ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙH ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

Ε ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙH ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέµα Μορφές επεξεργασίας προσωπικών δεδοµένων από τα έντυπα και ραδιοτηλεοπτικά µέσα. Ελληνική και ευρωπαϊκή διάσταση Επιβλέπουσα: Ευαγγελία Μήτρου Σπουδάστρια: Σταµατία Κολιάδη ΑΘΗΝΑ - 2007

Περίληψη τελικής εργασίας Η εργασία αποσκοπεί στην διερεύνηση των περιπτώσεων χρήσης και επεξεργασίας προσωπικών δεδοµένων από τα έντυπα και ραδιοτηλεοπτικά µέσα. Τα ΜΜΕ εµφανίζονται ως κατ εξοχήν πεδίο σύγκρουσης, µεταξύ αφενός του απαραβίαστου του ιδιωτικού βίου και του δικαιώµατος πληροφοριακού αυτοκαθορισµού του ατόµου, αφετέρου των ελευθεριών έκφρασης και πληροφόρησης. Η σύγκρουση αυτή η οποία εµφανίζει ιδιαίτερες δυσχέρειες λόγω της συνταγµατικής φύσης των εµπλεκόµενων εννόµων αγαθών, καθιστά αναγκαίο τον εγγύτερο εννοιολογικό προσδιορισµό καθώς και την οριοθέτηση των ελευθεριών έκφρασης και πληροφόρησης - κύριοι φορείς των οποίων είναι στις σύγχρονες κοινωνίες τα ΜΜΕ- και του προστατευόµενου ιδιωτικού βίου του ατόµου, προκειµένου να καταστεί δυνατή η ταυτόχρονη πραγµάτωσή τους στον µέγιστο δυνατό βαθµό. Βασική για την επίλυση της σύγκρουσης ανάµεσα στα παραπάνω δικαιώµατα είναι η συνταγµατικά απορρέουσα αρχή της πρακτικής αρµονίας, η οποία συνεπάγεται την προσαρµοσµένη εφαρµογή των διατάξεων για την επεξεργασία προσωπικών δεδοµένων στο πεδίο των ΜΜΕ και τον αναγκαίο περιορισµό της παρεχόµενης από τον Ν. 2472/1997 προληπτικής προστασίας; Η εν λόγω προστασία εντούτοις συµπληρώνει την - αποδυναµωµένη σε επίπεδο εφαρµογής- κατασταλτική προστασία που παρέχεται στο άτοµο σε περίπτωση παράνοµης προσβολής αγαθών της προσωπικότητάς του. Η συγγραφή της παρούσας εργασίας βασίστηκε σε εκτεταµένη έρευνα ελληνόγλωσσης βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας. Αναγκαίος κατέστη ιδίως ο εντοπισµός, η σταχυολόγηση και η κριτική παρουσίαση του συνολικού νοµοθετικού πλαισίου της εθνικής έννοµης τάξης που διέπει την λειτουργία των ΜΜΕ. Το νοµοθετικό αυτό πλαίσιο αφορά ιδίως τις αρµοδιότητες του ΕΣΡ, ζητήµατα ευθύνης για παράνοµες προσβολές της προσωπικότητας και την δηµοσιογραφική δεοντολογία. Επίσης σε αυτό συµπεριλαµβάνονται και λοιπά νοµοθετήµατα της αστικής, ποινικής, αλλά και της ειδικότερης νοµοθεσίας (Ν. 2472/1997), που αφορούν στην προστασία πτυχών της προσωπικότητας και ιδίως του ιδιωτικού βίου. Τέλος, κρίσιµη για την I

ολοκλήρωση της εργασίας, υπήρξε η εξέταση της πλούσιας -ως προς το υπό ανάλυση θέµα- νοµολογίας εθνικών ανεξάρτητων αρχών, ιδίως δε της Αρχής Προστασίας εδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα και του Εθνικού Συµβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, η εύρεση της οποίας κατέστη δυνατή και µέσω αναζήτησης των σχετικών αποφάσεων στο ιαδίκτυο. Λέξεις-Κλειδιά Ιδιωτικός βίος-ιδιωτική σφαίρα-σφαίρα απορρήτου «εν ευρεία» & «εν στενή εννοία», δικαίωµα προσωπικότητας, απαραβίαστος πυρήνας προσωπικότητας-ανθρώπινη αξία, προστασία ιδιωτικού βίου & προσωπικότητας, παράνοµη προσβολή δικαιώµατος προστασίας ιδιωτικού βίου & προσωπικότητας, δικαίωµα προστασίας του ατόµου από την επεξεργασία προσωπικών του δεδοµένων, δικαίωµα πληροφόρησης, ελευθερία γνώµης-έκφρασης, ελευθερία του τύπου & της ραδιοτηλεόρασης, Εθνικό Συµβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, σύγκρουση ατοµικών δικαιωµάτων, αρχή της στάθµισης συµφερόντων, αµοιβαίος αλληλοπεριορισµός δικαιωµάτων, αρχή αναλογικότητας & αναγκαιότητας, αρχή της «πρακτικής αρµονίας», θεωρία των «θεµιτών αναγκών της κοινότητας για πληροφόρηση», συνταγµατικοί περιορισµοί ατοµικών δικαιωµάτων, δικαίωµα πληροφοριακού αυτοκαθορισµού, δικαίωµα απάντησης, αµυντικά µέσα προστασίας (αγωγή για άρση της προσβολής και παράλειψή της στο µέλλον/ προληπτική αγωγή για παράλειψη), αποκαταστατικά µέσα προστασίας (αγωγές αποζηµίωσης & ικανοποίησης µη περιουσιακής ζηµίας), συναλλακτικές υποχρεώσεις ΜΜΕ, Κώδικες δηµοσιογραφικής δεοντολογίας, κανονιστική αρµοδιότητα ΕΣΡ, αυτορρύθµιση, «δικαιολογηµένο ενδιαφέρον» & δηµόσιο συµφέρον ενηµέρωσης του κοινού, κατασταλτικό σύστηµα κυρώσεων, προληπτικό σύστηµα προστασίας, δηµοσιογραφική έρευναπαράνοµη κτήση προσωπικών δεδοµένων/πληροφοριών-νοµιµότητα δηµοσίευσης, επεξεργασία ευαίσθητων δεδοµένων, δηµοσιογραφικοί σκοποί, «δηµόσιο πρόσωπο», άδεια επεξεργασίας, θεωρία των «διάσηµων προσώπων ή προσώπων της επικαιρότητας», πρόσωπα «απόλυτης επικαιρότητας»/πρόσωπα «σχετικής επικαιρότητας», λογοκρισίααπαγορευµένα προληπτικά µέτρα προληπτικοί διοικητικοί έλεγχοι, δικαίωµα II

πρόσβασης του υποκειµένου στα δεδοµένα του, «δηµοσιογραφικό απόρρητο» Summary The main goal of this essay is to examine cases of personal data use and process from the press and the audiovisual mass communication media. Mass communication media emerge particularly as a conflict field between on the one hand the right to privacy and the right of self-determination to personal information and on the other hand the freedom of expression and freedom to receive and impart information. This conflict, which presents special difficulties due to the constitutional nature of the involved legal goods, renders necessary the closer definition and the setting of limits to the freedoms of expression and receive and impart information. Main conveyors of these freedoms in modern societies are the mass media. Furthermore, the conflict renders necessary the definition and the examination of possible restrictions to oneself s protected area of privacy, so that both rights can simultaneously be exercised to the largest extent. The principle of practical harmonization of the above mentioned rights is fundamental for the settlement of this conflict and derives from the Constitution. The principle involves the adjusted implementation of the legal provisions concerning the process of personal data in the field of mass media and the necessary restriction of Law 2472/1997 provided preventive protection. Nevertheless, this protection complements the practically insufficient suppressive protection which is provided to the person in case of an unlawful infringement of his personality s right. For the completion of this essay, an extended research in Greek bibliography and relevant articles in legal magazines was necessary. Furthermore the detection, classification and critical presentation of the Greek legislation concerning the function of mass media were necessary. This legislative frame involves the competencies of the Greek National Council for Radio and Television (NCRTV), issues about unlawful infringement of the personality s right and journalistic ethics. In addition, necessary was the III

detection, classification and critical presentation of the civil and penal legislation and the special legislation (L. 2472/1997) concerning the protection of personality s several aspects and especially privacy. Finally, essential to the completion of this essay was the examination of case-law deriving from Greek Independent Authorities (especially Data Protection Authority and NCRTV) and from Greek and also European Courts. The relevant decisions were found through research in the Internet. Key-words Privacy-private sphere-secrecy sphere, right of personality, inviolable core of personality-human dignity, protection of privacy and personality, unlawful infringement of the right to privacy and right of personality, the person s right to protection from unlawful processing of personal data, freedom to receive and impart information, freedoms of opinion and expression, freedom of the press and audiovisual media, Greek National Council for Radio and Television (NCRTV), conflict of constitutional rights, principle of weighing interests, mutual restrictions on constitutional rights, principles of proportionality & necessity, principle of practical harmonization, theory of the legitimate need to inform in a democratic community, constitutional restrictions on rights, the right of self-determination to personal information, the right to response, defensive protective measures (legal action for abrogation of an infringement and omission in the future/preventive legal action for omission of an infringement), restitutive protective measures (legal action for compensation and mental distress), contractual duties of mass media, Code for journalistic ethics, regulatory competence of the NCRTV, self-regulation, legitimate interest & public interest for information, suppressive sanction system, preventive protection system, journalistic survey-illegal acquisition of personal data/information-legitimacy of publication, sensitive data processing, journalistic purposes, public person, permission for processing, theory of celebrities, censorship-prohibited preventive measures-prohibited preventive administrative controls, right of access to personal data, journalistic secrecy IV

Πίνακας Περιεχοµένων Πίνακας Συντοµογραφιών...VIII Εισαγωγή... 1 Κεφάλαιο 1:Τα δικαιώµατα της προστασίας ιδιωτικού βίου και της προσωπικότητας... 4 1.1 Έννοια και περιεχόµενο των δικαιωµάτων προστασίας ιδιωτικού βίου και προσωπικότητας...4 1.2. Προστασία του δικαιώµατος ιδιωτικού βίου και της προσωπικότητας σε επίπεδο εθνικής και διεθνούς έννοµης τάξης...7 1.3. Περιπτώσεις παράνοµων προσβολών του δικαιώµατος προστασίας ιδιωτικού βίου και της προσωπικότητας...10 1.4. Σχέση του δικαιώµατος προστασίας ιδιωτικού βίου και προστασίας του ατόµου από την επεξεργασία προσωπικών του δεδοµένων...12 Κεφάλαιο 2:Το δικαίωµα πληροφόρησης... 16 2.1 Έννοια και περιεχόµενο του δικαιώµατος πληροφόρησης...16 2.2. Η ελευθερία της γνώµης και ειδικότερα η ελευθερία του τύπου και της ραδιοτηλεόρασης...17 2.3. Ο ρόλος και η λειτουργία του Εθνικού Συµβουλίου Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) στο πεδίο των οπτικοακουστικών µέσων...20 Κεφάλαιο 3: Σχέση µεταξύ απαραβίαστου του ιδιωτικού βίου, προστασίας προσωπικών δεδοµένων και δικαιώµατος πληροφόρησης. Στάθµιση της σχέσης από την εθνική έννοµη τάξη... 23 3.1. Η προβληµατική της σχέσης µεταξύ των εννόµων αγαθών...23 3.2. Η ανάγκη στάθµισης ανάµεσα στα δύο δικαιώµατα. Η θεωρητική προσέγγιση του ζητήµατος...25 3.3. Οι συνταγµατικοί περιορισµοί των συγκρουόµενων δικαιωµάτων...28 V

3.3.1. Η σχέση της ελευθερίας του τύπου και των περιορισµών της µε το δικαίωµα του πληροφοριακού αυτοκαθορισµού...31 3.4. Στάθµιση της σχέσης από την έννοµη τάξη. Ειδικότερες ρυθµίσεις...35 3.4.1. Μέσα προστασίας του θιγόµενου σε περίπτωση παράνοµης προσβολής προσωπικότητας...35 3.4.2. Η προστασία του ιδιωτικού βίου και των προσωπικών δεδοµένων από τα ΜΜΕ. Συναλλακτικές υποχρεώσεις των ΜΜΕ και Κώδικες δηµοσιογραφικής δεοντολογίας...41 3.4.3. Το «δικαιολογηµένο ενδιαφέρον» ως λόγος άρσης του παράνοµου χαρακτήρα των προσβολών του ιδιωτικού βίου και της προσωπικότητας...46 3.5. Η υπαγωγή των ΜΜΕ στο πεδίο εφαρµογής του Ν.2472/1997...52 Κεφάλαιο 4: Οι προϋποθέσεις νόµιµης επεξεργασίας προσωπικών δεδοµένων από τα ΜΜΕ. Κυριότερα προβλήµατα από την εφαρµογή του Ν. 2472/1997 στο πεδίο των ΜΜΕ και προσπάθεια πρακτικής εναρµόνισης µεταξύ των δύο δικαιωµάτων... 58 4.1. Η συλλογή δεδοµένων και η δηµοσιογραφική έρευνα...60 4.2. Η «στάθµιση συµφερόντων» κατά το άρθρο 5 παρ. 2 στοιχ. ε του Ν. 2472/1997...65 4.3. Οι προϋποθέσεις νόµιµης επεξεργασίας ευαίσθητων δεδοµένων κατά το άρθρο 7 παρ. 2 στοιχ. ζ. Η έννοια του «δηµόσιου προσώπου» και σχετικές διακρίσεις...68 4.4. Η διενέργεια διοικητικών ελέγχων από την Αρχή και το δικαίωµα πρόσβασης του υποκειµένου στα δεδοµένα του. Σύγκρουση µε «δηµοσιογραφικό απόρρητο» και την απαγόρευση προληπτικών µέτρων.77 Κεφάλαιο 5: Επίλυση της σύγκρουσης και οριοθέτηση της προστασίας από την νοµολογία. Κριτική επισκόπηση αποφάσεων... 82 5.1.Αποφάσεις Αρχής Προστασίας εδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα...83 5.2. Αποφάσεις του Εθνικού Συµβουλίου Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ)...93 5.3. Αποφάσεις εθνικών δικαστηρίων...97 5.4. Αποφάσεις του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (Ε Α)... 103 VI

Τελικές διαπιστώσεις-προτάσεις... 109 ΠΙΝΑΚΑΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ... 113 VII

Πίνακας Συντοµογραφιών Α ΑΕ Αρχή ιασφάλισης Απορρήτου Επικοινωνιών ΑΚ Αστικός Κώδικας ΑΠ.Άρειος Πάγος ΑΠ ΠΧ Αρχή Προστασίας εδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα ι ικ ιοικητική ικαιοσύνη ιμμε ίκαιο Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας και Ενηµέρωσης ιοικπρωταθ... ιοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών ΣΑΠ. ιεθνές Σύµφωνο για τα Ατοµικά και Πολιτικά ικαιώµατα τα. ικαιώµατα του Ανθρώπου Ε Α...Ευρωπαϊκό ικαστήριο των ικαιωµάτων του Ανθρώπου ΕΣΡ.Εθνικό Συµβούλιο Ραδιοτηλεόρασης ΕΣ Α.Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου ΕφΑθ..Εφετείο Αθηνών ΚΠοιν Κώδικας Ποινικής ικονοµίας ΚΠολ Κώδικας Πολιτικής ικονοµίας ΚριτΕ...Κριτική Επιθεώρηση ΜΠρωτΑθ.Μονοµελές Πρωτοδικείο Αθηνών ΝοΒ..Νοµικό Βήµα ο.π όπου παραπάνω ΠΚ Ποινικός Κώδικας ΠΠρωτΑθ..Πολυµελές Πρωτοδικείο Αθηνών ΣτΕ..Συµβούλιο της Επικρατείας ΤοΣ...Το Σύνταγµα VIII

Εισαγωγή Εισαγωγή Το απαραβίαστο του ιδιωτικού βίου, ως έκφανση της προσωπικότητας του ατόµου και κεκτηµένο του σύγχρονου δηµοκρατικού νοµικού πολιτισµού καθώς επίσης το δικαίωµα του πληροφοριακού αυτοκαθορισµού, ως σύγχρονη προέκταση και συµπλήρωση αυτού του δικαιώµατος, τελούν σε σχέση έντασης µε τις -αναµφίβολα-θεµελιώδους σηµασίας για την λειτουργία της δηµοκρατίας, ελευθερίες της έκφρασης και της πληροφόρησης, κύριοι φορείς των οποίων στις σύγχρονες κοινωνίες είναι τα έντυπα και ραδιοτηλεοπτικά ΜΜΕ. Αφενός, οι προσβολές του ιδιωτικού βίου και οι στενά συνδεόµενες µε αυτές περιπτώσεις αθέµιτης επεξεργασίας προσωπικών δεδοµένων, πολλαπλασιάζονται σε έκταση και ένταση υπό τις σύγχρονες συνθήκες λειτουργίας των ΜΜΕ, λόγω της διείσδυσης των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας στην λειτουργία τους και της ταχύτατης από αυτά αξιοποίησής τους, που καθιστούν πλέον ευχερή την πρόσβαση των µέσων στην κατ αρχήν απροσπέλαστη σφαίρα ιδιωτικότητας του ατόµου. Αφετέρου, οι ευρύτατες ελευθερίες µε τις οποίες είναι εξοπλισµένα τα σύγχρονα ΜΜΕ σε σχέση µε την χρήση και επεξεργασία των πληροφοριών - υποβοηθούµενα και από τις νέες τεχνολογίες-, περιβάλλονται µε την αυξηµένη προστασία που όλα τα σύγχρονα Συντάγµατα επιφυλάσσουν στα ΜΜΕ και ιδίως στον Τύπο, ως κατ εξοχήν φορέων διαµόρφωσης της κοινής γνώµης και µέσων διεξαγωγής του απαραίτητου για την πραγµάτωση της δηµοκρατίας πολιτικού ανταγωνισµού. Έτσι η ανεµπόδιστη διείσδυση στον ιδιωτικό βίο και η χρήση και επεξεργασία προσωπικών δεδοµένων εκ µέρους των ΜΜΕ ως φορέων πληροφόρησης, ανάγουν τον χώρο λειτουργίας και δράσης των ΜΜΕ, σε πεδίο κατ εξοχήν σύγκρουσης συνταγµατικά κατοχυρωµένων δικαιωµάτων, η επίλυση της οποίας -λόγω ακριβώς της συνταγµατικής τους φύσης- είναι ιδιαίτερα δυσχερής; Κατά συνέπεια, ανακύπτει ζήτηµα προσδιορισµού, αφενός µεν, της έννοιας, του περιεχοµένου, αλλά και των ορίων της συνταγµατικά κατοχυρωµένης ελευθερίας πληροφόρησης και έκφρασης και - του µέσω αυτών- εξυπηρετούµενου δικαιώµατος ενηµέρωσης της κοινής γνώµης, αφετέρου δε, του περιεχοµένου και των ορίων του προστατευόµενου 1

Εισαγωγή ιδιωτικού βίου και του δικαιώµατος πληροφοριακού αυτοκαθορισµού, ώστε να συνάδουν µε τις παραπάνω θεµελιώδεις ελευθερίες, αλλά και µε την ανάγκη προσαρµογής τους στα σύγχρονα κοινωνικά και τεχνολογικά δεδοµένα. Στο πλαίσιο αυτό, το πρώτο κεφάλαιο πραγµατεύεται τις βασικές και - συγγενείς µεταξύ τους- έννοιες του δικαιώµατος της προσωπικότητας και του ιδιωτικού βίου, µε αναφορά του νοµοθετικού πλαισίου προστασίας τους σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και ανάλυση των περιπτώσεων παράνοµης προσβολής τους. Επίσης παρουσιάζεται η σχέση του δικαιώµατος προστασίας προσωπικών δεδοµένων µε τα εν λόγω δικαιώµατα, που είναι συνήθως όχι πάντα ωστόσο- σχέση αλληλοεπικάλυψης και συµπλήρωσης. Στο δεύτερο κεφάλαιο επιχειρείται η εννοιολογική οριοθέτηση του δικαιώµατος στην πληροφόρηση και της ελευθερίας γνώµης, µε ιδιαίτερη έµφαση στην ελευθερία του τύπου και της ελευθερίας έκφρασης των ραδιοτηλεοπτικών µέσων. Στο πλαίσιο αυτό γίνεται µια σύντοµη αναφορά στον ρόλο και την λειτουργία του ΕΣΡ στο πεδίο των ραδιοτηλεοπτικών µέσων. Το τρίτο κεφάλαιο πραγµατεύεται την σχέση ανάµεσα στο δικαίωµα προστασίας ιδιωτικού βίου, την προστασία προσωπικών δεδοµένων και το δικαίωµα πληροφόρησης, όπως αυτή οργανώνεται και σταθµίζεται σε επίπεδο εθνικής έννοµης τάξης. Στο πλαίσιο αυτό, τίθεται κατ αρχάς η προβληµατική της σχέσης ανάµεσα στα εµπλεκόµενα έννοµα αγαθά και παρουσιάζεται η θεωρητική προσέγγιση του ζητήµατος ως προς την στάθµιση των συγκρουόµενων δικαιωµάτων, όπως έχει αναπτυχθεί στην σχετική βιβλιογραφία. Στην συνέχεια, παρουσιάζονται οι ρυθµίσεις σε επίπεδο Συντάγµατος που αφορούν στους θεσπιζόµενους στα θιγόµενα δικαιώµατα περιορισµούς, ενώ έµφαση δίνεται στην ανάλυση των περιορισµών της ελευθερίας του τύπου λόγω της ιδιαίτερης θέσης του στο δικαιικό σύστηµα. Τέλος, παρουσιάζονται οι ειδικές ρυθµίσεις σε επίπεδο εθνικής νοµοθεσίας που αντανακλούν τον δέοντα κατά την κρίση του νοµοθέτη βαθµό υλοποίησης του κάθε δικαιώµατος κατά τον συσχετισµό τους. Στο τέταρτο κεφάλαιο, µετά από µια σύντοµη ανάλυση των προϋποθέσεων νόµιµης επεξεργασίας προσωπικών δεδοµένων από τα ΜΜΕ σύµφωνα µε τις ρυθµίσεις του Ν. 2472/1997, εξετάζονται κάποια ειδικότερα ζητήµατα που ανακύπτουν από την εφαρµογή του, καθώς επίσης και οι κατ 2

Εισαγωγή εξοχήν προβληµατικές ρυθµίσεις του, οι οποίες -κυρίως λόγω αντίθεσής τους στην συνταγµατική απαγόρευση της λογοκρισίας και των προληπτικών µέτρων-, έχουν προκαλέσει διχογνωµίες και προβληµατισµούς ως προς την συνταγµατικότητά τους. Τέλος, στο πέµπτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η στάθµιση µεταξύ των συγκρουόµενων δικαιωµάτων και η επίλυση της σχετικής σύγκρουσης, όπως πραγµατοποιείται σε επίπεδο εφαρµογής των σχετικών διατάξεων. Στο πλαίσιο αυτό πραγµατοποιείται µια κριτική επισκόπηση σηµαντικών αποφάσεων των εµπλεκόµενων ανεξάρτητων αρχών (ΑΠ ΠΧ, ΕΣΡ), αλλά και των εθνικών δικαστηρίων, και παρουσιάζονται οι πρόσφατες τάσεις στην νοµολογία του Ε Α σχετικά µε το υπό ανάλυση θέµα. 3

Κεφάλαιο 1 Κεφάλαιο 1 Τα δικαιώµατα της προστασίας ιδιωτικού βίου και της προσωπικότητας 1.1 Έννοια και περιεχόµενο των δικαιωµάτων προστασίας ιδιωτικού βίου και προσωπικότητας Με τον όρο «ιδιωτικός βίος» ή «ιδιωτική ζωή» αποδίδεται στην ελληνική νοµική πραγµατικότητα και ορολογία ο αγγλοσαξονικής προέλευσης όρος της «privacy», του δικαιώµατος δηλ. του ατόµου «να µην ενοχλείται από τους άλλους και να αφήνεται µόνο στην ηρεµία του» 1. Ωστόσο, οι εν λόγω όροι αποτελούν µέρος µόνο της σχετικής ορολογίας, καθώς γίνεται χρήση και άλλων ταυτόσηµων όρων, όπως «σφαίρα του απορρήτου» ή «ιδιωτική σφαίρα». Σε κάθε περίπτωση, η χρησιµοποιούµενη ορολογία παρουσιάζεται ως ιδιαίτερα ασαφής, τόσο κατά την απόδοσή της από τη µια γλώσσα στην άλλη, όσο και κατά την χρήση της από την θεωρία και τη νοµολογία 2, γεγονός που οφείλεται κυρίως στο εξαιρετικά ασαφές περιεχόµενο της ίδιας της έννοιας. Από τους πολυάριθµους ορισµούς που έχουν προταθεί, σκόπιµη κρίνεται η αναφορά στην συµβολή της αντίστοιχης γερµανικής ορολογίας ως προς την εννοιολογική οριοθέτηση του ιδιωτικού βίου και κυρίως στην «θεωρία των σφαιρών» της προσωπικότητας 3. 1 «The right to be let alone», έκφραση που υιοθετήθηκε από πολλές αποφάσεις του Ανωτάτου ικαστηρίου των ΗΠΑ και κυρίως από τους δικαστές Brandeis & Douglas και αποδίδει τον βασικό πυρήνα της προστασίας του ιδιωτικού βίου, το καλούµενο και από πολλούς συγγραφείς «δικαίωµα στην µόνωση» ή στην «αυτοσυγκέντρωση». Το δικαίωµα αυτό αναπτύχθηκε από την αµερικανική νοµολογία και απέκτησε στην συνέχεια ένα ευρύτατο περιεχόµενο, το οποίο εµπερικλείει µια σειρά ελευθεριών, οι οποίες στη χώρα µας όµως αναγνωρίζονται ως αυτοτελή συνταγµατικά δικαιώµατα και εκφεύγουν έτσι της στενότερης έννοιας του ιδιωτικού βίου. Βλ. Μιχαηλίδη-Νουάρο Γ., Το απαραβίαστο του ιδιωτικού βίου και η ελευθερία του τύπου, Το Σύνταγµα, 9 (1983), σελ. 375 επ. 2 Για τους ποικίλους ορισµούς που έχουν δοθεί από την αλλοδαπή και ελληνική θεωρία, βλ. Μαυριά Κ., Το συνταγµατικό δικαίωµα ιδιωτικού βίου, 1982, σελ. 59-105 και 138-163, ο οποίος παρατηρεί πως ο βασικός λόγος σύγχυσης στη θεωρία προέρχεται από την αδιάκριτη συχνά χρήση των όρων «ιδιωτικός βίος» και «δικαίωµα ιδιωτικού βίου» και συµπερασµατικά καταλήγει στην προσπάθεια διατύπωσης κάποιων «σταθερών» που συνιστούν τον «σκληρό πυρήνα» του ιδιωτικού βίου. Έναν γενικά αποδεκτό από την ελληνική θεωρία ορισµό του ιδιωτικού βίου δίνει και ο Ι. Καράκωστας, Βλ. Καράκωστα Ι., Προστασία της ιδιωτικότητας στην Κοινωνία της Πληροφορίας, ιμμε 1/2004, σελ. 54-58 3 Βλ. Μαυριά Κ., ο.π., σελ. 61-65 και Μιχαηλίδη-Νουάρο, ο.π., σελ. 378. Η αναφορά σε αυτήν την θεωρία κρίνεται χρήσιµη, κυρίως διότι αποτυπώνει την παραδοσιακή έννοια της ιδιωτικότητας, εξακολουθεί να παραµένει ευρύτατα αποδεκτή από µεγάλη µερίδα της 4

Κεφάλαιο 1 Η εν λόγω θεωρία διακρίνει ανάµεσα στην «σφαίρα απορρήτου εν στενή εννοία» (Geheimsphäre) και στην «σφαίρα απορρήτου εν ευρεία εννοία» που ταυτίζεται µε την έννοια της «ιδιωτικής σφαίρας» (Privatsphäre). Η υιοθετούµενη από αυτήν την θεωρία διάκριση της προσωπικότητας σε σφαίρες λιγότερο ή περισσότερο προσιτές, αποσκοπεί στην προστασία του ανθρώπου από τον εξωτερικό κόσµο και στην διαφύλαξη της ζωής του από την δηµοσιότητα. Συγκεκριµένα, η σφαίρα του απορρήτου «εν ευρεία εννοία» ή «ιδιωτική σφαίρα» περιλαµβάνει περιστατικά της ζωής του ανθρώπου που είναι προσιτά σε ένα περιορισµένο (αόριστο ή ορισµένο) κύκλο ανθρώπων και τα οποία το άτοµο θα επιθυµούσε να αποκλείσει από την γνώση ευρύτερου κύκλου προσώπων και ιδιαίτερα από την δηµοσιότητα. Η σφαίρα του απορρήτου «εν στενή εννοία», αποσκοπεί αντιθέτως στην διαφύλαξη του απορρήτου, του µέρους εκείνου της προσωπικής ζωής το οποίο περιλαµβάνει εκδηλώσεις, σκέψεις και πράξεις που δεν πρέπει να γνωρίζει κανείς ή εν πάση περιπτώσει µόνο ένας αυστηρά περιορισµένος κύκλος προσώπων, τα οποία έχουν µάλιστα συµφέρον διαφύλαξης του απορρήτου 4. Περαιτέρω θα πρέπει να αναφερθεί, ότι κοινή συνισταµένη στους περισσότερους ορισµούς που έχουν προταθεί 5, είναι η προσπάθεια αποσαφήνισης του περιεχοµένου του ιδιωτικού βίου βάσει ενός συγκερασµού αντικειµενικών και υποκειµενικών κριτηρίων: των επικρατουσών κοινωνικών αντιλήψεων σε συνδυασµό µε την βούληση του ενδιαφεροµένου ατόµου. Έτσι ως ιδιωτικό βίο, θα ορίζαµε ως «το σύνολο των θεµάτων που έχουν προσωπικό χαρακτήρα, η ρύθµιση των οποίων δηλ. κατά τις κοινωνικές αντιλήψεις και τη βούληση του ενδιαφερόµενου ατόµου ανήκουν αποκλειστικά θεωρίας, αλλά αποκτά και πρακτική σηµασία κυρίως ως προς την οριοθέτηση της προστασίας του ιδιωτικού βίου των λεγόµενων «δηµόσιων προσώπων». Για την προβληµατική αυτή βλ. παρακάτω κεφ. 4.3. 4 Η πρακτική σηµασία αυτής της διάκρισης του ιδιωτικού βίου είναι µεγάλη και έγκειται στον τρόπο προσβολής και αντίστοιχης προστασίας των συγκεκριµένων εννόµων αγαθών. Οι πρακτικές συνέπειες θα αναλυθούν εκτενώς στο πλαίσιο της προβληµατικής για τα δηµόσια πρόσωπα. Στο σηµείο αυτό αρκεί να ειπωθεί, ότι η σφαίρα απορρήτου εν στενή εννοία προστατεύεται όχι µόνο έναντι της δηµοσιότητας, αλλά και έναντι της απλής γνώσης εκ µέρους µη εξουσιοδοτηµένων ατόµων, η δε σφαίρα απορρήτου εν ευρεία εννοία προστατεύεται µόνο από την δηµοσιότητα 5 Κυρίως των ορισµών στους οποίους ενσωµατώνεται ένα κοινωνικό στοιχείο, το πρότυπο δηλ. του µέσου κοινωνικού ανθρώπου 5

Κεφάλαιο 1 στην αρµοδιότητά του και στα οποία απαγορεύεται η ανάµειξη τρίτων χωρίς την συναίνεσή του» 6. Παράλληλα στον ευρύτερο αυτό κύκλο θεµάτων ανήκει και µια στενότερη περιοχή, η «σφαίρα του απορρήτου», την οποία κάθε κοινωνία αναγνωρίζει στα µέλη της και στο απόρρητο της οποίας έχει δικαίωµα κάθε άτοµο. Ο γενικά αυτός παραδεκτός πυρήνας της σφαίρας του απορρήτου µπορεί βάσει του υποκειµενικού κριτηρίου είτε να διευρυνθεί, είτε να µειωθεί 7. Συνεπώς, κάθε άτοµο έχει την εξουσία αυτοπροσδιορισµού, µε την έννοια ότι είναι καταρχήν ελεύθερο να κρίνει ποιες πτυχές του ιδιωτικού βίου θα αποκαλύψει στους τρίτους και να αποφασίζει αυτόνοµα -χαράσσοντας έτσι τα όρια µεταξύ ιδιωτικού και δηµοσίου-, πότε ακριβώς προσβάλλεται ο ιδιωτικός του βίος 8. Η εξουσία του αυτή συναντά το όριό της στις κρατούσες κοινωνικές αντιλήψεις σε δεδοµένο χρόνο και τοµέα δράσης λαµβανοµένης υπόψη και της θέσης του ατόµου στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Στενά συνδεδεµένο µε το δικαίωµα προστασίας του ιδιωτικού βίου είναι το δικαίωµα της προσωπικότητας, το οποίο θεωρείται όπως γίνεται ευρύτερα αποδεκτό, «δικαίωµα-πλαίσιο» 9 ; Η προσωπικότητα περιλαµβάνει έτσι όλα τα αγαθά που συνδέονται µε το πρόσωπο και το προσδιορίζουν ως άτοµο µε ψυχική, πνευµατική, σωµατική και κοινωνική οντότητα, αλλά και συνθέτουν 6 Στον ιδιωτικό βίο εντάσσονται για παράδειγµα η ρύθµιση του τρόπου οικιακής διαβίωσης, προσωπικές συνήθειες, σχέσεις µε φίλους και συγγενείς, κατάσταση υγείας και περιουσίας κλπ. Βλ. Μιχαηλίδη-Νουάρο Γ., ο.π., σελ. 379-380 7 ιεύρυνση υπάρχει όταν ο ενδιαφερόµενος καλύπτει µε το απόρρητο θέµατα που ανήκουν εν µέρει στον ιδιωτικό και εν µέρει στον δηµόσιο βίο, π.χ. η θέληση δωρητή µιας µεγάλης δωρεάς που έγινε γνωστή στο κοινό, για διατήρηση της ανωνυµίας του. Αντιστοίχως, περιορισµός του απορρήτου υπάρχει, όταν θέµατα που ενώ κατά τις κρατούσες ηθικές αντιλήψεις πρέπει να τηρούνται µυστικά, αυτά δηµοσιοποιούνται, π.χ. µια ηθοποιός που αποκαλύπτει στην αυτοβιογραφία της λεπτοµέρειες που αφορούν την ερωτική της ζωή, Βλ. για τα παραδείγµατα αυτά Μιχαηλίδη-Νουάρο Γ., ο.π., σελ. 380, καθώς επίσης και για τα όρια της διεύρυνσης ή τυχόν περιορισµού της σφαίρας του απορρήτου 8 Βλ. Καράκωστα Ι., ο.π., σελ. 54. Η αντίληψη αυτή περί ιδιωτικού βίου την οποία και αποδεχόµαστε, υποδηλώνει και την επικρατούσα στην σχετική συζήτηση θεωρία του ελέγχου σε αντιδιαστολή µε την θεωρία της αποµόνωσης. Η τελευταία θεωρία αποτυπώνει µόνο µια όψη του ιδιωτικού βίου και ανταποκρίνεται στο περιεχόµενο του δικαιώµατος ιδιωτικού βίου, όπως όµως αυτό είχε αρχικά γίνει αντιληπτό, δηλ. στην αµιγώς αµυντική του διάσταση. Μάλιστα, αποτέλεσε αντικείµενο κριτικής στο πλαίσιο της υπ αριθ. 92/2001 απόφασης της ΑΠ ΠΧ σχετικά µε την νοµιµότητα τήρησης αρχείου για τους σκοπούς της εκποµπής «Big Brother», για την ανάλυση της οποίας βλ. κατωτέρω. Για την ανάλυση των θεωριών αυτών και σχετική κριτική, βλ. Βουτσάκη Β., Σχόλιο στην ΣτΕ 3545/2002, ΝοΒ 2003, σελ. 357 και Σχόλιο στην απόφαση 92/2001 της Αρχής Προστασίας εδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα, (ΑΠ ΠΧ), ΝοΒ 2002, σελ. 245 9 Για την ανάλυση του δικαιώµατος στην προσωπικότητα βλ. Καράκωστα Ι., Το ίκαιο των ΜΜΕ, Αθήνα Κοµοτηνή 2005, σελ. 241 επ. και Γαρουφαλιά. Ο., Η προσβολή του δικαιώµατος της προσωπικότητας από τα ΜΜΕ, ιμμε 4/2006, σελ. 487-496 6

Κεφάλαιο 1 την αξία του: τιµή, εικόνα, φωνή, ψυχική υγεία, σωµατική ακεραιότητα, ιδιωτικός βίος και ειδικότερα σφαίρα του απορρήτου, συναισθηµατικός κόσµος. Πρόκειται για επιµέρους εκφάνσεις του ενιαίου δικαιώµατος του ατόµου επί της ιδίας προσωπικότητας 10. Συνεπώς και το περιεχόµενο του δικαιώµατος της προσωπικότητας είναι ευρύτατο και κάπως αόριστο 11. Απαραβίαστο πυρήνα του δικαιώµατος της προσωπικότητας αποτελεί η αξία του ανθρώπου: Το αγαθό αυτό σε αντίθεση µε τις λοιπές επιµέρους εκφάνσεις του δικαιώµατος της προσωπικότητας, δεν είναι δεκτικό σταθµίσεων σε περίπτωση σύγκρουσης µε άλλα συµφέροντα. Η παρατήρηση αυτή έχει ιδιαίτερη σηµασία 12, καθώς όλα τα λοιπά έννοµα αγαθά της προσωπικότητας-κατ αρχήν απαραβίαστα φυσικά-, του ιδιωτικού βίου συµπεριλαµβανοµένου, υπάρχει το ενδεχόµενο να υποχωρήσουν σε περίπτωση σύγκρουσής τους µε άλλο υπέρτερο αγαθό, το οποίο ανάγεται από την έννοµη τάξη σε λόγο άρσης ή δικαιολόγησης του παράνοµου χαρακτήρα της προσβολής της προσωπικότητας. 1.2. Προστασία του δικαιώµατος ιδιωτικού βίου και της προσωπικότητας σε επίπεδο εθνικής και διεθνούς έννοµης τάξης Η δυνατότητα έννοµης προστασίας του ιδιωτικού βίου και της διαφύλαξης ειδικότερα της σφαίρας του απορρήτου αποτελεί δικαίως επίτευγµα των σύγχρονων πολιτισµών 13. ικαιολογητικός λόγος καθιέρωσής της αποτέλεσε, όπως γίνεται ευρύτερα αποδεκτό, η εµφάνιση νέων µορφών απειλών κατά του ιδιωτικού βίου κυρίως λόγω της εξέλιξης των νέων τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνίας που κατέστησαν πλέον δυνατή την µε ηλεκτρονικά -και άλλα τεχνικά- µέσα παρακολούθηση και συλλογή πληροφοριών σχετικών µε τον ιδιωτικό βίο του ατόµου. Η ρητή συνταγµατική προστασία του ιδιωτικού βίου στο άρθρο 9 παρ. 1 εδαφ. β του Συντάγµατος αποτελεί καινοτοµία του Έλληνα συντακτικού νοµοθέτη και για την ελληνική 10 Βλ. Γαρουφαλιά Ο., ο.π., σελ. 487 11 Πάντως το δικαίωµα ενόψει της συνεχώς αυξανόµενης τάσης για εµπορευµατοποίηση στοιχείων της προσωπικότητας, έχει µικτή φύση, εµφανίζει δηλ. προσωπικό και περιουσιακό χαρακτήρα, Βλ. Γαρουφαλιά Ο., ο.π., σελ. 487 µε περαιτέρω παραποµπές 12 Όπως θα προκύψει από την ανάλυση στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας 13 Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Μιχαηλίδης-Νουάρος, παραπέµποντας στον Γάλλο κοινωνιολόγο E. Durkheim, «ο κύκλος της ατοµικής ζωής, αρχικά περιορισµένος και πολύ λίγο σεβαστός, επεκτείνεται και γίνεται ένα προέχον αντικείµενο ηθικού σεβασµού..», βλ. Μιχαηλίδη-Νουάρο Γ., ο.π., σελ. 370 7

Κεφάλαιο 1 συνταγµατική ιστορία, αλλά και για την πλειοψηφία των λοιπών εθνικών εννόµων τάξεων 14. Η καινοτοµία αυτή δεν περιορίζεται απλώς στην θέσπιση µιας ειδικής διάταξης που προστατεύει ρητά τον ιδιωτικό βίο, αλλά εκτείνεται και στην ταυτόχρονη θέσπιση µιας άλλης διάταξης που κατοχυρώνει το δικαίωµα κάθε ανθρώπου να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του (Άρθρο 5 παρ. 1), δικαίωµα στο οποίο προφανώς συµπεριλαµβάνεται και ο σεβασµός της ιδιωτικής ζωής 15. Στο πλέγµα των προστατευτικών του ιδιωτικού βίου συνταγµατικών διατάξεων ανήκουν και το άρθρο 2 παρ. 1 του Συντ., που εκφράζει θεµελιώδη για το σύνολο της έννοµης τάξης αρχή 16, αλλά και το άρθρο 19 του Συντ. που διασφαλίζει το απόρρητο των επικοινωνιών 17. Μετά την αναθεώρηση του Συντάγµατος το 2001, η προστασία του ιδιωτικού βίου εµπλουτίστηκε και διευρύνθηκε, αφενός λόγω της προσθήκης του άρθρου 9 Α του Συντ. που κατοχυρώνει συνταγµατικά το δικαίωµα προστασίας κάθε προσώπου από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση προσωπικών του δεδοµένων, αφετέρου, λόγω της ρητής συνταγµατικής κατοχύρωσης της αρχής της τριτενέργειας στο άρθρο 25 παρ. 1 του Συντ. και της µέσω αυτής προστασίας του ατόµου και από προσβολές προερχόµενες από ιδιώτες. Σε επίπεδο κοινής νοµοθεσίας, δεν υπάρχει διάταξη που να καλύπτει ειδικά την προστασία του ιδιωτικού βίου; υπάρχουν ωστόσο διάσπαρτες διατάξεις κυρίως στην ποινική νοµοθεσία, οι οποίες, είτε αφορούν ειδικότερες εκφάνσεις του ιδιωτικού βίου και κυρίως τις σχετιζόµενες µε το απόρρητο των επικοινωνιών 18, είτε έχουν δικονοµικό χαρακτήρα 19. 14 Βλ. Μαυριά Κ., ο.π., σελ. 151 επ., ο οποίος αναλύει ειδικότερα και τους λόγους που οδήγησαν στην αυτοτελή συνταγµατική προστασία του ιδιωτικού βίου. Το άρθρο 9 παρ. 1 εδαφ. β ορίζει: «Η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόµου είναι απαραβίαστη» 15 Η στενή συνάφεια των άρθρων 9 παρ. 1 εδαφ. β και 5 παρ. 1 εδαφ. β δικαιολογείται επίσης από το ότι η προστασία του ιδιωτικού βίου δεν πρέπει να θεωρείται πια ως δικαίωµα µε αµυντική διάσταση, αλλά και ως εκδήλωση του δικαιώµατος ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Απότοκη της αντίληψης αυτής υπήρξε η γένεση του δικαιώµατος προστασίας του ατόµου από την επεξεργασία προσωπικών του δεδοµένων. Βλ. αναλυτικά Μητρου Λ., Ιδιωτικός βίος:η διστακτική και αβέβαιη πορεία της προστασίας προσωπικών πληροφοριών, Το Σ, Επιστηµονικά Συνέδρια 1, Τα εικοσάχρονα του Συντάγµατος 1975, 1998, σελ. 33-52 16 Το άρθρο 2 παρ.1 Συντ. προστατεύει την ανθρώπινη αξία και εγγυάται την προστασία των επιµέρους εκφάνσεων της προσωπικότητας, εποµένως και του ιδιωτικού βίου 17 Σηµαντική ως προς την προστασία του ιδιωτικού βίου είναι και η διάταξη 93 παρ. 2 του Συντ. που επιτρέπει εξαίρεση από την αρχή της δηµοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων, όταν συντρέχουν λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή οικογενειακής των διαδίκων 18 Π.χ. το Κεφάλαιο ΚΒ του ΠΚ (Άρθρα 370-371) που αφορά στην παραβίαση του απορρήτου των τηλεφωνικών συνοµιλιών και των επιστολών, βλ. για µια συνοπτική ανάλυση της 8

Κεφάλαιο 1 Ωστόσο αποτελεσµατικότερη -σε σχέση µε τις προαναφερόµενες διατάξεις- προστασία του ιδιωτικού βίου, αλλά και του ιδιωτικού δικαίου δικαιώµατος στην προσωπικότητα 20, παρέχει η διάταξη του άρθρ. 57 ΑΚ, η οποία επεκτείνει το προστατευτικό της πλέγµα και στην σφαίρα απορρήτου του ατόµου. Η εν λόγω διάταξη αποτελεί καινοτοµία του Έλληνα νοµοθέτη, καθώς καθιερώνει µέσω µιας γενικής ρήτρας ένα γενικό, απόλυτο δικαίωµα του καθενός στην προστασία της προσωπικότητάς του 21. Αποφεύγοντας έτσι ο νοµοθέτης ενσυνείδητα την οριοθέτηση του δικαιώµατος, επέτρεψε την συνεχή διεύρυνση του περιεχοµένου του µέσω της νοµολογιακής του διάπλασης. Συνεπώς, εφόσον δεν θίγεται ο πυρήνας του δικαιώµατος, δηλ. η ανθρώπινη αξία, καθίσταται επιτακτική η στάθµιση συµφερόντων και προστατευτέων εννόµων αγαθών-εκφάνσεων της προσωπικότητας, προκειµένου αυτά να ενταχθούν στο πεδίο προστασίας της ΑΚ 57. Σε επίπεδο διεθνούς και ευρωπαϊκής έννοµης τάξης, υπάρχει πλειάδα νοµοθετικών κειµένων νοµικά δεσµευτικών και µη, που περιέχουν προστατευτικές της προσωπικότητας και του ιδιωτικού βίου διατάξεις: εκτός της Οικουµενικής διακήρυξης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και του ιεθνούς Συµφώνου Αστικών και Πολιτικών ικαιωµάτων ( ΣΠΑΠ ) στο πλαίσιο του ΟΗΕ 22, θα πρέπει να αναφερθούν η Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (ΕΣ Α) καθώς επίσης και το πιο πρόσφατο κείµενο του Χάρτη Θεµελιωδών ικαιωµάτων του Ανθρώπου στο πλαίσιο της προστασίας του ιδιωτικού βίου, Μέλφο Ι. Θ., Ελευθερία πληροφόρησης του δηµοσιογράφου και προστασίας της προσωπικότητας, σε: τα, σελ. 297-354 και ειδικότερα σελ. 330-332 19 Π.χ. το άρθρο 366 παρ. 1 εδαφ. β ΠΚ το οποίο απαγορεύει την απόδειξη της αλήθειας ενός δυσφηµιστικού γεγονότος, όταν αυτό αφορά στις σχέσεις του οικογενειακού ή ιδιωτικού βίου, αλλά και όλες οι διατάξεις του ΚΠοιν που θεσπίζουν περιορισµούς στην δίωξη ή απόδειξη εγκληµάτων προς τον σκοπό της προστασίας του ιδιωτικού βίου 20 Στο µέτρο που ο ιδιωτικός βίος αποτελεί έκφανση της προσωπικότητας, αυτή προστατεύεται κατά βάση από τις ίδιες διατάξεις 21 Βλ. Σταθόπουλο Μ., Η χρήση προσωπικών δεδοµένων και η διαπάλη µεταξύ ελευθεριών των κατόχων τους και ελευθεριών των υποκειµένων τους, σε ΝοΒ, 48/2000 σελ. 1-19. Ο συγγραφέας αναφέρει ότι ο βασικός λόγος για την διστακτική αναγνώριση ενός γενικού δικαιώµατος στην προσωπικότητα από τις επιµέρους εθνικές έννοµες τάξεις υπήρξε ο φόβος, ότι οι ελευθερίες του ατόµου θα υφίσταντο µέσω µιας τέτοιας αναγνώρισης, υπέρµετρο περιορισµό, φόβος που ξεπεράστηκε νωρίς από τον Έλληνα νοµοθέτη και φυσικά δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ µετά την εµπειρία του Β Παγκοσµίου πολέµου και της ωµής καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωµάτων 22 Άρθρα 12 και 17 αντιστοίχως, τα οποία έχουν παρόµοια διατύπωση και προστατεύουν το άτοµο από αυθαίρετες επεµβάσεις στον ιδιωτικό του βίο, την οικογένεια, την κατοικία και την αλληλογραφία του, καθώς επίσης και από αυθαίρετες προσβολές της τιµής και της υπόληψής του 9

Κεφάλαιο 1 ΕΕ 23. Αξίζει να αναφερθεί, πως η µόνη διάταξη που καθιερώνει ρητά την δυνατότητα θέσπισης νοµοθετικών περιορισµών του δικαιώµατος, εφόσον αυτοί αποτελούν «µέτρο αναγκαίο σε µια δηµοκρατική κοινωνία» είναι το άρθρο 8 της ΕΣ Α, για λόγους που περιοριστικά αναφέρονται, στους οποίους ανήκει και η ανάγκη προστασίας των δικαιωµάτων και ελευθεριών άλλων 24. 1.3. Περιπτώσεις παράνοµων προσβολών του δικαιώµατος προστασίας ιδιωτικού βίου και της προσωπικότητας Στο πλαίσιο διαπίστωσης του παράνοµου χαρακτήρα µιας προσβολής του ιδιωτικού δικαίου δικαιώµατος της προσωπικότητας, προέχει κατ αρχάς η διαπίστωση εάν το αγαθό που προσβάλλεται συνιστά στοιχείο της προσωπικότητας και εποµένως υφίσταται περίπτωση εφαρµογής των ΑΚ 57-59. Η παρεχόµενη από τις ΑΚ 57-59 διατάξεις προστασία της προσωπικότητας προϋποθέτει παράνοµη προσβολή της, που συνίσταται στην χωρίς νόµιµο λόγο παραβίαση της αρχής που έχει τεθεί χάριν προστασίας του συγκεκριµένου προσβληθέντος εννόµου αγαθού 25. Ο κυρωτικός µηχανισµός των ΑΚ 57-59 ενεργοποιείται στις περιπτώσεις που η επέµβαση στον χώρο της προσωπικότητας είναι σηµαντική, δηλ. «υπερβαίνει το όριο που θέτουν οι συνθήκες της κοινωνικής συµβίωσης» 26 και εφόσον δεν υπάρχει κάποιος δικαιολογητικός λόγος ή λόγος άρσης του αδίκου χαρακτήρα της προσβολής 27. 23 Άρθρα 8 και 7 αντιστοίχως τα οποία κατοχυρώνουν τον σεβασµό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, της κατοικίας και αλληλογραφίας του ατόµου 24 Αυτό βεβαίως δεν σηµαίνει ότι το δικαίωµα σε επίπεδο εθνικής έννοµης τάξης κατοχυρώνεται ανεπιφύλακτα. Περιορισµοί απορρέουν και για τα «ανεπιφύλακτα» δικαιώµατα. Βλ. αναλυτικά Χρυσόγονο Κ., Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, 2002, σελ. 83-84 και παρακάτω Κεφ. 3.3. 25 Βλ. Καράκωστα Ι., Το δίκαιο των ΜΜΕ, σελ. 250 επ. µε περαιτέρω παραποµπές 26 Ι. Καράκωστας ο.π. Οι αξιώσεις που προβλέπονται στο πλαίσιο των ΑΚ 57-59 (αξίωση άρσης της προσβολής, παράλειψής της στο µέλλον, αξίωση αποζηµίωσης για περιουσιακή ζηµία και χρηµατική ικανοποίηση της ηθικής βλάβης) αποτελούν τα αµυντικά και αποκαταστατικά µέσα προστασίας της προσωπικότητας και θα αναλυθούν κατωτέρω στο γενικότερο πλαίσιο προστασίας του θιγόµενου από παράνοµες προσβολές εκ µέρους των ΜΜΕ 27 Για την ανάλυση αυτή, βλ. κατωτέρω στην εξέταση του δικαιολογηµένου ενδιαφέροντος ως λόγου άρσης του παρανόµου, κεφ. 3.4.3. Εδώ αρκεί να σηµειωθεί πως γενικά η καθιέρωση λόγων που κατ εξαίρεση επιτρέπουν την επέµβαση στην προσωπικότητα ενός ατόµου, αποτελεί µια στάθµιση-επιλογή της έννοµης τάξης σχετικά µε την επίλυση της σύγκρουσης ανάµεσα στην προστασία κατ αρχήν της προσωπικότητας του ατόµου και της επίσης συνταγµατικά κατοχυρωµένης ελευθερίας έκφρασης και πληροφόρησης 10

Κεφάλαιο 1 Ο ιδιωτικός βίος αποτελεί ένα από τα συχνότερα προσβαλλόµενα - συνήθως µέσω δηµοσιευµάτων ή εκποµπών εκ µέρους των ΜΜΕ, αλλά όχι αποκλειστικά- έννοµα αγαθά που περικλείονται στο δικαίωµα-πλαίσιο της προσωπικότητας. Σε αντίθεση δηλ. µε άλλα αγαθά της προσωπικότητας, όπως η τιµή ή η εικόνα του ατόµου, είναι αγαθό το οποίο θίγεται ήδη κατά το στάδιο της δηµοσιογραφικής έρευνας, χωρίς να είναι αναγκαίο να ακολουθήσει και δηµοσίευση 28. Περαιτέρω, ο ιδιωτικός βίος, ενώ απορρέει από το γενικό δικαίωµα της προσωπικότητας, περικλείει το ίδιο µια σειρά εννόµων αγαθών, τα οποία σε ορισµένες έννοµες τάξεις έχουν τύχει αυτοτελούς συνταγµατικής κατοχύρωσης 29. Γενικά, ως προσβολές του ιδιωτικού βίου, θεωρούνται οι επεµβάσεις εκ µέρους τρίτων µε τις οποίες παραβιάζονται τα όρια του ιδιωτικού βίου, τα οποία, όπως ήδη αναλύθηκε, είναι αποτέλεσµα αυτοπροσδιορισµού του φορέα του δικαιώµατος, αλλά και των εκάστοτε επικρατουσών κοινωνικών αντιλήψεων. Τέτοιες επεµβάσεις συνιστούν η συστηµατική παρακολούθηση του ατόµου, η υποκλοπή ιδιωτικών συζητήσεων µέσω τεχνικών και λοιπών σύγχρονων µέσων, η χωρίς την συναίνεση του ενδιαφεροµένου φωτογράφηση σε ιδιωτικούς χώρους, και η δηµοσιοποίηση πτυχών της ιδιωτικής ζωής από τα ΜΜΕ. Ειδικότερα στην τελευταία περίπτωση για την θεµελίωση της προσβολής, τα δηµοσιευόµενα στοιχεία θα πρέπει να έχουν τον χαρακτήρα πραγµατικών περιστατικών και να είναι αληθή 30. Συνεπώς, το φάσµα δυνατών προσβολών του ιδιωτικού βίου είναι ευρύτατο και εκτείνεται σε όλα τα στάδια από τα οποία διέρχεται µια εκποµπή ή ένα δηµοσίευµα, δηλ. από την αρχική αναζήτηση πληροφοριών µέχρι και την τελική δηµοσίευση ή µετάδοση. Ο κίνδυνος αυτός, σε συνδυασµό µε την εξαιρετικά ασαφή εννοιολογική οριοθέτηση του ιδιωτικού βίου, γεννά 28 Η τιµή π.χ., είναι αγαθό το οποίο προσβάλλεται αποκλειστικά µέσω της δηµοσίευσης δηλ. της χρήσης και διάδοσης προσβλητικών πληροφοριών και εικόνων από τα ΜΜΕ. Στην ίδια κατηγορία µε την τιµή από πλευράς δυνατών προσβολών, ανήκουν ο γραπτός και προφορικός λόγος, ο ψυχικός κόσµος και η εικόνα του προσώπου 29 Π.χ. Το δικαίωµα στην ανωνυµία, Βλ. Καράκωστα Ι., ο.π., σελ. 269 30 ηλ. δεν πρέπει να αποτελούν απλές κρίσεις, ούτε να είναι αναληθή, διαφορετικά δεν στοιχειοθετείται η έννοια της «δηµοσιοποίησης» στοιχείων του ιδιωτικού βίου. Βεβαίως, στις περιπτώσεις αυτές δεν αποκλείεται να προσβάλλεται άλλο αγαθό της προσωπικότητας, όπως π.χ. η τιµή, Βλ. Καράκωστα Ι., ο.π., σελ. 271 και παρακάτω για το δικαιολογηµένο ενδιαφέρον 11