Περιεχόμενα. Στυλιανή Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγος - Φιλόλογος. Προοίμιο 3. Συναξάρι Ἅγιος Τρύφων, ὁ προστάτης τῶν γεωργῶν 4

1

Περιεχόμενα Προοίμιο 3 Συναξάρι Ἅγιος Τρύφων, ὁ προστάτης τῶν γεωργῶν 4 Οἱ ἀγρότες μας πονοῦν τοῦ Μητροπολίτη Γορτύνης και Ἀρκαδίας κ. Μακάριου 7 Ἐκ Φαναρίου 9 Τό ἀδιέξοδο τῆς ἑλληνικῆς γεωργίας τοῦ Ν. Ντάσιου 10 Μαρίνος Ἀντύπας, ὁ «ἅγιος» τῶν κολίγων ἀγροτῶν τοῦ π. Χαράλαμπου Παπαδόπουλου 22 Μέ ἐνδιαφέρον γιά τούς νέους 26 Μαζί μέ τούς γονεῖς 28 Πολιτιστικό Πνευματικό Κέντρο καί Ἐπικοινωνιακό καί Μορφωτικό Ἵδρυμα Ἱ. Μ. Γορτύνης & Ἀρκαδίας 30 Τριμηνιαία Ἔκδοση τοῦ Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἱ. Μ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας - Ἔτος 3 ο Τεῦχος 9 ο - Ἐκδίδεται τῇ προνοίᾳ τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου - Ἰδιοκτήτης: Τμήμα Ἐκδόσεων Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἱ.Μ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Ἐκδότης - Υπεύθυνος ὕλης: π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος (6975 853535) - Μέλη Συντακτικῆς Ἐπιτροπῆς Περιοδικοῦ: π. Χαράλαμπος Κοπανάκης (6974 106929) π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος Στυλιανή Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγος - Φιλόλογος - Ἐπιμέλεια κειμένων: ημήτριος ασκαλάκης, Φιλόλογος - Ἱεροψάλτης Στυλιανή Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγος - Φιλόλογος - Ἐκδόσεις: «ΑΝΤΙΛΑΛΟΣ» Τό Περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές οἰκονομικές εἰσφορές. ιεύθυνση: Ἁγ. Γεωργίου 16, 70400 Μοίρες, Ἠρακλείου Κρήτης, Τηλ.: 28920 22208 - Fax: 28920 24804 2

Π ρ ο ο ί μ ι ο Ἡ Ἱερά Μητρόπολης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, εἶναι μία ἐκκλησιαστική περιφέρεια ὅπου οἱ ἱστορικές Κωμοπόλεις καί τά ὄμορφα Χωριά της, ἀποτελοῦνται ἀπό κοινότητες πολιτῶν πού στήν συντριπτική τους πλειοψηφία εἶναι ἀγρότες. Ἡ γῆ τῆς Μεσαρᾶς μέ τόν ξακουστό κάμπο της ἀποτελεῖ ἕνα ἐπίγειο «παράδεισο» εὐφορίας καί γονιμότητας. Οἱ ἀγρότες κάτοικοι τῆς εὐλογημένης ἀπό τόν Θεό Μεσαρίτικης γῆς, εἶναι ἀπό τούς ἱστορικότερους ἀγροτικούς πληθυσμούς τῆς Κρήτης, ἀκέραιοι γνῶστες τῆς τέχνης πού τούς παρέδωσαν οἱ πρόγονοί τους, τέχνη καλλιέπειας καί καλλιέργειας τῆς γῆς. Παρόλα αὐτά ὅμως τά πράγματι εὐλογημένα δεδομένα πού ὁ Θεός χάρισε σέ αὐτό τό κομμάτι γῆς, ἡ ἀγροτική ζωή φθίνει. Φθίνει κυρίως λόγω τῶν πολιτικῶν ἐπιλογῶν σέ Ἑλλάδα καί Εὐρώπη. Τό παγκοσμοποιημένο ἐμπόριο, ἡ κατάργηση τῆς ἐθνικῆς οἰκονομίας καί αὐτοδιαχείρισης, ἡ διαμόρφωση ἄνισου καί ἀθέμιτου ἀγροτικοῦ ἀνταγωνισμοῦ μέ ἰσχυρά ὀργανωμένα συμφέροντα, ἡ ταυτόχρονη μείωση τοῦ ἀγροτικοῦ εἰσοδήματος καί ἡ αὔξηση τῆς παραγωγικῆς διαδικασίας, οἱ Εὐρωπαϊκές ἀποφάσεις γιά συρρίκνωση τοῦ ἀγροτικοῦ πληθυσμοῦ καί αὔξηση τοῦ ἀστικοῦ μαζί μέ τήν ἐγκατάλειψη σέ μορφές καί δομές ἀνάπτυξης τῆς περιφερειακῆς Ἑλλάδος, ἐπέφεραν τό μαρασμό, τήν ἐξασθένιση καί τόν ἀποκλεισμό τόσο σέ οἰκονομικό ὅσο καί σέ εὐρύτερο κοινωνικό πλαίσιο τοῦ ἀγροτικοῦ πληθυσμοῦ. Οἱ ἀγρότες τῆς Μεσαρίτικης γῆς κινδυνεύουν μέ περιθωριοποίηση. Μέ κοινωνικό ἀποκλεισμό καί οἰκονομική καταστροφή. Ἡ Τοπική Ἐκκλησία αἰσθανόμενη ἀπό τήν καθημερινή ποιμαντική της ἐπαφή μέ τά μέλη τῶν ἐκκλησιαστικῶν κοινοτήτων μας, τά παραπάνω πολύμορφα ἀδιέξοδά τοῦ λαοῦ μας μέ τήν προτροπή τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας κ. Μακαρίου, ἀφιερώνει ὡς ἐλάχιστο - καί σαφέστατα ὄχι μοναδικό, ἀλλά ἀρχικό βῆμα στήριξης - στόν δίκαιο ἀγώνα τῶν ἀγροτῶν μας τό παρόν τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ τῆς Μητροπόλεώς μας «Ἐν Ἐσόπτρῳ» μέ τήν εὐχή καί τήν προσδοκία νά ἀνοίξει ἕνας εὐρύτερος κοινωνικός διάλογος γιά τό μέλλον τῆς Μεσαρᾶς, ἀλλά καί εἰδικότερα τοῦ ἀγροτικοῦ πληθυσμοῦ αὐτῆς.- Ἐκ τῆς Συντακτικῆς Ἐπιτροπῆς π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος 3

Ἅγιος Τρύφων Ὁ προστάτης τῶν γεωργῶν Βίος πανάριστος Μεγαλομάρτυρας τοῦ Χριστοῦ Τρύφων εἶχε πατρίδα τήν Λάμψακο τῆς Φρυγίας, πόλη τῆς Μικρᾶς Ἀσίας στά παράλια τοῦ Ἑλλησπόντου. Τόν ἑλληνικό βίο του συνέγραψε ὁ Ἅγιος Συμεών ὁ Μεταφραστής, πού ἔζησε τόν 10ο αἰῶνα καί συνέλεξε τούς ὑπάρχοντες τότε βίους τῶν Ἁγίων καί διατύπωσε ἐκ νέου ἔτσι ἔχουμε καί τόν περίφημο βίο τοῦ Ἁγίου Τρύφωνος, ἀπό τόν ὁποῖο παραθέτουμε ἀποσπάσματα σέ νεοελληνική ἀπόδοση (διασκευή κ. Τρύφωνος Ἀλεξοπούλου, ἰατροῦ). «...Οἱ Ἅγιοι Μάρτυρες μετά τούς Ἀποστόλους ἔγιναν συνεχιστές τῆς χριστιανικῆς εὐσέβειας. Αὐτοί πῆραν σάν μιά σπίθα τή φωτιά τῆς πίστεως ἀπό τούς Ἀποστόλους. Ἔπειτα, αὐτή ἡ σπίθα θέριεψε μέ τά βασανιστήρια τῶν διωκτῶν, ὅπως ἡ φλόγα φουντώνει ἀπό τούς ἀνέμους». Ἕνας ἀπό αὐτούς εἶναι καί ὁ μακάριος Τρύφων, τό εὐλογημένο ἄνθος τῆς Ἐκκλησίας, πού ἔχει τήν ἐπωνυμία τῆς ἄφθαρτης καί θεϊκῆς τρυφῆς. Γεννήθηκε στή Λάμψακο, ἕνα χωριό τῆς Φρυγίας κοντά στήν Ἀπάμεια, ἀπό γονεῖς εὐσεβεῖς, καί ἦταν τόσο ἄξιος τοῦ Θεοῦ ἀπό τήν παιδική του ἡλικία, ὥστε νά ἀξιωθεῖ τῶν ποικίλων θείων ἐνεργειῶν καί τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Γι αὐτό καί μέ τό 4

ὄνομα μόνο τοῦ Τρύφωνος διώκονταν ἀπό τούς πάσχοντες διάφορες σωματικές ἀσθένειες καί ἡ πονηρή γενεά τῶν δαιμόνων... Μετά τόν Γορδιανό καί τόν Φίλιππο, ἀναγορεύθηκε αὐτοκράτορας τῶν Ρωμαίων ὁ έκιος, ἄνθρωπος σκληρός μέ ἀναίσχυντη ψυχή, πού εὐφραινόταν μέ τίς σφαγές καί τά βασανιστήρια, θερμός μέν στή λατρεία τῶν εἰδώλων, κινούμενος δέ μέ φοβερή λύσσα κατά τῶν Χριστιανῶν... Ἐκεῖνο τόν καιρό καταγγέλλουν τόν Τρύφωνα στόν ἔπαρχο τῆς Ἀνατολῆς Ἀκυλῖνο, ὅτι δηλαδή ἐκδηλώνει μεγάλη ἀλαζονεία κατά τῶν αὐτοκρατόρων καί ἐμπαίζει μέν τούς μεγάλους θεούς, ἰσχυρίζεται δέ ὅτι μόνο κάποιος Χριστός εἶναι Θεός, καί ἔτσι ἐξαπατᾶ πολλούς. Εὐθύς λοιπόν στέλνει αὐστηρές διαταγές στούς τοπικούς ἄρχοντες, ὅσο τό δυνατόν γρηγορότερα νά παρουσιαστεῖ μπροστά του ὁ Τρύφων, ὁ ὁποῖος ὅταν Θαῦμα τοῦ Ἁγίου Τρύφωνος, ἡ κάρα τοῦ ὁποίου φυλάσσεται στήν Ἱερά Μονή Ξενοφῶντος τοῦ Ἁγίου Ὄρους Ἡ παρουσία τῆς τίμιας Κάρας τοῦ πανενδόξου καί μακαρίου θείου Τρύφωνος τοῦ Μεγαλομάρτυρος στήν Ἱερά Μονή Ξενοφῶντος, προσδίδει ἐξαίρετη εὐλογία καί τιμή σ αὐτήν καί ἀποτελεῖ πηγή θείων δωρεῶν καί χαρισμάτων, ἀλλά καί φυγαδεύει τίς ἀσθένειες τῶν ἀγρῶν καί κήπων. Ἐπίσης, στή Μοναστηριακή περιοχή διασώζεται ἱερό κελλίο ἀφιερωμένο στόν μεγάλαθλο Ἅγιο Τρύφωνα τόν Ἀνάργυρο, στό ὁποῖο ἐφησυχάζουν τρεῖς πατέρες, αἰνοῦντες καί εὐλογοῦντες τόν Θεό καί τόν θεράποντα Αὐτοῦ ἀξιομακάριστο θεῖο Τρύφωνα. Τό σεπτό ὄνομα τοῦ Ἁγίου Τρύφωνος πάντοτε διατηρεῖται στήν ἐν λόγῳ ἀδελφότητα καί δίδεται στήν κουρά ἀδελφοῦ πρός τιμή τοῦ Ἁγίου. Ἀπό τίς ἀναμνήσεις πού μᾶς παρέδωσαν παλαιοί πατέρες τῆς Μονῆς γνωρίσαμε ἀρκετά θαυμαστά γεγονότα πού ἀναφέρονται στόν ἀμάραντο τῆς Λαμψάκου θεῖο βλαστό, Ἅγιο Τρύφωνα. Ὁ γέροντας Βαρλαάμ ὁ Ξενοφωντινός ἔζησε περίπου 80 χρόνια στή Μονή. Ἦταν μιά κινητή ἱστορία. Ἦρθε στή Μονή τό 1908 καί κοιμήθηκε τό 1983. Κοσμημένος μέ ἁπλότητα καί ταπεινότητα, ἔζησε ὅλα τά χρόνια του στό Μοναστήρι ὑπομένοντας κάθε δοκιμασία γιά τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. ιακόνησε χρόνια πολλά στίς ἀγροτικές ἐργασίες τῆς Μονῆς καί εἶχε πολλές ἐμπειρίες μέ τόν Ἅγιο Τρύφωνα, τόν προστάτη τῶν γεωργῶν. Μᾶς διηγήθηκε πώς κάποτε, στούς ἐπάνω κήπους τῆς Μονῆς, σέ μιά περιοχή πού λέγεται «Ζαχαρᾶς», ἔπεσε ἀκρίδα καί κάμπιες, μέ συνέπεια νά γίνεται μεγάλη ζημία στό λαχανόκηπο. Ὁ γέροντας εἰδοποίησε τόν ἅγιο Καθηγούμενο γιά τή συμφορά καί ζήτησε νά ἀνεβάσουν τήν ἁγία Κάρα τοῦ Μεγαλομάρτυρος Τρύφωνος καί νά διαβαστεῖ ἁγιασμός μέ τίς εὐχές τοῦ Ἁγίου. Ἀμέσως ἀνταποκρίθηκε ἡ Μονή, καί μόλις ἔφθασε ἡ τίμια Κάρα τοῦ Ἁγίου καί διαβάστηκε ὁ ἁγιασμός καί οἱ εὐχές, σάν ἕνα σύννεφο ἔφυγαν ὅλα τά ἔντομα καί σώθηκε ἡ σοδειά τῶν κήπων μέ τή θαυμαστή ἐπέμβαση τοῦ Ἁγίου. Ἀκόμη, μᾶς διηγεῖται ὁ γέρων Βαρλαάμ γιά τόν ἐλαιῶνα: «Ἐμεῖς, πατέρες, δέν ξέραμε ἀπό ραντίσματα καί τέτοια πράγματα ὅταν παρουσιάζονταν ἀσθένειες, παίρναμε τήν ἁγία Κάρα τοῦ προστάτου μας Ἁγίου Τρύφωνος, κάναμε ἁγιασμό καί λιτανεύαμε τό ἅγιο λείψανο μέσα στόν ἐλαιῶνα, ραντίζοντας μέ τόν ἁγιασμό τά δένδρα, καί ἡ συγκομιδή ἦταν θαυμαστή σκεφθεῖτε, ἔσπαζαν τά κλαδιά ἀπό τόν καρπό εἴκοσι πέντε χιλιάδες ὀκάδες λάδι βγάζαμε τό χρόνο πού εἶχε ἐλαιοκαρπία. όξα τῷ Θεῷ καί στόν Ἅγιο Τρύφωνα τόν προστάτη μας!». Ἀλλά, καί σέ σωματικές ἀσθένειες ἦταν ἀρωγός καί ἰατρός, ὁ ἁγιώτατος Μάρτυς τοῦ Χριστοῦ Τρύφων, καί δέν παύει νά μᾶς προστατεύει ἀπό κινδύνους καί πειρασμούς. Καί ὅσοι ἐπικαλοῦνται τό ἱερό ὄνομά του καί ζητοῦν τή βοήθειά του, λαμβάνουν τῶν ἰαμάτων τή χάρη. 5

ἄκουσε ὅτι τόν ἀναζητοῦν οἱ διῶκτες, δέν ἀναχωρεῖ στήν ἔρημο γιά νά κρυφθεῖ, οὔτε καταφεύγει στά πυκνά δάση, παρά ὁπλίζεται μέ προσευχές καί δεήσεις καί ἐμφανίζεται μέ χαρά καί εὐχαρίστως πορεύεται γιά νά παρουσιαστεῖ στόν Ἀκυλῖνο, ὁ ὁποῖος διέμενε τότε στή Νίκαια. Στήν ἀπολογία του, ὁ Ἅγιος Τρύφων εἶπε στόν ἔπαρχο: - Τό ὄνομά μου τό γήινο εἶναι Τρύφων, πατρίδα μου ἡ κώμη Λάμψακος, ἀλλά ἐμεῖς δέν πιστεύουμε οὔτε ἀναφερόμαστε στήν τύχη, πιστεύουμε ὅμως ὅτι κατά τήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ καί τήν τάξη γίνονται τά πάντα καί ἀπό τή σοφία του κυβερνῶνται τά σύμπαντα. Εἶμαι ἐλεύθερος στή ζωή μου καί μόνο σέ ἕναν ὑποτάσσομαι, στόν Χριστό ὁ Χριστός εἶναι ἡ πίστη μου, ὁ Χριστός εἶναι ἡ δόξα μου καί ὁ Χριστός γίνεται ἤδη ὁ στέφανος τῆς καυχήσεώς μου. Καί πρός αὐτά ὁ ἔπαρχος εἶπε: - Ὑποθέτω ὅτι δέν θά γνώριζες μέχρι καί σήμερα τή διαταγή τοῦ αὐτοκράτορα, πού ἐπιτάσσει νά παραδίνεται σέ βίαιο θάνατο καθένας πού ἐπιδεικνύει ἀπείθεια στήν τιμή καί λατρεία τῶν θεῶν. Ἀλλά θέλω νά πεισθεῖς στά λόγια μου καί νά φύγεις ἀπό τήν ἀπάτη, γιά νά μήν ὑποστεῖς τή φωτιά καί ἄλλα βασανιστήρια. Καί ὁ Ἅγιος εἶπε: - Μακάρι νά ἀναλωθῶ καί ἀπό τή φωτιά καί ἀπό κάθε ἄλλο βασανιστήριο γιά τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ καί Θεοῦ μου. Ὁ ἔπαρχος ἀπάντησε: - Σέ προτρέπω, Τρύφων, νά θυσιάσεις στούς θεούς βλέπω ὅτι ἔχεις ὑψηλό φρόνημα καί δέν θέλω νά πεθάνεις μέ ἄσχημο τρόπο. Ὁ δέ Ἅγιος Τρύφων εἶπε: - Τότε θά εἶναι τέλειο τό φρόνημά μου, ἐάν φέρω ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ τέλεια καί ἀκέραιη τήν ὁμολογία καί φυλάξω τήν καλή παρακαταθήκη τῆς πίστεως, χωρίς νά τήν ἀρνηθῶ, προσφέροντας ὁλόκληρο τόν ἑαυτό μου σάν καθαρή θυσία στόν Χριστό... Ὅταν ἄκουσε αὐτά ὁ Ἀκυλῖνος, ἐξοργίσθηκε καί διέταξε νά κρεμάσουν τόν Τρύφωνα καί νά τόν τρυποῦν μέ σπαθιά. Τότε ὁ μακάριος κρεμιέται στό ξύλο καί ἀφοῦ τοῦ ἔδεσαν τά χέρια ἀπό τούς ἀγκῶνες, τοῦ ἔκοπταν μέ ὁρμή τίς σάρκες. Καί ἐνῶ τόν σπάθιζαν τρεῖς ὁλόκληρες ὧρες καί ἐκεῖνος ὑπέμενε τίς πληγές μέ ἠρεμία, ὁ ἔπαρχος τόν παρακινοῦσε: - Ἄλλαξε γνώμη Τρύφων, γι αὐτή τήν ἄκαιρη ἀνοησία σου καί ὁμολόγησε ὅτι θά θυσιάσεις στούς θεούς. Ὁ γενναῖος ὅμως ἀθλητής τοῦ Χριστοῦ ἀντιστέκεται στίς προκλήσεις τοῦ Ἀκυλίνου, ὑπομένει ὅλα τά βασανιστήρια πού ἐπινοεῖ ὁ νοσηρός καί μοχθηρός νοῦς τοῦ τυράννου (πολυήμερη φυλακή, πεζοπορία μέ καρφιά στά πόδια, ραβδισμοί καί κάψιμο τῶν πλευρῶν μέ λαμπάδες, σπαθισμοί κ.ἄ.) καί μένει ἀταλάντευτος στήν πίστη τοῦ Χριστοῦ καί μέ καρτερία ὑπομένει τά φρικτά μαρτύρια. Βλέποντας ὁ Ἀκυλῖνος τήν ἀνυποχώρητη ἐναντίωση τοῦ Τρύφωνος ἀποφασίζει τελικῶς νά ἀποκεφαλισθεῖ. Ἀμέσως οἱ στρατιῶτες τόν ὁδήγησαν στόν τόπο τοῦ μαρτυρίου. Ὁ δέ Ἅγιος στράφηκε πρός τήν ἀνατολή καί σηκώνοντας τά μάτια, τά χέρια καί τή φωνή στόν οὐρανό προσευχήθηκε λέγοντας: - έσποτα Κύριε, Θεέ τῶν θεῶν, Βασιλέα τῶν βασιλέων, Ἅγιε τῶν ἁγίων, Σέ εὐχαριστῶ γιατί μέ ἀξίωσες νά ἀγωνισθῶ τοῦτον τόν ἀγῶνα ἄμεμπτα καί μέχρι τέλους. Καί τώρα, Σέ παρακαλῶ, ἂς μή μέ ἀκουμπήσει τό δόλιο χέρι τοῦ πονηροῦ καί ἀπωλέσει στόν Ἅδη, ἀλλά παράλαβε μέ τούς ἁγίους Ἀγγέλους τῆς μεγαλόπρεπης δόξας σου τήν ψυχή μου εἰρηνικά, καί εἰσάγαγέ την στά σκηνώματά σου. Σέ ὅσους θυμοῦνται δέ τόν δοῦλο Σου καί ἐπιθυμοῦν νά προσφέρουν θυσίες πρός τιμήν μου, ἄκουσέ τους ἀπό τήν ἁγία κατοικία Σου, καί στεῖλε τους ὡς ἀνταπόδοση πλούσιες καί ἄφθαρτες εὐεργεσίες, γιατί Ἐσύ εἶσαι ὁ μόνος ἀγαθός καί ὁ χορηγός τῶν ἀγαθῶν στούς αἰῶνες. Ἀμήν. Ἀφοῦ προσευχήθηκε ὁ ἀθλοφόρος καί προσκύνησε τόν Θεό, πρίν κἂν πληγωθεῖ ἀπό τό ξίφος παρέδωσε τήν ψυχή του σάν νά θέλησε νά τήν ἀφήσει μέ προσταγή τοῦ Θεοῦ καί ὄχι μέ τή διαταγή τοῦ τυράννου. Οἱ δέ Χριστιανοί συγκεντρώθηκαν καί μέ καθαρά σεντόνια καί ἀρώματα περιποιήθηκαν τό τίμιο ἐκεῖνο λείψανο καί τό ἐνταφίασαν στή Λάμψακο, ὑπακούοντας στό θέλημα τοῦ Ἁγίου πού ἐμφανίστηκε σέ ὄνειρό τους». ΠΗΓΗ: http://www.phys.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/agiologion/ agios_martys_tryfwn. 6

Οἱ ἀγρότες μας πονοῦν Ἡ γῆ κάποτε μύριζε συνεχῶς. Τώρα στενά- ζει. Αὐτοί πού τό εἰσπράτουν πρῶτοι εἶναι οἱ κουρασμένοι ἀγρότες. Ἐνισχύοντάς τους ἀποτρέπουμε τήν ξηρα- σία τοῦ προσανατολισμοῦ των. Οἱ ἀγρότες κοπιάζουν χειρονακτικά γιά νά ἐξασφαλίσουν τά ἀπαραίτητα τῆς διαβίω- σής τους. Μεγαλώνουν παιδιά πού δικαιοῦνται νά ἔχουν ἴδιες εὐκαιρίες μέ τά παιδιά ἄλλων ἐργατικῶν τάξεων. Οἱ ἀγρότες μας πονοῦν ἀπό τήν ἐγκατάλειψη... Οἱ κοινωνίες ἀνοίχτηκαν στίς παγκόσμιες μεταλλαγές. Οἱ ἀγροτοποιμενικές κοινότητες ἐπηρεάστηκαν καίρια. Τό πέρασμα στή βιομηχανική καί ἀπ ἐκεῖ στή μονδέρνα κοινωνία δημιούργησε παράκαμψη λήθης τῶν ἀγροτῶν καί ἄλλαξε τήν κοσμοκεντρική τους βαρύτητα. Ὅσοι μεγαλώσαμε ἀπό ἀγρότες γονεῖς, διαπιστώνουμε διαχρονικά αὔξηση τῆς ἀπόστασης ἀπό τά βουλευτήρια διαμόρφωσης τῶν «γενικοανθρώπων» καί τῶν ἀξόνων πορείας γιά τίς ἀ- γροτικές περιοχές. Χωρίς ἄλλο διαφαίνεται καθαρά ὅτι ἡ ἐκδήλωση μεγαλύτερου ἐνδιαφέροντος γι αὐτές εἶναι στίς ἡμέρες μας θέμα τό ὁποῖο ἐγγίζει τήν ἐμπειρία τοῦ ἀκρότατου ὁρίου ἐπιβίωσης. Τά μικρά χωριά πεθαίνουν, οἱ τόποι μας ἐρημώνονται καί ἡ οἰκονομική ἐξαθλίωση ἀδυνατίζει ὅσους ἀκόμα ζοῦν στήν ὕ- παιθρο. Ὁ ἀπομονωτισμός γιά τούς ἐναπομείναντες φέρει ἀπογοήτευση πού ὅταν καταφύγει στή ἀποστροφή τῆς ἐλπίδας, στήν μικρότητα τοῦ ἐπαρχιωτισμοῦ, στόν ἀλκοολισμό, στίς οὐσίες ἐξάρτησης, τότε τό πρόβλημα μεγεθύνεται καί ἡ γῆ γιά τούς θεράποντές της μετατρέπεται ἀπό τόπο ζωῆς σέ κρανίου τόπο. 7

Δέν εἴμαστε εἰδικοί, ἀλλά νομίζουμε ὅτι ἡ συμπαράσταση ἀπό κάθε ἁρμόδια ἐξουσία πρός τούς ἀγρότες, ἡ σοβαρότητα στό προγραμματισμό διάθεσης τῶν προϊόντων τους, ἡ θεραπεία τῶν ἀναγκῶν τους, πρέπει νά τεθεῖ πλέον στά ὅρια τοῦ νέου διεθνοῦς ὁρίζοντα. Αὐτό δέν εἶναι καθῆκον μόνο τῶν ἑκάστοτε κρατούντων. Ἡ χριστιανική ἀνθρωπολογία πρέπει νά γίνει πρακτική, ἀφοῦ στή συνδρομή βλέπει τό Χριστό καί στήν κοινωνική ἀνάπτυξη πρωτίστως ἕνα μέγεθος πνευματικό. Χωρίς εὐχολόγια καί περιορισμό στά ἀναγκαίως ἐπιτελούμενα πρέπει νά περάσουμε στήν οὐσία τῶν προβλημάτων τῆς ἀγροτικῆς ἐνδοχώρας. Στρέψτε τή σκέψη σας στόν πεινασμένο τρίτο κόσμο καί δέστε τούς σαπισμένους καρπούς κάτω ἀπό τίς σκιές τῶν δένδρων τοῦ εὔφορου κάμπου τῆς Μεσαρᾶς! Ἡ γῆ εἶναι ζωή. Ἡ ἐξάντληση τῶν πηγῶν της φονοκτονία. Ἡ λύση ὑπό τό βάρος τῆς ἀλλαγῆς τῶν κλιματολογικῶν συνθηκῶν εὑρίσκεται στήν ἀναζήτηση τοῦ χαμένου σεβασμοῦ πρός αὐτήν καί στήν σύνθεση τῶν δυνατοτήτων μακρόπνοης καλλιέργειας νέας ἀγροτικῆς συνείδησης. Ὑπάρχουν πολλοί τρόποι τόνωσης γιά τήν συγκράτηση τῆς ἀγροτικῆς οἰκογένειας. Αὐτό δέν εἶναι γενικολογία ὅταν ξέρουμε πόσα πράγματα καί χρήματα σπαταλοῦνται ἄσκοπα κυρίως στά ἀστικά κέντρα. Ἐνπείροντας τή φυτοζωῒα ἀγροτικῶν ἐπιδοτήσεων, μυθοποιημένων ἀ- ριθμῶν, μεταφέρουμε λίγο παρακάτω τό ἀγροτικό πρόβλημα καί μέ τίς δηλητηριώδεις καλλιέργειες γῆς βιάζουμε τήν παραγωγή, σκοτώνουμε τούς καρπούς της, τούς ἀγρότες καί τό μέλλον τους. Ἡ γῆ κάποτε μύριζε συνεχῶς. Τώρα στενάζει. Αὐτοί πού τό εἰσπράτουν πρῶτοι εἶναι οἱ κουρασμένοι ἀγρότες. Ἐνισχύοντάς τους ἀποτρέπουμε τήν ξηρασία τοῦ προσανατολισμοῦ των. Οἱ ἀγρότες κοπιάζουν χειρονακτικά γιά νά ἐξασφαλίσουν τά ἀπαραίτητα τῆς διαβίωσής τους. Μεγαλώνουν παιδιά πού δικαιοῦνται νά ἔχουν ἴδιες εὐκαιρίες μέ τά παιδιά ἄλλων ἐργατικῶν τάξεων. Οἱ ἀγρότες μας πονοῦν ἀπό τήν ἐγκατάλειψη.- Ὁ Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Μακάριος 8

ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ ΙΑ ΤΗΝ «ΩΡΑ ΤΗΣ ΓΗΣ 2009» περιβαλλοντική κρίσις, ἡ ὁποία μαστίζει τόν πλανήτην μας ἀπ ἄκρου εἰς ἄκρον, ἀποτελεῖ ἕν ἐκ τῶν σημαντικοτέρων προβλημάτων τῆς ἀνθρωπότητος, μαζί μέ ἐκεῖνα τῆς πτωχείας καί τῆς ἀπουσίας τῆς εἰρήνης. Ὅπως ὅμως δύναται νά διαπιστώσῃ καί ὁ πλέον δύσπιστος, ἡ κλιματική ἀλλαγή ἀποτελεῖ ἀδιάψευστον ἀπόδειξιν ὅτι ἡ περιβαλλοντική κρίσις εἶναι τό κατ ἐξοχήν οἰκουμενικόν καί πανανθρώπινον πρόβλημα, καθώς ἐπηρεάζει κάθε γωνίαν τῆς γῆς καί, βεβαίως, κάθε ἄνθρωπον, πτωχόν ἤ πλούσιον, νέον ἤ ἡλικιωμένον. Ἡ συλλογική δράσις διά τήν ἀποτροπήν τῆς κλιματικῆς ἀλλαγῆς, τῆς ὁποίας αἱ ἐπιπτώσεις θά ἀποβοῦν, κατά τάς ἐκτιμήσεις τῶν ἐπιστημόνων, καταστροφικαί διά τά οἰκοσυστήματα, τούς φυσικούς πόρους καί τάς ἀνθρωπίνας κοινότητας, ἀποτελεῖ κορυφαίαν ἐκδήλωσιν ἀλληλεγγύης καί ἑνότητος, ἐνώπιον μιᾶς καταστροφῆς. Ὀφείλομεν δέ πάντες νά ἐνθυμούμεθα ὅτι ἡμεῖς φέρομεν τήν εὐθύνην διά τήν πρόκλησιν τῆς οἰκολογικῆς κρίσεως, τόσον συλλογικῶς, ὡς ἀνθρώπινον γένος, ὅσον καί προσωπικῶς, ὁ καθείς ἀπό ἡμᾶς. Ἤγγικε λοιπόν ἡ ὥρα νά ξεφύγουμε ἀπό τήν πορείαν τῆς αὐτοκαταστροφῆς. Ἤγγικεν ἡ Ὥρα τῆς Γῆς! Καλοῦμεν τούς πάντας, ἀνεξαρτήτως θρησκείας καί ἐθνικότητος, νά συμμετάσχουν εἰς τήν «Ὥραν τῆς Γῆς», πρωτοβουλίαν τῆς διεθνοῦς περιβαλλοντικῆς ὀργανώσεως WWF, ἡ ὁποία ἔχει ἐξελιχθεῖ πλέον εἰς παγκόσμιον συλλογικήν δράσιν διά τήν προστασίαν τοῦ ἑνός καί μόνου πλανήτου μας. Εἰς τάς 28 Μαρτίου λοιπόν ἄς σβήσωμεν ὅλοι τά φῶτα τῶν οἰκιῶν, γραφείων, ἐργοστασίων, ὑπηρεσιῶν καί ἄλλων κτηρίων διά μίαν ὥραν, ἀπό 8.30 ἕως 9.30 ἑσπερινήν, δηλοῦντες τοιουτοτρόπως τήν προσωπικήν μας δέσμευσιν εἰς τόν καλόν ἀγῶνα διά τήν προστασίαν τοῦ περιβάλλοντος καί τήν ἀποτροπήν τῆς κλιματικῆς ἀλλαγῆς». 9

Ἱστορικά στοιχεῖα τοῦ Ν. Ντάσιου Τό ἀγροτικό ζήτημα κυριαρχεῖ στόν ἑλλαδικό χῶρο ἀπό καταβολῆς τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους. Ἀπό τίς κοινωνικοποιήσεις γῆς καί τά πειράματα αὐτοδιαχείρισης στά νησιά τοῦ Αἰγαίου τό 1823, τήν ἐξέγερση τῶν σταφιδοπαραγωγῶν στόν Πύργο τό 1898, τόν ἀγῶνα γιά τήν κατάργηση τῶν τσιφλικιῶν καί τό Κιλελέρ (1910), τήν «πρωτόγονη ἐπανάσταση» πού συντελέστηκε μέ τό θεσμό τῆς κοινωνικῆς ληστείας, τή μαζική συμμετοχή χωρικῶν στό ἀ- ντάρτικο τοῦ 40, τίς κινητοποιήσεις καί τίς συγκρούσεις τῶν πρώτων μεταπολιτευτικῶν χρόνων ἕως καί τά πρόσφατα συλλαλητήρια, τό ἀ- γροτικό παραμένει ἕνα δυσε- 10

Στρατηγική ἐπιδίωξη τοῦ κράτους σήμερα εἶναι ἡ πλήρης ἐναρμόνιση τῆς γεωργικῆς παραγωγῆς μέ τίς ἐπιταγές τῆς οἰκονομίας τῆς ἀγορᾶς. ιαδικασία, ὅμως, πού συναντάει προσκόμματα, ὄχι μόνο ἐξαιτίας τῆς δυναμικῆς πού ἀναπτύσσουν οἱ ἀγρότες στή διάρκεια τῶν ἀγώνων τους, ἀλλά καί λόγῳ τῶν ἐγγενῶν ἀντιφάσεων στήν κοινωνική καί οἰκονομική δομή τοῦ ἀγροτικοῦ κόσμου, πού τόν καθιστοῦν ἐχθρικό στίς ἀπόπειρες ἐκσυγχρονισμοῦ. πίλυτο πρόβλημα γιά τήν ἑ-κάστοτε ἐξουσία. Στρατηγική ἐπιδίωξη τοῦ κράτους σήμερα εἶναι ἡ πλήρης ἐναρμόνιση τῆς γεωργικῆς παραγωγῆς μέ τίς ἐπιταγές τῆς οἰκονομίας τῆς ἀγορᾶς. Διαδικασία, ὅμως, πού συναντάει προσκόμματα, ὄχι μόνο ἐξαιτίας τῆς δυναμικῆς πού ἀναπτύσσουν οἱ ἀγρότες στή διάρκεια τῶν ἀγώνων τους, ἀλλά καί λόγῳ τῶν ἐγγενῶν ἀντιφάσεων στήν κοινωνική καί οἰκονομική δομή τοῦ ἀγροτικοῦ κόσμου, πού τόν καθιστοῦν ἐχθρικό στίς ἀπόπειρες ἐκσυγχρονισμοῦ. Τά ἀγροτικά στρώματα παρουσιάζουν μιά ἱστορικά καταγραμμένη διττή ἰδιότητα: ἀπό τή μιά ἰδιοκτῆτες γῆς, ἀλλά καί ταυτόχρονα ἐργάτες, μιᾶς καί ἡ γῆ δέν ἀποφέρει καρπούς ἄν δέν δουλευτεῖ. Παράλληλα, ἐμφανίζουν ἀξιοσημείωτη κοινωνική καί οἰκονομική κινητικότητα (μαζική μετανάστευση, διαρκής μετακίνηση σέ πόλη καί χωριό, μεγάλος ἀριθμός πτυχιούχων, πολυαπασχόληση), ἀλλά καί μιά καχυποψία ἀπέναντι στήν ἐπιχειρηματικότητα. Τό ἄν αὐτά τά χαρακτηριστικά ἀποτελοῦν καί μέχρι ποιό σημεῖο μιά ἰδιότυπη τροχοπέδη στό σύστημα μένει νά ἐξακριβωθεῖ. Ἀκόμη καί σήμερα καί παρά τήν αὔξηση τοῦ εἰσοδήματος τῶν ἀγροτῶν στίς δεκαετίες τοῦ 70 καί τοῦ 80, αὐτό παραμένει μόλις τό μισό σέ σχέση μέ τούς Εὐρωπαίους συναδέλφους τους, ἐνῶ εἶναι καί οἱ πλέον ὑπερχρεωμένοι τῆς Ε. Ε. Ἀγροτικοί Συνεταιρισμοί Ἡ ἀγροτική μεταρρύθμιση τοῦ 1917 καί ἡ σταδιακή διάλυση τῶν 11

τσιφλικιῶν καθιέρωσε τή μικρή οἰκογενειακή ἐκμετάλλευση (πρότυπο, πού ἄν καί διαρκῶς βαλλόμενο, ἐπιβιώνει ὡς τίς μέρες μας, ἰδίως στά νησιά τοῦ Αἰγαίου) καί ἐνίσχυσε τήν ἀνάπτυξη τῶν συνεταιρισμῶν. Οἱ γεωργοί τότε ἀπέκτησαν ἰδιοκτησία, ἀλλά ἔγιναν ταυτόχρονα ὀφειλέτες ἑνός ἀρχικοῦ ποσοῦ (70.000 δρχ.) πρός τό κράτος....ἐνθαρρύνθηκε ἡ εἰσροή ἀτόμων ἄσχετων μέ τή γεωργία ὅπως, δικηγόρων, ἰδιοκτητῶν γῆς, ἀργόσχολων κεφαλαιούχων, καί ἐνισχύθηκαν τά φαινόμενα ἡγεμονισμοῦ καί ἐξάρτησης τῶν ἀγροτῶν ἀπό κομματικά στελέχη καί ἀνθρώπους τῆς ἐξουσίας. Ἔτσι, στήν προσπάθειά τους ν ἀποσβέσουν τά χρέη, διεύρυναν τήν παραγωγή, ἐντατικοποίησαν τήν ἐργασία τους καί τέλος δανείζονταν ἐκ νέου, συντηρώντας ἕναν φαῦλο κύκλο ἐξάρτησης μέσα στήν ἤδη ἐξαθλιωμένη καθημερινότητα. Ἡ ἰδιοκτησία ἀποδείχτηκε τυπική, καθώς οὐσιαστικά ὁ ἀγρότης ἦταν κολίγος στήν ἴδια του τή γῆ. Οἱ συνεταιρισμοί, παρά τίς ἁγνές προθέσεις τῶν πρώιμων ὀπαδῶν τῆς ἰδέας, σπάνια λειτούργησαν ὡς «ὄργανα αὐτοβοήθειας τῶν ἀσθενῶν οἰκονομικά προσώπων». Ἀντίθετα, ὑπῆρξαν ὁ δούρειος ἵππος γιά τή διείσδυση τοῦ κεφαλαίου στή γεωργία. Οἱ ἴδιες οἱ τράπεζες πριμοδότησαν τούς συνεταιρισμούς, ἐνῶ ἡ ἴδρυση τῆς Ἀγροτικῆς Τράπεζας τό 1927 θά καταστήσει τό συνεταιριστικό κίνημα βοηθητικό μηχανισμό τῆς ΑΤΕ. Μάλιστα, δέκα χρόνια ἀργότερα, ὁ τότε διευθυντής της δέν παρέλειψε νά τούς ἐξάρει «διότι παρέχουν τόν καλύτερο, φθηνότερο καί πιό ἀποτελεσματικό τρόπο ἀνάπτυξης τῆς ἀγροτικῆς πίστεως»! Ἀπό τό 1929 ἡ Ἀγροτική Τράπεζα θά ἀναλάβει τήν ἐποπτεία τῶν συνεταιρισμῶν, ἐνῶ μιά σειρά ἀπό νομοθετικές ρυθμίσεις θά ἐπιτρέψουν στό κράτος νά ἀσκεῖ ἀπόλυτο πολιτικό ἔλεγχο. Οἱ διακρίσεις μέ βάση τά πολιτικά φρονήματα καί τό κοινωνικό ἰδιώνυμο ἴσχυσαν, βέβαια, καί σ αὐτόν τό χῶρο, ἀποκλείοντας ὅσους οἱ ἰδεολογικές τους ἀποχρώσεις δέν ἦταν ἀποδεκτές. Ἀντίθετα, ἐνθαρρύνθηκε ἡ εἰσροή ἀτόμων ἄσχετων μέ τή γεωργία ὅπως, δικηγόρων, ἰδιοκτητῶν γῆς, ἀργόσχολων κεφαλαιούχων, καί ἐνισχύθηκαν τά φαινόμενα ἡγεμονισμοῦ καί ἐξάρτησης τῶν ἀγροτῶν ἀπό κομματικά στελέχη καί ἀνθρώπους τῆς ἐξουσίας. Τό φαινόμενο εἶναι ἕως σήμερα κυρίαρχο, ἄν δεῖ κανένας τή σύνθεση τῶν ἑκάστοτε διοικήσεων τῆς ΠΑΣΕΓΕΣ. Οἱ δικτατορίες τοῦ 1936 καί τοῦ 1967 ἐπιχείρησαν νά μετατρέψουν τούς συνεταιρισμούς σέ ἐξαρτήματα τοῦ καθεστῶτος, ἐπεμβαίνοντας ἀπό τή μία ἀνοιχτά στίς διοικήσεις, ἐνῶ ἀπό τήν ἄλλη ἡ λήψη «φιλοαγροτικῶν» ὑποτίθεται μέτρων τούς ἐπέτρεπαν νά διατηροῦν ἐρείσματα στόν ἀγροτικό πληθυσμό. Ἔστω καί μ αὐτόν τόν χαρακτῆρα 12

πάντως, οἱ ὀργανώσεις αὐτές ὑπῆρξαν ὁ μοναδικός χῶρος συνδικαλιστικῆς δράσης γιά τούς ἀγρότες, μέ δεδομένο μάλιστα ὅτι ὡς τά τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 70 κανένας σύλλογος ἤ συνδικαλιστικό ὄργανο δέν εἶχε ἀναγνωριστεῖ ἐπίσημα. Ὥστόσο, ὁ ἀσφυκτικός ἔλεγχος τῆς πολιτείας δέν ἄφηνε περιθώρια γιά τήν ἀνάπτυξη ἑνός μαζικοῦ αὐτόνομου κινήματος. Τήν τελευταία εἰκοσαετία 182.000 ἀγρότες ξεκληρίστηκαν, ἐνῶ ἄλλοι 70.000 εἶναι ὑπερχρεωμένοι στήν ΑΤΕ. κοπή τῶν ἐπιδοτήσεων (τό 1/3 τῶν γεωργῶν δέν παίρνει κοινοτικές ἐνισχύσεις), ἡ ἀπαγόρευση κάποιων παραδοσιακῶν καλλιεργειῶν καί οἱ ποσοστώσεις ἐξοβέλισαν τούς μικρούς καλλιεργητές καί τήν οἰκογενειακή ἀγροτική ἐκμετάλλευση ἀπό τήν παραγωγή. Τήν τελευταία εἰκοσαετία 182.000 ἀγρότες ξεκληρίστηκαν, ἐνῶ ἄλλοι 70.000 εἶναι ὑπερχρεωμένοι στήν ΑΤΕ. Τό κατά πόσον ἡ πολυδραστηριότητα ἀναγκαία προϋπόθεση γιά τή διατήρηση τῶν οἰκογενειακῶν ἐκμεταλλεύσεων ὅπου τό γεωργικό εἰσόδημα δέν ἐπαρκεῖ ἔχει συνεισφέρει στό νά ἀποσοβηθεῖ τό τεράστιο κοινωνικό κόστος ἀπό τήν προαναφερθεῖσα κατάσταση εἶναι ἀντικείμενο πρός Βασικές παράμετροι τοῦ ἀγροτικοῦ προβλήματος στή χώρα: Συρρίκνωση τοῦ ἀγροτικοῦ τομέα καί κοινωνικός μετασχηματισμός τῆς ἑλληνικῆς ὑπαίθρου. Στήν περίοδο μετά τήν ἔνταξη στήν Ε.Ε. σημειώνεται γενικό βάλτωμα τῆς ἀγροτικῆς παραγωγῆς, παρά τίς πολυδιαφημισμένες ἐπιδοτήσεις ἀπό τήν Κοινοτική Ἀγροτική Πολιτική (ΚΑΠ). Ἡ ἀναθεώρηση τῆς Κοινῆς Ἀγροτικῆς Πολιτικῆς (ΚΑΠ), ἡ συμφωνία τῆς G.A.T.T.5, συνεπικουρούμενες ἀπό μιά σειρά μέτρων ὅπως ἡ τράπεζα γῆς καί τό μητρῶο ἀγροτῶν, ἡ περι- 13

διερεύνηση. Σίγουρα πάντως ἡ μαζική ἔξοδος τῶν ἀγροτῶν πού ἀντανακλᾶται π.χ. στή μή ἐπιστροφή τῶν νέων μετά τό τέλος τῶν σπουδῶν τους καί τήν παραμονή τους στά ἀστικά κέντρα σηματοδοτεῖ τή σταδιακή ἀποψίλωση τῆς ὑπαίθρου ἀπό τίς πλέον δυναμικές ἡλικιακές ὀμάδες ἀποσάθρωσης τοῦ μικροῦ ἀγροτικοῦ κλήρου. Ἡ ἑλληνική ὕπαιθρος βρίσκεται σέ μιά περίοδο βαθιῶν ἀνακατατάξεων καί ὅσο καί ἄν οἱ κυρίαρχες τάσεις πρέπει νά θεωροῦνται δεδομένες (συγκέντρωση τῆς ἰδιοκτησίας καί τῆς παραγωγῆς, σαφής ἐνίσχυση καί συμβάλλει στήν ὅλο καί μεγαλύτερη πληθυσμιακή συγκέντρωση στά ὑπερκορεσμένα ἀστικά κέντρα ἰδιαιτέρως αὐτό τῶν Ἀθηνῶν. Σίγουρα, πάντως, ἡ μαζική εἰσροή φθηνῆς ἐργατικῆς δύναμης μόνο οἱ Ἀλβανοί φτάνουν τό 1 ἑκατ. στή χώρα μας καί ἡ ἄγρια ἐκμετάλλευση τῶν μεταναστῶν ἀπό μικρούς (καί μεγάλους) παραγωγούς, ἔχει συντελέσει ἀρκετά στήν ἐπιβράδυνση τῆς τῶν μεγαλο-ἀγροτῶν καί τῶν νέων ἐπιχειρηματιῶν ἀγροτῶν, αὐξανομένη διείσδυση καί ἔλεγχος στήν παραγωγή τῶν ἀγροτοβιομηχανικῶν κολοσσῶν), δέν ἀποτελοῦν καμία νομοτέλεια. Ἄν σ αὐτά συνυπολογίσουμε καί τήν ἐθνολογική ἀλλοίωση πού προκάλεσε ἡ ἐγκατάσταση μεταναστῶν ἀρχικά ἐργατῶν γῆς ἕνα μέρος τῶν ὁποίων σταδιακά μετατράπηκε 14

Ἡ πολιτική συγκράτησης ἤ καί πτώσης τῶν τιμῶν τῶν ἀγροτικῶν προϊόντων εὐνοεῖ τούς βιομηχάνους καί τούς μεσάζοντες, καθώς ἀγοράζουν φτηνά καί πουλοῦν ἀκριβά. σέ ἰδιοκτῆτες ἔχουμε μιά πρώτη εἰκόνα τῶν συντριπτικῶν κοινωνικῶν μετασχηματισμῶν πού λαμβάνουν χώρα στήν ἑλληνική ἐπαρχία τήν τελευταία 20ετία. Ἀντίστοιχη συρρίκνωση τοῦ ἀγροτικοῦ κόσμου συνέβη καί στίς χῶρες τοῦ ἀναπτυγμένου Βορρᾶ, ἀλλά ἐνῶ ἐκεῖ μιλᾶμε γιά ἕνα 3% τοῦ ἐνεργοῦ πληθυσμοῦ πού ἔπρεπε νά βρεῖ (καί βρῆκε) ἀπασχόληση στόν ἐπεκτεινόμενο σύγχρονο τομέα τῶν ὑπηρεσιῶν, στήν Ἑλλάδα μιλᾶμε γιά ἕνα ποσοστό σχεδόν 15% τοῦ πληθυσμοῦ πού ἀναγκάστηκε σέ φυγή πρός τίς συνήθως ἀεριτζίδικες «ὑπηρεσίες» τῶν ἀστικῶν κέντρων, ἤ σέ ἐποχικές δουλειές, ἤ σέ παράνομες δραστηριότητες τῆς ὑπαίθρου, ἤ ἀκόμα καί σέ νέα ἔξοδο πρός τή Δύση! Ἡ ἀγροτική παραγωγή μέ μέσο ἐτήσιο ρυθμό αὔξησης 0,2% ὑπέστη πραγματική καθίζηση, τήν ἴδια στιγμή πού ὁ ἀντίστοιχος ρυθμός ἀνάπτυξης τοῦ τομέα στίς χῶρες τοῦ Βορρᾶ ἔφτανε τό 2% γιά ὅλη τήν προηγούμενη 20ετία. Ἡ καθίζηση αὐτή ἀντανακλᾶται στό ἀγροτικό ἰσοζύγιο τῆς χώρας, τό ὁποῖο παρουσιάζει δραματική ἐπιδείνωση, ἀφοῦ τό ἔλλειμμα ἔχει σχεδόν ὀκταπλασιαστεῖ μέσα σέ 25 περίπου χρόνια, τή στιγμή πού μέχρι τά τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 70 ἡ χώρα παρουσίαζε ἕνα ὑγιές πλεόνασμα στό ἀγροτικό ἰσοζύγιο πού ἔφτανε κατά μέσο ὅρο τά 45 ἑκ. $ ἐτησίως. Σήμερα ἐτησίως τό ἔλλειμμα τοῦ ἀγροτικοῦ ἰσοζυγίου φτάνει τά 2 δίς, ἐνῶ μέ βάση τή νέα ΚΑΠ οἱ ἐπιδοτήσεις ἀποκόπτονται ἀπό τήν ποσότητα Ὁ ἐκσυγχρονισμός τῆς ἀγροτικῆς μας παραγωγῆς καί οἱ περίφημες ἐπιδοτήσεις δέν ἦταν παρά τό ξερίζωμα δεκάδων χιλιάδων σταφιδάμπελων στήν Κρήτη καί τήν Πελοπόννησο, ἡ συρρίκνωση τῆς παραγωγῆς καί τῆς ποσότητας ἐξαγωγῆς καπνοῦ, ἡ μείωση τῆς παραγωγῆς σκληροῦ σταριοῦ, γιά νά μήν ἀναφερθοῦμε στή μαζική κατάληξη ὁπωροκηπευτικῶν στίς «χωματερές» καθ ὅλη τή δεκαετία τοῦ 80. 15

τῆς παραγωγῆς. Ἡ ἀπαγόρευση παραγωγῆς ὁρισμένων προϊόντων πού ἔχουμε ἀνάγκη ὁδηγεῖ στήν εἰσαγωγή τους ἀπό τό Βορρᾶ (γάλα καί κρέας) καί τρίτες χῶρες, μέ ὅλα τά συνεπακόλουθα. Ἡ πολιτική συγκράτησης ἤ καί πτώσης τῶν τιμῶν τῶν ἀγροτικῶν προϊόντων εὐνοεῖ τούς βιομηχάνους καί τούς μεσάζοντες, καθώς ἀγοράζουν φτηνά καί πουλοῦν ἀκριβά. Ἐνῶ στή δεκαετία τοῦ 80 ἡ σχέση τιμῆς σταριοῦ καί Οἱ πολιτικές τῆς Ε.Ε. στή φάση τῆς παγκοσμιοποίησης, στήν ὁποία ἐνταχθήκαμε παρασιτικά στή 10ετία τοῦ 90, εἶχαν ὡς συνέπεια τόν ἐκτοπισμό τῶν μικρῶν ἀγροτῶν ἀπό τίς πολυεθνικές, τούς μεγαλο- ἀγρότες, τούς μεσάζοντες καί τά σοῦπερ-μάρκετ. ψωμιοῦ ἦταν 1 πρός 3, τώρα εἶναι 1 πρός 7. Τό ἴδιο καί στό βαμβάκι, ὅπου ἀπό 1 πρός 15, ἔχει πάει στό 1 πρός 20. Οἱ ἐπιδοτήσεις παίζουν ἀκριβῶς αὐτόν τό ρόλο, τῆς καθήλωσης δηλαδή τῶν τιμῶν πρός τά κάτω, πρός ὄφελος τῶν ἑταιρειῶν πού ἀγοράζουν φτηνά τά πρός μεταποίηση ἀγροτικά προϊόντα. Ὁ ἐκσυγχρονισμός τῆς ἀγροτικῆς μας παραγωγῆς καί οἱ περίφημες ἐπιδοτήσεις δέν ἦταν παρά τό ξερίζωμα δεκάδων χιλιάδων σταφιδάμπελων στήν Κρήτη καί τήν Πελοπόννησο, ἡ συρρίκνωση τῆς παραγωγῆς καί τῆς ποσότητας ἐξαγωγῆς καπνοῦ, ἡ μείωση τῆς παραγωγῆς σκληροῦ σταριοῦ, γιά νά μήν ἀναφερθοῦμε στή μαζική κατάληξη ὁπωροκηπευτικῶν στίς «χωματερές» καθ ὅλη τή δεκαετία τοῦ 80. Αὐτό πού ὀνομάστηκε ἐκσυγχρονισμός στόν ἀγροτικό τομέα στή χώρα μας δέν ἦταν παρά μία διατροφική, γαστρονομική καί πολιτιστική γενοκτονία. Ὅπως χάθηκαν μνημεῖα, ἔργα τέχνης, ἔτσι χάθηκαν ποικιλίες, προϊόντα, συνταγές γεύσης. Ἐνισχύστε τό ἔργο τῆς ἀνέγερσης τοῦ Πολιτιστικοῦ - Πνευματικοῦ Κέντρου τῆς Ἱ. Μ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Ἐσεῖς εἶστε ἡ δύναμή μας, μαζί μποροῦμε! Βοηθήστε τους πρώτους τομεῖς τοῦ Ἐπικοινωνιακοῦ και Μορφωτικοῦ Ἱδρύματός της - Βιβλιοπωλείο - Περιοδικό - Ἐκδόσεις - Ἴντερνετ, κ.λ.π. - - - - - - - - - - - - - Γιά προαιρετικές προσφορές μέ κάθε νομότυπη καί διαφανῆ διαδικασία, ἐπικοινωνῆστε κατά τίς ἐργάσιμες ὥρες στό τηλ.: 28920-22208 16

Συγκεντροποίηση καί ἔλεγχος στό πλαίσιο τῆς ἀγορᾶς. Ἡ συγκέντρωση ἦταν τό ἀναπόφευκτο ἀποτέλεσμα τῆς γενικότερης συγκέντρωσης οἰκονομικῆς δύναμης πού ἐπιφέρει ἡ δυναμική τῆς οἰκονομίας τῆς ἀγορᾶς καί τῆς συνακόλουθης πληθυσμιακῆς συγκέντρωσης στό ὑδροκέφαλο ἀθηναϊκό κέντρο. Οἱ πολιτικές τῆς Ἡ μονοκαλλιέργεια, πού ἀποτελεῖ ἀναπόσπαστο στοιχεῖο τῆς ἐντατικῆς καλλιέργειας, ἔχει συνέπεια τήν ἐξαφάνιση τοῦ 75% τῆς παγκόσμιας ἀγροτικῆς ποικιλότητας μέσα σέ ἕναν αἰῶνα. Ε.Ε. στή φάση τῆς παγκοσμιοποίησης, στήν ὁποία ἐνταχθήκαμε παρασιτικά στή 10ετία τοῦ 90, εἶχαν ὡς συνέπεια τόν ἐκτοπισμό τῶν μικρῶν ἀγροτῶν ἀπό τίς πολυεθνικές, τούς μεγαλο-ἀγρότες, τούς μεσάζοντες καί τά σοῦπερ-μάρκετ. Ταυτόχρονα σήμαινε τήν ὅλο καί μεγαλύτερη ἐξάρτηση τοῦ ἀγρότη ἀπό τίς πολυεθνικές γιά τήν προμήθεια τῶν φυτοφαρμάκων, μηχανημάτων, σπόρων κλπ., γεγονός πού συνακόλουθα ὁδήγησε στήν ἐκτόπιση τῶν μικρο- ἀγροτῶν. Γιά νά ἐπιβιώσει ὁ ἀγρότης ἔπρεπε νά ἐλαχιστοποιεῖ συνεχῶς τό κόστος παραγωγῆς! Δέν θά πρέπει νά ἀποροῦμε σήμερα πού οἱ μόνοι προμηθευτές προϊόντων στό πιάτο μας εἶναι οἱ εἰσαγωγικές πολυεθνικές ἑταιρεῖες, πού προμηθεύονται ἀμφίβολης ποιότητας προϊόντα ἀπό τίς τεράστιες ἀγρο- ἐπιχειρήσεις (agri-business), οἱ ὁποῖες ἐξαπλώνονται σέ κάθε σημεῖο τοῦ πλανήτη χωρίς κανέναν ἔλεγχο. Ἐνδεικτικά τῆς σημερινῆς συγκέντρωσης στόν τομέα τῶν τροφίμων εἶναι τό ὅτι 30 μόλις πολυεθνικές ἐλέγχουν τό ἕνα τρίτο τῶν ἐπεξεργασμένων τροφίμων, 5 ἐλέγχουν τό 75% τοῦ διεθνοῦς ἐμπορίου σιτηρῶν, 6 διευθύνουν τό 75% τῆς παγκόσμιας ἀγορᾶς παρασιτοκτόνων, 2 ἐλέγχουν τίς μισές πωλήσεις τῆς παγκόσμιας παραγωγῆς μπανανῶν καί 3 ἐμπορεύονται τό 85% τῆς παγκόσμιας παραγωγῆς τσαγιοῦ, ἐνῶ ἡ Μονσάντο ἀπό μόνη της ἐλέγχει τό 91% τῆς παγκόσμιας ἀγορᾶς μεταλλαγμένων σπόρων. Γενικά, οἱ πολιτικές ἐλεύθερου ἐμπορίου πού θεσμοποιοῦν τό ἄνοιγμα καί τή δῆθεν ἀπελευθέρωσή τους ὑπό τίς εὐλογίες καί τή στήριξη τοῦ Παγκόσμιου Ὀργανισμοῦ Ἐμπορίου (Π.Ο.Ε) ὁδήγησαν σέ μιά τεράστια συγκέντρωση οἰκονομικῆς δύναμης στά χέρια τῶν οἰκονομικῶν ἐλίτ πού διαχειρίζονται τήν παγκόσμια ἀγροτική οἰκονομία. Ἡ ἐξάρτηση αὐτή παίρνει τραγικές διαστάσεις σήμερα, μέ τή συνεχή ἄνοδο τῆς τιμῆς τῶν τροφίμων, ὅταν σ ἕνα χρόνο π.χ. ἡ τιμή τοῦ καλαμποκιοῦ ἀνέβηκε κατά 130%, τῆς σόγιας 87%, τοῦ ρυζιοῦ 74%. Πέρα τῶν πολλαπλῶν αἰτίων πού δικαιολογοῦν τήν κρίση αὐτή, π.χ. πετρέλαιο, τά ἀκραῖα καιρικά φαινόμενα, ἡ ἀλλαγή καταναλωτικῶν 17

προτύπων στίς ἀναπτυσσόμενες χῶρες ὅπως Ἰνδία, Κίνα κλπ., ἡ ἄνοδος τῆς παραγωγῆς βιοκαυσίμων (συνεργασία Λοῦλα- Μπούς), μιά βασική διάσταση εἶναι αὐτή τῆς κερδοσκοπίας τῶν μεγάλων πολυεθνικῶν ἑταιρειῶν στήν ἀγορά καί διάθεση τῶν σπόρων παραγωγῆς. Αὐτό σημαίνει ἀγορά τῶν σπόρων σέ χαμηλές τιμές καί πώλησή τους σέ πολύ ὑψηλότερες στούς παραγωγούς, οἱ ὁποῖοι λόγῳ τοῦ μοντέλου τῆς μεταφορᾶς καί ἐμπορίας σέ παγκόσμια κλίμακα εἶναι ἄμεσα ἐξαρτημένοι ἀπό τήν ἀγορά σπόρων. Αὐτό φυσικά δέν θά μποροῦσε νά συμβεῖ ἄν ἡ ἀπόσταση παραγωγῆς καί κατανάλωσης ἦταν μικρότερη καί ἄν, ὅπως στήν παραδοσιακή καλλιέργεια, ὁ καταναλωτής ἐπέστρεφε ἤ ἄν ὁ παραγωγός ἀποθήκευε σέ ἐτήσια βάση τούς σπόρους, πού ἦταν καί πιό προσαρμοσμένοι στά τοπικά οἰκοσυστήματα. Βεβαίως κάτι τέτοιο δέν μπορεῖ νά ἐφαρμοστεῖ μέ τή χρήση ὑβριδίων πού κυριαρχοῦν στήν ἐμπορία καί διάθεση σπόρων. Ἡ κρίση τοῦ περιβάλλοντος. Ὁ πρῶτος καί σημαντικότερος περιβαλλοντικός κίνδυνος στήν ὕπαιθρο εἶναι αὐτός τῆς λειψυδρίας! Ὁ ἀγροτικός τομέας κάνει συχνά κατάχρηση ὑδατικῶν πόρων καί πολλές ἀπό τίς μονοκαλλιέργειες στίς ὁποῖες ἐπιδιδόμαστε, π.χ. βαμβάκι, ἔχουν τεράστιο κόστος στά ὑδατικά ἀποθέματα. Ἀπό ἐδῶ προκύπτει καί ἡ ἔντονη πίεση γιά τήν ἐκτροπή τοῦ Ἀχελώου προκειμένου νά καλυφθοῦν οἱ οὕτως ἤ ἄλλως σημαντικές ἐλλείψεις νεροῦ στό θεσσαλικό κάμπο, ἔργο πού ἄν Τό πέρασμα ἀπό τό παγκοσμιοποιημένο μοντέλο ἀγροτικῆς παραγωγῆς καί κατανάλωσης τό βασισμένο στό διεθνές ἐμπόριο καί στό συγκριτικό πλεονέκτημα στή μικρή καί τοπική παραγωγή ἀπαιτεῖ ἕνα συνδυασμό ἐθνικῶν καί τοπικῶν μέτρων πολιτικῆς πραγματοποιηθεῖ θά ἔχει τεράστιες ἐπιπτώσεις στά οἰκοσυστήματα τῆς χώρας μας. Ἡ μονοκαλλιέργεια, πού ἀποτελεῖ ἀναπόσπαστο στοιχεῖο τῆς ἐντατικῆς καλλιέργειας, ἔχει συνέπεια τήν ἐξαφάνιση τοῦ 75% τῆς παγκόσμιας ἀγροτικῆς ποικιλότητας μέσα σέ ἕναν αἰῶνα. Ἡ ἐντατική χρήση χημικῶν στήν καλλιέργεια ἐπιβαρύνει τά ἤδη περιορισμένα ἀποθέματα νεροῦ, ἐνῶ ἔχει ἀρνητικές συνέπειες στήν ποιότητα τῶν τροφίμων καί στό ἔδαφος. Εἶναι γνωστό, γιά παράδειγμα, ὅτι ἡ ἐντατική καλλιέργεια καί ἰδιαίτερα τά λιπάσματα ἔχουν μολύνει τίς ὑδατικές πηγές στή χώρα. Ὅσον ἀφορᾶ τίς συνέπειες τῆς ἐκβιομηχάνισης σέ σχέση μέ τά ζῶα, εἶναι γνωστές οἱ ἄθλιες συνθῆκες διαβίωσης/συνωστισμοῦ τῶν ζώων μέσα σέ κλουβιά, ὅπου κυριολεκτικά τά ταΐζουν μέ ἀντιβιοτικά, μέ μοναδικό στόχο τήν ταχεία ἀνάπτυξη γιά τό σφαγεῖο. Τέλος, οἱ τεράστιες ἀποστάσεις διακίνησης τῶν ἀγροτικῶν προϊόντων ὁδηγοῦν σέ μιά ἀπίστευτη ἐπιβάρυνση τοῦ πλα- 18

νήτη, αὐξάνοντας κατακόρυφα τίς ἐκπομπές CO2 πού εὐθύνονται γιά τήν κλιματική ἀλλαγή. Ὑπάρχει ἀπάντηση; Ἡ ἀπάντηση τῶν ἐλίτ Ἡ ἀπάντηση τῶν ὑπερεθνικῶν ἐλίτ καί τῶν πολυεθνικῶν στήν παραγωγή τροφῆς εἶναι ἡ μαζική ἐπιβολή τῶν ἐφαρμογῶν τῆς βιοτεχνολογίας καί τῶν γενετικά τροποποιημένων ὀργανισμῶν. Θεωροῦν γιά παράδειγμα πώς προκειμένου νά ἀντιμετωπιστεῖ ὁ ἐπερχόμενος λιμός ἀφοῦ 850 ἑκατ. ἄνθρωποι ἤδη πεινᾶνε στόν πλανήτη καί ὁ ἀριθμός αὐτός θά αὐξηθεῖ κατά 100 ἑκατ. τά ἐπόμενα χρόνια θά πρέπει νά ἐπικρατήσει ἡ μαζική καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων ποικιλιῶν, οἱ ὁποῖες καί θά λύσουν τό διατροφικό, ἀλλά καί τό οἰκολογικό πρόβλημα (!) ἰδιαίτερα στίς ἀναπτυσσόμενες χῶρες, ἀφοῦ οἱ ποικιλίες αὐτές εἶναι πιό ἀνθεκτικές καί πιό παραγωγικές. Ἐπαναλαμβάνεται λοιπόν ἡ βασική ἐπιχειρηματολογία τῆς «Πράσινης Ἐπανάστασης» τῆς δεκαετίας τοῦ 60 πού θά ἔλυνε τό πρόβλημα τῆς πείνας τοῦ Τρίτου Κόσμου (Ἰνδία κλπ.). Τό ἀποτέλεσμα τῆς ἐφαρμογῆς αὐτῶν τῶν πολιτικῶν εἶναι ἐμφανές σήμερα στόν Τρίτο Κόσμο. Δυστυχῶς, ἡ ἔνταση τῶν ἐφαρμογῶν τῆς βιο-τεχνολογίας καί τῶν μεταλλάξεων θά ὁδηγήσει στήν πλήρη ἐξαφάνιση τῶν μικρῶν παραγωγῶν καί τήν ἐξάρτηση τῶν ὑπόλοιπων, παραγωγῶν καί καταναλωτῶν, ἀπό τίς μεγάλες πολυεθνικές ἑταιρεῖες ἀμερικανικῶν συμφερόντων π.χ. Mονσάντο. Τήν ἴδια στιγμή τά μεταλλαγμένα συνιστοῦν μιά σημαντική καί οἰονεῖ ἀπειλή γιά τήν ὑγεία τῶν καταναλωτῶν, καί τήν ἰσορροπία τῶν οἰκοσυστημάτων. Μιά ἐναλλακτική ἀπάντηση Ἀπαιτεῖται λοιπόν νά προσδιοριστεῖ ἕνας ἄλλος δρόμος παραγωγῆς τροφίμων. Ἕνας δρόμος πού θά θεμελιώνεται στήν ὁλοκληρωμένη ἀνασυγκρότηση τῶν ἑλληνικῶν περιφερειῶν στή βάση περιφερειακῶν καί τοπικῶν σχεδίων μέ σκοπό τήν ἀποκέντρωση, τήν ἄρση τοῦ παρασιτισμοῦ καί τῆς διατροφικῆς ἐξάρτησης, τήν ἐπανατοπικοποίηση τῆς παραγωγῆς, τόν ριζικό περιορισμό τῆς διακίνησης προϊόντων μεταξύ παραγωγῶν καί καταναλωτῶν, τή διατήρηση τῆς μικρῆς οἰκογενειακῆς ἐπιχείρησης, τήν παραγωγή ποιοτικῶν καί ἀσφαλῶν προϊόντων διατροφῆς, μέ ἤπια διαχείριση τῶν τοπικῶν πόρων. Τό πέρασμα ἀπό τό παγκοσμιοποιημένο μοντέλο ἀγροτικῆς παραγωγῆς καί κατανάλωσης τό βασισμένο στό διεθνές ἐμπόριο καί στό συγκριτικό πλεονέκτημα στή μικρή καί τοπική παραγωγή ἀπαιτεῖ ἕνα συνδυασμό ἐθνικῶν καί τοπικῶν μέτρων πολιτικῆς ὅπως: Ἐθνικά μέτρα: Ριζική πληθυσμιακή ἀποκέντρωση τῆς χώρας πού εἶναι δυνατόν νά ἐπιτευχθεῖ μέ τή μεταφορά τοῦ διοικητικοῦ κέντρου τῆς πρωτεύουσας στόν Βορρᾶ, σέ συνδυασμό μέ ἰσχυρά κίνητρα ἐγκατάστασης στήν ἐπαρχία. Ριζικός περιορισμός εἰσαγωγῆς ἀγροτικῶν προϊό- 19

ντων καί τροφίμων μέ ἄρση τῶν ποσοστώσεων π.χ. στό γάλα, μέ ἐφαρμογή δασμολογικῶν μέτρων πού ἀνατρέπουν τά βασικά θεμέλια τῆς Κ.Α.Π. Προώθηση ζωνῶν ἐλεύθερου ἐμπορίου μέ τόνωση τῶν ἀνταλλαγῶν τροφίμων μέ τίς βαλκανικές χῶρες καί τή Ρωσία. Δυστυχῶς μέχρι σήμερα ὁ τομέας αὐτός ἐξαντλεῖται στήν ἐπισιτιστική βοήθεια. Σθεναρή ἄρνηση στήν ἐπέκταση καί χρήση γενετικά μεταλλαγμένων στή βάση τοῦ πρωτοκόλλου τῆς Καρθαγένης γιά τή βιο-ἀσφάλεια, μέ ἐνδυνάμωση τῶν ἐθνικῶν καί βαλκανικῶν δικτύων κατά τῶν μεταλλαγμένων προϊόντων. Ἀλλαγή καταναλωτικῶν προτύπων μέ προώθηση τῆς κατανάλωσης ἐγχώριων προϊόντων ποιότητας π.χ. στίς ἔνοπλες δυνάμεις, τή γενίκευση τῆς μεσογειακῆς διατροφῆς, τό σταμάτημα τῆς ἀθλιότητας τῆς κατανάλωσης τῶν ταχυφαγείων. Συστηματική ὀργάνωση καί συντήρηση τράπεζας ἐγχώριου γενετικοῦ ὑλικοῦ καί σπόρων, καθώς καί διατήρησης καί ἀναπαραγωγῆς τοπικῶν ἐθνικῶν φύλων ζώων. Τοπικά μέτρα: Δημιουργία τοπικῶν συμβουλίων πολιτικῆς τροφίμων καί διασύνδεση τῆς τοπικῆς παραγωγῆς μέ τοπικά δίκτυα ἐστιατορίων, δημόσιων ὀργανισμῶν (σχολεῖα, νοσοκομεῖα). Ἀλλαγή τοῦ συστήματος προμηθειῶν τροφίμων γιά δημόσιες ὑπηρεσίες. Δημιουργία τοπικῶν ταμείων ἀποταμίευσης καί ἐνίσχυσης μικρῶν παραγωγῶν στό πρότυπο τῶν ἠθικῶν ἐναλλακτικῶν τραπεζῶν γιά τήν ἐνίσχυση τῆς λειτουργίας συνεταιρισμῶν παραγωγῆς καί διάθεσης προϊόντων. Ἀποκατάσταση καί ἤπια διαχείριση τῶν φυσικῶν πόρων καί ἄμεσος ἔλεγχός τους ἀπό τούς ἴδιους τούς παραγωγούς. Ἀνάδειξη καί σύνθεση τῆς πολιτιστικῆς ταυτότητας κάθε τόπου μέ πρότυπα μεσογειακῆς διατροφῆς. Υἱοθέτηση παραδοσιακῶν παραγωγικῶν προτύπων καλλιέργειας πού θά βασίζονται στήν ἀγρανάπαυση, στήν πολυκαλλιέργεια, στίς βιολογικές μεθόδους ἀντιμετώπισης τῶν φυτικῶν καί ζωικῶν ἀσθενειῶν, στή χρήση ντόπιων σπόρων καί ποικιλιῶν, στό συνδυασμό ἀ γ ρ ο τ ι κ ῆ ς κ α ί κτηνοτροφικῆς παραγωγῆς. Ἀνασυγκρότηση τῶν παραγωγικῶν καί κ α τ α ν α λ ω τ ι κ ῶ ν συνεταιρισμῶν μέσω νέων δικτύων μεταξύ πόλεων καί ὑπαίθρου σέ βάρος τῶν μεσαζόντων καί τῶν ἐμπόρων, μέ ἐφαρμογή μοντέλων ὅπως αὐτό τῆς community support agriculture. 20