ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΕΙΣ ΤΑ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΑ Η Ιερά Μονή των «Σπουδαίων Μοναχών», όπως εσημειώθη, χτίστηκε από τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Ηλία κατά το έτος (494-516) στον τόπο που, σύμφωνα με την παράδοση, στάθηκε η Θεοτόκος μετά των άλλων γυναικών και είδε μαζί τους την σταύρωση του Υιού της και Κυρίου ημών επί του Γολγοθά. Έλαβε δε την επωνυμία «Μεγάλη Παναγιά» σύμφωνα με την Παράδοση κατά την οποίαν η Πάναγνος Μητέρα του Σωτήρος ημών, 138 Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η ΜΑΡ. - ΑΠΡ. 2008
βλέποντας να υψώνεται επί του Σταυρού ο μονογενής Της, έκραξε εν σπαραγμώ φωνή μεγάλη, τη ρομφαία της λύπης κεντουμένη μητρώα σπλάχνα. Η Μονή έφερε την ονομασία «Μονή της Οδηγήτριας». Την εποχή κατά την οποία ανηγέρθη η Μονή, οι μοναχοί της Αγίας Αναστάσεως ή Σπουδαίοι Μοναχοί ή Φύλακες του Παναγίου Τάφου ζούσαν διεσπαρμένοι στις οικοδομές κοντά στον Πύργο του Δαυίδ και στον λόφο της Σιών. Γι αυτό και ο Πατριάρχης Ηλίας επιθυμώντας να τούς συγκεντρώσει σε Κοινόβιο, πλησίον του Παναγίου Τάφου και του επισκοπείου των Ιεροσολύμων, ανήγειρε για αυτούς την Μονή της Θεοτόκου, την οποίαν και ονόμασε «Μοναστήριον της Θεοτόκου των Σπουδαίων», καθώς μας πληροφορεί ο Κύριλλος ο Σκυθοπολίτης γράφοντας «όστις πατριάρχης Ηλίας ωκοδόμησεν μοναστήριον πλησίον του επισκοπείου και εν αυτώ περισυνήγαγεν τους της αγίας Αναστάσεως σπουδαίους εις τους περί τον πύργον του Δαυίδ τόπους διεσπαρμένους, κελλία εκάστω αυτών διανείμας πάσαν σωματικήν ανάπαυσιν έχοντα.»τα εγκαίνια του ναού της τελέστηκαν υπ αυτού την 11 Αυγούστου του έτους 494. Σπουδαίοι Μοναχοί ονομάζονταν οι αποτελούντες το ιδιαίτερο εκείνο μοναχικό τάγμα το οποίο είχε ως έργο του την διακονία των Ναών των Παθών του Σωτήρος, δηλαδή του Γολγοθά και του Παναγίου Τάφου, καθώς και του Ναού της Αναστάσεως του Κυρίου και επιδιδόμενοι στην αδιάλειπτο προσευχή. Δια της ανεγέρσεως της Μονής της «Μεγάλης Παναγιάς» και της συγκεντρώσεως αυτών από τον πατριάρχη Ηλία, το μοναχικό αυτό τάγμα ετέθη έκτοτε υπό την άμεσο εποπτεία, προστασία και κηδεμονία του εκάστοτε Πατριάρχου Ιεροσολύμων. Σύμφωνα με το Τυπικόν της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων, του έτους 1122, οι Σπουδαίοι Μοναχοί λάμβαναν ενεργό μέρος στις τελετές του πανίερου Ναού της Αναστάσεως. Το Τυπικόν γράφει λεπτομερώς τα καθήκοντα αυτών. Ο πατριάρχης Ηλίας, παρά την επιθυμία του να επεκτείνει την Μονή, δεν μπόρεσε, διότι εστερείτο των οικονομικών μέσων. Όπως αναφέρει το Ιεροσολυμιτικόν Κανονάριον «άγνωστος τις προσελθών προσέφερεν ευατώ ποσόν εκατόν εβδομήκοντα χρυσών νομισμάτων και δια του ποσού τούτου ηγόρασεν τα παρακείμενα κτήματα και κατέστησεν αυτά ξενοδοχείον δια τους ξένους». Αργότερα η Μονή μεγάλωσε με την αγορά νέων οικη- Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η 139 Η Ιερά Μονή της Μεγάλης Παναγιάς εις τα Ιεροσόλυμα
μάτων και άλλων προσκτισμάτων, σε διαφόρες περιόδους. Έτσι το συγκρότημα οικοδομήθηκε μετά των τριών Εκκλησιών, δηλαδή των Ναών των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης,της Αγίας πρωτομάρτυρος Θέκλας και του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου, και απετέλεσε την νέα έδρα των Σπουδαίων Μοναχών, το οποίον και σήμερα καλείται Κεντρικόν Μοναστήριον των Σπουδαίων Μοναχών της Αγιοταφικής Αδελφότητος. Η ΕΚΧΩΡΗΣΙΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΟΣΙΑΝ ΜΕΛΑ ΝΗ Μετά την εγκατάσταση των Σπουδαίων Μοναχών στην νέα Μονή, των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, ο Πατριάρχης Ηλίας παρεχώρησε την Εκκλησία της Μεγάλης Παναγίας με τα κελιά εις την Οσία Μελάνη και τις, υπό τις σοφές οδηγίες της, σπουδάζουσας παρθένους, οι οποίες ήταν κατά την ακολουθία της περίπου ενενήκοντα. Η Οσία Μελάνη, όπως πληροφορούμεθα εκ του βίου της, έφθασε στα Ιεροσόλυμα το έτος 417. «Καθ εσπέραν» σημειώνει ο βιογράφος της Οσίας Μελάνης Γερόντιος «μετά το κλεισθήναι την Αγίαν Ανάστασιν παρέμεινε τω Σταυρώ μέχρις ότου εισήρχοντο ψάλλοντες και τότε απερχόμενη εν τω κελλίω αυτής εκαθευδεν ολίγον». Το κελί κοντά στο Ναό της Αναστάσεως είναι το ασκητήριο της Οσίας Μελάνης εις την Ιερά Μονή της Μεγάλης Παναγίας, όπου και ο Τάφος αυτής στο ομώνυμο Παρεκκλήσι. ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ Όταν οι Πέρσες το 614 κατέλαβαν την Αγία Πόλη Ιερουσαλήμ, κατέστρεψαν μαζί με τα άλλα άγια προσκυνήματα και την Ιερά Μονή της Θεοτόκου 140 Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η ΜΑΡ. - ΑΠΡ. 2008
των Σπουδαίων. Στις 28 Σεπτεμβρίου του έτους 1009 με διαταγή του Χάκεμ, πλήθος Αράβων, στρατού και όχλου, όρμησε κατά του Ναού της Αναστάσεως και τον μετέβαλε σε ερείπια. Άρπαξαν όλα τα ιερά σκεύη, χωρίς να αρκεστούν στην ερήμωση του Ναού, όρμησαν και στους λοιπούς Ναούς, και στα Μοναστήρια της Ιερουσαλήμ, σκορπώντας απερίγραπτο όλεθρο. Μετά μανίας λεηλάτησαν και κατερείπωσαν την Μονή της Οδηγήτριας, ήτοι της Μεγάλης Παναγίας. Την εποχή των Σταυροφόρων τα Πανάγια Προσκυνήματα περιήλθαν βίαια εις τους Λατίνους και μόνο δύο μοναστήρια εντός των Ιεροσολύμων κατείχαν οι Έλληνες. Το ένα ήταν κοντά στον Πύργο του Δαυίδ, μετόχι της Ιεράς Μονής Σάββα του Ηγιασμένου και της Μονής της Μεγάλης Παναγίας. Το έτος 1170 ο Αυτοκράτωρ του Βυζαντίου Μανουήλ ΙΑ ο Κομνηνός (1143-1180) επισκεύασε και διακόσμησε πολλά Μοναστήρια καθώς και το Μοναστήρι της Μεγάλης Παναγίας. Από το 1400 η Μονή της Μεγάλης Παναγίας μαρτυρείται ως ασκητήριο μοναζουσών. Ανώνυμος Έλληνας προσκυνητής περιγράφοντας την Ιερουσαλήμ σημειώνει ότι κοντά στον Ναό της Αναστάσεως «απ αυτού και άνωθεν το Πατριαρχείον, και παραπάνω είναι η οδηγήτρια και κάθονται Καλογραίαι». Το έτος 1653, στην Ιερά Μονή της Οδηγήτριας κατοικούν Μοναχές. Το έτος 1667 γράμμα του Πατριάρχου Ιεροσολύμων Νεκταρίου (1661-1667) υπογραφόμενο και από τον Νεόφυτο επιβεβαιώνει ότι στην Μονή της Θεοτόκου και Οδηγήτριας εις την οποία ασκούνται μοναχές, φυλάσσεται λείψανο της χειρός της Αγίας Ιουλίτης. Σε άλλο γράμμα του, ο ίδιος ο Πατριάρχης ονομάζει την Μονή «Καλογράδικον». Πριν το έτος 1698, ο Πατριάρχης της Αγίας Σιών Δοσίθεος (1669-1706) έλαβε από την Υψηλή Πύλη την άδεια να επισκευάσει τον ναό της Μονής της Μεγάλης Παναγίας. Κατά τον Άγιο Νεόφυτο τον έγκλειστο τον Κύπριο, έγιναν στη Μονή σοβαρές Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η 141 Η Ιερά Μονή της Μεγάλης Παναγιάς εις τα Ιεροσόλυμα
σκευές στο Ναό της Οδηγήτριας, εμπλουτίσθηκε με πλείστα εκκλησιαστικά αντικείμενα, αργυρά και επίχρυσα, εικόνες και ξυλόγλυπτα κ.λ.π το σκευοφυλάκιο της Μονής, ενώ κατά το έτος 1985 έγινε αναπαλαίωση των τοίχων της εισόδου και του μεγάλου διαδρόμου και αποκαλύφτηκαν η αρχαία λίθινη τοιχοδομία, οι καμάρες και οι κίονες της πρωτοχριστιανικής εποχής, όπως και το αρχαίο πλακόστρωτο δάπεδο των διαδρόμων της Μονής. επισκευές πάνω και κάτω, και ανακαινίστηκε και το παρεκκλήσιο και ο τάφος της Οσίας Μελάνης, και προστέθηκαν πολλές σκάλες και κελιά. ΝΕΟΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Από το 1959, έγινε ηγουμένη της Ιεράς Μονής η εκ Μάνης καταγόμενη Μοναχή Νυμφοδώρα. Έχοντας επίγνωση της ιεράς αποστολής της, εργάζεται ακούραστα με την βοήθεια όλων των συνασκουμένων της μοναζουσών για την πνευματική πρόοδο και ανάδειξη της Ιεράς αυτής Μονής. Υπό την επίβλεψη και την φροντίδα της κτίσθηκαν νέα κελιά, επισκευάστηκαν πολλά παλαιά, επανήλθε η κοινοβιακή τράπεζα, εξωραΐσθηκε και επισκευάστηκε εξ ολοκλήρου το ασκητήριο και το παρεκκλήσιο της Οσίας Μελάνης. Έγιναν πάμπολλες και μεγάλες επι- Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΑ ΚΕΙΜΗΛΙΑ ΑΥΤΗΣ Όπως ήδη σημειώθηκε, η Ιερά Μονή των Σπουδαίων Μοναχών ή Μονή της Μεγάλης Παναγίας, βρίσκεται δυτικά του Παναγίου Τάφου και απέχει απ αυτόν ένα στάδιο. Ο προσκυνητής εισέρχεται σ αυτήν μέσω μικρής πύλης της κεντρικής εισόδου της Μονής, σε επιμήκη διάδρομο, εκατέρωθεν του οποίου βρίσκονται κελιά μοναζουσών. Στο τέλος του διαδρόμου με μικρή κλίμακα οδηγούμαστε στον χώρο μπροστά στον Ναό της Παναγίας. Ο Ναός αποτελεί κτίσμα του 5 ου αιώνα, προνοία του Πατριάρχου Ηλία, όπως και το «Καθολικόν» της Μονής. Μέσα σ αυτό υπάρχει,σε ειδικό θρόνο η σεπτή εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας, η οποία κατά την παράδοση είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Η Πλατυτέρα δεσπόζει στην κόγχη του Ιερού βήματος και είναι έργο του 17 ου αιώνος. Κοντά στον θρόνο της Οδηγήτριας, επί του αναλογίου, βρίσκονται δύο λειψανοθήκες. Η μία απ αυτές, ξυλόγλυπτη 142 Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η ΜΑΡ. - ΑΠΡ. 2008
και μεγάλη, περιέχει λείψανα των Αγίων: Ιακώβου του Αδελφοθέου, Ιωάννου του Προδρόμου, Χαραλάμπους, Ελευθερίου, Ιγνατίου του Θεοφόρου, Ευθυμίου του εκ Δημητσάνης, Ανθίμου του ιερομάρτυρος, Νίκωνος του «Μετανοείτε», Αυξεντίου του Οσίου, Υπατίου του Οσίου και Νεκταρίου Πενταπόλεως του Θαυματουργού. Η δε άλλη, την χείρα της Αγίας Ιουλίτης και τα λείψανα του εν έτει 1549 δια Χριστόν μαρτυρήσαντος Τούρκου πρίγκιπος Εμίρη. Στην Μονή επίσης διαφυλάσσεται το χειρόγραφο Ιερόν Ευαγγέλιο της Οσίας Μελάνης, όπως και παμπόλλες Ιερές Εικόνες του Χριστού, της Παναγίας και πολλών Αγίων χρονολογούμενες από του 11 ου -18 ου αιώνος. ΚΕΙΜΕΝΟ: Αικατερίνη Διαμαντοπούλου, Θεολόγος MD, Φιλόλογος, Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, Υπεύθυνη Υλικού και Γραμματείας του Ιστοχώρου Πατριαρχείου Ιεροσολύμων email: www.jerusalem-patriarchate.info ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Η Ιερά Μονή της Μεγάλης Παναγιάς Εκ δό σειςιε ρουσα λήμ 1997. Y. AMARONI 1962, Excavations at Ramat Rachel Seasons 1959 AHD 1960, ROMA 7-103. Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η 143 Η Ιερά Μονή της Μεγάλης Παναγιάς εις τα Ιεροσόλυμα