Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών

Έρευνα της Επιτροπής Νέων Γυναικών της ΠΟΓΟ Λευκωσίας- Κερύνειας Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών Μάρτιος- Μάιος 2013 ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ: Άντρεα Νεοφύτου, Θέκλα Κυρίτση, Άντρια Κυπριανού, Μαρία Αποστολίδου ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ: Λούκας Αντωνίου, Γιώργος Θωμά, Μαρία Ανδρέου

1 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή..σελ. 2 Μεθοδολογία.σελ. 3 Κεφάλαιο 1: Οικονομική κατάσταση των νέων γυναικών και των νοικοκυριών τους.σελ. 7 1.1. Οικονομική κατάσταση των νέων γυναικών σύμφωνα με τα εισοδήματα τους...σελ. 7 1.2. Ο τρόπος που οι νέες γυναίκες αντιλαμβάνονται τις δυνατότητες που τους δίνει η οικονομική τους κατάσταση.σελ. 12 Κεφάλαιο 2: Κοινωνική πτυχή του τρόπου με τον οποίο η οικονομική κρίση επηρεάζει την ποιότητα ζωής των νέων γυναικών.. σελ. 14 Κεφάλαιο 3: Στερεότυπα και οικονομική κρίση σελ. 20 Γενικά Συμπεράσματα σελ. 30 Παράρτημα: Ερωτηματολόγιο.σελ. 31

2 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών Εισαγωγή Η παρούσα έρευνα πραγματοποιήθηκε με σκοπό τη διερεύνηση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών. Παρόλο που η θέση της γυναίκας στο παρόν οικονομικό σύστημα είναι υποδεέστερη από αυτή του άντρα, η γυναίκα κατάφερε στο πέρασμα του χρόνου να διεκδικήσει και να κερδίσει καλύτερες συνθήκες ζωής. Η είσοδος της γυναίκας στην εργασία, η αναγνώριση από το κράτος του ρόλου της, η δυνατότητα της γυναίκας στη μόρφωση, οδήγησαν σε μια σειρά κατακτήσεων, που βελτίωσαν τη θέση της στην οικογένεια και την κοινωνία. Η οικονομική κρίση όμως θέτει σε αμφισβήτηση και συχνά καταργεί πολλές από τις γυναικείες κατακτήσεις με αποτέλεσμα να υπάρχει μια οπισθοχώρηση, όσο αφορά τη θέση της γυναίκας. Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές λιτότητας σε σχέση με τους εργαζόμενους, όπως είναι οι μειώσεις μισθών και οι περικοπές ωφελημάτων πλήττουν διπλά τις γυναίκες, οι οποίες στατιστικά βιώνουν τη φτώχεια σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι οι άντρες 1. Επίσης, κατάργηση και μείωση επιδομάτων, όπως είναι για παράδειγμα η κατάργηση του επιδόματος της μάνας, του επιδόματος γάμου και η μείωση του επιδόματος μητρότητας, τοκετού και τέκνου, πλήττουν την οικογένεια και αποδυναμώνουν την προσπάθεια για ισότητα. Ενώ λοιπόν η γυναίκα δέχεται τη διπλή εκμετάλλευση αυτού του συστήματος (ως εργαζόμενη και ως γυναίκα), η οικονομική κρίση οδηγεί στην περαιτέρω εμβάθυνση των ταξικών διαφορών και τη διεύρυνση των ανισοτήτων. Με τον ίδιο τρόπο η μετανάστρια βιώνει το φαινόμενο τριπλά, αφού μαζί με τα πιο πάνω βιώνει τη δυσκολία επικοινωνίας και ενσωμάτωσης, την απόρριψη και το ρατσισμό. Ανάλογα, η ανάπηρη γυναίκα, η ομοφυλόφιλη και άλλες ομάδες βιώνουν διπλές και τριπλές μορφές διακρίσεων και ανισότητας. Δυστυχώς, λόγω χώρου, χρόνου αλλά και λόγω τεχνικών δυσκολιών, όπως η γλώσσα και η προσβασιμότητα, δεν έγινε δυνατό να εξεταστεί το στοιχείο αυτών των διακρίσεων. Έγινε προσπάθεια και περιλήφθηκε ένα δείγμα μεταναστριών, το οποίο όμως λόγω του μικρού ποσοστού στο δείγμα, δε μπορεί να μας οδηγήσει σε ασφαλή συμπεράσματα για τις μετανάστριες ως κατηγορία. 1 Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, ο κίνδυνος φτώχειας για τις γυναίκες στην Κύπρο ήταν το 2010 17,2% ενώ για τους άντρες 14,3%. (Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου, 2012, Το Στατιστικό Πορτραίτο της γυναίκας της Κύπρου 2012, σ. 81)

3 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών Μεθοδολογία Το Δείγμα Η έρευνα για τις Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών πραγματοποιήθηκε με στρωματοποιημένο δείγμα από 400 νέες γυναίκες ηλικιών από 18 μέχρι 35 από όλη την Επαρχία Λευκωσίας, πόλη και ύπαιθρο. Για τη στρωματοποίηση του δείγματος χρησιμοποιήθηκαν στατιστικά στοιχεία από την Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου (απογραφή πληθυσμού 2011) 2. Τα Δημογραφικά στοιχεία του δείγματος έχουν ως εξής: Ηλικιακές Ομάδες: 18-24: 35,3% 25-29: 26% 30-35: 38,8% Οικογενειακή κατάσταση: Ελεύθερη: 42,8% Έγγαμη: 39,8% Συζεί: 10,5% Άλλο: 6,8% Αριθμός παιδιών Καθόλου παιδιά: 68,2% Ένα παιδί: 13,1% Δύο παιδιά: 13,6% Τρία παιδιά: 4,2% Περισσότερα από τρία παιδιά: 0,76% Περιοχή κατοικίας: Αστική περιοχή: 54% Αγροτική περιοχή: 46% Ιδιότητα: Άνεργη: 9,1% Αυτοεργοδοτούμενη: 2% Εργαζόμενη: 52,5% Οικοκυρά: 1,8% Φοιτήτρια: 26,8% 2 http://www.mof.gov.cy/mof/cystat/statistics.nsf/populationcondition_22main_gr/populationcondition_22 main_gr?openform&sub=2&sel=2

4 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών Φοιτήτρια και Εργαζόμενη: 7,8% Καθεστώς στέγασης: Ιδιόκτητο: 80,3% Με ενοίκιο: 16,4% Άλλο: 3,3% Μορφωτικό επίπεδο: Δημοτικό: 0,25% Γυμνάσιο: 1% Λύκειο: 12,1% Μεταλυκειακή εκπαίδευση: 20,9% Ανώτατη εκπαίδευση: 65,7% Τίτλος εργασίας: Από τις 400 νέες γυναίκες που αποτελούν το δείγμα της έρευνας, οι 233 (ποσοστό 58%) δήλωσαν τον τίτλο εργασίας τους. Καταγράφονται μόνο τα επαγγέλματα που έχουν δηλωθεί από μεγάλο δείγμα των γυναικών, τα οποία είναι: 1. Γραμματειακό προσωπικό: 21,4% 2. Λειτουργός: 19,2% 3. Εκπαιδευτικός: 6,8% 4. Λογίστρια: 6,8% 5. Δημόσια Υπάλληλος: 5,9% 6. Νοσηλεύτρια: 3% 7. Οικοκυρά: 3% 8. Δασκάλα: 2,5% 9. Ιδιωτική Υπάλληλος: 2,5% 10. Πωλήτρια: 2,5% 11. Νηπιαγωγός: 2,1% Τίτλος σπουδών 1. Γραμματειακά- Λογιστικά- Διοίκηση Γραφείου: 12,4% 2. Νοσηλευτική: 8,4% 3. Κοινωνικές Επιστήμες: 7,5% 4. Διοίκηση Επιχειρήσεων- Ανθρώπινου Δυναμικού: 6,8% 5. Ελέγκτριες Λογίστριες- Χρηματοοικονομικά: 5,2% 6. Δημοτική Εκπαίδευση: 4,6% 7. Ελληνική Φιλολογία: 4,5% 8. Οικονομικά- Εμπορικά: 4,5% 9. Εικαστικά- Καλές Τέχνες: 3,9% 10. Τουρκικές Σπουδές: 3,6% 11. Ψυχολογία: 2,2%

5 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών Ποιος χειρίζεται τα οικονομικά της οικογένειας: Εγώ προσωπικά: 23,8% Ο σύντροφος/σύζυγος μου: 6% Εγώ και ο σύζυγος μου: 40,8% Κάποιος άλλος: 29,3% (73% από όσες επέλεξαν το συγκεκριμένο είναι φοιτήτριες). Εργαλεία Η Επιτροπή Νέων Γυναικών της ΠΟΓΟ Λευκωσίας- Κερύνειας αποφάσισε να διεξαγάγει ποσοτική έρευνα με ερωτηματολόγιο, στο οποίο χρησιμοποιήθηκαν δύο τύποι ερωτήσεων: ερωτήσεις κλειστού τύπου με καθορισμένες απαντήσεις και ερωτήσεις επίσης κλειστού τύπου με απαντήσεις σε διαβαθμισμένη κλίμακα. Με τις ερωτήσεις του ερωτηματολογίου, έτσι όπως διαμορφώθηκαν, θεωρούμε ότι σε ένα μεγάλο βαθμό είναι εφικτό να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα για τους στόχους που τέθηκαν, οι οποίοι σε γενικές γραμμές αποτελούν τα επίπεδα και τους τομείς από τους οποίους επηρεάζεται η ποιότητα ζωής μιας νέας γυναίκας (οικογένεια, μόρφωση, στέγαση, εργασία, στερεότυπες αντιλήψεις, κοινωνικά φαινόμενα). Πιο συγκεκριμένα οι ερωτήσεις περιλάμβαναν απαντήσεις σε κλίμακα 1 μέχρι 6, όπου το 1 ισούται με «Καθόλου» (ικανοποιημένη/ ισχύει), το 5 με «Απόλυτα» και το 6 με «Δεν γνωρίζω/δεν απαντώ». Διαδικασία Μετά τον καταρτισμό των ερωτήσεων και της δομής, το ερωτηματολόγιο διανεμήθηκε σε μεγάλο αριθμό νέων γυναικών της επαρχίας Λευκωσίας, με αρχικό στόχο τις 500 συμμετέχουσες. Λόγω διάφορων δυσκολιών έγινε κατορθωτό να μαζευτούν 400 ερωτηματολόγια μέσω των Τοπικών Κινημάτων της ΠΟΓΟ Λευκωσίας- Κερύνειας και επαφής με φοιτήτριες σε διάφορα πανεπιστήμια της Λευκωσίας. Επιπλέον, σε συνεργασία με το Πολυδύναμο Κέντρο του Δήμου Λευκωσίας έγινε προσπάθεια συλλογής ερωτηματολογίων από μετανάστριες που συμμετέχουν σε προγράμματα εκμάθησης αγγλικών ή είναι μητέρες παιδιών που συμμετέχουν σε προγράμματα του Κέντρου. Τέλος έγινε ιδιαίτερη προσπάθεια να μαζευτούν ερωτηματολόγια και μέσω διαδικτύου 3. Η μέθοδος συμπλήρωσης των ερωτηματολογίων δεν ήταν ιδιαίτερα πολύπλοκη, αφού λήφθηκε υπόψη το γεγονός ότι υπήρχε δυσκολία στο να γίνουν προσωπικές συνεντεύξεις με 500 νέες γυναίκες από όλη την Επαρχία Λευκωσίας Για το λόγο αυτό το ερωτηματολόγιο ετοιμάστηκε με τρόπο που να είναι αρκετά απλό στο να απαντηθεί, με απλές οδηγίες για τη συμπλήρωσή του στη 2 η σελίδα. Στην 1 η σελίδα τονίστηκε ο αναμενόμενος χρόνος συμπλήρωσης του, ο οποίος ήταν 12 λεπτά. Τονίστηκε επίσης ότι σε κάθε περίπτωση διασφαλίζεται η ανωνυμία της κάθε συμμετέχουσας, αφού μαζί με το ερωτηματολόγιο 3 http://www.pogocy.com/επιπτώσεις- κρίσης, https://www.facebook.com/epiptwseis.oikonomikis.krisis.nees.gynaikes

6 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών δινόταν ένας φάκελος στον οποίο έμπαινε το συμπληρωμένο ερωτηματολόγιο και σφραγιζόταν προτού φθάσει στους ερευνητές, οι οποίοι επεξεργάστηκαν τα αποτελέσματα. Για το λόγο αυτό θεωρούμε ότι τα αποτελέσματα είναι σε μεγάλο βαθμό αξιόπιστα, αφού με τις ειλικρινείς απαντήσεις που έδωσαν οι ερωτηθείσες διασφάλισαν και την ορθότητα των αποτελεσμάτων. Η διανομή των ερωτηματολογίων ουσιαστικά ξεκίνησε τον Απρίλιο και διήρκεσε ένα ολόκληρο μήνα, ενώ η επεξεργασία των συμπληρωμένων ερωτηματολογίων γινόταν ταυτόχρονα. Δύο μέλη από την ομάδα των ερευνητών ανέλαβαν την καταγραφή των απαντήσεων για κάθε ερώτηση σε λογισμικό πρόγραμμα, με βάση το οποίο οι υπόλοιποι ερευνητές έχουν ετοιμάσει τα στατιστικά στοιχεία που αποτελούν τα αποτελέσματα της έρευνας.

7 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών Κεφάλαιο 1: Οικονομική κατάσταση των νέων γυναικών και των νοικοκυριών τους. Θεωρήθηκε σημαντικό όπως, στο πρώτο μέρος του ερωτηματολογίου, διερευνηθεί η οικονομική κατάσταση των νέων γυναικών και των νοικοκυριών τους. Για την επίτευξη του πιο πάνω στόχου διαχωρίσαμε τις ερωτήσεις σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη ζητήθηκαν τα στοιχεία που αφορούν στην οικονομική κατάσταση των νέων γυναικών σύμφωνα με τα εισοδήματα τους, ενώ στη δεύτερη ζητήθηκαν τα στοιχεία που αφορούν στον τρόπο με τον οποίο οι νέες γυναίκες αντιλαμβάνονται τις δυνατότητες που τους δίνει η οικονομική τους κατάσταση. 1.1 Οικονομική κατάσταση των νέων γυναικών σύμφωνα με τα εισοδήματα τους 1) Παρατηρούμε ότι μόνο το 21,1% των νέων γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα θεωρούν ότι το εισόδημα τους είναι αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες του νοικοκυριού τους με σχετική ή και μεγάλη ευκολία (πίνακας 1.1). Το μεγαλύτερο ποσοστό, 41% δηλώνει ότι δυσκολεύεται να αντεπεξέλθει οικονομικά, ενώ το 37,4% δίνει την απάντηση ότι αντεπεξέρχεται ούτε εύκολα ούτε δύσκολα. Πίνακας 1.1 ΚΑΠΟΙΟ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΟ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΑΠΟ ΕΝΑ ΜΕΛΗ ΤΟΥ ΝΑ ΣΥΝΕΙΣΦΕΡΟΥΝ ΣΕ ΑΥΤΟ. ΣΚΕΦΤΟΜΕΝΕΣ ΤΟ ΟΛΙΚΟ ΣΑΣ ΜΗΝΙΑΙΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΜΠΟΡΕΙ ΤΟ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΟ ΣΑΣ ΝΑ ΑΝΤΕΠΕΞΕΛΘΕΙ: 2) Η πιο πάνω παρατήρηση μπορεί να επιβεβαιωθεί και σε επόμενη ερώτηση της έρευνας, όπου οι συμμετέχουσες ρωτήθηκαν για το ποια πλευρά της οικονομικής κρίσης τις επηρέασε

8 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών περισσότερο. Είναι σημαντικό ότι μόνο το 7,1% των γυναικών δηλώνει ότι δεν επηρεάστηκε από την οικονομική κρίση (πίνακας 1.2). Οι υπόλοιπες συμμετέχουσες σημείωσαν ότι με κάποιο τρόπο έχουν επηρεαστεί. Το μεγάλο ποσοστό του 38,5% δηλώνει ότι οι περικοπές μισθών αποτελούν τη βασική πλευρά της οικονομικής κρίσης που τις άγγιξε περισσότερο, ενώ το 29,4% επηρεάστηκε από την ανεργία. Στη συνέχεια βλέπουμε ότι ένα 8,9% θεωρεί ότι η κρίση είχε αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής στην τοπική κοινότητα, ενώ ένα 6,6% επηρεάστηκε από τις περικοπές κοινωνικών παροχών. Θα μπορούσαμε λοιπόν να συμπεράνουμε ότι τα ζητήματα που αφορούν στην εργασία και τα συνολικά εισοδήματα της νέας γυναίκας έχουν επηρεάσει την πλειοψηφία των συμμετεχουσών της έρευνας με ποσοστό 74,5%. Πίνακας 1.2 ΠΟΙΑ ΠΛΕΥΡΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΕΧΕΙ ΑΓΓΙΞΕΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΕΣΕΝΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ: 3) Στη συνέχεια μια σειρά ερωτήσεων επικεντρώθηκαν σε ζητήματα που αφορούν στα εισοδήματα των νέων γυναικών από την εργασία τους. Καταρχήν το 15,4% δηλώνουν άνεργες (πίνακας 1.3), και πιο συγκεκριμένα το 13,4% δηλώνουν ότι έχασαν τη δουλειά τους τον τελευταίο χρόνο (π. 1.4). Επίσης, το 20,4% δηλώνουν ότι ο σύντροφός τους έχασε τη δουλεία του τον τελευταίο χρόνο (π. 1.5) ενώ το 43,3% σημείωσαν ότι κάποιο άλλο μέλος της οικογένειας τους έχασε τη δουλειά του (π. 1.6). Πέραν όμως της ανεργίας, όπως φαίνεται από τα αποτελέσματα της έρευνας, τα εργασιακά δικαιώματα τον τελευταίο χρόνο έχουν δεχθεί σημαντικό πλήγμα, εφόσον τα ποσοστά που αφορούν σε μειώσεις και καταργήσεις ωφελημάτων είναι πολύ ψηλά. Το 60,4% δέχθηκε μείωση μισθού, το 35,1% εξαναγκάστηκε σε ευέλικτες μορφές εργασίας, το 31,7% δεν έχει λάβει 13 ο μισθό, ενώ το 25,3% δηλώνει ότι έχουν αυξηθεί οι ώρες εργασίας, χωρίς να αυξηθεί ο μισθός του. Φαίνεται λοιπόν ότι η οικονομική κρίση έχει οδηγήσει σε μειώσεις ωφελημάτων και κατάργηση εργασιακών κατακτήσεων που με τη σειρά τους οδήγησαν σε σοβαρές μειώσεις, τόσο στο ολικό εισόδημα της οικογένειας όσο και στα εισοδήματα της νέας γυναίκας.

9 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών Πίνακας 1.3 ΕΙΣΤΕ ΑΝΕΡΓΗ; Πίνακας 1.4 ΧΑΣΑΤΕ ΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΣΑΣ ΤΟΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΧΡΟΝΟ;

10 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών Πίνακας 1.5 Ο ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΣΑΣ ΕΧΑΣΕ ΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΤΟΥ ΤΟΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΧΡΟΝΟ; Πίνακας 1.6 ΚΑΠΟΙΟ ΑΛΛΟ ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΑΣ ΕΧΑΣΕ ΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΤΟΥ/ΤΗΣ ΤΟΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΧΡΟΝΟ;

11 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών 4) Τελευταίο σημείο που αφορά αυτό το υποκεφάλαιο αποτελεί το θέμα των δανείων. Ζητήσαμε από τις ερωτηθείσες να δηλώσουν κατά πόσο έχουν κάποιο δάνειο και τις δυνατότητες αποπληρωμής του. Οι απαντήσεις δείχνουν ότι η μεγάλη μερίδα των γυναικών, δηλαδή το 60%, έχει στεγαστικό δάνειο, ακολουθεί το 30% που έχει δάνειο για αγορά αυτοκινήτου, 21% που έχει σπουδαστικό δάνειο και τέλος το 20% έχει κάποιο καταναλωτικό δάνειο. Πολύ σημαντικά όμως είναι τα αποτελέσματα για τη δυνατότητα αποπληρωμής τους. Φαίνεται ότι λόγω της οικονομικής κρίσης μεγάλο ποσοστό αδυνατεί να προχωρήσει στην κανονική αποπληρωμή των δανείων του, όπως έπραττε προτού ξεσπάσει η κρίση (π. 1.7). Το γεγονός αυτό μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα ζωής των νέων γυναικών, εάν αναλογιστούμε ότι τα δάνεια αφορούν βασικούς τομείς της ζωής τους, όπως είναι η μόρφωση, η στέγαση κλπ. Πίνακας 1.7 ΣΤΑΜΑΤΗΣΑ ΕΝΤΕΛΩΣ ΝΑ ΠΛΗΡΩΝΩ ΤΗ ΔΟΣΗ ΜΟΥ ΚΑΘΥΣΤΕΡΩ ΝΑ ΠΛΗΡΩΣΩ ΤΗ ΔΟΣΗ ΜΟΥ NAI OXI ΜΕΙΩΣΑ ΤΟ ΠΟΣΟ ΤΗΣ ΔΟΣΗΣ ΜΟΥ 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Συνολικά λοιπόν παρατηρούμε ότι η οικονομική κατάσταση των νέων γυναικών έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από την οικονομική κρίση. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο τομέας της εργασίας είναι κύριος μοχλός επιρροής της ποιότητας ζωής όλων των ανθρώπων, τόσο σε οικονομικό επίπεδο, όσο και σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο, παρατηρούμε ότι επηρεάζεται σημαντικά.

12 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών 1.2. Ο τρόπος που οι νέες γυναίκες αντιλαμβάνονται τις δυνατότητες που τους δίνει η οικονομική τους κατάσταση 1) Επιδιώχθηκε όπως καταγραφεί η εικόνα που έχουν οι νέες γυναίκες για τις οικονομικές δυνατότητες του δικού τους νοικοκυριού σε σχέση με αυτή των περισσότερων Κυπρίων (π. 1.8). Φαίνεται ότι η πλειοψηφία των νέων γυναικών, δηλαδή το 52,2%, θεωρούν ότι η κατάσταση του νοικοκυριού τους δεν είναι ούτε καλύτερη ούτε χειρότερη από αυτή των περισσότερων Κυπρίων. Το 24,6% θεωρούν ότι η κατάσταση του νοικοκυριού τους είναι σε καλύτερη κατάσταση από τα άλλα νοικοκυριά, ενώ το 22,1% θεωρούν ότι βρίσκονται σε χειρότερη κατάσταση. Συγκρίνοντας με τις πραγματικές δυνατότητες του νοικοκυριού τους, έτσι όπως τις κατέγραψαν πιο πάνω, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ένα μεγάλο μέρος των νέων γυναικών, ενώ θεωρεί ότι αντιμετωπίζει δυσκολίες, σε ποσοστό 41% (βλ. κεφάλαιο 1Α παρ.1), ωστόσο θεωρεί ότι την ίδια δυσκολία αντιμετωπίζουν και άλλα νοικοκυριά. Δηλαδή, δεν νιώθει ότι βρίσκεται σε μειονεκτική θέση σε σχέση με τους άλλους. Αντίθετα, θεωρεί ότι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει είναι κοινές. 2) Συγκρίνοντας οι συμμετέχουσες το δικό τους νοικοκυριό σήμερα σε σχέση με 12 μήνες πριν, το 54,3% θεωρεί ότι σε κάποιο βαθμό σήμερα βρίσκεται σε χειρότερη θέση (π. 1.9). 3) Τέλος το 63,5% των συμμετεχουσών δεν είναι καθόλου ικανοποιημένες με την οικονομική κατάσταση της Κύπρου, φανερώνοντας έτσι κάποιο βαθμό απογοήτευσης ή αγωνίας για την υφιστάμενη οικονομική κατάσταση. 4) Με τα πιο πάνω αποτελέσματα παρατηρούμε ότι οι νέες γυναίκες δηλώνουν ότι η οικονομική κρίση έχει πραγματικές επιπτώσεις στις δυνατότητες του νοικοκυριού τους. Οι επιπτώσεις αυτές φαίνεται να είναι αισθητές όχι μόνο στο μισθό τους, αλλά και στο πραγματικό αντίκρισμα των εισοδημάτων τους. Θεωρούμε ότι η κάλυψη των αναγκών ενός νοικοκυριού αποτελεί βασικό παράγοντα στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών. Θα μπορούσαμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι η ποιότητα ζωής των νέων γυναικών έχει ήδη πληγεί σοβαρά εν μέσω μιας οικονομικής κρίσης η οποία μάλλον τώρα αρχίζει.

13 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών Πίνακας 1.8 ΟΤΑΝ ΣΥΓΚΡΙΝΕΤΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΟΥ ΣΑΣ ΜΕ ΑΥΤΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΘΑ ΛΕΓΑΤΕ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ Πίνακας 1.9 ΟΤΑΝ ΣΥΓΚΡΙΝΕΤΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΟΥ ΣΑΣ ΠΡΙΝ ΔΩΔΕΚΑ ΜΗΝΕΣ ΜΕ ΣΗΜΕΡΑ, ΘΑ ΛΕΓΑΤΕ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ

14 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών Κεφάλαιο 2: Κοινωνική πτυχή του τρόπου με τον οποίο η οικονομική κρίση επηρεάζει την ποιότητα ζωής των νέων γυναικών Στο κεφάλαιο αυτό επιχειρείται να εξεταστούν οι κοινωνικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών. Δηλαδή, να εξεταστούν τα στοιχεία αυτά που αφορούν τομείς της ζωής της νέας γυναίκας πέραν της εργασίας, όπως είναι η μόρφωση, η υγεία, οι οικογενειακές σχέσεις, η ψυχαγωγία κ.ο.κ. Τομείς οι οποίοι συμβάλλουν στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των νέων γυναικών. 1) Αρχική επιδίωξή μας αποτέλεσε η διερεύνηση του βαθμού ικανοποίησης των ίδιων των νέων γυναικών σχετικά με διάφορους τομείς της ζωής τους. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το 74,3% δηλώνει θετικό βαθμό ικανοποίησης, σε σχέση με τη μόρφωσή του. Επίσης, ικανοποιημένο δείχνει το 42,7% των νέων γυναικών για το βιοτικό τους επίπεδο. 66,9% σημείωσαν θετικό βαθμό ικανοποίησης για το χώρο διαμονής τους, 76,5% για την οικογενειακή τους ζωή, 84,3% για την υγεία τους, και 75,3% για την κοινωνική τους ζωή. Με μια πρώτη ματιά σε αυτά τα αποτελέσματα, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η οικονομική κρίση δεν έχει αγγίξει ιδιαίτερα αυτούς τους τομείς της ζωής των νέων γυναικών. Ακόμη όμως και να τους έχει αγγίξει σε κάποιο βαθμό ή ακόμη και να έχουν, το διάστημα αυτό, εκπονηθεί πολιτικές που επηρεάζουν αυτούς τους τομείς, ίσως να μην έχουν ακόμη επηρεάσει τη ζωή των νέων γυναικών σε τέτοιο βαθμό που να προκαλέσουν αρνητικά συναισθήματα. Μπορούμε επίσης να υποθέσουμε ότι πολιτικές λιτότητας σε σχέση με αυτούς τους τομείς, όπως η κατάργηση της δωρεάν υγείας, η φορολόγηση της πρώτης κατοικίας κ.ά, χρειάζονται κάποιο χρονικό διάστημα εφαρμογής για να έχουν κάποιο αντίκτυπο στις ζωές των γυναικών. 2) Στη συνέχεια του ερωτηματολογίου ασχοληθήκαμε εξειδικευμένα με κάποιους από αυτούς τους τομείς. Ενώ πιο πάνω παρατηρούμε ότι το 66,9% είναι ικανοποιημένο με το χώρο διαμονής του, ωστόσο το 41,1% των ερωτηθέντων διέκοψε ή και καθυστέρησε ενέργειες απόκτησης της δικής του κατοικίας λόγω της οικονομικής κρίσης (π. 2.1). Επίσης, ενώ το 76,5% δήλωσε θετικό βαθμό ικανοποίησης για την οικογενειακή του ζωή, ωστόσο ποσοστό 52,1% καθυστέρησε να προχωρήσει σε γάμο λόγω της οικονομικής κρίσης και 60,7% καθυστερεί να κάνει παιδιά (σε περίπτωση που έχει ήδη παιδιά, καθυστερεί να κάνει ακόμη ένα) (π. 2.2). Παρατηρούμε λοιπόν ότι όταν οι ερωτήσεις αφορούν πραγματικότητες γύρω από το δικαίωμα της κατοικίας και τη δημιουργία οικογένειας, οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης φαίνονται άμεσες. Με τον τρόπο αυτό θα μπορούσαμε να εξάγουμε το συμπέρασμα ότι η οικονομική κρίση αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στη δημιουργία οικογένειας και απόκτηση πρώτης κατοικίας. Συγκρίνοντας, λοιπόν, τα πιο πάνω σημεία μεταξύ τους, βλέπουμε ότι η πραγματική δυνατότητα απόκτησης κατοικίας και δημιουργίας οικογένειας παρουσιάζεται μειωμένη, ενώ δεν παρουσιάζεται το ίδιο μειωμένος ο βαθμός ικανοποίησης από την παρούσα κατοικία και οικογενειακή κατάσταση. Το ίδιο παρατηρείται και πιο κάτω σε σχέση με το βιοτικό επίπεδο των νέων γυναικών και το βαθμό ικανοποίησης που συνδέεται με αυτό. Μπορούμε, επομένως, να υποθέσουμε ότι οι ερωτηθείσες δε φαίνονται ιδιαίτερα απαιτητικές γύρω από τα συγκεκριμένα ζητήματα, κάτι που ίσως συνδέεται με το

15 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών γενικό κλίμα των μειωμένων προσδοκιών στη συγκεκριμένη οικονομική κρίση, ανταποκρινόμενες στη λογική του «δεν είναι καιρός για τέτοιες απαιτήσεις». Στα πλαίσια αυτά, μπορεί να προβάλλεται ως θετικό γνώρισμα ενός ατόμου που ξέρει να εκτιμά αυτά που έχει, εφόσον δε μπορεί να έχει περισσότερα. Είναι κατά μια έννοια μια απαραίτητη άμυνα απέναντι σ αυτά που δε μπορούμε να ελέγξουμε και ένας τρόπος να επιβιώσουμε αποδεχόμενοι, ως ένα βαθμό, την κατάσταση. Μπορεί, όμως, να είναι και επικίνδυνο για τα εργατικά και κοινωνικά δικαιώματα των γυναικών και των αντρών σ αυτό το σημείο - αφού διαμορφώνει λιγότερο απαιτητικές εργαζόμενες και λιγότερο απαιτητική κοινή γνώμη. Πίνακας 2.1 ΕΙΣΤΕ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΟ ΧΩΡΟ ΔΙΑΜΟΝΗΣ ΣΑΣ; ΔΙΑΚΟΨΑΤΕ/ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΑΤΕ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΚΗΣ ΣΑΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΛΟΓΩ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ;

16 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών Πίνακας 2.2 ΕΙΣΤΕ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΣΑΣ ΖΩΗ; ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ, ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΝΑ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΩ ΝΑ ΚΑΝΩ ΠΑΙΔΙΑ Η ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΩ ΚΑΙ ΑΛΛΑ

17 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών 3) Ενώ λοιπόν 42,7% δηλώνουν ικανοποίηση για το βιοτικό τους επίπεδο (π. 2.3), ωστόσο βλέπουμε ότι 70,9% έχουν μειώσει τα έξοδα σε είδη ένδυσης και υπόδησης, 31,3% έχουν μειώσει τα έξοδα διατροφής της οικογένειας, το 16,7% έχει επιβραδύνει ή διακόψει τη διαδικασία μόρφωσής του και 69,3% έχουν μειώσει τα έξοδα διακοπών. Οι πιο πάνω αποτελούν δείκτες που λαμβάνονται υπόψη στην εξέταση του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να υποθέσουμε ότι μειώνεται το βιοτικό επίπεδο των νέων γυναικών. Επίσης παρατηρούμε ότι ενώ το 75,3% δηλώνει ικανοποιημένο για την κοινωνική του ζωή, το 59,1% έχει περιορίσει την κοινωνική του ζωή και τις εξόδους σε χώρους αναψυχής (π. 2.4). Πιθανόν οι νέες γυναίκες να θεωρούν ότι η κοινωνική ζωή δεν περιορίζεται στη δυνατότητα εξόδων σε χώρους αναψυχής. Παρ όλα αυτά φαίνεται ότι οι επιλογές για τη βελτίωση της κοινωνικής ζωής περιορίζονται με την οικονομική κρίση. Συνολικά όμως παρουσιάζεται μια αναμφίβολη τάση των νέων γυναικών για εξοικονόμηση, σε τομείς όμως που επηρεάζουν σε τεράστιο βαθμό την ποιότητα ζωής τους. Πίνακας 2.3 ΕΙΣΤΕ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΜΕ ΤΟ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟ ΒΙΟΤΙΚΟ ΣΑΣ ΕΠΙΠΕΔΟ;

18 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών Πίνακας 2.4 ΕΙΣΤΕ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΑΣ ΖΩΗ; ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΕΧΩ ΠΕΡΙΟΡΙΣΕΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΟΥ ΖΩΗ (ΕΞΟΔΟΥΣ ΣΕ ΧΩΡΟΥΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ)

19 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών 4) Σε αυτό το σημείο έγινε προσπάθεια να εξεταστούν οι σχέσεις ανάμεσα στα ζευγάρια. Μέσα από τις ερωτήσεις καταγράψαμε ότι τα ζευγάρια συζητούν και διαφωνούν περισσότερο για θέματα που σχετίζονται με τα παιδιά (56,5%), στη συνέχεια για θέματα που αφορούν τα οικονομικά του σπιτιού (50%) και τέλος με πολύ μικρότερο ποσοστό (29%) για θέματα που αφορούν στον καταμερισμό των δουλειών. Όταν όμως ρωτήθηκαν εάν η οικονομική κρίση επηρέασε κάποιο από τα πιο πάνω θέματα συζήτησης, καταγράψαμε ότι 43% των νέων γυναικών αύξησαν τη συχνότητα με την οποία διαφωνούν για τα οικονομικά του σπιτιού ενώ για τα άλλα ζητήματα διαφωνούν στην ίδια συχνότητα με πριν (π. 2.5). Αυτό, πιθανότατα, φανερώνει την αυξανόμενη ανασφάλεια των νέων γυναικών αναφορικά με την οικονομική τους κατάσταση, καθώς και τις αυξανόμενες οικονομικές δυσκολίες των νοικοκυριών τους. Πίνακας 2.5 ΤΑ ΖΕΥΓΑΡΙΑ ΣΥΖΗΤΟΥΝ ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΝ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ. ΑΥΞΗΘΗΚΕ Η ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΔΙΑΦΩΝΕΙΤΕ ΓΙΑ ΤΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΥΤΑ ΛΟΓΩ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ; 80 70 60 50 40 30 20 Πως να μοιράσουμε τις δουλειές του σπιτιού Για θέματα που αφορούν τα χρήματα Για θέματα που αφορούν τα παιδιά 10 0 ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΠΡΙΝ ΤΟ ΙΔΙΟ ΜΕ ΠΡΙΝ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΠΡΙΝ 5) Στον τομέα των κοινωνικών παροχών/επιδομάτων η οικονομική κρίση είχε άμεσο αντίκτυπο σε ένα αξιοσημείωτο ποσοστό νέων γυναικών. Από το σύνολο του δείγματος, το 18,2% έχει εισόδημα που στηρίζεται λιγότερο ή περισσότερο σε κρατικά επιδόματα. Από αυτές, το 27% επηρεάστηκε από την αποκοπή τους. Στις ερωτηθείσες συμπεριλαμβάνονται φοιτήτριες που λαμβάνουν φοιτητική χορηγία, μητέρες που λαμβάνουν επίδομα τέκνου κ.ο.κ. Δεδομένου ότι τα κρατικά επιδόματα δίνονται για κάλυψη βασικών αναγκών, τότε η μείωση τους δυσχεραίνει άμεσα και την οικονομική θέση της νέας γυναίκας και επηρεάζει την ποιότητα ζωής της. Παρατηρούμε επίσης ότι η πλειοψηφία των νέων γυναικών που επωφελούνται των επιδομάτων, αλλά και που επηρεάζονται από την αποκοπή τους, κατοικούν σε αστικές περιοχές. 6) Η παρούσα έρευνα έχει καταγράψει και το βαθμό με τον οποίο μια σειρά από κοινωνικά φαινόμενα γίνονται πιο έντονα κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ένα ποσοστό της τάξης του 49,6% θεωρεί ότι η φτώχεια γίνεται πιο έντονη στην τοπική κοινότητα. Ακολουθεί ο χουλιγκανισμός, ο τζόγος και η ενδοοικογενειακή βία.

20 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών Κεφάλαιο 3: Στερεότυπα και οικονομική κρίση Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η οικονομική κρίση έχει σημαντικές επιπτώσεις στην εργασιακή και την οικογενειακή ζωή των νέων γυναικών, οι οποίες ξεκινούν ήδη από χαμηλότερη αφετηρία σε σχέση με τους άντρες, λόγω των στερεοτύπων και των ρόλων που συνδέονται με τα δύο φύλα. Την ίδια ώρα, η γυναίκα, σε συνέχιση του παραδοσιακού της ρόλου ως φροντίστρια των εξαρτώμενων της οικογένειας, επηρεάζεται ιδιαίτερα από περικοπές στο κοινωνικό κράτος, το οποίο θα έπρεπε για να ονομάζεται κοινωνικό - να αναλαμβάνει τη φροντίδα παιδιών, ηλικιωμένων, ανθρώπων με προβλήματα υγείας κ.ο.κ. Σε περιόδους οικονομικής κρίσης τέτοιες υπηρεσίες δέχονται χτύπημα, οδηγώντας περισσότερες οικογένειες στην ανάγκη να αναλάβουν οι ίδιες τη φροντίδα αυτή, επιφορτίζοντας κατά κανόνα τις γυναίκες. Με αυτή την έννοια η μείωση του κοινωνικού κράτους μπορεί πρακτικά να οδηγήσει στην παραίτηση από το δικαίωμα στην εργασία. 1) Με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας, περίπου μία στις δέκα γυναίκες του δείγματός μας, μείωσε ή διέκοψε την εργασία της για χάρη της οικογένειάς της. Επίσης, ένα 7,5% παραιτήθηκε από τη δουλειά για να φροντίζει τα παιδιά ή τους ηλικιωμένους της οικογένειας (π. 3.1). 2) Την ίδια στιγμή ένα σημαντικό ποσοστό, που ανέρχεται σχεδόν στο 16% του δείγματος, δηλώνει ότι βίωσε διάκριση λόγω φύλου κατά τη διάρκεια εξεύρεσης εργασίας. Το ποσοστό είναι ιδιαίτερα αυξημένο, εφόσον αναφέρεται σε καθαρή και φανερή διάκριση με κριτήριο το φύλο. Πίνακας 3.1 ΜΕΙΩΣΑ/ ΔΙΕΚΟΨΑ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΟΥ ΓΙΑ ΧΑΡΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΜΟΥ

21 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΠΑΡΑΙΤΗΘΗΚΑ ΑΠΟ ΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΜΟΥ ΓΙΑ ΝΑ ΦΡΟΝΤΙΖΩ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΑΥΤΟ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΩ ΣΤΗΝ ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΞΟΔΩΝ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ (ΑΠΑΝΤΗΣΕ ΜΟΝΟ ΑΝ ΕΧΕΙΣ ΠΑΙΔΙΑ Η/ΚΑΙ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ) Πίνακας 3.2 ΒΙΩΣΑ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΕΙΣ ΒΑΡΟΣ ΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΞΕΥΡΕΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΛΟΓΩ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ ΜΟΥ 3) Πριν εξετάσουμε τις αντιλήψεις των νέων γυναικών σχετικά με τους αναμενόμενους ρόλους των δύο φύλων, οι οποίες αναπαράγουν τα ίδια τα πιο πάνω φαινόμενα, δηλαδή τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών στο χώρο της εργασίας, την επιφόρτιση μόνο των ιδίων με τα καθήκοντα του νοικοκυριού και των παιδιών και λοιπά, είναι ενδιαφέρον να δούμε ποιες φαίνεται να είναι σήμερα οι προτεραιότητες των νέων γυναικών (π. 3.3). Σημειώνουμε ότι η σχετική ερώτηση ήταν ερώτηση πολλαπλών απαντήσεων στην οποία ένα άτομο είχε τη δυνατότητα να σημειώσει διάφορες επιλογές, έτσι που η μία επιλογή δεν απέκλειε την άλλη. Όταν ρωτήθηκαν οι συμμετέχουσες ποιες είναι οι προτεραιότητες που έχουν θέσει στη ζωή τους, το 66,8% επέλεξε τη διασφάλιση της θέσης εργασίας, δίνοντας έτσι το μεγαλύτερο ποσοστό στη συγκεκριμένη επιλογή. Αν μάλιστα επιλέξουμε αυτές που έχουν παιδιά, παρατηρούμε ότι βάζουν ακόμα πιο ψηλά στις προτεραιότητές τους τη διασφάλιση της θέσης εργασίας, απ ό,τι αυτές που δεν έχουν παιδιά (βλ. π. 3.4). Μπορούμε, κατ αρχήν, να υποθέσουμε, με αρκετή ασφάλεια, ότι η ψηλή αυτή θέση που δόθηκε στη συγκεκριμένη επιλογή συνδέεται άμεσα με την οικονομική κρίση και φανερώνει το άγχος και την

22 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών ανασφάλεια των γυναικών για την εργασία τους. Με άλλα λόγια, αυτή η ερώτηση πιθανόν να απαντούνταν διαφορετικά πριν κάποια χρόνια, όταν η απόλυση και η ανεργία δε φαίνονταν τόσο σοβαρά ενδεχόμενα. Ταυτόχρονα, καταδεικνύει τη μεγάλη σημασία της εργασίας για τις νέες γυναίκες και ως βασικό μέρος των προσδοκιών τους και ως προαπαιτούμενο για την ικανοποίηση των αναγκών τους. Η σημασία αυτή είναι ακόμα μεγαλύτερη στις γυναίκες με παιδιά, κάτι που φανερώνει ότι θεωρούν σημαντικό το εισόδημά τους, ως μέρος του συνολικού εισοδήματος της οικογένειας. Δεύτερη προτεραιότητα για το σύνολο του δείγματος εμφανίζεται ο στόχος της επέκτασης της μόρφωσής των ερωτηθεισών, με ποσοστό 43,5%. Επόμενη προτεραιότητα φαίνεται να είναι η επιλογή του να κτίσουν ή να επισκευάσουν το σπίτι τους με ποσοστό 39,2%. Ακολουθούν, με σειρά προτεραιότητας, με βάση τα ποσοστά, η εξεύρεση νέας εργασίας (36%), το μεγάλωμα των παιδιών τους (34,5%), η επαγγελματική ανέλιξη στην υφιστάμενη εργασία (33,5%), το να σπουδάσουν τα παιδιά τους (29,8%) και το να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αποκατασταθούν (23,2%). Εδώ βλέπουμε ότι οι προτεραιότητες συνδέονται λογικά με την προσωπική και οικογενειακή κατάσταση των ερωτώμενων. Για παράδειγμα, όσες έχουν παιδιά επιλέγουν πολύ περισσότερο ως προτεραιότητά τους το να μεγαλώσω τα παιδιά μου απ ό,τι οι φοιτήτριες και λοιπά. Πίνακας 3.3 Οι προτεραιότητες που έχετε θέσει στη ζωή σας 80 70 60 50 40 30 20 10 0

23 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην ποιότητα ζωής των νέων γυναικών Πίνακας 3.4 DIASFALISH THS THESEIS ERGASIAS (PROTERAIOTHTES POY EXETE THESEI) NAI OXI Total EXETE PAIDIA? KATHOLOY Count 168 89 257 % within EXETE PAIDIA? 65,4% 34,6% 100,0% ENA Count 38 14 52 % within EXETE PAIDIA? 73,1% 26,9% 100,0% DYO Count 40 16 56 % within EXETE PAIDIA? 71,4% 28,6% 100,0% TRIA Count 9 8 17 % within EXETE PAIDIA? 52,9% 47,1% 100,0% PERISOTER A Count 2 1 3 % within EXETE PAIDIA? 66,7% 33,3% 100,0% Total Count 257 128 385 % within EXETE PAIDIA? 66,8% 33,2% 100,0% 4) Ακολούθησαν ερωτήσεις που αφορούν στις αντιλήψεις των νέων γυναικών γύρω από το φύλο και την εργασία. Αρχικά, εξετάστηκε η θέση των γυναικών στη δήλωση ότι μια γυναίκα πρέπει να είναι διατεθειμένη να μειώσει ή να διακόψει την εργασία της για χάρη της οικογένειάς της. Η δήλωση αυτή, όπως παρουσιάζεται στο ερωτηματολόγιο, συνάδει με τις παραδοσιακές αντιλήψεις που θέλουν τη γυναίκα προσκολλημένη στο σπίτι και την οικογένεια, ενώ παρουσιάζουν την εργασία ως εμπόδιο ή αντίθετο με το ρόλο της μητέρας. Την ίδια στιγμή, το παραδοσιακό σχήμα θεωρεί ότι η εργασία για τον πατέρα, όχι απλώς δεν είναι εμπόδιο στο ρόλο του, αλλά συνυφασμένη με αυτό το ρόλο, το ρόλο αυτού που «θρέφει» την οικογένεια. Λαμβάνοντας, λοιπόν, υπόψη τη βαθειά και ριζωμένη αυτή αντίληψη του άντρα κουβαλητή και