγραφές/διαγραφές στο σώμα της. Μεταξουργείο: η πόλη ως διαχρονική αρχιτεκτονική σύνθεση
Αθήνα : η πόλη ως παλίμψηστο
ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Η πόλη είναι έργο τέχνης των ανθρώπινων χεριών. Στην κατασκευή της συνεργούν κοινωνικοί, οικονομικοί και πολιτικοί συντελεστές. Αποτυπώνονται οι κυρίαρχες επιλογές αλλά και οι παρεμβάσεις του απλού λαού. κατεδάφιση κτηρίου ΦΙΞ Ολυμπιακά Έργα η δημιουργία του πάρκου Ναυαρίνου, στα Εξάρχεια, από τους κατοίκους
Τα αστικά κοινωνικά κινήματα είναι μια οργανωμένη συλλογική δράση με επίδικο αντικείμενο θέματα της πόλης.
Η πόλη δεν είναι στατική. Μεταμορφώνεται ανάλογα με τις κοινωνικές πρακτικές κατοίκησης ζωγραφική παιδιών στο άλσος Παγκρατίου συνέλευση στο λόφο Φιλοπάππου θέατρο με παιδιά στο πάρκο Λαγουμιτζή συνέλευση Κινημάτων Πόλης και Ενεργών Πολιτών στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης
Η ψυχή της πόλης χτυπά στο ρυθμό της καθημερινής ζωής αλλά και των μεγάλων ιστορικών γεγονότων. Η πόλη είναι ένας χώρος που γεννήθηκε η πολιτική και διαμορφώθηκε η ταυτότητα του πολίτη. Ο δημόσιος χώρος είναι το θέατρο της πολιτικής και των συγκρούσεων που αυτή περιέχει. το Σύνταγμα μια καθημερινή μέρα Σύνταγμα, «Απελευθέρωση», Α. Τάσσος το Σύνταγμα των «αγανακτισμένων»
Ο ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Ο δημόσιος χώρος διαμορφώνει την ταυτότητα της πόλης. Είναι η κοινή δημόσια περιουσία, ο «κοινός πλούτος» (common wealth) του δήμου. Στο δημόσιο χώρο ανήκουν δημόσια και δημοτικά κτίρια που στεγάζουν δημόσιους θεσμούς, όπως το κοινοβούλιο, τo δημαρχείο, το δημόσιο πανεπιστήμιο, επίσης κτίρια κοινωνικών εξυπηρετήσεων, δρόμοι, πλατείες, πάρκα, παράλιες και παραποτάμιες ζώνες. Βουλή Δημαρχείο Αθήνας Πανεπιστήμιο Πολυτεχνείο πεζόδρομος Διονυσίου Αρεοπαγίτου
πλατεία Ελευθερίας πλατεία Κολωνακίου Εθνικό Κήπος Άλσος Παγκρατίου Άλσος Βεϊκου παραλία στο Ελληνικό
Ο ιδιωτικός χώρος φιλοξενεί την ιδιωτική ζωή και είναι κατ εξοχήν ο χώρος της κατοικίας. περιοχή κατοικίας στο Μετς
Οι χώροι παραγωγής, υπηρεσιών και εμπορίου αποτελούν ιδιωτικούς χώρους, οι οποίοι, όμως, στεγάζουν μεγάλο κοινό και απ αυτή την άποψη, αν και όχι δημόσιοι, είναι κοινόχρηστοι. οδός Ερμού Τα όρια ανάμεσα στο δημόσιο και τον ιδιωτικό χώρο εκφράζουν τη σχέση ανάμεσα στη δημόσια και την ιδιωτική ζωή. Στην αρχαιότητα η ιδιωτική ζωή «ο οίκος» - ήταν αυστηρά διαχωρισμένη από τη δημόσια «η πόλις». Στην Αθήνα της κλασικής εποχής, που διαμορφώθηκε η πιο αναπτυγμένη μορφή δημοκρατίας της πόλεως, ο δημόσιος χώρος είναι εκτεταμένος και λαμπρός, ενώ οι κατοικίες εσωστρεφείς και χωρίς σοβαρές διαφοροποιήσεις ανάλογα με την κοινωνική θέση του ιδιοκτήτη τους.
δημόσιος και ιδιωτικός χώρος στην Αρχαία Αθήνα
χώρος συνάθροισης της ρωμαϊκής curia (συγκλήτου), του ανώτερου πολιτικού οργάνου της Ρώμης, 283 μ.χ. Ρωμαϊκό Φόρουμ (Forum Romanum)
Το όριο ανάμεσα στο δημόσιο χώρο δρόμος ή πλατεία και τον ιδιωτικό κατοικία, αποτελεί μια ζώνη με πολλά ημιτόνια. ισόγειο : χρήσεις η πόλη της Αίγινας όταν στο ισόγειο υπάρχουν καταστήματα, ο δημόσιος χώρος διεισδύει στον ιδιωτικό
ισόγειο : στοές
ημιυπαίθριοι και υπαίθριοι χώροι, κλειστές προεξοχές, υποχωρήσεις της όψης, ανοίγματα
ημιυπαίθριοι και υπαίθριοι χώροι, κλειστές προεξοχές, υποχωρήσεις της όψης, ανοίγματα
Το όριο ανάμεσα στο δημόσιο και τον ιδιωτικό χώρο εξαρτάται από τη λειτουργία του δημόσιου χώρου. Ένας πεζόδρομος χαλαρώνει το όριο, ενώ η πυκνή ροή αυτοκινήτων και η όχληση υποχρεώνουν τον ιδιωτικό χώρο σε εσωστρέφεια.
ΤΟ ΥΠΕΔΑΦΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ Οι πόλεις με ιστορία διαφυλάσσουν στο υπέδαφός τους προηγούμενες φάσεις της διαχρονικής τους ύπαρξης. Η ανασκαφή είναι η ανάδειξη αυτού του υπόγειου πλούτου. αρχαίο νεκροταφείο Κεραμεικού, Αθήνα αρχαία αγορά, Αθήνα
ο αρχαιολογικός χώρος της Ελευσίνας είναι μια εκτεταμένη ανασκαφή του χώρου τέλεσης των Ελευσινίων Μυστηρίων, δίπλα στη σημερινή πόλη
Η πόλη θεμελιώνεται στη γη και υψώνεται στον ουρανό. Το επάνω όριο η πέμπτη όψη των κτηρίων ορατή από ψηλά, διαμορφώνεται με μεγάλη ποικιλία υψών και μορφών, αναδεικνύοντας τη διαχρονικότητα της πόλης.
ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΦΥΣΗ Η ιστορική πόλη διαχωρίζεται από την ύπαιθρο που την περιβάλλει, συχνά με τείχη, τα οποία προστατεύουν από τις επιθέσεις και ορίζουν τη σχέση ανάμεσά στους κατοίκους της πόλης και τους χωρικούς. Αθήνα και Πειραιάς στην αρχαιότητα και η σύνδεσή τους με τα Μακρά Τείχη η Ρώμη τον 16 ο αιώνα από τον Ignazio Danti
Υπάρχουν πόλεις που ακόμα και σήμερα διατηρούν εκτεταμένα τμήματα των ιστορικών τειχών τους Αβινιόν, Γαλλία Ηράκλειο
Μεθώνη Κορώνη
Όταν τον 19ο αιώνα τα τείχη γκρεμίζονται οριστικά, οι πόλεις επεκτείνονται χωρίς μέτρο, διαταράσσουν την ισορροπία με τη φύση και συνεργούν στην οικολογική κρίση. Σήμερα, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, ο πληθυσμός των πόλεων ξεπερνά αυτόν της υπαίθρου
ΦΥΣΙΚΟΙ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ Μέσα στις πόλεις διατηρούνται τμήματα φύσης : διαμορφωμένοι πράσινοι κήποι, άλση, κ.λπ., που προστατεύονται από την οικοδόμηση και ανακουφίζουν τον αστικό χώρο, αποτελώντας ταυτόχρονα σημεία αναφοράς για τους κατοίκους της πόλης. Τα δένδρα, τα φυτά και τα λουλούδια είναι μέρος της αρχιτεκτονικής της πόλης, και πλουτίζουν τα συνθετικά στοιχεία του αρχιτεκτονικού έργου και του χώρου. Άλσος Ακαδημίας Πλάτωνος Άλσος Λαγουμιτζή
Σημεία αναφοράς είναι και οι αστικοί συντελεστές. Δηλαδή κτίρια ή σύνολα κτιρίων που χαρακτηρίζονται από διάρκεια ζωής και συνήθως ανακηρύσσονται μνημεία. Με την αρχιτεκτονική τους παρουσία παρεμβάλλονται στο συνεχές της πόλης και συμβάλλουν στην αναγνωσιμότητά της. Ζάππειο Γκάζι Δημοτική Πινακοθήκη και πλατεία Αυδή Καπνικαρέα Βαρβάκειος Αγορά Εθνικό Θέατρο
Η ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ Η πόλη εμπνέει όλες τις μορφές τέχνης : λογοτεχνία, εικαστικές τέχνες, θέατρο, κινηματογράφο, μουσική, χορό. Ανάμεσα στην πραγματικότητα της πόλης και την τέχνη μεσολαβούν η υποκειμενική πρόσληψη του καλλιτέχνη, η μυθοπλασία και η ιδιαίτερη μορφή του έργου, που συχνά αναφέρεται σε ιστορικά καλλιτεχνικά ρεύματα. απόψεις της Βενετίας, Canaletto απόψεις του ρωμαϊκού forum, χαρακτικά του Giovanni Battista Piranesi
έργα Δανών καλλιτεχνών στην Αθήνα 1815-1853
«Καρναβάλι στην Αθήνα», Σπύρος Βασιλείου, 1934 «Νυχτερινό: σπίτια», Ν. Χατζηκυριάκος-Γκίκας, 1967 «Μάθημα Ιστορίας Η τέχνη για την τέχνη», Γιάννης Ψυχοπαίδης, 2001 «Πατριδογνωσία», Γιάννης Ψυχοπαίδης, 1976
«Ενθύμιον Παλμύρας και Νεαπόλεως», Αλέκος Λεβίδης, 2003 Μελέτη για την εικονογράφηση του βιβλίου «Ο θεός Κόνανος», Αλέκος Λεβίδης, 2004 «Τα περί Κόνανον 1», Αλέκος Λεβίδης, 2001-2004
Έκθεση 130 εικαστικών καλλιτεχνών για το Μητροπολιτικό Πάρκο Ελληνικού, 1-30 Σεπτεμβρίου 2011, αίθουσα Ξιφασκίας στο Ελληνικό Φύση, δίπτυχο, Δημήτρης Νοταράς Κήποι στο Ελληνικό, Νίκος Γαζέπης
Έκθεση 130 εικαστικών καλλιτεχνών για το Μητροπολιτικό Πάρκο Ελληνικού, 1-30 Σεπτεμβρίου 2011, αίθουσα Ξιφασκίας στο Ελληνικό Μουσική Πόλη, Περιβολλάρη Κικί Ιδεόγραμμα του Μητροπολιτικού Πάρκου Ελληνικού, Ελένη Πορτάλιου, Ελένη Εμμανουλοπούλου tetpark», Αθηνά Παπαδοπούλου
τέχνη και γκράφιτι σε τοίχους της Αθήνας
Τα έργα τέχνης κοσμούν τον δημόσιο χώρο της πόλης. Παρίσι, Palais Royal Φλωρεντία, Piazza della Signoria Παρίσι, Βeaubourg
Σήμερα, ομάδες καλλιτεχνών μεταφέρουν την τέχνη : θέατρο, μουσική, γκράφιτι, στο δρόμο, επικοινωνώντας με τρόπο άμεσο με τον κόσμο της πόλης
ΙΣΟΤΗΤΑ / ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ Η πόλη δεν είναι το ίδιο φιλική για όλους. Ο χώρος αποτυπώνει, παράγει και αναπαράγει μικρές και μεγάλες ανισότητες μεταξύ των κατοίκων της πόλης. Στο εισόδημα, την εργασία, την περιοχή και την ποιότητα της κατοικίας, στην πρόσβαση στις υπηρεσίες εκπαίδευσης, υγείας, αναψυχής και πολιτισμού, εκδηλώνονται μεγάλες κοινωνικές διαφορές που σήμερα πολλαπλασιάζονται. Το δικαίωμα στην πόλη, δηλαδή στις εξυπηρετήσεις της και σε μια πλούσια και δημιουργική αστική ζωή, είναι αναφαίρετο δικαίωμα κάθε πολίτη. Είναι, όμως, ζητούμενο και αντικείμενο προς διεκδίκηση.
Το βλέμμα του αρχιτέκτονα ασκείται σ αυτή την πολυπλοκότητα, αποκρυπτογραφεί τις πολλαπλές συνθετικές της διαστάσεις, εστιάζει στη θεματογραφία που τον/την απασχολεί. Για να απεικονίσει τη θεματογραφία που επιλέγει, χρησιμοποιεί πολλά μέσα : το σκίτσο, το σχέδιο, τη μακέτα, τη φωτογραφία, το κολάζ, τη σκιά, το φως, το χρώμα, το κείμενο.