Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Ζωή και Εμπειρίες Ελληνικότητας των Ελληνοαυστραλών Εφήβων

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Ζωή και Εμπειρίες Ελληνικότητας των Ελληνοαυστραλών Εφήβων Στο πλαίσιο του παρόντος κεφαλαίου εξετάζονται οι κοινές ενδοοικογενειακές δραστηριότητες και η γλωσσική αλληλεπίδραση στον οικογενειακό χώρο. Επίσης, μελετάται η σχέση του δείγματος με την ελληνόγλωσση εκπαίδευση και την Ελλάδα. Επιπρόσθετα μελετάται η εθνοπολιτισμική ζωή των μαθητών και συγκεκριμένα οι εθνοπολιτισμικές πρακτικές και η συμμετοχή τους στη συλλογική και πολιτισμική ζωή της ελληνικής παροικίας, και τέλος οι ευρύτερες πολυπολιτισμικές τους εμπειρίες και η στάση τους απέναντι στην ετερότητα. 5.1 Ενδοοικογενειακές Δραστηριότητες και Γλωσσική Αλληλεπίδραση Η οικογενειακή ζωή και η αλληλεπίδραση των μαθητών με τα μέλη της οικογένειας (γονείς, αδέρφια, παππούδες) αποτελεί βασικό συντελεστή της εθνοπολιτισμικής τους διαμόρφωσης. Στο παρόν κεφάλαιο εξετάζονται τα παρακάτω θέματα: α) κοινές οικογενειακές δραστηριότητες, β) χρόνος γλωσσικής αλληλεπίδρασης οικογενειακά, γ) περιεχόμενο ενδοοικογενειακών συζητήσεων, δ) χρήση της ελληνικής γλώσσας εντός και εκτός οικογένειας και ε) αυτοαξιολόγηση ελληνομάθειας των εφήβων. Οι τεχνικές συλλογικής των δεδομένων συμπεριέλαβαν, παρόμοια με το προηγούμενο κεφάλαιο τη χρήση ερωτηματολογίου (ερωτήσεις κλειστού τύπου-πολλαπλών επιλογών, αλλά και ερωτήσεις ανοικτού τύπου), καθώς επίσης και τη στρατηγική των ομαδικών συζητήσεων. Για την ανάλυση υιοθετήθηκαν αντίστοιχα ποσοτικές και ποιοτικές μέθοδοι. α) Είδη κοινών οικογενειακών δραστηριοτήτων Ζητήθηκε από τους μαθητές να προσδιορίσουν γραπτά τα είδη των κοινών οικογενειακών δραστηριοτήτων, γενικού αλλά και ελληνικού περιεχομένου, πρώτο με τους γονείς τους και δεύτερο με τους παππούδες-γιαγιάδες. Υπογραμμίζεται ότι αν και το ειδικότερο ενδιαφέρον αφορά δραστηριότητες ελληνικού περιεχομένου, η περιγραφή των γενικών δραστηριοτήτων κρίνεται απαραίτητη, επειδή ορισμένες έχουν πινελιές ελληνικότητας (π.χ. μαγειρική), αποτελώντας ευκαιρία διαντιδράσεων και στην ελληνική γλώσσα. Διευκρινίζεται ότι δεν εξετάστηκε η χρονική διάρκεια των κοινών οικογενειακών δραστηριοτήτων. Κατά σειρά ως συχνότερες κοινές δραστηριότητες γονέων - εφήβων, αναφέρονται η μάζωξη στο δείπνο, η παρακολούθηση τηλεόρασης, το συμμάζεμα του σπιτιού, το μαγείρεμα ή βοήθεια στο τραπέζι, στον κήπο, αλλά και βοήθεια στα άλλα αδέρφια και στη φροντίδα των κατοικίδιων ζώων. Εκτός σπιτιού, οι κοινές δραστηριότητες είναι πολυποίκιλες. Συχνότερα βρίσκονται μαζί κατά τη μεταφορά στο σχολείο, σε σχολικές εκδηλώσεις, σε αθλητικές και χορευτικές δραστηριότητες, στα ψώνια, στις κοινωνικές εκδηλώσεις

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 131 της οικογένειας, δραστηριότητες αναψυχής όπως το ψάρεμα, τα ταξίδια, οι διακοπές και τέλος κατά τη βοήθεια στη εργασία των γονέων όπως στο κατάστημα, στο φαρμακείο κ.άλ. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι κοινές δραστηριότητες με τη μητέρα εμφανίζονται ποσοστιαία συχνότερες, συγκριτικά με τις αντίστοιχες του πατέρα. Οι κοινές οικογενειακές δραστηριότητες, γονέων-εφήβων ελληνικού χαρακτήρα, οι οποίες αφορούν ειδικότερα την παρούσα εργασία αναφέρονται στις συνομιλίες ελληνικού περιεχομένου, στον εορτασμό ονομαστικών εορτών, στην έξοδο σε ελληνικά εστιατόρια, ζαχαροπλαστεία, ελληνικά μαγαζιά, στην παρακολούθηση ελληνόγλωσσων τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών προγραμμάτων, στη συμμετοχή σε εκδηλώσεις του ελληνικού σχολείου, στον κοινό εκκλησιασμό (ευκαιριακά) και στην παρακολούθηση κοινωνικών γεγονότων (π.χ. ελληνορθόδοξος γάμος, βάφτιση), στη συμμετοχή σε ομογενειακές εκδηλώσεις μουσικοχορευτικού και παραδοσιακού χαρακτήρα και σε θεατρικές εκδηλώσεις. Οι κοινές δραστηριότητες των εφήβων με τους παππούδες-γιαγιάδες έχουν πιο ευκαιριακό χαρακτήρα συγκριτικά με τις αντίστοιχες μεταξύ εφήβων-γονέων. Αυτές συμπεριλαμβάνουν τη βοήθεια προς τα ηλικιωμένα μέλη της οικογένειας στα ψώνια, στην ανάγνωση / εξήγηση επιστολών από κυβερνητικές υπηρεσίες, τη βοήθεια στον κήπο και στη μαγειρική. Παράλληλα, έδωσαν πλήθος άλλων απαντήσεων, όπως κοινές δραστηριότητες ψυχαγωγίας, π.χ. «με τον παππού μου παίζουμε τάβλι συχνά» (μαθητής 67). Επιπρόσθετα, οι μαθητές αναφέρθηκαν σε κοινές δραστηριότητες ελληνικού περιεχομένου, όπως συναντήσεις με την οικογένεια και συγγενείς για ελληνικά γεύματα, ελληνική μαγειρική, εκκλησιασμός, οικογενειακές γιορτές, επισκέψεις σε ελληνικά καταστήματα, παρακολούθηση ποδοσφαιρικών αγώνων, ευκαιριακή συμμετοχή σε εκδηλώσεις συλλόγων και φορέων. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε από ορισμένους μαθητές στις κοινές ελληνικές δραστηριότητες με τον παππού ή τη γιαγιά, με την παράλληλη συνειδητοποίηση ότι δεν θα είναι παντοτινές. «Η γιαγιά μου, μου μαθαίνει ελληνικά φαγητά και γλυκά...όταν έρχεται ο παππούς του κάνω ελληνικό καφέ» (μαθητής 97). Οι προηγούμενες απαντήσεις των πληροφορητών δείχνουν, ότι η αλληλεπίδραση δραστηριοτήτων εφήβων-γονέων, όπως είναι αναμενόμενο, παρουσιάζουν υψηλότερους δείκτες σε σύγκριση με αυτές των εφήβων-παππούδων. Παράλληλα, εκφράζουν ισχυρές τάσεις οικογενειοκεντρικότητας. β) Διάρκεια και συχνότητα συζητήσεων με τους γονείς Οι μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν γραπτά και να σχολιάσουν σχετικά με τον χρόνο που κουβεντιάζουν με τους γονείς τους. Διευκρινίζεται πως δεν εξετάζεται η χρονική διάρκεια λεκτικής αλληλεπίδρασης εφήβων-παππούδων, επειδή έχει πιο ευκαιριακό χαρακτήρα και παρατηρούνται αξιοσημείωτες διακυμάνσεις από οικογένεια σε οικογένεια για διάφορες αιτιάσεις (π.χ. κατοικία των παππούδων σε μακρινή απόσταση και μη τακτική επισκεψιμότητα), παρά το γεγονός, ότι σύμφωνα με τις μετρήσεις του προηγούμενου κεφαλαίου ποσοστό 81.7% του δείγματος συναντά τους παππούδες-γιαγιάδες σε

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 132 εβδομαδιαία βάση. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα στατιστικά αποτελέσματα των κατανομών συχνοτήτων. Πίνακας 5.1: Διάρκεια Συζητήσεων Εφήβων-Γονέων (Σε ποσοστά, Ν=329) Χρονικό κριτήριο % 1 Περισσότερο από μισή ώρα την ημέρα 49.6 2 Περίπου μισή ώρα την ημέρα 34.0 3 Λιγότερο από 15 λεπτά την ημέρα 16.4 Η ανάγνωση του παραπάνω πίνακα δείχνει ότι σε καθημερινή βάση αφιερώνεται υπολογίσιμος χρόνος στην αλληλεπίδραση μεταξύ εφήβων-γονέων. Περίπου ο μισός πληθυσμός του δείγματος (49.6%) συνομιλεί με τους γονείς περισσότερο από μισή ώρα την ημέρα. Ένα, μικρότερο ποσοστό (34%) απάντησε περίπου μισή ώρα την ημέρα. Ενώ, μια τρίτη ομάδα, που εκπροσωπείται από χαμηλότερο ποσοστό (16.4%) αποκρίθηκε λιγότερο από 15 λεπτά την ημέρα. Παράλληλα, οι έφηβοι παρείχαν, γραπτά, πιο συγκεκριμένες πληροφορίες, για τα προηγούμενα θέματα. Ιδιαίτερα διαφωτιστικές ήταν οι απόψεις που εκφράσθηκαν, για τις συνομιλίες με τους γονείς, αναδεικνύοντας την πολυδιάστατη φύση του θέματος. Παρουσιάζουμε τις ενδεικτικότερες τάσεις: Οι συζητήσεις είναι συχνότερες με τις μητέρες παρά με τους πατέρες, για ποικίλους λόγους όπως ο παρακάτω: «μιλάμε πιο πολύ με τη μητέρα μου, επειδή ο πατέρας μου έρχεται αργά στο σπίτι» (μαθητής 68). Περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες (53%) δήλωσαν ότι κουβεντιάζουν συνήθως την ώρα του κοινού δείπνου: «κυρίως τα λέμε όλοι μαζί την ώρα του βραδινού» (μαθητής 112). Το ένα τρίτο των εφήβων (32.2%) απάντησε πως επικοινωνεί με τους γονείς κυρίως στο αυτοκίνητο, στο δρόμο προς και από το σχολείο: «κουβεντιάζουμε το πρωί στο δρόμο για το γυμνάσιο και όταν γυρίζουμε σπίτι» (μαθητής 23). Μια μικρή ομάδα υποστήριξε ότι η επικοινωνία εκδηλώνεται περισσότερο το Σαββατοκύριακο: «μέσα στην εβδομάδα δεν έχουμε χρόνο, είμαστε όλοι απασχολημένοι» (μαθητής 89). Οι μαθητές με χαμηλή επικοινωνιακή αλληλεπίδραση με τους γονείς τους προέβαλαν ποικίλες αιτιάσεις όπως: «θα ήθελα να μιλούσαμε περισσότερο και να κάνουμε πράγματα σαν οικογένεια, αλλά ζω μόνο με τη μητέρα μου» (μαθητής 43), ενώ άλλος τόνισε «δε βρισκόμαστε εύκολα όλοι μαζί, αλλά στην ουσία δεν υπάρχει η ανάγκη να κουβεντιάζουμε πολύ, όποτε κουβεντιάζουμε, σε λίγο αρχίζουν οι παρατηρήσεις» (μαθητής 67). Σχολιάζοντας τα παραπάνω, παρατηρούμε ότι ο χρόνος συζητήσεων μεταξύ εφήβων-γονέων θεωρείται σημαντικός, δεδομένου ότι ο μισός αριθμός των εφήβων συζητά τουλάχιστο για μισή ώρα καθημερινά στο σπίτι. Η επαναλαμβανόμενη αυτή καθημερινότητα συντελεί στο ρόλο της οικογένειας, ως φορέα πολιτισμοποίησης. Παράλληλα, αποτυπώνονται διαφορετικά μοντέλα γλωσσικής αλληλεπίδρασης των

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 133 ελληνοαυστραλιανών οικογενειών. Ωστόσο, το χρονικό διάστημα επικοινωνίας δεν επαρκεί για να προσδιορισθεί η ποιότητα και το περιεχόμενο της διαλογικής αλληλεπίδρασης, ειδικότερα σε συνάρτηση με την εθνοπολιτιμικότητα του δείγματος. Στη συνέχεια εξετάζεται το περιεχόμενο της επικοινωνιακής οικογενειακής αλληλεπίδρασης. γ) Θέματα συζήτησης στο σπίτι με γονείς και παππούδες-γιαγιάδες Ζητήθηκε από τους Ελληνοαυστραλούς εφήβους να προσδιορίσουν τον βαθμό συχνότητας των δέκα παραμέτρων σχετικά με τα θέματα που κουβεντιάζουν με τους γονείς τους και τους παππούδες-γιαγιάδες. Τα στατιστικά αποτελέσματα παρουσιάζονται στον επόμενο πίνακα. Πίνακας 5.2: Εθνοπολιτισμικά Θέματα Συζητήσεων (Σε ποσοστά, Ν=329) Βαθμός συμφωνίας: (5-4=Πάρα πολύ-πολύ, 3=Μέτρια, 2-1=Λίγο-Καθόλου) Γονείς Παππούδες 5-4 3 2-1 5-4 3 2-1 1 Σχολική ζωή και πρόοδος 72.3 15 12.7 50.2 17.1 32.7 2 Καθημερινή οικογενειακή ζωή και εμπειρίες 58.6 22.1 19.3 49.6 23.9 26.5 3 Σημαντικότερα αυστραλιανά νέα 50.5 24.8 24.7 23.8 28.4 47.8 4 Οικογενειακή καταγωγή και ιστορία 38.4 27.4 34.2 47.9 21.6 30.5 5 Ελλάδα ή σύγχρονα ζητήματα και νέα από την Ελλάδα 25.7 18.1 56.2 33.6 20.9 45.5 6 Ελληνισμός σε άλλες χώρες και στη διασπορά 18.6 19.5 61.9 26.1 20.8 53.1 7 Ελληνική καταγωγή και ιστορία 23.6 24.6 51.8 30.5 30.3 39.2 8 Ελληνοαυστραλιανά νέα 20.6 21.7 57.7 23.6 20.0 56.4 9 Ομοιότητες και διαφορές που υπάρχουν μεταξύ της ελληνικής ομογένειας και άλλων εθνικών ομάδων 15.8 17.4 66.8 20.4 16.3 63.3 Οι κατανομές συχνοτήτων δείχνουν την ακόλουθη εικόνα για τις συζητήσεις μεταξύ γονέων-εφήβων: Η σχολική ζωή και πρόοδος αποτελεί την παράμετρο με τα υψηλότερα ποσοστά συζητήσεων. Το 72.3% των εφήβων απάντησε ότι συζητούν «Πάρα πολύ ή πολύ», το 15% «Μέτρια» και το 12.7% «Λίγο ή Καθόλου». Δεύτερη παράμετρος με τα υψηλότερα ποσοστά συζητήσεων ήταν η καθημερινή οικογενειακή ζωή και εμπειρίες, με το 58.6% να απαντά «Πάρα πολύ ή πολύ», το 22.1% «Μέτρια» και το 19.3% «Λίγο ή Καθόλου». Την τρίτη θέση κατέλαβε η παράμετρος τα σημαντικότερα αυστραλιανά νέα. Το 50.5% απάντησε «Πάρα Πολύ ή Πολύ», το 24.8% «Μέτρια», το 24.7% «Λίγο ή Καθόλου». Τέταρτο συχνότερο θέμα συζήτησης ήταν η οικογενειακή καταγωγή και η ιστορία, με το 38.4% να συζητά «Πάρα πολύ ή Πολύ», το 34.2% «Λίγο ή Καθόλου», και το 27.4% «Μέτρια». Το θέμα συζητήσεων που κατέλαβε την πέμπτη θέση ήταν η Ελλάδα ή σύγχρονα ζητήματα και νέα από την Ελλάδα με τα εξής ποσοστά: 56.2% «Λίγο ή Καθόλου», 25.7% «Πάρα Πολύ ή Πολύ» και 18.1% «Μέτρια». Την έκτη θέση κατέλαβαν οι συζητήσεις για τον ελληνισμό σε άλλες χώρες και στη διασπορά, με τα ακόλουθα ποσοστά: 61.9% «Λίγο ή Καθόλου», 19.5% «Μέτρια» και 18.6% «Πάρα πολύ ή Πολύ». Στην έβδομη θέση κατανεμήθηκε η

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 134 παράμετρος συζητήσεων η ελληνική καταγωγή και ιστορία με τα εξής ποσοστά: 51.8% «Λίγο ή Καθόλου», 24.6% «Μέτρια» και 23.6% «Πάρα πολύ ή Πολύ». Στην όγδοη θέση τοποθετήθηκαν, οι συζητήσεις για τα ελληνοαυστραλιανά νέα με το 57.7% να δηλώνει «Λίγο ή Καθόλου», το 21.7% «Μέτρια» και το 20.6% «Πάρα πολύ ή Πολύ». Το ένατο κατά σειρά συχνότητας θέμα συζητήσεων ήταν οι ομοιότητες και διαφορές που συνυπάρχουν μεταξύ της ελληνικής ομογένειας και άλλων εθνικών ομάδων, αποσπώντας χαμηλές κατανομές σημαντικότητας. Συγκεκριμένα, το 66.8% δήλωσε «Λίγο ή Καθόλου», το 17.4% «Μέτρια» και το 15.8%«Πάρα πολύ-πολύ». Τα αντίστοιχα ποσοστά συζητήσεων μεταξύ Ελληνοαυστραλών εφήβων και παππούδων είναι τα παρακάτω: Πρώτο θέμα συζητήσεων ήταν η σχολική ζωή και πρόοδος, αλλά με μικρότερα ποσοστά συχνότητας σε σχέση με τους γονείς: το 50.2% των εφήβων αποκρίθηκε «Πάρα πολύ ή πολύ», το 32.7% «Λίγο ή Καθόλου» και το 17.1% «Μέτρια». Δεύτερο θέμα συχνότερων συζητήσεων αναδείχθηκε η καθημερινή οικογενειακή ζωή και εμπειρίες : το 49.6% απάντησε «Πάρα πολύ ή πολύ», το 26.5% αποκρίθηκε «Λίγο ή Καθόλου» και το 23.9% «Μέτρια». Στην τρίτη θέση τοποθετήθηκε το θέμα η οικογενειακή καταγωγή και η ιστορία, με το 47.9% να συζητά «Πάρα πολύ ή Πολύ», το 30.5% «Λίγο ή Καθόλου» και το 21.6% «Μέτρια». Τέταρτο συχνότερο θέμα συζήτησης ήταν η Ελλάδα ή σύγχρονα ζητήματα και νέα από την Ελλάδα με τα εξής ποσοστά: 45.5% «Λίγο ή Καθόλου», 33.6% «Πάρα Πολύ ή Πολύ» και 20.9% «Μέτρια». Την πέμπτη θέση κατέλαβε η παράμετρος συζητήσεων η ελληνική καταγωγή και ιστορία με τα παρακάτω ποσοστά, 39.2% «Λίγο ή Καθόλου», 30.5% «Πάρα πολύ ή Πολύ» και 30.3% «Μέτρια». Η έκτη παράμετρος ήταν ο ελληνισμός σε άλλες χώρες και στη διασπορά, με τα ακόλουθα ποσοστά συχνότητας: 53.1% «Λίγο ή Καθόλου», 26.1% «Πάρα πολύ ή Πολύ», και 20.8% «Μέτρια». Στην έβδομη θέση τοποθετήθηκε το θέμα συζητήσεων τα σημαντικότερα αυστραλιανά νέα. Το 47.8% απάντησε «Λίγο ή Καθόλου», το 28.4% «Μέτρια» και 23.8% «Πάρα Πολύ ή Πολύ». Το θέμα συζητήσεων που κατέλαβε την όγδοη θέση ήταν τα ελληνοαυστραλιανά νέα, με το 56.4% να δηλώνει «Λίγο ή Καθόλου», το 23.6% «Πάρα πολύ ή Πολύ» και το 20% «Μέτρια». Τέλος, το ένατο κατά σειρά συχνότητας θέμα συζητήσεων ήταν οι ομοιότητες και διαφορές που υπάρχουν μεταξύ της ελληνικής ομογένειας και άλλων εθνικών ομάδων. Το 63.3% δήλωσε «Λίγο ή Καθόλου», το 20.4% «Πάρα πολύ- Πολύ» και το 16.3% «Μέτρια». Παράλληλα, ζητήθηκε από τους εφήβους να σχολιάσουν άλλα ευρύτερα θέματα συζητήσεων με τους γονείς και παππούδες-γιαγιάδες τους. Περίπου ποσοστό ενός τρίτου των μαθητών (32%) ανταποκρίθηκε θετικά, ενώ οι υπόλοιποι δεν απάντησαν, επομένως τα παρακάτω αποτελέσματα έχουν μερική ισχύ. Ωστόσο, αποτελούν δείκτη των τάσεων και ενδιαφερόντων επικοινωνίας τους. Οι αντιπροσωπευτικότερες απαντήσεις (ποσοστό 13%) αναφέρθηκαν, πέραν του ερωτηματολογίου, σε συζητήσεις σχετικές με την αθλητική κίνηση στην Αυστραλία, στην ελληνοαυστραλιανή ομογένεια, στην Ελλάδα και στον κόσμο καθώς και με τα αθλήματα που παίζουν οι ίδιοι οι μαθητές και γενικότερα με τα χόμπι τους. Μια δεύτερη ομάδα μαθητών (9%) που προέρχονται από διεθνικούς γάμους υπογράμμισε την ευκαιριακή συζήτηση με τους παππούδες-γιαγιάδες, μη ελληνικής καταγωγής, για θέματα σχετικά με την άλλη εθνοτική τους

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 135 κουλτούρα ιδιαίτερα με τις γιαγιάδες και παππούδες μη ελληνικής καταγωγής. Ένας μικρός αριθμός μαθητών (8%) ανέφερε ότι συχνό αντικείμενο συζητήσεων στην οικογένεια είναι η οικονομική κρίση στην Ελλάδα, με τους μαθητές να αποτελούν ακροατές ή να συμμετέχουν. Τέλος, μια πολύ μικρή ομάδα (2%) αναφέρθηκε και σε άλλα θέματα συζήτησης, όπως ο σχολιασμός μιας ταινίας, θεατρικής παράστασης, μουσικής συναυλίας ή μιας εκδήλωσης που παρακολούθησαν οικογενειακά. Από τα προαναφερόμενα στατιστικά ευρήματα και τα σχετικά σχόλια των εφήβων προκύπτει ότι οι συζητήσεις του δείγματος με τους γονείς συχνότερα αφορούν κυρίως τη σχολική ζωή και πρόοδο, την καθημερινή ζωή και εμπειρίες της οικογένειας και τα κεντρικότερα αυστραλιανά νέα. Επιπλέον, μέτρια κινητικότητα εμφανίζουν οι συζητήσεις για την οικογενειακή καταγωγή και ιστορία, καθώς επίσης για την Ελλάδα ή σύγχρονα ζητήματα και νέα από την Ελλάδα. Παρόμοια, οι συζητήσεις μεταξύ παππούδωνγιαγιάδων και εφήβων αφορούν ιδιαίτερα τη σχολική ζωή και πρόοδο και την καθημερινή ζωή και εμπειρίες της οικογένειας, σε χαμηλότερους δείκτες σε σχέση με τους γονείς. Επίσης, συχνότερα συζητούν θέματα ελληνικού περιεχομένου, οι έφηβοι με τους παππούδες-γιαγιάδες, από ό,τι με τους γονείς τους. Η ποσοστιαία αυτή διαφοροποίηση δείχνει ότι οι μαθητές ταυτίζουν τους παππούδες-γιαγιάδες με την ελλαδικότητα και συγκεκριμένα την ελλαδοκεντρική ελληνικότητα. δ) Χρήση της ελληνικής γλώσσας ενδοοικογενειακά Στη συνέχεια μελετάται η χρήση της ελληνικής γλώσσας στον οικογενειακό χώρο ως επικοινωνιακό εργαλείο. Ειδικότερα, εξετάζεται η χρήση της ελληνικής, αλλά και της αγγλικής γλώσσας μεταξύ των (i) εφήβων-γονέων, (ii) γονέων-εφήβων, (iii) εφήβων-παππούδων, γιαγιάδων και (iv) παππούδων, γιαγιάδωνεφήβων. Βασικό εργαλείο συλλογής πληροφοριών ήταν το ερωτηματολόγιο. Οι μαθητές απάντησαν σε ερωτήσεις κλειστού τύπου, ενώ παράλληλα τους δόθηκε η δυνατότητα να προβούν σε επεξηγηματικά σχόλια για τη θέση της ελληνικής στην οικογένεια. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι κατανομές συχνοτήτων που προέκυψαν, ως προϊόντα της στατιστικής επεξεργασίας. Πίνακας 5.3: Χρήση της Γλώσσας στο Οικογενειακό Περιβάλλον (Σε ποσοστά, Ν=329) Έφηβος-γονείς Γονείς-έφηβος Έφηβος-παππούδες, Παππούδες, γιαγιάδες γιαγιάδες-έφηβος Αγγλικά ή κυρίως αγγλικά 78.9 66.8 51.8 17.7 50% ελληνικά- 50% αγγλικά 10.5 15.5 11.9 7.1 Ελληνικά ή κυρίως ελληνικά 10.6 17.7 31.3 75.2 Η ανάγνωση των κατανομών συχνοτήτων του πίνακα δείχνει τα ακόλουθα:

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 136 (i) Χρήση της γλώσσας μεταξύ εφήβων-γονέων: Το 78.9% των εφήβων χρησιμοποιούν μόνο τα αγγλικά ή κυρίως τα αγγλικά, όταν απευθύνονται στους γονείς τους. Επίσης, το 10.5% των μαθητών απάντησαν ότι χρησιμοποιούν εξίσου (50-50), τόσο τα αγγλικά όσο και τα ελληνικά, όταν απευθύνονται στους γονείς τους, ενώ παρόμοιο ποσοστό (10.6%) χρησιμοποιούν κυρίως ή μόνο τα ελληνικά. (ii) Χρήση της γλώσσας μεταξύ γονέων-εφήβων: Ο μεγαλύτερος αριθμός των γονέων (66.8%) επικοινωνεί με τα παιδιά του κυρίως ή αποκλειστικά στην αγγλική γλώσσα. Μικρότερο ποσοστό, που εκπροσωπείται από το 17.7% υιοθετούν κυρίως ή αποκλειστικά την ελληνική γλώσσα. Ακόμα μικρότερο ποσοστό γονέων (15.5%) χρησιμοποιεί ισορροπημένα και τις δύο γλώσσες στην επικοινωνία τους με τα παιδιά τους. (iii) Χρήση της γλώσσας μεταξύ εφήβων-παππούδων: Περισσότεροι από τους μισούς εφήβους (51.8%) επικοινωνούν με τους παππούδες αποκλειστικά ή κυρίως στην αγγλική γλώσσα. Το 31.3% επικοινωνούν κυρίως ή αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα, ενώ το 11.9% επικοινωνούν και στις δυο γλώσσες. (iv) Χρήση της γλώσσας μεταξύ παππούδων-εφήβων: Τρεις στους τέσσερις παππούδες (75.2%) μιλούν με τα εγγόνια τους κυρίως ή σχεδόν αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα. Επίσης, το 17.7% υιοθετεί τη χρήση κυρίως ή αποκλειστικά της αγγλικής γλώσσας, ενώ μια μικρότερη ομάδα 7.1% χρησιμοποιεί τόσο τα ελληνικά όσο και τα αγγλικά, προκειμένου να επικοινωνήσει με τα εγγόνια. Τα σχόλια ενός αξιόλογου ποσοστού πληροφορητών (66.4%) έδωσαν μια ευρύτερη εικόνα για τη χρήση της γλώσσας στον οικογενειακό χώρο. Οι κυριότερες τάσεις που εκφράσθηκαν ήταν οι ακόλουθες: Τα ελληνικά ήταν η πρώτη γλώσσα που μίλησαν και χρησιμοποίησαν αρκετοί μαθητές στην προσχολική τους ηλικία: «μεγάλωσα με τη γιαγιά μου στο σπίτι. Πριν πάω στο σχολείο μιλούσα μόνο ελληνικά, τώρα μιλώ λιγότερα ελληνικά από τότε» (μαθητής 15). Η χρήση της ελληνικής, σύμφωνα με το ένα εικοστό του δείγματος (5.2%) διαφοροποιείται απέναντι στους δυο γονείς: «μιλώ ελληνικά με τη μητέρα μου και αγγλικά με τον πατέρα μου» (μαθήτρια 68). Η χρήση της ελληνικής είναι συνήθως εντονότερη όταν ένας από τους γονείς ήρθε ενήλικας από την Ελλάδα: «ο πατέρας μου ήρθε 22 χρονών από την Ελλάδα και μου μιλά μόνο ελληνικά» (μαθητής 112). Ο κώδικας επικοινωνίας σε κάποιες οικογένειες εναλλάσσεται ανάλογα με την περίπτωση: «όταν τρώμε στο τραπέζι μιλάμε περισσότερα ελληνικά και όταν έρχονται άλλοι Έλληνες στο σπίτι, τις άλλες φορές χρησιμοποιούμε πιο πολύ τα αγγλικά» (μαθητής 104). Οι μαθητές ελληνοκυπριακής καταγωγής ανάφεραν διευκρινιστικά ότι οι παππούδες, γιαγιάδες τούς μαθαίνουν και κάποιες ελληνοκυπριακές φράσεις: «όταν έρχεται ο παππούς μου στο σπίτι μας λέει κάποιες προτάσεις στα κυπριακά. Καταλαβαίνω και εγώ αρκετά» (μαθητής 89).

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 137 Η επικοινωνία με τους παππούδες, γιαγιάδες στα ελληνικά κάποιες φορές αποτελεί ανάγκη και όχι επιλογή: «οι παππούδες μου δε ξέρουν καλά αγγλικά, έτσι μιλάμε πιο πολύ στα ελληνικά» (μαθητής 117). Επιπρόσθετα, οι περισσότεροι έφηβοι από μικτούς γάμους, προέβησαν σε αξιοσημείωτες δηλώσεις που αντανακλούν την πολυπολιτισμικότητα και την πολυγλωσσία του οικογενειακού περιβάλλοντος. Παρουσιάζονται οι ενδεικτικότερες τάσεις που αντανακλούν το πνεύμα των απόψεων που εκφράσθηκαν: Η κεντρικότερη ομάδα εφήβων που προέρχονται από διεθνικούς γάμους (το 77.6% των μαθητών από διεθνικές οικογένειες) επικοινωνεί κυρίως στα αγγλικά με άλλα μέλη της οικογένειας, παρά στις εθνοτικές γλώσσες: «οι γονείς μου μιλάνε περισσότερα αγγλικά και εγώ το ίδιο. Η γιαγιά και ο παππούς μου μιλάνε ελληνικά και απαντώ περισσότερο στα αγγλικά, μου είναι πιο εύκολο. Το ίδιο και με τη Λιβανέζα γιαγιά μου» (μαθητής 76). Η επικοινωνία στα ελληνικά γίνεται σε μεγαλύτερο βαθμό με τους Έλληνες παππούδες, γιαγιάδες (88.1%), 143 παρά με τον Ελληνοαυστραλό γονέα: «με τους γονείς μιλάμε σχεδόν πάντα στα αγγλικά. Έτσι, καταλαβαινόμαστε όλοι. Με τους Έλληνες παππούδες μιλάμε στα ελληνικά, δηλαδή μου μιλάνε ελληνικά και εγώ αποκρίνομαι για απλά καθημερινά θέματα» (μαθητής 34). Οι έφηβοι έχουν συχνότερες ακουστικές εμπειρίες στα ελληνικά από τους Έλληνες παππούδες σε σχέση με τα ακουστικά ερεθίσματα από τους παππούδες που αντιπροσωπεύουν άλλες εθνότητες (70.2%): 144 «Τα ελληνικά μου είναι πιο καλά από τα ιταλικά μου. Βλέπω συχνά τους Έλληνες παππούδες, γιαγιάδες, ζούμε κοντά. Ο άλλος παππούς και γιαγιά μού μιλάνε στα αγγλικά και μερικές φορές σε ιταλική διάλεκτο, είναι από την Καλαβρία» (μαθητής 112). Ένας μικρός αριθμός προσπαθεί να επικοινωνήσει ισότιμα τόσο στα ελληνικά όσο και σε άλλη εθνοτική γλώσσα με τους γονείς και τους παππούδες, γιαγιάδες, γεγονός που αντικατοπτρίζει την πολυπολιτισμικότητα της οικογένειας (16.4%): «Μιλώ αγγλικά στους γονείς μου, λέω λίγα ελληνικά στον Έλληνα παππού και γιαγιά, προσπαθώ να μιλήσω ισπανικά στην άλλη μου γιαγιά και φιλιππινέζικα στον άλλο μου παππού. Στην οικογένειά μου ακούγονται πολλές γλώσσες, όταν μαζευόμαστε όλοι μαζί» (μαθητής 199). Ένα μικρότερο ποσοστό (13.4%) επικοινωνεί περισσότερο σε μια άλλη εθνοτική γλώσσα, παρά στα ελληνικά: «Είμαστε πιο κοντά στο σόι της μαμάς μου, που είναι Ισπανίδα. Από τη μεριά του πατέρα μου δεν έχουμε εδώ συγγενείς. Ξέρω πιο πολλά ισπανικά παρά ελληνικά, αλλά μου αρέσει να λέω κάποιες λέξεις και στα ελληνικά» (μαθητής 80). Πέρα από τις προηγούμενες πιο αντιπροσωπευτικές τάσεις που διατυπώθηκαν γραπτά από τους μαθητές, εκφράσθηκαν και άλλα μοντέλα χρήσης της ελληνικής γλώσσας καθώς και άλλων γλωσσών, δείχνοντας στην πραγματικότητα πως κάθε οικογένεια αποτελεί ένα ιδιαίτερο χώρο γλωσσικών κωδίκων. Αναφέρουμε 143 Το ποσοστό αυτό υπολογίσθηκε με βάση τους μαθητές που προέρχονται από μικτούς γάμους και σχολίασαν τη συγκεκριμένη ερώτηση. 144 Το ποσοστό αυτό δίνεται σε σχέση με το σύνολο των μικτών γάμων.

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 138 ενδεικτικά μια περίπτωση πολυγλωσσικού οικογενειακού περιβάλλοντος, η οποία έχει και πολιτικοιστορικές διαστάσεις: «Με τη μητέρα μου μιλάμε αγγλικά, ελληνικά και πολωνέζικα. Με τον πατέρα μου αγγλικά και πολωνέζικα. Η μητέρα μου ήρθε είκοσι χρονών στην Αυστραλία από την Πολωνία. Οι γονείς της ήταν Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες με το παιδομάζωμα. Ο πατέρας μου είναι Πολωνός, αλλά γεννήθηκε εδώ» (μαθητής 22). Η ανάγνωση των παραπάνω ευρημάτων επιβεβαιώνει τη γλωσσική κυριαρχία της αγγλικής γλώσσας στην επικοινωνιακή αλληλεπίδραση μεταξύ εφήβων-γονέων, με τον παράλληλο περιορισμό της χρήσης της ελληνικής. Αντίθετα, οι παππούδες και οι γιαγιάδες, που αποτελούν τους φυσικούς και αυθεντικούς ομιλητές της γλώσσας, συνδέουν συνειρμικά τους Ελληνοαυστραλούς εφήβους με το συναισθηματικό εύρος της ελληνικής γλώσσας και την πολιτιστική κληρονομιά που εμπεριέχει. Το γεγονός ότι ένας στους τρεις εφήβους χρησιμοποιεί κυρίως ή αποκλειστικά την ελληνική όταν επικοινωνεί με τους παππούδες, γιαγιάδες του, δείχνει την οικειότητα σημαντικού τμήματος της τρίτης γενιάς με την ελληνική. Επιπρόσθετα, αν και οι περισσότεροι από τους παππούδες, γιαγιάδες μιλούν στα εγγόνια τους στα ελληνικά, αυτά επιλέγουν κυρίως την αγγλική γλώσσα ή και τις δυο συμπληρωματικά. Επίσης, η ελληνική γλώσσα για τους εφήβους, εκτός της επικοινωνιακής της δυνατότητας, εγκλείει έντονα στοιχεία συναισθηματικής ταυτοποίησης καθώς τα λόγια αγάπης των παππούδων-γιαγιάδων εκφράζονται στην ελληνική γλώσσα. Η συσχέτιση των αποτελεσμάτων της παρούσας εργασίας με αντίστοιχα άλλων εργασιών (Arvanitis 2000, Athanasou 2001, Kyriakopoulou-Baltatzi 2005), επιβεβαιώνει τη γλωσσική ενδοοικογενειακή μετατόπιση προς την αγγλική γλώσσα. 145 Επίσης, οι διεθνικοί γάμοι συγκροτούν ένα σύνθετο πεδίο γλωσσικών και διαπολιτισμικών αλληλεπιδράσεων, με την ελληνική γλώσσα να δέχεται αυξημένες προκλήσεις και να υποχωρεί περισσότερο. Ωστόσο, ένας ικανός αριθμός εφήβων από διεθνικούς γάμους επικοινωνεί σε μεγαλύτερο βαθμό στα ελληνικά από ό,τι σε άλλη εθνοτική γλώσσα. Το γεγονός αυτό αντανακλά ιδιαίτερα τη στενότερη επαφή και αλληλεπίδραση της οικογένειας με τους Έλληνες παππούδες - γιαγιάδες. Δηλαδή, σημαντικότατο ρόλο στην ενδοοικογενειακή χρήση της ελληνικής παίζει η δυναμική των σχέσεων εντός του οικογενειακού περιβάλλοντος και ιδιαίτερα η ετέρωση με την ελληνική πλευρά συγγένειας της οικογένειας. Πέρα από τη συχνότητα και την χρήση της ελληνικής εντός της οικογένειας, μια σημαντική διάσταση είναι η ποιότητα και το περιεχόμενο των συνομιλιών: Ο γλωσσικός περιορισμός της τρίτης γενιάς στην ελληνική γλώσσα, αποτελεί σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα βαθύτερης και ουσιαστικότερης επικοινωνίας με την τρίτη ηλικία. 145 Πιο αναλυτικά η Arvanitis (2000) παρουσίασε ποσοστό 68% των μαθητών των εθνικών ελληνικών σχολείων να προτιμά την αγγλική γλώσσα για να επικοινωνήσουν με τους γονείς τους και ποσοστό 32% την ελληνική. Αντίθετα, οι περισσότεροι γονείς (59%) χρησιμοποιούν την ελληνική γλώσσα και το 41% κυρίως την αγγλική γλώσσα. Ο Athanasou (2001), διαπίστωσε ότι στα Ελληνορθόδοξα Κολέγια ποσοστό51% των εφήβων μιλά αποκλειστικά στα αγγλικά στους γονείς του, ενώ οι γονείς χρησιμοποιούν και τις δύο γλώσσες σε ποσοστό 41% ή περισσότερο αγγλικά 33%. Επιπλέον, η Kyriakopoulou-Baltatzi (2005) σχετικά με τους μαθητές των Ελληνορθόδοξων Κολεγίων παρουσίασε ότι τρεις στους τέσσερις μαθητές (76%) επικοινωνούν με τους γονείς τους κυρίως στην αγγλική γλώσσα. Αντίστροφα, μικρότερο ποσοστό γονέων (56.3%) υιοθετεί την αγγλική ως επικοινωνιακό εργαλείο.

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 139 ε) Ευρύτερη επαφή με την ελληνική εντός και εκτός οικογένειας Ένας από τους επιμέρους σκοπούς της εργασίας ήταν να διαπιστωθεί ο βαθμός χρήσης της ελληνικής, στα δίκτυα επικοινωνίας της τρίτης γενιάς με τον ευρύτερο οικογενειακό και ομογενειακό περίγυρο. Το δείγμα απάντησε σε σχετικές ερωτήσεις για την επικοινωνία του στα ελληνικά με (i) αδέρφια, (ii) άλλους συγγενείς, (iii) άλλους Έλληνες εκτός οικογένειας και συγγένειας και (iv) φίλους και συνομήλικους. Επιπρόσθετα, ζητήθηκε από τους μαθητές να προβούν σε ανοιχτούς γραπτούς σχολιασμούς, με ποσοστό ανταπόκρισης (55.8%). Στον επόμενα πίνακα παρουσιάζονται οι στατιστικές κατανομές συχνοτήτων. Πίνακας 5.4: Ευρύτερα Ενδοοικογενειακά και Εξωοικογενειακά Δίκτυα Επικοινωνίας στην Ελληνική (Σε ποσοστά, Ν=329) Βαθμός συμφωνίας: (5-4= Πάρα πολύ-πολύ, 3=Μέτρια, 2-1=Λίγο-Καθόλου) 5-4 3 2-1 1 Επικοινωνία στα ελληνικά με άλλους συγγενείς 29.7 7.1 63.2 2 Επικοινωνία στα ελληνικά με άλλους Έλληνες, εκτός οικογένειας και συγγένειας 25.4 8.3 66.3 3 Επικοινωνία στα ελληνικά με τα αδέλφια 7.1 8.8 84.1 4 Επικοινωνία στα ελληνικά με φίλους και συνομηλίκους 5.6 9.9 86.5 Η ανάγνωση των κατανομών συχνοτήτων του πίνακα δείχνει τα ακόλουθα: (i) Επικοινωνία στα ελληνικά με άλλους συγγενείς: Σχεδόν δύο στους τρεις Ελληνοαυστραλούς εφήβους (63.2%), δήλωσαν ότι επικοινωνούν «Λίγο ή Καθόλου» στα ελληνικά με άλλους συγγενείς. Επιπλέον, το 29.7% επικοινωνεί «Πάρα πολύ ή Πολύ» συχνά στα ελληνικά και ένα μικρό ποσοστό (7.1%), απάντησε «Μέτρια». (ii) Επικοινωνία στα ελληνικά με άλλους Έλληνες εκτός οικογένειας και συγγένειας: Δύο στους τρεις ερωτηθέντες (66.3%), αποκρίθηκαν πως επικοινωνούν «Λίγο ή Καθόλου» στα ελληνικά με άλλους Έλληνες, εκτός οικογένειας και συγγένειας. Επίσης, το 25.4% δήλωσε ότι επικοινωνεί «Πάρα Πολύ ή Πολύ» συχνά στα ελληνικά και ένα μικρότερο ποσοστό (8.3%), αποκρίθηκε «Μέτρια». (iii) Επικοινωνία στα ελληνικά με τα αδέλφια: Περισσότεροι από τέσσερα πέμπτα των Ελληνοαυστραλών εφήβων (84.1%), απάντησαν ότι επικοινωνούν «Λίγο ή Καθόλου» στα ελληνικά με τα αδέλφια τους, ενώ ένα μικρό ποσοστό (8.8 %), χαρακτήρισε την επικοινωνία στα ελληνικά ως «Μέτρια» και ακόμα μικρότερο ποσοστό (7.1%), επικοινωνεί «Πάρα πολύ ή Πολύ» συχνά στα ελληνικά. (iv) Επικοινωνία στα ελληνικά με φίλους και συνομήλικους: Παρόμοια με την προηγούμενη μεταβλητή περισσότεροι από τέσσερα πέμπτα των εφήβων (86.5%), αποκρίθηκαν πως επικοινωνούν «Λίγο ή Καθόλου» στα ελληνικά με φίλους και άλλους συνομηλίκους. Ένα μικρό ποσοστό (9.9%), χαρακτήρισε «Μέτρια» την επικοινωνία στα ελληνικά με φίλους και συνομήλικους, ενώ ακόμα μικρότερο ήταν το ποσοστό (5.6%) που δήλωσε ότι η επικοινωνία στα ελληνικά έχει «Πάρα πολύ ή Πολύ» συχνό χαρακτήρα.

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 140 Ενδιαφέρουσες διαστάσεις σχετικά με την ευρύτερη χρήση της ελληνικής μέσα και έξω από την οικογένεια προέκυψαν μέσα από τα γραπτά σχόλια των πληροφορητών, στις οποίες αναφερόμαστε: Η επικοινωνία στα ελληνικά με άλλους συγγενείς-σχεδόν αποκλειστικά ηλικιωμένους, έχει ευκαιριακό χαρακτήρα και αφορά βασικές επικοινωνιακές περιστάσεις: «Με τους συγγενείς, όταν βρισκόμαστε στις οικογενειακές γιορτές και επισκέψεις, μιλάμε αγγλικά και ελληνικά. Οι θείες και οι θείοι με ρωτάνε στα ελληνικά. Μπορώ να απαντήσω σε βασικές ερωτήσεις» (μαθητής 149). Η επικοινωνία των εφήβων με τα αδέλφια τους και άλλους συνομήλικους γίνεται σχεδόν αποκλειστικά στα αγγλικά. Η χρήση της ελληνικής είναι συμπληρωματική και συμβολική, ως έκφραση διπολιτισμικότητας: «Μιλώ αγγλικά με τα αδέρφια μου ή άτομα της ηλικίας μου, αφού είναι η πρώτη μας γλώσσα. Μόνο κάποιες φορές λέμε λίγες ελληνικές λέξεις, για να περιγράψουμε κάτι το ελληνικό» (μαθητής 88). Ενώ, άλλος έφηβος συμπληρώνει: «στην αυλή του σχολείου μου, όταν είμαι με Έλληνες φίλους ή όταν είμαστε στην αγορά ή στο τρένο μιλάμε ελληνικά, όταν λέμε κάτι και οι άλλοι δε μας καταλαβαίνουν» (μαθητής 102). Τα αποτελέσματα αυτά επιβεβαιώνουν την περιορισμένη επικοινωνία των εφήβων στα ελληνικά με Έλληνες συγγενείς ή άλλους Έλληνες. Ιδιαίτερα χαμηλά ποσοστά εμφανίζει η χρήση τη ελληνικής στην αλληλεπίδραση μεταξύ συνομηλίκων ή αδελφών. Τα προηγούμενα επαληθεύουν το μέτριο ή χαμηλό επίπεδο γλωσσομάθειας της μεγαλύτερης ομάδας Ελληνοαυστραλών εφήβων. στ) Αυτοαξιολόγηση ελληνομάθειας Οι μαθητές κλήθηκαν να αυτοαξιολογήσουν σε διαβαθμισμένη κλίμακα το επίπεδο γλωσσομάθειάς τους στους ακόλουθους τομείς: α) ικανότητα κατανόησης προφορικού λόγου, β) ικανότητα ανάγνωσης, γ) ικανότητα παραγωγής προφορικού λόγου και δ) ικανότητα παραγωγής γραπτού λόγου. Οι κατανομές συχνοτήτων παρουσιάζονται στον επόμενο πίνακα. Πίνακας 5.5: Επίπεδα Κατανόησης της Ελληνικής στην Ακρόαση, Ομιλία, Ανάγνωση και Γραφή (Σε ποσοστά, Ν=329) Βαθμός συμφωνίας: (5-4= Πολύ υψηλό-υψηλό, 3=Μέτριο, 2-1=Χαμηλό-Πολύ χαμηλό) 5-4 3 2-1 1 Ικανότητα κατανόησης προφορικού λόγου 65.9 15.5 18.6 2 Ικανότητα ανάγνωσης 52.2 23.5 24.3 3 Ικανότητα παραγωγής προφορικού λόγου 44.2 31.1 24.7 4 Ικανότητα παραγωγής γραπτού λόγου 32.3 33.3 34.4 (i) Ικανότητα κατανόησης προφορικού λόγου: Τα δύο τρίτα των εφήβων (65.9%) θεωρούν πως έχουν «Πολύ υψηλό-υψηλό» επίπεδο κατανόησης του προφορικού λόγου. Το 18.6% δηλώνουν «Χαμηλό - Πολύ χαμηλό» επίπεδο, ενώ ένα μικρότερο ποσοστό (15.5%) πιστεύουν ότι έχουν «Μέτρια» ικανότητα κατανόησης του προφορικού λόγου.

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 141 (ii) Ικανότητα ανάγνωσης: Περισσότεροι από τους μισούς μαθητές (52.2%) δήλωσαν «Πολύ υψηλή ή Υψηλή» ικανότητα στην ανάγνωση. Επιπλέον, ένας στους τέσσερις (24.3%), απάντησαν «Χαμηλό ή Πολύ χαμηλό» επίπεδο και ένα μικρότερο ποσοστό (23.5%), δήλωσε «Μέτρια» αναγνωστική δεξιότητα. (iii) Ικανότητα παραγωγής προφορικού λόγου: Οι περισσότεροι πληροφορητές (44.2%) θεωρούν ότι η ικανότητά τους στην παραγωγή προφορικού λόγου είναι «Πολύ Υψηλή ή Υψηλή». Μια μικρότερη ομάδα που αποτελείται από 31.1% αποκρίθηκε ότι η ικανότητά τους είναι «Μέτρια», ενώ σχεδόν ένας στους τέσσερις (24.7%) απάντησε «Χαμηλό ή Πολύ χαμηλό» επίπεδο. (iv) Ικανότητα παραγωγής γραπτού λόγου: Οι κατανομές συχνοτήτων εμφανίζουν παρόμοια ποσοστά. Περισσότεροι από το ένα τρίτο των πληροφορητών (34.4%) χαρακτήρισαν «Χαμηλό ή Πολύ χαμηλό» το επίπεδό τους στην παραγωγή γραπτού λόγου. Ένας στους τρεις (33.3%) θεωρεί την ικανότητά του «Μέτρια», ενώ ένα παρόμοιο ποσοστό (32.3%) δήλωσε «Πολύ υψηλή ή Υψηλή» ικανότητα. Σχολιάζοντας τα προηγούμενα στατιστικά ευρήματα, προκύπτουν τα ακόλουθα: Πρώτο, οι Ελληνοαυστραλοί έφηβοι κατανοούν τον προφορικό λόγο σε υψηλότερο βαθμό σε σχέση με την ικανότητά τους στην παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου. Δεύτερο, οι υψηλοί δείκτες αυτοαξιολόγησης στην ανάγνωση δε συνεπάγονται αυτόματα την ταυτόχρονη κατανόηση των κειμένων που διαβάζουν. Τρίτο, η παραγωγή προφορικού και ιδιαίτερα γραπτού λόγου αποτελούν δυσκολότερες λειτουργίες και απαιτούν μεγαλύτερη γνώση, και επαφή και εξάσκηση της γλώσσας, γεγονός που ερμηνεύει τους χαμηλούς δείκτες στην αυτοαξιολόγηση των εφήβων. Επίσης, σημαντικός θεωρείται ο παράγοντας της υποκειμενικότητας κατά την αυτοαξιολόγηση των μαθητών. Τα αντίστοιχα ευρήματα έρευνας (Arvanitis 2000) στα απογευματινά ελληνικά σχολεία, στην οποία οι γονείς των μαθητών αξιολόγησαν το επίπεδο των παιδιών τους, παρουσίασαν την ίδια ιεράρχηση δυσκολίας. Δηλαδή, θεωρήθηκε ευκολότερη η κατανόηση προφορικού λόγου, ακολούθησε η αναγνωστική ικανότητα, στη συνέχεια η ικανότητα παραγωγής προφορικού λόγου και δυσκολότερη η παραγωγή γραπτού λόγου. Συνολικά, μέσα από την αυτοαξιολόγηση των εφήβων επιβεβαιώνεται η δυσκολία βαθύτερης κατάκτησης της γλώσσας και επομένως ο περιορισμός στα επιφανειακά επικοινωνιακά στάδια και η αδυναμία για πολιτιστική εμβάθυνση στον πλούτο της ελληνικής γλώσσας. Ανακεφαλαιώνοντας, το ένα δεύτερο του δείγματος αλληλεπιδρά γλωσσικά τουλάχιστο για μισή ώρα καθημερινά με τους γονείς. Παρόμοια, περισσότεροι από τα τρία τέταρτα των εφήβων βρίσκονται με τους παππούδες-γιαγιάδες σε εβδομαδιαία βάση ή αρκετές φορές το μήνα, αναπτύσσοντας κυρίως μια συναισθηματική σχέση. Ωστόσο, η πυκνότητα επικοινωνίας του δείγματος με τους γονείς και τους παππούδες δε συνεπάγεται και ποιοτική αλληλεπίδραση. Τα θέματα συζητήσεων με τους γονείς εστιάζονται κυρίως στη σχολική ζωή, στις καθημερινές εμπειρίες της οικογένειας και στα αυστραλιανά νέα. Σπανιότερα αναφέρονται στην οικογενειακή τους ιστορία, στην Ελλάδα και ελληνοαυστραλιανή ζωή. Τα τρία τέταρτα των εφήβων χρησιμοποιούν περισσότερο την αγγλική όταν μιλούν στους γονείς τους, ενώ οι μισοί από αυτούς μιλάνε κυρίως στα ελληνικά προς τους παππούδες-γιαγιάδες τους. Επίσης, πάνω

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 142 από τα δύο τρίτα των γονέων υιοθετούν την αγγλική όταν μιλάνε στα παιδιά τους, ενώ τα τρία τέταρτα των παππούδων-γιαγιάδων μιλάνε ελληνικά στα εγγόνια τους. Επιπλέον, το ένα τρίτο του δείγματος χρησιμοποιεί τα ελληνικά έστω και περιορισμένα με άλλους συγγενείς και το ένα τέταρτο με άλλους Έλληνες. Αυτοαξιολογώντας το επίπεδό τους στα ελληνικά, τα δύο τρίτα των εφήβων θεωρούν ότι έχουν πολύ υψηλή ικανότητα κατανόησης προφορικού λόγου, οι μισοί δήλωσαν πολύ καλή ικανότητα ανάγνωσης, λιγότεροι από τους μισούς πιστεύουν πως έχουν πολύ υψηλή ικανότητα στον προφορικό λόγο και τέλος το ένα τρίτο πιστεύει ότι η ικανότητά του στο γραπτό λόγο είναι πολύ καλή. Συσχετίζοντας τα ευρήματα του υποκεφαλαίου με τα δεδομένα της θεωρητικής τεκμηρίωσης, επιβεβαιώνεται ότι οι αφηγήσεις εθνοπολιτισμικότητας εντός του οικογενειακού περιβάλλοντος αποτελούν για την τρίτη γενιά δανεισμένη μνήμη, που οικοδομούν και καλλιεργούν δεσμούς αλληλεγγύης. Επίσης, η ελληνοαυστραλιανή οικογένεια παραμένει πρωτογενής φορέας εθνογλωσσικής κοινωνικοποίησης. Η πρώτη γενιά παίζει σημαίνοντα ρόλο στην εθνογλωσσική συνοχή της ελληνικής οικογένειας των αντιπόδων. Μελλοντικά, οι δημογραφικές εξελίξεις σηματοδοτούν μεγαλύτερο περιορισμό της ελληνικής ενδοοικογενειακά. Με δεδομένο το γλωσσοκεντρισμό της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας, η σταδιακή υποχώρηση της ελληνικής γλώσσας πολλαπλασιάζει τις συμβολικές μορφές ελληνικότητας. 5.2 Επαφή με την Ελληνόγλωσση Εκπαίδευση και την Ελλάδα Η αλληλεπίδραση των Ελληνοαυστραλών εφήβων με την ελληνόγλωσση εκπαίδευση και την Ελλάδα αποτελούν παράγοντες εμπλουτισμού της ελληνικότητάς τους. Για το λόγο αυτό η μελέτη της αλληλεπίδρασης αυτής αποτελεί έναν από τους θεμελιακούς σκοπούς, που εξετάζονται στην παρούσα εργασία. Οι τρεις διαστάσεις οι οποίες μελετήθηκαν ήταν α) το χρονικό διάστημα παρακολούθησης ελληνόγλωσσων προγραμμάτων, β) οι λόγοι παρακολούθησης ελληνικών σπουδών, γ) η συχνότητα και το είδος ταξιδιών στην Ελλάδα και οι σχετικές εντυπώσεις που αποκόμισαν. Η συλλογή των δεδομένων βασίσθηκε στη χρήση ερωτηματολογίου κλειστού τύπου, ενώ παράλληλα δόθηκε η δυνατότητα στο δείγμα να προβεί γραπτά σε παραπέρα διευκρινιστικά σχόλια. α) Χρονικό διάστημα και αιτιολόγηση παρακολούθησης ελληνικών σπουδών Αρχικά, ζητήθηκε από τους εφήβους να προσδιορίσουν το χρονικό διάστημα που φοιτούν σε τάξεις ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης. Στον επόμενο πίνακα διακρίνονται τα ποσοστά των απαντήσεών τους. Πίνακας 5.6: Έτη Παρακολούθησης Ελληνόγλωσσης Εκπαίδευσης (Σε ποσοστά, Ν=329) 1 Εφτά μέχρι δέκα έτη 40.3 2 Τέσσερα μέχρι έξι έτη 23.5 3 Ένα μέχρι τρία έτη 36.1 Η πυκνότερη ομάδα των εφήβων, που εκπροσωπεί τα δύο πέμπτα (40.3%) απάντησε ότι παρακολουθεί ελληνικά από εφτά μέχρι δέκα έτη. Η επόμενη σε μέγεθος ομάδα, πάνω από το ένα τρίτο των

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 143 πληροφορητών (36.1%), απάντησε ότι παρακολουθεί ελληνικά από ένα μέχρι τρία έτη. Τέλος, λιγότεροι από το ένα τέταρτο των εφήβων (23.5%) αποκρίθηκαν τέσσερα μέχρι έξι έτη. Στη συνέχεια ζητήθηκε από τους μαθητές να αναφέρουν τα κίνητρα παρακολούθησης ελληνικών στο σχολείο τους, με βάση μια κλίμακα με εφτά διαφορετικούς λόγους. Ταυτόχρονα, τους δόθηκε η δυνατότητα να αναφέρουν και άλλους δικούς τους λόγους. Οι απαντήσεις τους παρουσιάζονται στον επόμενο πίνακα 5.7. Πρώτη αιτία επιλογής του μαθήματος των ελληνικών από τους μαθητές, σύμφωνα με τους ίδιους είναι η ελληνική τους καταγωγή. Το 74.3% δήλωσε «Πάρα πολύ ή Πολύ» σημαντικός λόγος, το 14.2% «Λίγο ή Καθόλου» και το 11.5% «Μέτρια». Δεύτερη κατά σειρά αιτία αναφέρεται η βελτίωση της επικοινωνιακής ικανότητας στα ελληνικά συνομιλία με άλλους Έλληνες : το 72.3% απάντησε «Πάρα πολύ ή Πολύ», το 15.8% «Λίγο ή Καθόλου» και το 11.9% «Μέτρια». Τρίτος λόγος παρακολούθησης ελληνικών είναι η επιλογή και η ενθάρρυνση των γονέων : το 58.6% αποκρίθηκε «Πάρα πολύ ή Πολύ», το 21.2% «Μέτρια» και ένα παρόμοιο ποσοστό (20.2%) «Λίγο ή Καθόλου». Τέταρτη αιτία παρακολούθησης ελληνικών είναι η κοινωνικοποίηση με Έλληνες φίλους και παρέες, με ποσοστά 54.1% «Πάρα πολύ ή Πολύ», 23.4% «Μέτρια» και 22.5% «Λίγο ή Καθόλου». Στην πέμπτη θέση, ως λόγος τοποθετήθηκε η πολιτιστική πληροφόρηση και επαφή με την ελληνική κουλτούρα. Σχεδόν οι μισοί έφηβοι (49.5%) απάντησαν «Πάρα πολύ ή Πολύ», το 28.8% συμπλήρωσαν «Μέτρια» και το 21.7% διάλεξαν «Λίγο ή Καθόλου». Έκτος λόγος είναι η προσδοκία για επαγγελματική αποκατάσταση και εύρεση εργασίας μελλοντικά. Οι κατανομές συχνοτήτων ήταν 46.9% «Πάρα πολύ ή Πολύ», 29.6% «Λίγο ή Καθόλου» και 23.5% «Μέτρια». Έβδομη αιτία είναι η προσδοκία των μαθητών για ακαδημαϊκή πρόοδο και επιλογή των ελληνικών ως μάθημα της τρίτης Λυκείου, για την εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο, με ποσοστά 44.2% «Πάρα πολύ ή Πολύ», 35.4% «Λίγο ή Καθόλου» και 20.4% «Μέτρια». Πίνακας 5.7: Λόγοι Παρακολούθησης Ελληνικών (Σε ποσοστά, Ν=329) Βαθμός συμφωνίας: (5-4= Πάρα πολύ-πολύ, 3=Μέτρια, 2-1=Λίγο-Καθόλου) 5-4 3 2-1 1 Ελληνική καταγωγή 74.3 11.5 14.2 2 Βελτίωση της επικοινωνιακής ικανότητας στα ελληνικά συνομιλία με άλλους Έλληνες 72.3 11.9 15.8 3 Επιλογή και ενθάρρυνση γονέων 58.6 21.2 20.2 4 Ελληνική κοινωνικοποίηση με Έλληνες φίλους και παρέες 54.1 23.4 22.5 5 Πολιτιστική πληροφόρηση και επαφή με την ελληνική κουλτούρα 49.5 28.8 21.7 6 Επαγγελματική αποκατάσταση και εύρεση εργασίας μελλοντικά 46.9 23.5 29.6 7 Ακαδημαϊκή πρόοδος και επιλογή των ελληνικών ως μάθημα της τρίτης Λυκείου για την εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο 44.2 20.4 35.4 Αξιοσημείωτο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης οι γραπτοί σχολιασμοί των Ελληνοαυστραλών μαθητών για τις αιτίες φοίτησης στα τμήματα των ελληνικών. Το ποσοστό των μαθητών που προέβη σε παραπέρα

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 144 σχολιασμούς ήταν 46.5%. Οι κεντρικότεροι συμπληρωματικοί λόγοι, κατά σειρά παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί. συχνότητας Πίνακας 5.8: Επιπρόσθετοι Λόγοι Παρακολούθησης Ελληνικών (Σε ποσοστά, Ν=329) Αιτίες φοίτησης στο ελληνικό σχολικό πρόγραμμα % 1 Ενθάρρυνση του παππού και της γιαγιάς 10.4 2 Ταξίδια στην Ελλάδα και επικοινωνία με ελλαδίτες συγγενείς 9.8 3 Καλύτερη επικοινωνία με μέλη της οικογένειας 7.4 4 Τα ελληνικά είναι μάθημα που μου αρέσει 7.1 5 Το μάθημα των ελληνικών θεωρείται εύκολο 6.4 6 Μου αρέσει να μαθαίνω γλώσσες 5.4 Σύνολο 46.5 Όπως παρατηρούμε και στον προηγούμενο πίνακα οι επιπρόσθετες αιτίες φοίτησης των Ελληνοαυστραλών εφήβων στα προγράμματα ελληνικών σπουδών συμπεριλαμβάνουν πρώτο την ενθάρρυνση του παππού και της γιαγιάς (10.4%), δεύτερο τα ταξίδια στην Ελλάδα και επικοινωνία με ελλαδίτες συγγενείς (9.8%), τρίτο την καλύτερη επικοινωνία με μέλη της οικογένειας (7.4%), τέταρτο την πεποίθηση πως τα ελληνικά είναι μάθημα που αρέσει στους μαθητές (7.1%), πέμπτο την αντίληψη ότι το μάθημα των ελληνικών θεωρείται εύκολο (6.4%) και έκτο την επιθυμία των μαθητών να μαθαίνουν γλώσσες (5.4%). Συζητώντας τα παραπάνω αποτελέσματα παρατηρούμε ότι τα δυο πέμπτα των Ελληνοαυστραλών εφήβων παρακολουθούν εφτά με δέκα χρόνια ελληνικά, ενώ επίσης ένας στους τέσσερις παρακολουθεί από τέσσερα μέχρι έξι χρόνια. Αυτό σημαίνει πως έχουν μακροχρόνια επαφή με την ελληνική γλώσσα, μέσα από τους διάφορους τύπους ελληνομάθειας (κρατικά σχολεία ή απογευματινά-σαββατιανά τμήματα ελληνικής γλώσσας). Παράλληλα, ένας στους τρεις μαθητές δήλωσε ότι φοιτά σε τάξεις ελληνικών λιγότερο από τρία χρόνια, γεγονός που εξηγεί ότι άρχισαν τα ελληνικά κυρίως στο γυμνάσιο ή ότι δεν έχουν συστηματική παρακολούθηση της ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα να είναι στο επίπεδο των αρχαρίων. Ερμηνεύοντας τα προηγούμενα, είναι φανερό πως η ελληνική καταγωγή αποτελεί τον κεντρικότερο λόγο παρακολούθησης. Συνεπώς, η εκμάθηση της γλώσσας εκλαμβάνεται από τους μαθητές ως συνέπεια της ελληνικής τους καταγωγής. Επίσης, ο δεύτερος σημαντικός λόγος παρακολούθησης ελληνικών είναι η βελτίωση της επικοινωνιακής τους ικανότητας στα ελληνικά. Δηλαδή, η φοίτηση στις τάξεις των ελληνικών συμβάλλει στην επικοινωνία των μαθητών με τους «σημαντικούς άλλους», δηλαδή άτομα του κοινωνικού τους περίγυρου, που επικοινωνούν στα ελληνικά. Ως σημαντικοί άλλοι θεωρούνται οι γονείς, αλλά και οι παππούδες των μαθητών, οι προσδοκίες των οποίων συνιστούν ενθαρρυντικό παράγοντα, για πολλούς μαθητές, στο να παρακολουθήσουν ελληνικά. Επίσης σημαντικό λόγο αποτελεί η επιδίωξη των ίδιων των εφήβων να αλληλεπιδράσουν κοινωνικά με άλλους συνομήλικους Ελληνοαυστραλούς, με τους οποίους συνδέονται με το ίδιο πολιτισμικό πλαίσιο αναφοράς. Έτσι, στο

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 145 εκπαιδευτικό και πολιτισμικό περιβάλλον της ελληνικής τάξης οι μαθητές αλληλεπιδρούν, συνάπτουν φιλίες, ανταλλάσουν τις εμπειρίες τους, μοιράζονται τους προβληματισμούς τους, σχολιάζουν την καθημερινότητά τους. Η πολιτιστική πληροφόρηση και επαφή με την ελληνική κουλτούρα, αν και δεν τοποθετήθηκε ως σημαντική προτεραιότητα και αιτία φοίτησης στις ελληνικές τάξεις, αποτελεί επιπρόσθετο παράγοντα, που αναδεικνύει τη συμβολή της ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης ως μέσο πολιτιστικής καλλιέργειας των μαθητών. Ο ρόλος των ελληνικών τμημάτων ως φορέων εθνοπολιτισμικής πληροφόρησης και ελληνομάθειας είναι θεμελιακός, αν λάβουμε υπόψη ότι ένας αριθμός από τους νεότερους γονείς παρουσιάζουν ελλείψεις στο χώρο αυτό. β) Συχνότητα και είδος ταξιδιών στην Ελλάδα Τα ταξίδια των Ελληνοαυστραλών εφήβων προς την Ελλάδα τους φέρνουν σε επαφή και αλληλεπίδραση με τη ζωντανή ελλαδική πραγματικότητα. Στο πλαίσιο του παρόντος κεφαλαίου ζητήθηκε από τους Ελληνοαυστραλούς εφήβους να απαντήσουν αν έχουν ταξιδέψει στην Ελλάδα και πόσες φορές. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των απαντήσεων που έδωσαν. Πίνακας 5.9: Ταξίδια στην Ελλάδα (Σε ποσοστά, Ν=329) 1 Ποτέ 59.9 2 Μια φορά 25.2 3 Δύο φορές 6.3 4 Τρεις φορές 3.7 5 Περισσότερες φορές 4.9 Tο εξήντα τοις εκατό (59.9%) των μαθητών απάντησαν ότι δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ στην Ελλάδα, ενώ το υπόλοιπο 40.1% ταξίδεψαν τουλάχιστο μια φορά. Συγκεκριμένα, ο ένας στους τέσσερις (25.2%) έχει ταξιδέψει «μία φορά», το 6.3% «δύο φορές», το 3.7% τρεις φορές και το 4.9% ταξίδεψε περισσότερες φορές στην Ελλάδα. Παράλληλα, ζητήθηκε από τους μαθητές να διευκρινίσουν γραπτά αν έχουν ταξιδέψει στην Ελλάδα μέσα από κάποιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, ανεξάρτητα από τα αν έχουν πάει στην Ελλάδα με την οικογένειά τους. Μόλις το 5.3% των μαθητών απάντησε θετικά. Τα προγράμματα αυτά αφορούσαν α) τα εκπαιδευτικά προγράμματα της Παιδείας Ομογενών (3.2%) και β) τα κατασκηνωτικά προγράμματα της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού (ΓΓΑΕ), ποσοστό 2.1%. Δεν αναφέρθηκαν συμμετοχές στα εθνικοτοπικά προγράμματα φιλοξενίας ορισμένων δήμων της Ελλάδας, τα οποία διακόπηκαν τη δεκαετία του 2010. Οι μαθητές που ταξίδεψαν στην Ελλάδα, περιέγραψαν στη διάρκεια των ομαδικών συζητήσεων τις κυριότερες εντυπώσεις τους από τα ταξίδια αυτά, συμπεριλαμβανομένων και των εκπαιδευτικών ταξιδιών. Οι περισσότεροι φιλοξενήθηκαν σε σπίτια συγγενών, άλλοι σε πατρικά τους σπίτια και οι λιγότεροι σε ξενοδοχεία. Παρουσιάζονται οι αντιπροσωπευτικότερες τάσεις που εκφράσθηκαν, εκπροσωπώντας αντίστοιχες ομάδες μαθητών.

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 146 (i) Εντυπώσεις σε σχέση με τα πρόσωπα και τον ανθρώπινο παράγοντα: θετική εντύπωση προκάλεσε στους εφήβους που ταξίδεψαν στην Ελλάδα η φιλοξενία και η έκφραση θερμών συναισθημάτων, από συγγενικά πρόσωπα και συντοπίτες των γονέων και παππούδων, ιδιαίτερα στην επαρχία. Σύμφωνα με τα λόγια ενός έφηβου «όταν πήγα στο χωριό του παππού μου, στην Κρήτη όλοι οι συγγενείς μάς έπαιρναν στα σπίτια τους. Μου άρεσε που όλοι γνωρίζονταν στο μικρό χωριό και νοιάζονταν για μας. Αλλά στο Ηράκλειο και πιο πολύ στην Αθήνα ήταν διαφορετικά» (μαθητής 117). Επιπλέον, εκφράσθηκε ικανοποίηση επειδή γνώρισαν από κοντά τα ξαδέρφια τους και μοιράσθηκαν κοινές εμπειρίες. Όπως τόνισε ένας μαθητής «ήταν ωραία που γνώρισα τα ξαδέρφια μου και έκανα νέους φίλους. Κάθε μέρα βγαίναμε σε όμορφα μέρη και διασκεδάζαμε» (μαθητής 212). Αρκετοί μαθητές παρατήρησαν για τους ελλαδίτες συνομήλικους τους πως τους βρήκαν πιο ανεξάρτητους και αυτόνομους σε σύγκριση με το μέσο Ελληνοαυστραλό έφηβο πιστεύοντας ότι «μπορούν ευκολότερα να βγαίνουν έξω για βόλτες με άλλους νέους, στη θάλασσα στα μαγαζιά και αλλού» (μαθητής 83). (ii) Εντυπώσεις σε σχέση με το χώρο και το περιβάλλον: Θετικά σχόλια εκφράσθηκαν για το φυσικό τοπίο της Ελλάδας, τη θάλασσα, τον ήλιο, τα νησιά, τα μικρά γραφικά χωριά, τα σπίτια στα νησιά, τις εκκλησούλες στα βουνά. Χαρακτηριστικές ήταν οι παρατηρήσεις ενός πληροφορητή: «στην Ελλάδα απολαμβάνεις το κολύμπι και τον ήλιο. Οι θάλασσες δεν είναι άγριες. Μου άρεσαν τα νησιά και τα πολλά μικρά χωριουδάκια που ήταν σαν ζωγραφιές πάνω στα βουνά. Μου άρεσαν οι ανεμόμυλοι στη Μύκονο και τα μικρά εξωκκλήσια» (μαθητής 43). (iii) Εντυπώσεις σε σχέση με πολιτισμό και τον ελληνικό τρόπο ζωής: Οι θετικές εμπειρίες και περιγραφές των ερωτηθέντων εφήβων, αφορούσαν τις ελληνικές αρχαιότητες και ιδιαίτερα τον Παρθενώνα και την Ακρόπολη. «Όταν ανέβηκα στην Ακρόπολη και είδα τον Παρθενώνα και τα άλλα μνημεία ένιωσα υπερηφάνεια. Όταν πήγαμε στο νέο αρχαιολογικό μουσείο, τότε για πρώτη φορά ένιωσα κάτι πολύ διαφορετικό μέσα μου που με συγκλόνισε» (μαθητής 119). Επιπλέον, αρκετοί αναφέρθηκαν στα λαϊκά τοπικά πανηγύρια και αναπαραστάσεις εθίμων. «Πήγα για τα Χριστούγεννα πέρυσι στην Κοζάνη. Είχαν πολλά έθιμα για τη νέα χρονιά. Πηδούσαμε πάνω από τις φωτιές και μασκαρευτήκαμε με δέρματα προβάτων. Όταν χορεύαμε τα ξαδέρφια μου δεν πίστευαν ότι γνωρίζω τόσους τοπικούς χορούς» (μαθητής 168). Ορισμένοι μαθητές εστίασαν τα θετικά τους σχόλια στην αυθεντική ελληνική κουζίνα. Άλλοι εντυπωσιάστηκαν από το μεγαλείο της απλότητας, για να αναφερθούμε στα λόγια ενός πληροφορητή: «η ομορφιά στην Ελλάδα είναι στα πιο απλά πράγματα...η βόλτα με το γαϊδουράκι θα μου μείνει αξέχαστη και το ψάρεμα το βράδυ με τον παππού μου» (μαθητής 45). (iv) Επιφυλάξεις και προβληματισμοί: Παρά τις γενικές θετικές εκτιμήσεις εκφράσθηκαν και ορισμένες επιφυλάξεις. Μια από αυτές ήταν η αίσθηση δυσαρέσκειας όταν κάποιοι συγγενείς ή γνωστοί τούς απέδιδαν χαρακτηρισμούς που τους διαφοροποιούσαν εθνοπολιτισμικά. Όπως τόνισε ένας μαθητής

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 147 «κάποιοι συγγενείς λέγανε <ήρθαν οι Αυστραλοί>. Ήταν κάπως ενοχλητικό και με πείραζε, σαν να μας έλεγαν είστε αλλιώτικοι από εμάς» (μαθητής 45). Ένας άλλος προβληματισμός αρκετών εφήβων ήταν το χαμηλό τους επικοινωνιακό επίπεδο στα ελληνικά, που δεν τους επέτρεψε καλύτερη επικοινωνία και κοινωνικοποίηση. «Η γλώσσα με εμπόδισε κάπως να επικοινωνώ με τους ηλικιωμένους, αλλά με τους νέους ήταν εντάξει, λίγα ελληνικά και λίγα αγγλικά» (μαθητής 155). Άλλοι δήλωσαν ότι απογοητεύτηκαν από την Ελλάδα επειδή ανατράφηκαν με ωραιοποιημένη και εξιδανικευμένη εικόνα για την χώρα καταγωγής τους. Σύμφωνα με ένα μαθητή «η Ελλάδα δεν ήταν όπως τη φανταζόμουν και την περιέγραφε ο παππούς. Δε μου άρεσε η πρώτη εικόνα στην Αθήνα, το τσιμέντο και η κίνηση στους δρόμους» (μαθητής 57). Ενώ άλλος τόνισε «πήγαμε με τους γονείς στο κέντρο της Αθήνας και πέσαμε σε διαδήλωση. Έγιναν επεισόδια και τρομάξαμε. Η εικόνα που είχα για την Ελλάδα χάλασε» (μαθητής 33). Επιπρόσθετα, αρκετοί από τους εφήβους υπογράμμισαν τα εμφανή αρνητικά αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης της Ελλάδας, όπως τα επόμενα λόγια ενός εφήβου: «τα μαγαζιά άδεια, πολλά κλειστά... οι συγγενείς μου που μας φιλοξένησαν είναι στην ανεργία. Σφίχτηκε η καρδιά μου, παντού παράπονα» (μαθητής 89). (v) Εντυπώσεις από τα εκπαιδευτικά προγράμματα: Θετικά σχόλια εκφράσθηκαν από όσους μαθητές συμμετείχαν παλαιότερα σε αυτά. Ιδιαίτερα, τονίσθηκε η αλληλεπίδραση και γνωριμία με Ελληνόπουλα από άλλα σημεία του κόσμου, οι ωραίες διακοπές και τα μέρη που είδαν. Σύμφωνα με τα λόγια ενός μαθητή «στο πρόγραμμα συναντήθηκα με Ελληνόπουλα που ζουν εκτός Ελλάδας. Μοιραστήκαμε πολλά πράγματα και δεθήκαμε. Ακόμα έχω επικοινωνία με το διαδίκτυο με φίλους από τον Καναδά» (μαθητής 56). Ωστόσο, κάποιοι εξέφρασαν και προβληματισμούς «ήταν η πρώτη φορά που έφευγα μακριά από το σπίτι και στενοχωρήθηκα, ήθελα να γυρίσω πίσω, αλλά όταν άρχισε να μου αρέσει, τότε τέλειωσε το πρόγραμμα» (μαθητής 104). Σχολιάζοντας τα παραπάνω παρατηρούμε πως σχεδόν τα δυο πέμπτα των Ελληνοαυστραλών εφήβων έχουν ταξιδέψει στην Ελλάδα. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι την τελευταία δεκαετία τα ποσοστά επισκεψιμότητας από Αυστραλία για Ελλάδα παραμένουν σταθερά. Σε σχετική έρευνα η Αρβανίτη (2000) βρήκε ότι ποσοστό 59% των μαθητών των ελληνικών απογευματινών σχολείων δεν είχαν ταξιδέψει στην Ελλάδα, το 28% είχαν ταξιδέψει μια φορά και το 13% δύο ή περισσότερες φορές, δηλαδή τα δυο πέμπτα είχαν ταξιδέψει στην Ελλάδα. Η διαπίστωση αυτή δείχνει μια σταθερότητα της σχέσης των ελληνικών οικογενειών και επισκέψεων στον ελλαδικό χώρο. Ιδιαίτερα θετικός είναι ο ρόλος των παππούδων και γιαγιάδων, οι οποίοι διατηρούν ζωντανούς δεσμούς με τον Ελλαδικό χώρο σε μεγάλο βαθμό, έχουν συγγενείς, κατοικία και περιουσιακά στοιχεία, εικόνα που θα αλλάξει, όταν οι περισσότεροι εκπρόσωποι της πρώτης γενιάς θα αποχωρήσουν. Από την άλλη πλευρά, το μεγαλύτερο ποσοστό των Ελληνοαυστραλών εφήβων δεν έχει ταξιδέψει ακόμα στη χώρα καταγωγής του. Τα ταξίδια προς την Ελλάδα ασφαλώς δυσχεραίνονται από παράγοντες όπως η

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 148 μεγάλη απόσταση και το υψηλό κόστος. Αλλά και η σχέση με τον ελλαδικό χρόνο έχει διαφορετικό περιεχόμενο από τη μια γενιά στην άλλη. Τα ταξίδια προς την Ελλάδα τους φέρνουν σε επαφή με τη σύγχρονη ελλαδική πραγματικότητα, αλλά συχνά την απομυθοποιούν, επειδή διαψεύδονται οι προσδοκίες που δημιουργήθηκαν, μέσα από τις αφηγήσεις των προηγούμενων γενεών. Για τους περισσότερους Ελληνοαυστραλούς έφηβους η σχέση με την Ελλάδα για τους παραμένει συμβολική. Επίσης επηρεάζονται σημαντικά διότι η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ των δημοφιλέστερων τουριστικών προορισμών των Αυστραλών. Επιπρόσθετα, τα σύντομα ταξίδια αναψυχής, και η συναισθηματική ένταση που περικλείουν δεν είναι αρκετά για να οικοδομήσουν μια στέρεα προσωπική σχέση. Λειτουργούν όμως ευεργετικά, δημιουργούν ερεθίσματα και αποτελούν αφετηρία για την ανάπτυξη θετικότερης σχέσης με την Ελλάδα και την ελληνικότητά τους. Παράλληλα, γεφυρώνουν το έλλειμμα πληροφόρησης μεταξύ διασποράς και Ελλάδας, και αντίστροφα, με βασικό ζητούμενο την ενίσχυση της ενδοελληνικής διαπολιτισμικής αλληλοκατανόησης. Ανακεφαλαιώνοντας, διαπιστώθηκε πως ο μέσος όρος του δείγματος έχει μακροχρόνια τριβή με την ελληνομάθεια. Τέσσερις στους δέκα μαθητές παρακολουθούν προγράμματα ελληνικών εφτά μέχρι δέκα έτη, δύο στους τρεις πάνω από τέσσερα έτη και σχεδόν ο ένας στους τέσσερις παρακολουθεί ελληνικά λιγότερα από τέσσερα έτη. Επιπλέον, εκφράσθηκε μια ποικιλομορφία λόγων παρακολούθησης ελληνικών σπουδών, όπως η ελληνική καταγωγή, η βελτίωση ικανότητας στην ελληνική, η ενθάρρυνση των γονέων και του ευρύτερου οικογενειακού περιβάλλοντος και η κοινωνικοποίηση με άλλους συνομηλίκους ελληνικής καταγωγής. Επίσης, άλλοι λόγοι που παρουσιάστηκαν αναφέρονται στην πολιτιστική πληροφόρηση, στην απόκτηση επαγγελματικών εφοδίων και στην εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η φυσική επαφή των σύγχρονων Ελληνοαυστραλών εφήβων με τον ελλαδικό χώρο περιορίζεται σταδιακά. Έξι στους δέκα δήλωσαν ότι δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ στην Ελλάδα, ένας στους τέσσερις ταξίδεψε μια φορά και το 15% δύο ή περισσότερες φορές. Τέλος, οι εντυπώσεις των μαθητών που ταξίδεψαν στην Ελλάδα είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία θετικές, αναδεικνύοντας τον τουρισμό και τις διακοπές, την επαφή με συγγενείς, την αλληλεπίδραση με συνομηλίκους, ενώ εκφράσθηκαν ελάχιστες αρνητικές επισημάνσεις. 5.3 Εθνοπολιτισμικές Πρακτικές και Εμπειρίες Ελληνικότητας Η ελληνικότητα των Ελληνοαυστραλών εφήβων δεν έχει στατικό χαρακτήρα, αλλά αποτελεί δυναμικό και εξελισσόμενο μέγεθος. Στην συνέχεια, μελετάται η εθνοπολιτισμική ζωή και οι πρακτικές των Ελληνοαυστραλών εφήβων. Τα πεδία τα οποία ερευνήθηκαν και οριοθετούν την εθνοπολιτισμική ζωή και τις πρακτικές του δείγματος είναι τα ακόλουθα δέκα: α) Πρότυπα φιλίας και στάση απέναντι σε άλλες ομάδες β) Σημασία του θρησκευτικού παράγοντα γ) Διατροφικές συνήθειες εκτός σπιτιού

Κεφάλαιο Πέμπτο Εθνοπολιτισμική Συμπεριφορά των Ελληνοαυστραλών Εφήβων 149 δ) Επαφή με τα ελληνικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ε) Επαφή με τον αθλητισμό και αθλητική κίνηση στ) Επαφή με την ελληνική μουσική και τραγούδια ζ) Γνώση παραδοσιακών ελληνικών χορών η) Μέλη ελληνικών οργανισμών και ομάδων νεολαιών θ) Συμμετοχή στα παροικιακά πολιτιστικά γεγονότα ι) Εμπειρίες από εθνοπολιτισμικά γεγονότα εκτός ελληνικής ομογένειας Διευκρινίζουμε πως τα δεδομένα συλλέχθηκαν με ερωτήσεις που είχαν διαβαθμισμένο αλλά και ανοιχτό χαρακτήρα. Παράλληλα, σε κάποιες ερωτήσεις δόθηκε η δυνατότητα στους ερωτηθέντες να εκθέσουν επεξηγηματικά τις απόψεις τους. Η ανάλυση των δεδομένων έγινε με στατιστικές μεθόδους και κυρίως με την ανάλυση κατανομών συχνοτήτων, ενώ ορισμένες διαστάσεις αναλύθηκαν και ποιοτικά. α) Πρότυπα φιλίας και στάση απέναντι σε άλλες ομάδες Οι Ελληνοαυστραλοί έφηβοι κλήθηκαν να προσδιορίσουν τα σχήματα φιλίας τους και την εθνοτική προέλευση των φίλων, δηλαδή αν οι φίλοι τους είναι κυρίως α) ελληνικής καταγωγής, β) μη ελληνικής καταγωγής και γ) ελληνικής καταγωγής και μη ελληνικής καταγωγής. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι στατιστικές κατανομές των απαντήσεών τους. Πίνακας 5.10: Αναλογία Φίλων (Σε ποσοστά, Ν=329) Σχέσεις φιλίας 1 Μικτά σχήματα φιλίας: φίλοι ελληνικής και μη καταγωγής 73.2 2 Κυρίως φίλοι ελληνικής καταγωγής 20.4 3 Κυρίως φίλοι μη ελληνικής καταγωγής 6.4 Η ανάγνωση των συχνοτήτων δείχνει απερίφραστα ότι σχεδόν τα τρία τέταρτα του δείγματος (73.2%) έχουν φίλους ελληνικής και μη ελληνικής καταγωγής. Το ένα πέμπτο (20.4%) των μαθητών απάντησαν ότι έχουν φίλους κυρίως ελληνικής καταγωγής, ενώ ένα μικρότερο ποσοστό (6.4%) έχουν φίλους κυρίως μη ελληνικής καταγωγής. Αξιοσημείωτη διάσταση αποτελεί το γεγονός πως η πλειοψηφία των μαθητών, σχεδόν τα τρία τέταρτα (73.5%) απάντησαν ότι ο καλύτερος φίλος / φίλη είναι ελληνικής καταγωγής. Επιπρόσθετα, ζητήθηκε από τους μαθητές να διευκρινίσουν αν αισθάνονται άνετα όταν βρίσκονται α) με Έλληνες, β) με μη Έλληνες και γ) με Έλληνες και με μη Έλληνες. Η ανάλυση των απαντήσεών τους παρουσιάζεται στη συνέχεια. 146 146 Διευκρινιστικά αναφέρεται ότι η συγκεκριμένη ερώτηση αν και σχετίζεται με τα εθνοτικά συναισθήματα του δείγματος, τα οποία αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης του έκτου κεφαλαίου εξετάζεται στο παρόν υποκεφάλαιο επειδή, αποτελεί συνέχεια της προηγούμενης ερώτησης για τα πρότυπα φιλίας του δείγματος.