Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Δικαίωμα συνέρχεσθαι

Transcript

1 Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα Αικατερίνη Ν. Ηλιάδου Συλλογικές ελευθερίες Δικαιώματα συλλογικής δράσης Δικαίωμα συνέρχεσθαι Ιδιαίτερη σημασία για τη διάδοση των ιδεών και την κοινωνική διεκδίκηση Καθιερώνονται νομολογιακά στην Αγγλία ως συνέπεια της ελευθερίας του λόγου στα τέλη του 18 ου αιώνα απόφαση Beatty v Gilbanks (1882): για την επιβολή περιορισμών στο δικαίωμα των ανθρώπων να συναθροίζονται απαιτείται διάταξη νόμου Ρητή κατοχύρωση στην Πρώτη Αναθεώρηση (1791) του Συντάγματος ΗΠΑ και στα Γαλλικά συνταγματικά κείμενα 1791 και 1793 Κατά ιστορικές περιόδους έντονοι περιορισμοί Βελγικό Σ 1831 ά. 19 Πρόσφατα: Σ Ελβετικής συνομοσπονδίας

2 Ελληνικά Συντάγματα Ελλάδα: Σ 1864 : «Οι Έλληνες έχουσι το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ησύχως και αόπλως μόνον εις τας δημοσίας συναθροίσεις δύναται να παρίσταται η Αστυνομία. Αι εν υπαίθρω συναθροίσεις δύνανται να απαγορευθώσιν, αν ως εκ τούτων επίκηται κίνδυνος εις την δημοσίαν ασφάλειαν» Σύγκριση με ά. 11 Σ 1975: (α) Σε αντίθεση προς τα προηγούμενα Συντάγματα, με το πρώτο εδάφιο της παραγράφου 2 του ισχύοντος άρθρου 11 Σ περιορίσθηκε η δυνατότητα παράστασης της αστυνομίας μόνο στις υπαίθριες δημόσιες συναθροίσεις (β) Στο δεύτερο εδάφιο της παραγράφου 2 προστέθηκε εκ νέου ρητή επιφύλαξη υπέρ του νόμου η οποία περιορίζεται θεματικά στην αρμοδιότητα αστυνομικής απαγόρευσης των υπαίθριων συναθροίσεων. Επιπλέον, κατά ρητή πρόβλεψη του Σ, τέτοια απαγόρευση είναι δυνατόν να επιβληθεί όχι μόνον σε περιπτώσεις διακινδύνευσης της δημόσιας ασφάλειας, αλλά και για την αποτροπή σοβαρής διαταραχής της κοινωνικοοικονομικής ζωής Η ρύθμιση του ισχύοντος Σ (τουλάχιστον φαίνεται να) είναι λιγότερο φιλελεύθερη σε σύγκριση με τις αντίστοιχες διατάξεις που υιοθετήθηκαν στο παρελθόν. Νομοθετική ρύθμιση άσκησης του δικαιώματος Αδράνεια του νομοθέτη να θεσπίσει σύγχρονο εκτελεστικό του Σ νόμο ΝΔ 794/1971 περί δημοσίων συναθροίσεων Πολυάριθμες αντισυνταγματικές διατάξεις βλ. 112 παρ. 1 Σ Σύγχυση και αβεβαιότητα ανασφάλεια δικαίου βλ. Β.Δ. 168/72, «περί καθορισμού των χώρων πόλεων τινών εις τους οποίους απαγορεύεται η πραγματοποίησις δημοσίων συναθροίσεων εν υπαίθρω και η διέλευσις κινουμένων τοιούτων» Ελάχιστη νομολογία Οδηγίες για την ελευθερία ειρηνικής συνάθροισης και συναφείς ερμηνευτικές σημειώσεις που συντάχθηκαν από ομάδα ειδικών του Γραφείου για τους Δημοκρατικούς Θεσμούς και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Office for Democratic Institutions and Human Rights - ODIHR) του ΟΟΣΑ σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη Δημοκρατία μέσω του Νόμου (Venice Commission) του Συμβουλίου της Ευρώπης 2

3 Διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο άρθρο 20 της Οικουμενικής Διακήρυξης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1948) άρθρο 21 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (1966) άρθρο 15 του Διεθνούς συμφώνου για τα Δικαιώματα του Παιδιού (1989) Άρθρο 11 παρ. 1 ΕΣΔΑ (μαζί με δικαίωμα συνένωσης) περιορισμοί παρ. 2 α ά. 11 ΕΣΔΑ Άρθρο 12 παρ. 1 ΧΘΔΕΕ Έννοια συνάθροισης Συγκέντρωση ιδιωτών με κοινό σκοπό να εκφράσουν ή να ανταλλάξουν γνώμες ή πληροφορίες ή για να εκδηλώσουν ή να προβάλλουν γνώμες, φρονήματα ή αιτήματα Κοινός σκοπός όχι απλή συρροή ή συνωστισμός ούτε τυχαία συγκέντρωση, μπορεί όμως να εξελιχθεί σε συνάθροιση, εάν προκύψει η βούληση των συμμετεχόντων Καλύπτονται οι αυθόρμητες συναθροίσεις (χωρίς προετοιμασία και πρόσκληση) 3

4 Πεδίο προστασίας (1) Δημόσιες συναθροίσεις και όχι ιδιωτικές Γνήσιες κοινωνικές συγκεντρώσεις προστατεύονται από ιδιωτική και οικογενειακή ζωή (ά. 9) και είναι απεριόριστα ελεύθερες Μόνο συγκεντρώσεις ιδιωτών όχι φορέων άσκησης δημόσιας εξουσίας Εφαρμογή ειδικών κατά περίπτωση διατάξεων (πχ λατρεία, λιτανεία θρησκευτική ελευθερία) Όταν όμως υπαίθριες: 11 παρ. 2 Σ + ειδικές κατά περίπτωση διατάξεις κατά τρόπο ώστε να μην θίγονται υπέρμετρα Πεδίο προστασίας (2) Δημόσιες συναθροίσεις σε κλειστό χώρο και υπαίθριες Σε κλειστό χώρο: περίφραξη, στεγασμένος και μη χώρος, έτσι ώστε να χρειάζεται συναίνεση για την συμμετοχή εντός όχι όταν υπάρχουν τεχνικά μέσα και μπορεί καθένας να λαμβάνει γνώση / βλ. ά. 6 παρ. 9 ΝΔ 794/1971 (μόνο για αυτούς που βρίσκονται εκτός κλειστού χώρου υπαίθρια) Υπαίθριες: όχι σε κλειστό χώρο Μεγάλη πολιτική σημασία Ειδική κατηγορία: διαδήλωση /συλλαλητήριο/ συγκέντρωση διαμαρτυρίας Όταν κινούμενη: πορεία Κριτήριο διαφοροποίησης: ευκολότερος έλεγχος στις κλειστές 4

5 Πεδίο προστασίας (3) - «Ήσυχη» Ήσυχη: χωρίς επιδίωξη, άσκηση ή ανοχή βίαιης επιβολής σκοπών = ειρηνική Δεν σημαίνει όχι θορυβώδης Πόσο ήσυχη; Μάλλον, πότε δεν είναι ήσυχη; Όταν γεννάται (απειλή, επιδίωξη) κίνδυνος σε βάρος προσώπων ή πραγμάτων άρα, απαγόρευση βιαιοπραγίας τελικά Όλοι ή μερικοί; βία κατά συνάθροισης; Μάσκες, στολές και άλλα διακριτικά Μόνο αν είναι σύμβολα και διεγερτικά βίας Όχι ήσυχη η συνάθροιση που παρεμποδίζει την κίνηση ή την λειτουργία κρατικών οργάνων Πεδίο προστασίας (4) «άοπλη» Χωρίς όπλα κανείς να μην φέρει Εάν φέρουν ορισμένοι χωρίς να υπάρχει οργάνωση, τότε αυτοί δεν προστατεύονται Όπλα: τα ειδικώς κατασκευασμένα για προσβολή της ανθρώπινης ζωής, ακεραιότητας και υγείας αλλά και κάθε κατάλληλο για επίθεση αντικείμενο 5

6 Περιεχόμενο - λειτουργία Αμυντική διάσταση (+ κοινά με κοινωνικά δικαιώματα και με πολιτικά δικαιώματα) Ελευθερία οργανώσεως, διεξαγωγής, διευθύνσεως και συμμετοχής σε οποιαδήποτε συνάθροιση χωρίς καμία δυσμενή συνέπεια Έννοια ασυμβίβαστη με «άδεια» /έγκριση/ εγγυοδοσία Όχι προηγούμενη «αναγγελία» βλ. ΝΔ 794/1971 Ελευθερία καθορισμού του χρόνου και του τόπου Περιορισμοί για την προστασία άλλων εννόμων αγαθών Ελευθερία και μη διοργανώσεως, διεξαγωγής, συμμετοχής! Δεν αποκλείεται η επιβολή κάποιων υποχρεώσεων / πχ να έχει πρόεδρο Περιορισμοί χρόνου και τόπου Χρόνος: ά. 4 παρ. 3 ΝΔ794/1971 ώρες κοινής ησυχίας, μετά την 23 η ώρα (είναι συνταγματικός ο περιορισμός;) Εκλογική νομοθεσία (κατά την ημέρα ή παραμονή εκλογών, όχι μακρύτερα χρονικά διαστήματα) Τόπος: Πχ σε υπηρεσιακές έδρες ή κατοικίες ανώτατων οργάνων ή αξιωματούχων Πρεσβείες ξένων κρατών και γύρω περιοχή Όχι σε ιδιόκτητα ακίνητα 6

7 Φορείς Φυσικά πρόσωπα και ανήλικοι με περιορισμούς για προστασία ζωής και υγείας Οργανωτές μπορεί να είναι και νομικά πρόσωπα (ΝΠΙΔ) ή ενώσεις χωρίς νομική προσωπικότητα Όχι ΝΠΔΔ εκτός εάν έχουν από Σ αυτοδιοίκηση και για το σκοπό προασπίσεως της αυτοδιοίκησης αυτής Έλληνες κατά το ά. 11Σ, όμως ΕΣΔΑ για όλους πρβλ. όμως δυνατότητα να επιβληθούν περιορισμοί σχετικά με πολιτική δραστηριότητα Όχι η ίδια η συνάθροιση φορέας, αλλά αυτοί που συμμετέχουν και οι διοργανωτές Αποδέκτες Το κράτος και όλοι οι φορείς δημόσιας εξουσίας Για τις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών μάλλον ΠΚ και αστική νομοθεσία 7

8 Γενικοί περιορισμοί Επιφύλαξη νόμου: εδ. β ά. 11 Σ Το δικαίωμα συνάθροισης δεν σημαίνει ελευθερία για αδικοπραξία ή διενέργεια αδικήματος άρα: γενικοί νόμοι Πρόβλημα: κυκλοφορία στους δρόμους Όχι πάντως προληπτικές υποχρεώσεις Υποχρέωση σταθμίσεων Ειδικοί περιορισμοί Ειδικά για υπαίθριες συναθροίσεις Ακόμη και προληπτική απαγόρευση συνάθροισης Σε κλειστές ούτε μυστική αστυνομία μόνο εάν το ζητήσουν οι διοργανωτές μπορεί να παρίσταται Μπορεί να παρίσταται η αστυνομία (Σ1952 σε όλες τις δημόσιες) Περιορισμοί: Ενημέρωση διοργανωτών Εύλογος αριθμός Δραστηριότητα περιορίζεται στην πρόληψη και αποτροπή κινδύνων 8

9 Προληπτική απαγόρευση - Διάλυση Γενική απαγόρευση: σοβαρός κίνδυνος για δημόσια ασφάλεια Μερική αναστολή του δικαιώματος Ακόμη και το ΝΔ 794/1971 προβλέπει ειδικές απαγορεύσεις (ά. 6) έλλειψη ειδικών διατάξεων ΝΔ: + «δημόσια τάξη» Τοπικά περιορισμένη απαγόρευση: σοβαρή διαταραχή κοινωνικοοικονομικής ζωής ΣτΕ : όχι πάντως αόριστη/ απεριόριστη απαγόρευση Διάλυση: Ομοίως όπως και προληπτικά 11 παρ. 2 Σ ή γιατί εκφεύγουν πεδίου προστασίας Περιορισμοί περιορισμών Όχι όταν ηπιότερα μέσα αρχή αναλογικότητας Πχ παρουσία αστυνομίας ή όροι Υποχρέωση αιτιολογίας των απαγορεύσεων κατά το Σ Να συντρέχει λόγος Να είναι σοβαρός Κοινοποίηση απόφασης απαγόρευσης στον διοργανωτή Γνωστοποίηση στους συμμετέχοντες Σταδιακή εφαρμογή μέτρων ως τη διάλυση 9