Προς το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΝΕΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΚΑΙ ΔΡΑΣΕΩΝ Α. Απολογισμός δραστηριότητας ακαδημαϊκού έτους 2012-13 Στο Μουσείο τοποθετήθηκαν τον Ιανουάριο του 2013 από τη διοίκηση του Πανεπιστημίου δύο υπάλληλοι, ο αρχαιολόγος Β. Λέτσιος και ο συντηρητής Ι. Σκορδύλης, ο ποίος προσφέρει επίσης υπηρεσίες στη Γραμματεία του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών. 1. Επιστημονικές εκδηλώσεις Στα πλαίσια του Β Κύκλου Διαλέξεων του Μουσείου Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης με θέμα «Τέχνες και Τεχνικές στην Προϊστορία» (από 11 Μαρτίου έως 24 Μαΐου 2013) δόθηκαν στην αίθουσα διδασκαλίας του Μουσείου επτά διαλέξεις από μέλη ΔΕΠ του Τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του Τμήματός μας και από διδάκτορες της Προϊστορικής Αρχαιολογίας, ειδικούς στα θέματα αυτά. Οι διαλέξεις γίνονται στην εξοπλισμένη αίθουσα του Μουσείου και απευθύνονται τόσο σε επιστήμονες και φοιτητές όσο και στο ευρύ κοινό. Συνεδρία αφιερωμένη στο Μουσείο Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης πραγματοποιήθηκε στις 6 Απριλίου 2013, ενταγμένη στα πλαίσια του 9ου Συμποσίου Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του Τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης. Παρουσιάστηκαν όψεις της ιστορίας του Μουσείου και της συγκρότησης των Συλλογών του. Έλαβαν μέρος 14 συνάδελφοι, οι δύο προηγούμενοι διευθυντής/διευθύντρια Β. Λαμπρινουδάκης και Σ. Καλοπίση και η νυν διευθύντρια του Μουσείου, πρώην και νυν επιμελητές/ήτριες των Συλλογών του Μουσείου και δύο μέλη του προσωπικού του Μουσείου (η Δρ. Αρχαιολογίας Α. Σφυρόερα και ο συντηρητής Μ. Ρογκενμπούκε). Στον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων τον Μάιο του 2013 εντάχθηκαν τα εγκαίνια της νέας έκθεσης δεκαεπτά παλαιοχριστιανικών /πρωτοβυζαντινών κεραμικών αντικειμένων από τους Δελφούς με τίτλο «Από την Πυθία στην Αθανασία. Φωτίζοντας όψεις των Πρωτοβυζαντινών Δελφών», που έγιναν στις 18 Μαΐου 2013, οπότε και πραγματοποιήθηκαν ομιλίες του κ. A. Farnoux, διευθυντή της γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής, της κ. Α. Ψάλτη, προϊσταμένης της Κ Εφορείας Προϊστορικών και κλασσικών Αρχαιοτήτων και του επίκ. καθ. κ. Π. Πετρίδη, με εισαγωγή της διευθύντριας. 2. Εμπλουτισμός του Μουσείου, διαχείριση και αξιοποίηση του υλικού του 1
α. Καταγραφές Ψηφιοποίηση αντικειμένων του Μουσείου με τη βοήθεια του προγράμματος MuseumPlus, που χρησιμοποιούν και άλλα μουσεία στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχει ήδη ξεκινήσει και συνεχίζεται. β. Νέες εισαγωγές αντικειμένων Φωτογραφικό αρχείο Γ. Κοπανιά περί τις 3.400 διαφάνειες ψηφιοποιήθηκαν με την εθελοντική βοήθεια της πτυχιούχου του Πανεπιστημίου Αθηνών Μ. Δασκαλοπούλου, νυν μεταπτυχιακής φοιτήτρια του διατμηματικού προγράμματος «Μουσειακές Σπουδές». Οκρίβαντας και άλλα αντικείμενα από παλαιότερη έκθεση υλικών για τη Βυζαντινή ζωγραφική από το πρώην Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών (τώρα ενσωματωμένο στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών) του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Δεκαεπτά έκτυπα σε πλαστελίνη ισάριθμων σφραγιδολίθων από την ανασκαφή της συναδέλφου Ν. Σγουρίτσα στους Λαζάρηδες Αίγινας. γ. Επίσης έγινε επικαιροποίηση του δίγλωσσου (ελληνιστί και αγγλιστί) κατατοπιστικού φυλλαδίου του Μουσείου και ενημέρωση της ιστοσελίδας του Μουσείου. 3. Εκπαιδευτικά προγράμματα α. Εκπαιδευτικά προγράμματα σε οργανωμένες σχολικές ομάδες: Περισσότεροι από 1.200 μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης συμμετείχαν στις εκπαιδευτικές δράσεις του Μουσείου, που πραγματοποιήθηκαν από τον Μάρτιο έως και τον Μάιο 2013. Αναλυτικά: -στο Αρχαιολογικό Πάρκο Πανεπιστημιόπολης μαθητές 6 Γυμνασίων παρακολούθησαν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Φρέατα, κρήνες, υδραγωγεία, δεξαμενές, βαλανεία: η διαχείριση του νερού στην αρχαία Αθήνα» -στο Μουσείο Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης μαθητές 26 Δημοτικών Σχολείων παρακολούθησαν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Από τη Σκύλλα στη Χάρυβδη κι ακόμη πιο πέρα Συνάντηση με τα τέρατα του αρχαίου κόσμου στο Μουσείο Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης». -Οι μαθητές του Νηπιαγωγείου του ΕΚΠΑ συμμετείχαν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Εγεννήθηκες χωρίς στρωματάκι καλέ μας Χριστούλη» -Οι μαθητές του Α και Β Παιδικού Σταθμού του ΕΚΠΑ παρακολούθησαν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Υποδεχόμαστε την άνοιξη και το Πάσχα στο Μουσείο Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης». β. Εκπαιδευτικά προγράμματα για τα παιδιά των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας: «Υποδεχόμαστε την άνοιξη και το Πάσχα στο Μουσείο Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης». Στα πλαίσια του εορτασμού της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων 2013 και των εγκαινίων της έκθεσης «Από την Πυθία στην Αθανασία. Φωτίζοντας όψεις των Πρωτοβυζαντινών Δελφών» σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε το νέο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ψωμί με μέλι και γλυκό κρασί. Ξεκλειδώνοντας τα μυστικά της κουζίνας ενός πρωτοβυζαντινού σπιτιού τους Δελφούς». 2
4. Πολιτιστικές εκδηλώσεις Συμμετοχή του Μουσείου στην πανελλαδική δράση του ΥΠΠΟΤ «Λαμπερές Ιστορίες Φωτιάς» με τη δράση «Λαμπερές Ιστορίες φωτιάς στο Αρχαιολογικό Πάρκο Πανεπιστημιόπολης. Με αφορμή έναν αρχαίο κλίβανο χύτευσης χάλκινων έργων», 11-14 Οκτ 2013. Στον κεντρικό χώρο της Συλλογής Εκμαγείων πραγματοποιήθηκε θεατρικό δρώμενο σχετικά με την αρχαία όρχηση (αρχές Ιουνίου από την ομάδα της κ. Άννας Λάζου, «Δρυός τόποι»). Το Μουσείο με την εθελοντική βοήθεια συναδέλφων, μελών του προσωπικού του και μεταπτυχιακών φοιτητών/τριών παρέμεινε ανοικτό κατά τη διάρκεια του 23 ου Διεθνούς Συνεδρίου Φιλοσοφίας (4-10 Αυγούστου 2013) και προσέφερε εξυπηρέτηση και ξεναγήσεις σε περίπου 150 ξένους και Έλληνες επισκέπτες. 5. Μονάδα Συντήρησης Έγιναν εργασίες συντήρησης στο εργαστήριο και σε εκμαγεία της Συλλογής Εκμαγείων. Έγινε προγραμματισμός για τη συντήρηση αρχαιολογικών ευρημάτων από τις ανασκαφές συναδέλφων του Τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης από τον συντηρητή του Μουσείου κ. Μ. Ρογκενμπούκε. 6. Αρχαιολογικό Πάρκο Μέρος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων πραγματοποιήθηκε στο Αρχαιολογικό Πάρκο. Επίσης η αίθουσα διδασκαλίας του διατίθεται για το μεταπτυχιακό διατμηματικό πρόγραμμα της διαχείρισης μνημείων. 7. Προβλήματα του Μουσείου Χρόνια και από ό,τι φαίνεται δυσεπίλυτα - προβλήματα του Μουσείου αφορούν τις κτιριακές εγκαταστάσεις του, για τα οποία κατά το παρελθόν έτος εκλήθη επανειλημμένως η Τεχνική Υπηρεσία του Πανεπιστημίου. Τα προβλήματα όμως, για τα οποία έχει ενημερωθεί εγγράφως το Τμήμα και ο Πρύτανης από τον Ιανουάριο του 2013, αντιμετωπίστηκαν μόνον εν μέρει και αποσπασματικά, ενώ χρειάζεται μια σφαιρική και οριστική αντιμετώπιση προς όφελος του Μουσείου και των περιεχομένων του. Το δάπεδο του Μουσείου είναι αντιαισθητικό και χρήζει κάλυψης, στην παρούσα όμως δυσμενή οικονομική συγκυρία οποιαδήποτε σχετική εργασία κατέστη αδύνατος. Επίσης το Αρχαιολογικό Πάρκο και ιδίως το στέγαστρο χρειάζεται πρόσθετη φροντίδα και συντήρηση μετά την παρέλευση εικοσαετίας περίπου από την κατασκευή του. Για την κατάσταση του πάρκου η διευθύντρια κάλεσε και πάλι την Τεχνική Υπηρεσία, ενώ ζήτησε και έλαβε έγγραφες παρατηρήσεις από τους/τις υπευθύνους των Συλλογών που είναι συγχρόνως και ανασκαφείς καθώς και από τον συντηρητή του Μουσείου Μ. Ρογκενμπούκε. Παραμένει ωστόσο εκκρεμές το ζήτημα εκτέλεσης των σχετικών εργασιών. Απαραίτητη είναι περισσότερη φροντίδα εκ μέρους του Πανεπιστημίου για το Μουσείο και για την οικονομική του κατάσταση. Ελπίζουμε τουλάχιστον να έρθει και φέτος η (μικρή) τακτική πίστωση από τον προϋπολογισμό του Πανεπιστημίου και να ενισχυθεί αυτό και από το Τμήμα στο μέτρο του δυνατού. 3
Το Μουσείο αναγκάστηκε να αναβάλει ή και να ματαιώσει κανονισμένες επισκέψεις σχολείων για τα εκπαιδευτικά προγράμματα λόγω της απεργίας διοικητικών υπαλλήλων του Πανεπιστημίου και της αδυναμίας πρόσβασης στην Πανεπιστημιούπολη, με αποτέλεσμα να φαίνεται ασυνεπές και να χάνει τις μικρές προσόδους του από τα σχετικά εκπαιδευτικά προγράμματα. Ομοίως αναγκάστηκε να ματαιώσει την ημερίδα της 30ής Σεπτεμβρίου την αφιερωμένη στα «Πρόσωπα του Χρόνου», η οποία είχε ενταχθεί στο πρόγραμμα εκδηλώσεων του Υπουργείου Πολιτισμού για τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Πρόβλημα δημιουργήθηκε και στη Μονάδα Συντήρησης, καθώς ανατράπηκε ο προγραμματισμός και η διαδοχή των εργασιών της συντήρησης αρχαιολογικών αντικειμένων από τις ανασκαφές μελών ΔΕΠ του Τμήματός μας. Β. Προγραμματισμός δραστηριότητας 2013-14 1. Γ Κύκλος Διαλέξεων του Μουσείου Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης με θέμα που θα επαναπροσδιοριστεί. Οι σειρές επιστημονικών διαλέξεων είναι έτσι σχεδιασμένες ώστε να απευθύνονται και στο ευρύ κοινό. Ακολουθεί συζήτηση και ενίοτε και ξενάγηση σε εκθέματα του Μουσείου, όταν το θέμα το επιτρέπει. 2. Συμμετοχή στην πανελλήνια δράση του ΥΠΠΟ «Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2014, Τα πρόσωπα του Χρόνου» με σειρά εκδηλώσεων υπό τον τίτλο «Συναντώντας πρόσωπα του Χρόνου στο Μουσείο Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης» -οι εκδηλώσεις του προηγούμενου έτους με την ίδια θεματική ματαιώθηκαν λόγω των απεργιακών κινητοποιήσεων. 3. Συμμετοχή στον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων 2014. Συμμετοχή στη Διεθνή Ημέρα Μουσείων, με οργάνωση δράσεων εναρμονισμένων με τη γενική θεματική που επιλέγεται κατ έτος από το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων. (Τακτική συμμετοχή). 4. Συνέχιση της ψηφιοποίησης αντικειμένων του Μουσείου με το πρόγραμμα MuseumPlus και του φωτογραφικού αρχείου Γ. Κοπανιά. 5. Εκπαιδευτικά προγράμματα: για μαθητές Γυμνασίου («Φρέατα, κρήνες, υδραγωγεία, δεξαμενές, βαλανεία: η διαχείριση του νερού στην αρχαία Αθήνα»), για μαθητές Δημοτικού (α. «Από τη Σκύλλα στη Χάρυβδη κι ακόμη πιο πέρα Συνάντηση με τα τέρατα του αρχαίου κόσμου στο Μουσείο Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης», β. «Ψωμί με μέλι και γλυκό κρασί. Ξεκλειδώνοντας τα μυστικά της κουζίνας ενός πρωτοβυζαντινού σπιτιού τους Δελφούς»), για τους μαθητές του Α & Β Παιδικού Σταθμού και του Νηπιαγωγείου του ΕΚΠΑ, για τα παιδιά των μελών της Ακαδημαϊκής κοινότητας. 6. Σύνταξη ηλεκτρονικού τεύχους ανακοινώσεων σχετικών με το Μουσείο και τις Συλλογές του στο 9 ο Συμπόσιο του Τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης. 7. Ανανέωση υπαρχουσών προθηκών και οργάνωση νέων προθηκών τεχνικής των διαφόρων αρχαιολογικών κλάδων για διδακτικούς σκοπούς, π.χ. Τεχνικές αντιγραφής και διακόσμησης Βυζαντινών χειρογράφων, Τεχνικές της Χαρακτικής από την Αναγέννηση μέχρι τους νεότερους χρόνους. Έχει ήδη γίνει σχετική προεργασία. 8. Συντήρηση αντικειμένων στη Μονάδα Συντήρησης. Νέος προγραμματισμός των εργασιών συντήρησης αρχαιολογικού υλικού από ανασκαφές 4
συναδέλφων στη Μονάδα Συντήρησης, ώστε να υπάρχει σειρά προτεραιότητας και καλύτερη κατανομή της εργασίας. 9. Περαιτέρω στόχοι H ψηφιοποίηση όλων των αρχείων του Μουσείου, όπως και η ψηφιακή καταγραφή όλων των αντικειμένων των Συλλογών του με την εφαρμογή του δοκιμασμένου Προγράμματος MuseumPlus, Προγραμματισμός εκδόσεων, π. χ. ενημερωμένου Καταλόγου των Εκμαγείων (είχε συνταχθεί παλαιότερα από τις συναδέλφους Ό. Παλαγγιά και Λ.Παλαιοκρασσά) και Καταλόγου των αντιγράφων Βυζαντινών τοιχογραφιών (είχε συνταχθεί παλαιότερα από τη συνάδελφο Μ. Παναγιωτίδη). Ενθάρρυνση περισσότερων νέων ερευνητών και μεταπτυχιακών φοιτητών να ασχοληθούν επιστημονικά με συγκεκριμένα αντικείμενα του Μουσείου ή με ομάδες αντικειμένων, με σκοπό την παρουσίαση ή/και τη δημοσίευσή τους. Οργάνωση επισκέψεων για φοιτητές όχι μόνο της Ιστορίας-Αρχαιολογίας αλλά και άλλων Τμημάτων της Φιλοσοφικής, όπως και για καθηγητές, αλλά και για το ευρύτερο καλλιεργημένο κοινό. Ο ευπρεπισμός του κτιρίου, η βελτίωση της υλικοτεχνικής υποδομής και νέοι τρόποι έκθεσης συλλογών και αντικειμένων, με προτεινόμενες διαδρομές και περισσότερα επεξηγηματικά κείμενα. Στενότερη συνεργασία με άλλα Μουσεία του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η διευθύντρια του Μουσείου Μαρία Κωνσταντουδάκη-Κιτρομηλίδου Καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας Σεπτέμβριος 2013 5