Περιοδική έκδοση της IPPC για τις κλιματικές αλλαγές και την ενέργεια Τεύχος 21 ο Αύγουστος 2011 Κατανομή δικαιωμάτων για την περίοδο 2013 2020 Το νέο ISO 50001:2011 για την ενέργεια ippc ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Αποστόλη 58, 34100 Χαλκίδα Τηλ./Φαξ: 22210 25314
Περιεχόμενα 3 Carbon news Energy news 7 Η εξέλιξη της διαδικασίας κατανομής δικαιωμάτων 13 Το νέο πρότυπο ISO 50001:2011 15 Η αγορά δικαιωμάτων εκπομπών 19 Η αγορά ενεργειακών προϊόντων 22 Δείκτες βιομηχανίας ενέργειας και κλιματικών αλλαγών Το Ενημερωτικό Δελτίο εκδίδεται από την Integrated Planning, Permitting & Control (IPPC) έξι φορές ετησίως και αποστέλλεται κατόπιν συνδρομής. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθύνεστε: Στάθης Κουρνιώτης (skourniotis@ippc.gr) Τηλ/Φαξ: 22210 25314 Η IPPC καταβάλλει κάθε προσπάθεια ώστε οι πληροφορίες που δημοσιεύονται σε κάθε Ενημερωτικό Δελτίο να είναι έγκυρες. Ωστόσο, ο χαρακτήρας του είναι καθαρά ενημερωτικός. Η IPPC δεν είναι νομικά υπεύθυνη για πιθανές οικονομικές ή άλλες ζημιές που ενδέχεται να προκληθούν σε τρίτους από τη χρήση πληροφοριών που δημοσιεύονται σε αυτό. Copyright «Σ. Κουρνιώτης Α. Λουκάτος Α. Μαυρόπουλος Ο.Ε.» 2010 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ολόκληρου ή τμήματος του παρόντος χωρίς την έγγραφη άδεια της IPPC Τo CO 2 NTROL είναι σήμα κατατεθέν της Ε.ΠΕ.Μ. Α.Ε. Edit Η διαδικασία κατανομής δικαιωμάτων στις βιομηχανίες για την περίοδο 2013 2020 συνεχίστηκε όλο το καλοκαίρι. Παράλληλα, τις αμέσως επόμενες ημέρες περιμένουμε και τις τελικές λεπτομέρειες για την κατανομή δικαιωμάτων στις αεροπορικές εταιρίες καθώς και λεπτομέρειες για τη συμμετοχή στην εμπορία ρύπων του κλάδου της ποντοπόρου ναυτιλίας. Αυτό το τελευταίο θα έπρεπε να μας αφορά ιδιαίτερα και να το παρακολουθούμε στενότερα. Όπως φαίνεται η Ε.Ε. συνεχίζει χωρίς δισταγμό την πολιτική της για την εκτεταμένη εφαρμογή της εμπορίας ρύπων. Αυτή η πολιτική θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από την Ελλάδα για να αποκομίσει σημαντικά οφέλη από την οργάνωση και λειτουργία μιας οργανωμένης χρηματιστηριακής αγοράς περιβαλλοντικών και ενεργειακών τίτλων που θα τραβούσε το ενδιαφέρον πολλών εταιριών και εκτός της χώρας. Προς το παρόν, αντί αυτού προτιμά την ευκαιριακή δημοπρασία αδιάθετων δικαιωμάτων για να καλύψει το χρέος του ΔΕΣΜΗΕ. Αδιάθετα δικαιώματα που, εν μέρει τουλάχιστο, προέκυψαν από την μη συμμετοχή κάποιων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής στο σύστημα εμπορίας. Βέβαια, μια πιο ουσιαστική πολιτική θα έπρεπε ίσως να ξεκινήσει από την αναβάθμιση του ΓΕΔΕ, έτσι ώστε να αποκτήσει νόημα το «ΚΑ» του «ΥΠΕΚΑ». 2
CARBON & ENERGY NEWS Κλιματικές αλλαγές Σύμφωνα με ανακοίνωση της Διεθνούς Επιτροπής Ενέργειας στις 30/5, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα για το 2010 ήταν οι ψηλότερες που έχουν καταγραφεί ποτέ και υπολογίζονται σε περίπου 30,5 δισεκατομμύρια τόνους. Η αύξηση αυτή ήρθε μετά από μια μικρή πτώση που είχε παρατηρηθεί το 2009, ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης του 2008. Η αύξηση των εκπομπών οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στις οικονομίες των ασιατικών αγορών και, κυρίως, στην Κίνα και την Ινδία. Σύμφωνα με την ΙΕΑ, η αύξηση αυτή θα συνεχιστεί, δεδομένης της οικονομικής ανάπτυξης των χωρών αυτών και της διαφοράς που έχουν από τις ανεπτυγμένες χώρες. Οι εκπομπές CO2 ανα κάτοικο είναι περίπου 10 τόνοι/έτος στις ανεπτυγμένες χώρες ενώ στην Κίνα και στην Ινδία είναι 5,8 και 1,5 τόνοι/έτος, αντίστοιχα. Οι διεθνείς συναντήσεις για τις κλιματικές αλλαγές συνεχίζονται και ήδη προετοιμάζεται η επόμενη ετήσια συνδιάσκεψη των χωρών που έχουν υπογράψει τη Σύμβαση Πλαίσιο του ΟΗΕ (COP17) που θα αρχίσει στο τέλος Νοεμβρίου στο Durban της Ν. Αφρικής. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προχώρησε στη δημοσιοποίηση μιας νέας συμβιβαστικής πρότασης, προκειμένου να καταλήξουν οι διαπραγματεύσεις. Η πρόταση προβλέπει επέκταση της διάρκειας του Πρωτοκόλλου, έως ότου υπάρξει νέα συμφωνία. Με την πρόταση της Ε.Ε. φαίνεται να συμφωνούν οι Κίνα, Ινδία, Βραζιλία και Ν. Αφρική, που μαζί δημιούργησαν ένα νέο λόμπι χωρών υπό τον τίτλο BASIC. Φυσικά, καμία από τις τέσσερις χώρες δεν δέχεται οποιαδήποτε δέσμευση μείωσης εκπομπών για τον εαυτό της. Διαχείριση δικαιωμάτων εκπομπών Τα προβλήματα για την εμπορία ρύπων και τα χρηματιστήρια συνεχίζονται. Το Αύγουστο, η πειθαρχική επιτροπή που ελέγχει την εφαρμογή της Σύμβασης Πλαισίου και του Πρωτοκόλλου του Κιότο, αποφάσισε να θέσει τη Ρουμανία και την Ουκρανία εκτός των ευέλικτων μηχανισμών, λόγω σημαντικών προβλημάτων που παρουσιάστηκαν στις απογραφές τους. Επομένως, η Ρουμανία δεν μπορεί να συμμετάσχει στην εμπορία ρύπων ενώ η Ουκρανία δεν μπορεί να πουλά δικαιώματα ERU από έργα JI. Προβλήματα υπάρχουν και με την Εσθονία. Την άνοιξη η Ε.Ε. απέρριψε (για πολλοστή φορά) το σχέδιο κατανομής της Εσθονίας για την περίοδο 2008 2012. Η συμμετοχή της χώρας στο σύστημα 3
εμπορίας ρύπων είναι προβληματική γιατί ακόμη δεν έχει καθοριστεί η κατανομή δικαιωμάτων στις εταιρίες της. εισπράξει περίπου 50 εκατομμύρια ευρώ. Μέχρι το τέλος του έτους, οι πωλήσεις αναμένεται να φτάσουν τα 10 εκατομμύρια δικαιώματα. Τα έσοδα από τις δημοπρασίες των δικαιωμάτων πηγαίνουν στο ΔΕΣΜΗΕ, σε μια προσπάθεια να μειωθούν τα χρέη του που εκτιμάται ότι ξεπερνούν τα 150 εκατομμύρια ευρώ. Τυπικά, με τα έσοδα από τις δημοπρασίες ο ΔΕΣΜΗΕ πληρώνει τους ηλεκτροπαραγωγούς που λειτουργούν μονάδες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Τα προβλήματα συνεχίζονται και για τις συναλλαγές με το χρηματιστήριο BLUENEXT. Μετά την εφαρμογή του νέου πρωτοκόλλου ασφαλείας στις αρχές Μαΐου που απαιτεί δυνατότητα πρόσβασης του χρηματιστηρίου στους λογαριασμούς των συναλλασσομένων, πολλές χρηματιστηριακές εταιρίες σταμάτησαν τη συνεργασία τους μαζί του. Αυτό έχει οδηγήσει σε ελαχιστοποίηση των συναλλαγών σε όλη την ήπειρο και σε σχέδια για τη δημιουργία νέων χρηματιστηρίων η ηλεκτρονικών πλατφορμών συναλλαγών. Στις αρχές του καλοκαιριού, η Ελλάδα προχώρησε στην πρώτη επιτυχημένη δημοπρασία αδιάθετων δικαιωμάτων. Αν και η πρώτη προσπάθεια ήταν άκαρπη λόγω χαμηλών προσφορών, η δεύτερη προσπάθεια είχε ως αποτέλεσμα την πώληση 1,1 εκατομμυρίου δικαιωμάτων που απέφεραν στα ταμεία του ελληνικού δημοσίου περίπου 14 εκατομμύρια ευρώ. Στη συνέχεια έγιναν δύο ακόμη δημοπρασίες εντός του καλοκαιριού. Συνολικά, μέχρι σήμερα το ΥΠΕΚΑ έχει πουλήσει 4,05 εκατομμύρια δικαιώματα και έχει Προχωρά η διαδικασία για τον υπολογισμό των δικαιωμάτων που η Ευρωπαϊκή Ένωση θα εκχωρήσει στις αερομεταφορές. Η Ε.Ε. προσδιόρισε τις ιστορικές εκπομπές του κλάδου. Έτσι, οι μέσες ετήσιες εκπομπές (2004 2006) των πτήσεων εντός της EFTA (Ε.Ε. +Νορβηγία +Ισλανδία) προσδιορίστηκαν σε περίπου 221 εκατομμύρια τόνοι CO2. Αντίστοιχα, οι μέσες ετήσιες εκπομπές των πτήσεων μεταξύ χωρών της EFTA και τρίτων χωρών προσδιορίστηκαν σε περίπου 1,94 δισεκατομμύρια τόνοι CO2. Για την περίοδο 2013 2020, η Ε.Ε. θα εκχωρήσει στις αεροπορικές εταιρίες το 85% αυτών των δικαιωμάτων δωρεάν ενώ 15% θα είναι διαθέσιμο προς δημοπράτηση. Το υπόλοιπο 3% θα μείνει για την αποθήκη νεοεισερχομένων του κλάδου. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έως το τέλος Σεπτεμβρίου θα δημοσιευτούν οι δείκτες αναφοράς (benchmarks) που θα χρησιμοποιηθούν για τον υπολογισμό των δικαιωμάτων σε κάθε αεροπορική εταιρία. 4
Η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρά τις διαπραγματεύσεις για τη συμμετοχή της ποντοπόρου ναυτιλίας στο σύστημα εμπορίας ρύπων. Η πρώτη συνάρτηση της ομάδας εργασίας έγινε το Φεβρουάριο και η δεύτερη στο τέλος Ιουνίου. Γενικά, η Ε.Ε. προσπαθεί να βάλει την ποντοπόρο ναυτιλία στην εμπορίας ρύπων αλλά με ένα τρόπο περισσότερο ευέλικτο από εκείνο που χρησιμοποίησε για τις αερομεταφορές και έχει οδηγήσει σε αντιδράσεις από πλευράς αερομεταφορέων. Από την πλευρά τους, οι ναυτιλιακές εταιρίες θα προτιμούσαν να μην εισέλθουν στην εμπορία ή εναλλακτικά να υπάρξει μια διεθνής συμφωνία για τη ναυτιλία και όχι μόνο μια περιφερειακή πολιτική, όπως είναι η εμπορία ρύπων για την Ε.Ε. Στις διαπραγματεύσεις έχουν προκύψει πολλές δυσκολίες, μεταξύ αυτών και το πώς θα καθοριστούν οι συμμετέχοντες σε σχέση με τις ναυτιλιακές εταιρίες και τις σημαίες των πλοίων. Αν και στο άμεσο μέλλον δεν προβλέπεται η συμμετοχή των οχημάτων στην εμπορία ρύπων, η Ε.Ε. έχει προχωρήσει στη καθιέρωση στόχων, όσο αφορά τις εκπομπές CO2 από επιβατικά οχήματα. Τον Ιούλιο, η Ε.Ε. δημοσιοποίησε ένα νέο Κανονισμό (2011/725/ΕΚ) με τον οποίο εισάγεται ένα νέο σύστημα πιστοποίησης καινοτoμικών τεχνολογιών (eco-innovations) που οδηγούν σε μείωση των εκπομπών των οχημάτων. Με τον τρόπο αυτό, η Ε.Ε. κάνει ένα ακόμη βήμα για να αυξήσει τον έλεγχο που ασκεί στις αυτοκινητοβιομηχανίες, όσο αφορά τις εκπομπές των οχημάτων. Θεωρείται ότι η πιθανότερη μέθοδος ελέγχου των εκπομπών των οχημάτων είναι η φορολόγησή τους με βάση τις εκπομπές τους, μία μέθοδος που ήδη εφαρμόζεται στην Ελλάδα για τον υπολογισμό των τελών κυκλοφορίας. Ενεργειακός σχεδιασμός Κατατέθηκαν οι προσφορές για τη νέα λιγνιτική μονάδα της Πτολεμαϊδας (θα αντικαταστήσει τις παλαιές μονάδες που σταδιακά τίθενται εκτός λειτουργίας). Προσφορές κατατέθηκαν από δύο κοινοπραξίες, την ΤΕΡΝΑ Hitachi και την Alstom METKA DAMCO (Όμιλος Κοπελούζου). Η νέα λιγνιτική μονάδα θα είναι ισχύος περίπου 600 MW και το συνολικό κόστος της θα υπερβεί τα 1,3 δις Ευρώ. Τα ΕΛΠΕ και η ΛΑΡΚΟ προχώρησαν σε σύναψη συμφωνίας συνεργασίας για την από κοινού ανάπτυξη μονάδων ΑΠΕ. Στα πρώτα σχέδια των δύο εταιριών είναι η ανάπτυξη φωτοβολταϊκών πάρκων ισχύος 17 MW σε εκτάσεις που ανήκουν στη ΛΑΡΚΟ, η οποία και θα ελέγχει το 49% της νέας εταιρίας ενώ η «ΕΛΠΕ Ανανεώσιμες» θα ελέγχει το υπόλοιπο 51%. Υπενθυμίζεται ότι και οι δύο εταιρίες είναι στο 5
χαρτοφυλάκιο των εταιριών οι οποίες θa προωθηθούν για ιδιωτικοποίηση το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα. Το ΥΠΕΚΑ ανακοίνωσε στις αρχές Ιουλίου εξάμηνη παράταση για την έκδοση πιστοποιητικών ενεργειακής απόδοσης. Επομένως, τα κτίρια με εμβαδό μεγαλύτερο από 50 τ.μ. θα έχουν χρόνο να εφοδιαστούν με σχετικό πιστοποιητικό έως την 9 η Ιανουαρίου 2012. Επισήμως, η παράταση αποδόθηκε στην οικονομική συγκυρία, ωστόσο, το θέμα πιστοποίησης των ίδιων των ενεργειακών επιθεωρητών συνεχίζει να προβληματίζει. υποθαλάσσιες γεωτρήσεις φυσικού αερίου. Το κοίτασμα με την κωδική ονομασία «Λεβιάθαν» θεωρείται ότι μπορεί να αποδώσει αρκετά δισεκατομμύρια κυβικά αερίου, μια ποσότητα που μπορεί να αλλάξει τον ενεργειακό χάρτη της Ευρώπης. Μέσα στον Αύγουστο δημοσιοποιήθηκε ένα ακόμη φαραωνικό σχέδιο για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το σχέδιο που συζητήθηκε μεταξύ του έλληνα υπουργού ΠΕΚΑ και του γερμανού υφυπουργού άμυνας, προβλέπει την εγκατάσταση 10.000 MW φωτοβολταϊκών στην Ελλάδα και την εξαγωγή της παραγόμενης ενέργειας στη Γερμανία (14.000 GWh). Το συνολικό κόστος του σχεδίου υπολογίζεται σε περισσότερα από 20 δις ευρώ. Εντωμεταξύ, μετά από μερικά χρόνια εντατικών προσπαθειών, στην Ελλάδα έχουν εγκατασταθεί και λειτουργούν 285 MW φωτοβολταϊκών από τα οποία το πρώτο εξάμηνο του 2011 παρήχθησαν περίπου 190 GWh. Η Κύπρος ανακοίνωσε ότι στις αρχές Οκτωβρίου ξεκινούν οι διερευνητικές γεωτρήσεις για την ανεύρεση υδρογονανθράκων στην αποκλειστική οικονομική της ζώνη (ΑΟΖ) στην ανατολική Μεσόγειο. Τις εξορύξεις έχει αναλάβει η ανεξάρτητη αμερικάνικη εταιρία Noble Energy που ειδικεύεται στις 6
Η εξέλιξη της διαδικασίας κατανομής δικαιωμάτων για την περίοδο 2013-2020 Σ Στις αρχές του 2011 αναμενόταν η Ευρωπαϊκή Απόφαση που θα όριζε τη διαδικασία για την κατανομή δικαιωμάτων για την περίοδο 2013 2020. Τελικά, η Απόφαση δημοσιοποιήθηκε στις 27 Απριλίου 2011 (2011/278/ΕΕ). Ήδη από τις 18 Απριλίου είχαν δημοσιοποιηθεί τα δύο έγγραφα που έπρεπε να συμπληρώσει και να επαληθεύσει κάθε εγκατάσταση. Το βασικό έγγραφο αφορά ένα αρχείο excel (έκθεση δεδομένων βάσης) όπου αναφέρονται βασικά λογιστικά στοιχεία και στοιχεία εκπομπών της εγκατάστασης. Επιπλέον, κάθε εγκατάσταση καλείται να συμπληρώσει μια μεθοδολογική έκθεση (methodology report) στην οποία δίνονται διευκρινήσεις σχετικά με τα νούμερα που εμπεριέχονται στην έκθεση δεδομένων βάσης και τη διασφάλιση ποιότητας αυτών. Ωστόσο, τα έγγραφα αυτά αποσύρθηκαν προκειμένου να διορθωθούν λάθη και να προστεθούν οι αλλαγές που εντωμεταξύ προέκυψαν για τον κλάδο των κεραμικών, οποίος αποφασίστηκε να μπει στο carbon leakage (19/5). Η τελική ελληνική έκδοση των δύο εγγράφων δημοσιοποιήθηκε από το ΥΠΕΚΑ στα μέσα Ιουλίου και δόθηκε (μάλλον άτυπα) περιθώριο έως τις 22 Ιουλίου για να κατατεθούν επαληθευμένα τα σχετικά έγγραφα. Έως και τον Αύγουστο, υπήρχαν εταιρίες που ακόμη δεν είχαν επαληθεύσει τα στοιχεία τους. Αυτό οφείλεται αφενός στη περίοδο του καλοκαιριού αλλά και σε προβλήματα που παρουσιάστηκαν σχετικά με τον τρόπο συμπλήρωσης και επαλήθευσης των αναφερόμενων εγγράφων. Η ευρωπαϊκή απόφαση κατανομής και η εφαρμογή της Ο βασικός κορμός της Απόφασης ήταν ήδη γνωστός από το φθινόπωρο του 2010, οπότε και παρουσιάστηκε η πρώτη πρόχειρη έκδοση, η οποία έχει αναλυθεί σε προηγούμενο τεύχος του Co2ntrol Info. Ωστόσο, το τελικό κείμενο έχει αρκετές διαφορές. Οι εγκαταστάσεις που συμμετέχουν στην κατανομή (από τους κλάδους που αναφέρονται στο Παράρτημα της σχετικής Οδηγίας) θεωρούνται «κατεστημένες» εφόσον είχαν λάβει ΑΕΠΟ και άδεια λειτουργίας έως την 30 η Ιουνίου 2011. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για περιπτώσεις επεκτάσεων. Μια επέκταση εξετάζεται μόνο εφόσον η εγκατάσταση έχει λάβει άδεια λειτουργίας έως αυτή την ημερομηνία. Αν στις 30 Ιουνίου η ΑΕΠΟ ή η άδεια λειτουργίας εκκρεμούσε, η επέκταση δυναμικότητας δεν λαμβάνεται υπόψη και ο υπολογισμός των πιθανών πρόσθετων δικαιωμάτων παραπέμπεται στο μέλλον. Για όσες εγκαταστάσεις είχαν προχωρήσει σε επέκταση και είχαν λάβει και τις σχετικές άδειες, η διαδικασία για να αναγνωριστεί η επέκταση και να προσδιοριστούν πρόσθετα δικαιώματα είναι αρκετά πολύπλοκη και κοπιώδης. Κατ αρχήν, για να αναγνωριστεί η 7
επέκταση θα πρέπει να αφορά «αναγνωρίσιμες υλικές μεταβολές». Έτσι, ως επέκταση νοείται η εγκατάσταση πρόσθετης γραμμής παραγωγής, η αύξηση της ισχύος του παραγωγικού μηχανολογικού εξοπλισμού ή η σαφής επέκταση υφιστάμενης γραμμής παραγωγής. Δεν θεωρείται επέκταση η αύξηση των ωρών εργασίας, η χρήση λογισμικού ή άλλων μεθόδων που βελτιστοποιούν την παραγωγή δεδομένης γραμμής ή η αύξηση της ισχύος του μηχανολογικού εξοπλισμού που δεν συνεισφέρει άμεσα στην παραγωγή (π.χ. περιβαλλοντική προστασία, πυροπροστασία, υγιεινή & ασφάλεια, εργαστήρια, κλπ). Επιπλέον, η επέκταση θα πρέπει να έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγής. Για να γίνει αυτό εξετάζονται οι δύο μήνες με την μεγαλύτερη παραγωγή που εντοπίζονται εντός του εξαμήνου που έπεται της επέκτασης. Η αρχή του εξαμήνου ορίζεται είτε από την έκδοση της άδειας λειτουργίας είτε από άλλο έγγραφο και οπωσδήποτε από τότε που η «μεταβληθείσα» υποεγκατάσταση λειτουργεί σε ποσοστό τουλάχιστο 40% της παραγωγικής ικανότητας που εξυπηρετεί ο εξοπλισμός, βάσει του σχεδιασμού του. Η μέση παραγωγή των μηνών αυτών ορίζει μια νέα «ισοδύναμη» δυναμικότητα. Αυτή η νέα δυναμικότητα δεν είναι κατ ανάγκη η τεχνική δυναμικότητα της εγκατάστασης αλλά είναι εκείνη για την οποία θα υπολογιστούν τα πρόσθετα δικαιώματα. Τα πρόσθετα δικαιώματα υπολογίζονται ελέγχοντας τη διαφορά της «ισοδύναμης» δυναμικότητας, που αναφέρθηκε παραπάνω, και της «αρχικής εγκατεστημένης παραγωγικής ικανότητας». Αυτή η τελευταία είναι ιδιαίτερα σημαντική και υπολογίζεται ως ο μέσος όρος των δύο υψηλότερων όγκων μηνιαίας παραγωγής κατά την περίοδο 1/1/2005 31/12/2008. Επομένως, και η υφιστάμενη δυναμικότητα της εγκατάστασης μπορεί να θεωρηθεί σημαντικά διαφορετική από εκείνη που αναφέρεται στην αντίστοιχη ΑΕΠΟ. Στην πράξη, υπήρξαν αρκετές εγκαταστάσεις που η αρχική τους εγκατεστημένη παραγωγική ικανότητα υπολογίστηκε σημαντικά μεγαλύτερη από τη δυναμικότητα που αναφέρεται στην ΑΕΠΟ τους. Αυτό σημαίνει ότι κατά την εκπόνηση της μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων είχε γίνει υποεκτίμηση της πραγματικής δυναμικότητας της εγκατάστασης. Επίσης, υπήρξαν και κάποιες (μάλλον λίγες) εγκαταστάσεις που παρατηρήθηκε το αντίστροφο. Δηλαδή, οι μέγιστες παραγωγές τους κατά το διάστημα 2005 2008 δεν πλησίαζαν τη δηλωμένη δυναμικότητά τους. Όσο αφορά τις επεκτάσεις, όσες εταιρίες είχαν κάνει επέκταση στο παρελθόν και είχαν ειδοποιήσει σχετικά το ΓΕΔΕ, η απόφαση του ΓΕΔΕ για αναγνώριση ή μη της επέκτασης συνεχίζει να ισχύει και δεν ανατρέπεται από τη διαδικασία κατανομής για την επόμενη περίοδο. Για να γίνει ο υπολογισμός των δικαιωμάτων, απαιτείται να υπολογιστεί το «ιστορικό επίπεδο δραστηριότητας» (Historical activity level HAL). Το ιστορικό επίπεδο δραστηριότητας είναι ίσο με τη μεσαία 8
(διάμεση) τιμή των εξεταζομένων ετών (2005 2008 ή 2009 2010) της παραγωγής προϊόντος ή της κατανάλωσης καυσίμων ή των εκπομπών διεργασίας ή της παραγωγής μετρήσιμης θερμότητας (για εγκαταστάσεις που πωλούν θερμότητα σε τρίτους), ανάλογα με τη μεθοδολογία υπολογισμού που χρησιμοποιείται. Στην Απόφαση αναφέρονται τέσσερις διαφορετικές μεθοδολογίες υπολογισμού δικαιωμάτων. Για τον υπολογισμό των δικαιωμάτων, κάθε εγκατάσταση χωρίζεται σε μια ή περισσότερες υποεγκαταστάσεις. Κάθε υποεγκατάσταση δεν έχει κατ ανάγκη χωριστή φυσική υπόσταση αλλά, οπωσδήποτε, αντιστοιχεί σε μια μεθοδολογία υπολογισμού. Οι μεθοδολογίες υπολογισμού είναι: Υποεγκαταστάσεις δείκτη αναφοράς προϊόντος. Τα (προκαταρκτικά) ετήσια δικαιώματα ισούται με το γινόμενο του δείκτη αναφοράς (benchmark) επί το ιστορικό επίπεδο δραστηριότητας που συνδέεται με το προϊόν. Η περίπτωση αυτή εφαρμόζεται π.χ. στην παραγωγή κεραμιδιών, ασβέστη, χαρτιού, κλίνκερ, γυαλιού, χάλυβα, γύψου, νιτρικού οξέος, κλπ). Υποεγκαταστάσεις δείκτη αναφοράς καυσίμου. Τα (προκαταρκτικά) ετήσια δικαιώματα ισούται με το γινόμενο του δείκτη αναφοράς καυσίμου επί το ιστορικό επίπεδο δραστηριότητας που συνδέεται με την κατανάλωση καυσίμου. Ο δείκτης αναφοράς καυσίμου είναι ίσος με 56,1 δικαιώματα ανά TJ, δηλαδή είναι ίσος με το συντελεστή εκπομπής του φυσικού αερίου. Επομένως, όσες εγκαταστάσεις υπάγονται σε αυτή την κατηγορία και χρησιμοποιούν κάποιο καύσιμο διαφορετικό από φυσικό αέριο (π.χ. πετρέλαιο, μαζούτ ή πετρελαϊκό κωκ) θα αντιμετωπίσουν σημαντική μείωση των δικαιωμάτων τους. Η περίπτωση αυτή εφαρμόζεται π.χ. στην κατανάλωση καυσίμων για την παραγωγή τούβλων. Υποεγκαταστάσεις εκπομπών διεργασίας. Τα (προκαταρκτικά) ετήσια δικαιώματα αντιστοιχούν με το 97% του ιστορικού επιπέδου δραστηριότητας που για την συγκεκριμένη περίπτωση είναι η μεσαία τιμή των εκπομπών διεργασίας που δήλωνε η εγκατάσταση κατά την περίοδο 2005 2008. Αυτή η περίπτωση εφαρμόζεται π.χ. στις εκπομπές διεργασίας για την παραγωγή τούβλων. Υποεγκαταστάσεις δείκτη αναφοράς θερμότητας. Τα (προκαταρκτικά) ετήσια δικαιώματα ισούται με το γινόμενο του δείκτη αναφοράς θερμότητας επί το ιστο- 9
ρικό επίπεδο της δραστηριότητας που σχετίζεται με θερμότητα για την κατανάλωση μετρήσιμης θερμότητας. Ο δείκτης αναφοράς θερμότητας είναι ίσος με 62,3 δικαιώματα ανά TJ. Η περίπτωση αυτή αφορά ιδιαίτερα τις μονάδες τηλεθέρμανσης της ΔΕΗ. Έτσι, για παράδειγμα, μια μονάδα παραγωγής κεραμικών χωρίζεται σε τρεις υποεγκαταστάσεις. Η πρώτη αφορά την παραγωγή κεραμιδιών (ο υπολογισμός των δικαιωμάτων γίνεται με δείκτη αναφοράς προϊόντος), η δεύτερη αφορά την ανάλωση καυσίμου για την παραγωγή τούβλων (ο υπολογισμός των δικαιωμάτων γίνεται με δείκτη αναφοράς καυσίμου) και η τρίτη αφορά τη μετατροπή του αργιλοχώματος σε τούβλο (ο υπολογισμός των δικαιωμάτων γίνεται με τη μέθοδο εκπομπών διεργασίας). Δυναμική κατανομή δικαιωμάτων Μια εξαιρετικά σημαντική πτυχή της Απόφασης για την κατανομή, αφορά το χρόνο κατά τον οποίο ξεκινά η δυναμική κατανομή δικαιωμάτων, ο οποίος μεταφέρεται από το 2014 στο 2013. Έτσι, ο αριθμός των δικαιωμάτων που θα κατανεμηθούν δωρεάν στην εγκατάσταση το 2013, εξαρτάται από τις εκπομπές που θα αναφερθούν το 2012. Επίσης, η δυναμική κατανομή αφορά το επίπεδο της υποεγκατάστασης και όχι το σύνολο της εγκατάστασης. Αν το επίπεδο δραστηριότητας μιας υποεγκατάστασης μειωθεί κατά 50% έως 75% σε σύγκριση με το αρχικό επίπεδο δραστηριότητας, η υποεγκατάσταση λαμβάνει μόνο το 50% των αρχικά κατανεμηθέντων δικαιωμάτων. Αν το επίπεδο δραστηριότητας της υποεγκατάστασης μειωθεί κατά 75% έως 90% σε σύγκριση με το αρχικό επίπεδο δραστηριότητας, η υποεγκατάσταση λαμβάνει μόνο το 25% των αρχικά κατανεμηθέντων δικαιωμάτων. Αν το επίπεδο δραστηριότητας της υποεγκατάστασης μειωθεί κατά τουλάχιστον 90% σε σύγκριση με το αρχικό επίπεδο δραστηριότητας, δεν κατανέμονται δωρεάν δικαιώματα. Αν το επίπεδο δραστηριότητας της υποεγκατάστασης υπερβεί το 50% του αρχικού επιπέδου δραστηριότητας, η εγκατάσταση λαμβάνει τα δικαιώματα που είχαν κατανεμηθεί αρχικά σε αυτή από το έτος που έπεται του ημερολογιακού έτους κατά το οποίο το επίπεδο δραστηριότητας υπερέβη το όριο του 50%. Προβλήματα και πως αντιμετωπίστηκαν Η διαδικασία συμπλήρωσης των εγγράφων (έκθεση δεδομένων βάσης και μεθοδολογική έκθεση) ανέδειξε μια σειρά από προβλήματα, τα περισσότερα από τα οποία σχετίζονται είτε με στρεβλώσεις της ελληνικής οικονομίας είτε με προβλήματα προηγούμενων επαληθεύσεων. 10
Καταρχήν, από την εκκίνηση της διαδικασίας έγινε σαφές ότι ο τρόπος λογιστικής οργάνωσης πολλών ελληνικών επιχειρήσεων δεν επαρκούσε για να απαντηθούν τα ερωτήματα της έκθεσης δεδομένων βάσης. Έτσι, πολλές εταιρίες δεν τηρούν μηνιαίες λογιστικές αποθήκες (π.χ. όλες οι ομόρρυθμες εταιρίες) με αποτέλεσμα να μην είναι διαθέσιμα (και επαληθεύσιμα) τα μηνιαία στοιχεία ανάλωσης καυσίμων ή παραγωγής προϊόντων. Σε αυτή την περίπτωση έπρεπε να γίνουν διάφορες παραδοχές, η δημοφιλέστερη των οποίων απόδείχθηκε η συσχέτιση της παραγωγής με την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, όπως προκύπτει από τους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας των εταιριών. Σε άλλες περιπτώσεις (λιγότερο πιστευτές πάντως), οι εγκαταστάσεις δήλωσαν ότι δεν διέθεταν τα μηνιαία στοιχεία γιατί είχαν προχωρήσει σε φορολογική περαίωση και τα είχαν «καταστρέψει». Προβλήματα παρουσιάστηκαν σε κάποιες περιπτώσεις, από λάθη που είχαν γίνει σε επαληθευμένες εκθέσεις του παρελθόντος. Τα προβλήματα αυτά εντοπίστηκαν κυρίως στην περίοδο 2005 2007, οπότε οι εγκαταστάσεις δεν είχαν ακόμη αποκτήσει διαχειριστική ευχέρεια στην εμπορία ρύπων. Βασικό πρόβλημα αποδείχθηκε η έλλειψη χημικών αναλύσεων ή η χρήση μη διαπιστευμένων εργαστηρίων. Τέλος, έκπληξη αποτέλεσε το γεγονός ότι ένας σημαντικός αριθμός εγκαταστάσεων δεν διαθέτει (ακόμη!) σχέδιο παρακολούθησης και αναφοράς εκπομπών. Σε αυτές τις περιπτώσεις παρουσιάστηκαν προβλήματα ανιχνευσιμότητας και διαφάνειας των στοιχείων που στο παρελθόν είχαν χρησιμοποιηθεί για την εκπόνηση και την επαλήθευση των ετήσιων εκθέσεων. Βέβαια, πρέπει να σημειωθεί και η καθυστέρηση του ΓΕΔΕ, το οποίο ακόμη δεν έχει επικυρώσει τα σχέδια παρακολούθησης που έχουν καταθέσει πολλές εγκαταστάσεις με απότέλεσμα να υπάρξει προβληματισμός από πλευράς φορέων επαλήθευσης. Τέλος, προβλήματα παρουσιάστηκαν λόγω πολλών αλλαγών στις εγκαταστάσεις που συμμετέχουν στην εμπορία ρύπων. Πολλές εγκαταστάσεις, κυρίως από τους μικρούς κλάδους, έχουν σταματήσει την παραγωγή τους λόγω κρίσης και δεν είναι σαφές αν έχουν διακόψει εντελώς τη λειτουργία τους ή την έχουν απλά αναστείλει. Για το λόγο αυτό το ΓΕΔΕ αναγκάστηκε να ζητά από τους υπόχρεους που εμφάνιζαν μηδενικές ή πολύ χαμηλές εκπομπές τα τελευταία χρόνια, να προσκομίσουν σχετική υπεύθυνη δήλωση με την οποία βεβαιώνονταν ότι η εγκατάστασή τους δεν έχει παροπλιστεί ολικώς ή μερικώς και έχει τη δυνατότητα να επαναλειτουργήσει σε πλήρες φορτίο εντός συντόμου χρονικού διαστήματος χωρίς να απαιτείται αντικατάσταση του βασικού μηχανολογικού εξο- 11
πλισμού. Παράλληλα, ένας σημαντικός αριθμός νέων εγκαταστάσεων κλήθηκε να συμπληρώσει τα σχετικά έγγραφα και να τα επαληθεύσει. Σε κάποιες από αυτές τις περιπτώσεις παρατηρήθηκε αφενός η γνωστή δυσκολία που κάθε εγκατάσταση έχει όταν πρωτοεισέρχεται στο σύστημα και, αφετέρου, υπήρξε ιδιαίτερη δυσκολία με την ανεύρεση και κυρίως επαλήθευση στοιχείων που αφορούσαν την περίοδο 2005 2008. Πως θα συνεχιστεί και θα ολοκληρωθεί η διαδικασία Λογικά, όλες οι εγκαταστάσεις πρέπει να έχουν καταθέσει επαληθευμένα τα απαιτούμενα έγγραφα έως το τέλος Αυγούστου. Τα έγγραφα αυτά πρέπει να έχουν ελεγχθεί από το ΓΕΔΕ το αργότερο έως το τέλος Σεπτεμβρίου και στη συνέχεια να αποσταλούν στην Ε.Ε. Εκεί, θα υπολογιστούν τα τελικά δικαιώματα κάθε εγκατάστασης, λαμβάνοντας υπόψη τα δικαιώματα που η Ε.Ε. έχει προϋπολογίσει για κάθε συγκεκριμένο κλάδο. Έτσι, αν τα δικαιώματα του κλάδου είναι λιγότερα από εκείνα που αθροιστικά έχουν υπολογιστεί για όλες τις εγκαταστάσεις και σε όλες τις χώρες, τότε τα δικαιώματα κάθε εγκατάστασης θα μειωθούν αναλογικά. Αυτή η διαδικασία δεν είναι γνωστό πότε θα ολοκληρωθεί. Ιδιαίτερα για το στάδιο συλλογής των στοιχείων, έχουν δοθεί διαφορετικές ημερομηνίες σε διαφορετικές χώρες της Ε.Ε. Για παράδειγμα, η Βουλγαρία έχει δώσει χρόνο στις εγκαταστάσεις της έως και το Σεπτέμβριο, γεγονός που σημαίνει ότι μάλλον δεν σκοπεύει να έχει αποστείλει τα στοιχεία στην Ε.Ε. έως το τέλος του μήνα. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, εκτιμάται ότι θα υπάρξουν σοβαρές καθυστερήσεις στον έλεγχο των στοιχείων των εταιριών. Η καθυστέρηση θα οφείλεται στην υποστελέχωση του ΓΕΔΕ, το οποίο έχει αναλάβει ένα πραγματικά τιτάνιο έργο (το ΓΕΔΕ ασχολείται γενικότερα με τις υποχρεώσεις της Ελλάδας όσο αφορά τις κλιματικές αλλαγές και όχι μόνο με την εμπορία ρύπων). Το πιθανότερο είναι ότι οι εταιρίες θα μάθουν τα τελικά δικαιώματα που τους κατανέμονται, το φθινόπωρο του 2012. 12
Το νέο πρότυπο ISO 50001:2011 Ο Διεθνής Οργανισμός Προτύπων (ISO) δημοσιοποίησε στις αρχές του καλοκαιριού την τελική έκδοση του νέου προτύπου ISO 5001:2011, το οποίο αφορά τη διαχείριση ενέργειας (Energy Management System EnMS). Το νέο πρότυπο απευθύνεται σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις και οργανισμούς που ενδιαφέρονται να αναπτύξουν και να πιστοποιήσουν ένα σύστημα παρακολούθησης, ελέγχου και βελτίωσης της ενεργειακής τους κατανάλωσης. Η ενέργεια είναι κρίσιμη για τη λειτουργία σχεδόν όλων των βιομηχανικών εγκαταστάσεων και για τους περισσότερους οργανισμούς και δημόσιες υπηρεσίες. Σε πολλές περιπτώσεις, εκτός από κρίσιμη για τη λειτουργία, αποτελεί και έναν από τους βασικούς παράγοντες κόστους. Επιπροσθέτως στο οικονομικό κόστος, η ενέργεια έχει σημαντικές περιβαλλοντικές και κοινωνικές πτυχές. Η παραγωγή ενέργειας συνεισφέρει σημαντικά στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και, επομένως, στις κλιματικές αλλαγές. Η καύση ορυκτών καυσίμων, όπως το πετρέλαιο και ο γαιάνθρακας, έχει σημαντικές επιπτώσεις για το περιβάλλον και την υγεία των ανθρώπων και των οικοσυστημάτων γύρω από τις μονάδες ηλεκτροπαραγωγής. Ένας μεμονωμένος οργανισμός είτε είναι μια βιομηχανική μονάδα, είτε μια επιχείρηση παροχής υπηρεσιών είτε ένας δημόσιος οργανισμός κοινωφελούς σκοπού (π.χ. νοσοκομεία), δεν μπορεί από μόνος του να ελέγξει τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις της παραγωγής της ενέργειας που χρησιμοποιεί. Παράλληλα, έχει μικρή μόνο διαπραγματευτική ικανότητα όσο αφορά το κόστος της ενέργειας και, συνήθως, είναι δέσμιος υπερεθνικών πολιτικών και γεγονότων που καθορίζουν το κόστος αυτό. Ωστόσο, οποιοσδήποτε οργανισμός και βιομηχανία μπορεί να βελτιώσει άμεσα τη διαχείριση της ενέργειας που χρειάζεται για τη λειτουργία του. Αυτή η βελτίωση θα έχει άμεσο οικονομικό όφελος και θα συνεισφέρει στη γενικότερη προσπάθεια για εξοικονόμηση ενέργειας και μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Σε αυτή την κατεύθυνση, η χρησιμότητα του προτύπου ISO 50001:2011 μπορεί να είναι καταλυτική. Το ISO 50001 στηρίζεται στη δομή των γνωστών προτύπων ποιότητας και περιβαλλοντικής διαχείρισης, έτσι μπορεί εύκολα να αφομοιωθεί από έναν οργανισμό που έχει ήδη εμπειρία σε αυτά τα πρότυπα. Η λειτουργία του προτύπου στηρίζεται στη γνωστή φιλοσοφία «Σχεδίασε Πράξε Έλεγξε Ενήργησε» (Plan Do Check Act). Μέσω της εφαρμογής αυτής της φιλοσοφίας επιδιώκεται η συνεχής βελτίωση της διαχείρισης της ενέργειας με στόχο την εξοικονόμησή της 13
που αναπόφευκτα οδηγεί σε οικονομικό και περιβαλλοντικό όφελος. Στην περίπτωση του ISO 50001, η παραπάνω φιλοσοφία αναλύεται ως εξής: Σχεδίασε: Διενέργεια ενεργειακής ανάλυσης, ανάπτυξη δεικτών απόδοσης (Energy Performance Indicators EnPI), καθορισμός σκοπών και στόχων, ανάπτυξη σχεδίων δράσης για την επίτευξη των σκοπών, ανάπτυξη ενεργειακής πολιτικής. Πράξε: Εφαρμογή των σχεδίων δράσης. Έλεγξε: Παρακολούθηση και μετρηση διαδικασιών και των βασικών χαρακτηριστικών τους που καθορίζουν την ενεργειακή απόδοση σε σχέση με την ενεργειακή πολιτική της εταιρίας και τους στόχους που έχουν τεθεί. Ενήργησε: Ανάληψη δράσεων για τη συνεχή βελτίωση τόσο της ενεργειακής απόδοσης όσο και του ίδιου του συστήματος διαχείρισης ενέργειας. Το ISO 50001 παρέχει ένα πλαίσιο που επιτρέπει στους οργανισμούς να: Αναπτύξουν μια πολιτική για αποδοτικότερη χρήση της ενέρ- γειας- Να καθορίσουν στόχους που ικανοποιούν την πολιτική αυτή. Να διαχειριστούν αποτελεσματικότερα τις πληροφορίες που αφορούν την ενεργειακή τους κατανάλωση και να μπορούν έτσι να λάβουν αποφάσεις για τη μείωση της κατανάλωσης αυτής Να μετρούν τα αποτελέσματα της εφαρμογής της πολιτικής τους Να ελέγχουν και να ανασκοπούν την αποτελεσματικότητα της πολιτικής τους και των μέτρων που έχουν λάβει και Να βελτιώνουν συνεχώς την ενεργειακή τους διαχείριση. Το ISO 50001 μπορεί να εφαρμοστεί αυτόνομα ή σε συνδυασμό με ένα άλλο πρότυπο όπως το ISO 9001 για την ποιότητα ή το ISO 14001 για το περιβάλλον. Η IPPC προσφέρει υπηρεσίες ανάπτυξης και παρακολούθησης συστημάτων διαχείρισης ενέργειας σύμφωνα με το νέο πρότυπο ISO 50001:2011, τόσο για βιομηχανικούς πελάτες όσο και για οργανισμούς και υπηρεσίες. 14
Η αγορά δικαιωμάτων εκπομπών το 2011 Δικαιώματα EUAs Από την αρχή του 2011 ξεκίνησαν τα προβλήματα στην αγορά δικαιωμάτων. Στην αρχή, το πρόβλημα ήταν οι κλοπές κωδικών λογαριασμών σε διάφορες χώρες και την Ελλάδα. Τα σημαντικά προβλήματα ασφάλειας οδήγησαν σε κλείσιμο των χρηματιστηρίων για κάποιες μέρες και σε κλείσιμο αρκετών εθνικών μητρώων, μεταξύ αυτών και του ελληνικού, για αρκετό καιρό. Παράλληλα, η οικονομική κρίση σε συνδυασμό με την υπολειτουργία του χρηματιστηρίου, οδήγησε σε αναστολή των εργασιών πολλές χρηματιστηριακές εταιρίες, κυρίως σε χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Η λειτουργία της αγοράς επανήλθε για ένα σύντομο χρονικό διάστημα μεταξύ Μαρτίου και Απριλίου. Ωστόσο, η επιβολή των νέων κανόνων ασφάλειας από το BLUENEXT που απαιτούν την πρόσβαση του χρηματιστηρίου στους λογαριασμούς των συναλλασσόμενων, οδήγησε σε νέα προβλήματα. Πολλές χρηματιστηριακές εταιρίες αλλά και βιομηχανίες που συμμετέχουν άμεσα στη χρηματιστηριακή αγορά, όπως η ΔΕΗ, αρνήθηκαν να ακολουθήσουν το νέο πρότυπο και, ουσιαστικά, εγκατέλειψαν το BLUENEXT. Αυτό οδήγησε σε νέα πτώση των όγκων συναλλαγής μετά το τέλος Ιουνίου και παράλληλα, σε σημαντική πτώση της τιμής των δικαιωμάτων. Η τιμή των δικαιωμάτων EUΑ παρουσίασε αυξητική τάση στις αρχές του έτους. Έτσι, από τα 14,22 που είχε κλείσει το 2010 (μέση τιμή Δεκεμβρίου), στα μέσα Μαρτίου του 2011 ξεπέρασε τα 16, ενώ έφτασε και τα 16,60, τιμή ρεκόρ μετά το Νοέμβριο του 2008. Έκτοτε, η τιμή άρχισε να πέφτει, κυρίως λόγω των προβλημάτων μεταξύ του Bluenext και των χρηματιστηριακών αλλά και λόγω της αθρόας δημοπράτησης των ελληνικών αδιάθετων δικαιωμάτων. Είναι χαρακτηριστικό ότι τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο δημοπρατήθηκαν από την Ελλάδα περίπου 4 εκατομμύρια δικαιώματα ενώ το ίδιο διάστημα ο συνολικός όγκος συναλλαγών στο BLUENEXT δεν ξεπέρασε τα 9 εκατομμύρια δικαιώματα. Οι όγκοι συναλλαγών είναι πολύ χαμηλοί. Ο μέσος ημερήσιος όγκος συναλλαγών από τις αρχές του έτους είναι περίπου 180.000 δικαιώματα ανά ημέρα. Αν αφαιρεθούν οι ημέρες με σημαντικές αγοραπωλησίες πακέτων δικαιωμάτων, ο πραγματικός ημερήσιος όγκος δεν ξεπερνά τα 140.000 EUAs. Έτσι, ενώ ο μέσος μηνιαίος όγκος συναλλαγών ήταν το 2010 περίπου 22.000.000 EUAs, τους πρώτους μήνες του 2011 έχει καταρρεύσει σε 4.000.000 EUAs. Δικαιώματα CER Αντίστοιχα προβλήματα συναλλαγών παρουσιάστηκαν και με τα δικαιώματα CER. Για αρκετές ημέρες, οι συναλλαγές είχαν διακοπεί. Ωστόσο, το καλοκαίρι, οι συναλλαγές CER επανήλθαν και σημειώνονται σημαντικοί όγκοι. Αυγό γίνεται γιατί η αγορά των CER ακολουθεί μια λίγο διαφορετική δυναμική. Έτσι, όταν το spread αυξάνεται, πολλές τράπεζες και χρηματιστηριακές αγοράζουν για 15
τον εαυτό τους και «στοκάρουν» CERs, τα οποία πωλούν αργότερα στους πελάτες τους ή ακόμη και σε χώρες που έχουν έλλειμμα δικαιωμάτων. Η μέση μηνιαία τιμή των δικαιωμάτων CER ήταν το Δεκέμβριο του 2010 11,79 /CER με το spread μεταξύ EUA και CER να βρίσκεται λίγο κάτω από τα 2. Από το Φεβρουάριο, η τιμή των CER άρχισε να αυξάνεται και στα μέσα Μαρτίου ξεπέρασε τα 13. Η τιμή παρέμεινε σε αυτό το επίπεδο για τους επόμενους 2-3 μήνες αλλά από το τέλος Ιουνίου άρχισε να μειώνεται, σε μια προσπάθεια να διατηρηθεί σταθερό το spread με τα EUAs των οποίων η τιμή μειώνονταν κατά την ίδια περίοδο. Τελικά, η τιμή έπεσε ακόμη και κάτω από τα 8 στις αρχές Αυγούστου. Το 2010, ο μέσος μηνιαίος όγκος συναλλαγών CER ήταν περίπου 3,8 εκατομμύρια CER. Το πρώτο τετράμηνο του 2011, το αντίστοιχο νούμερο ήταν 3,6 εκατομμύρια, λίγο μικρότερο σε σχέση με πέρυσι αλλά δεν εμφάνιζε την τάση κατάρρευσης που εμφανίζεται στα EUAs. Το γεγονός αυτό οφείλεται αφενός στο καλό spread και αφετέρου στο γεγονός ότι πολλοί φορείς εκμετάλλευσης δεν είχαν προχωρήσει σε swap τα προηγούμενα 3 χρόνια και το πράττουν μαζικά φέτος. Αυτό ισχύει και για πολλές ελληνικές εγκαταστάσεις. Ωστόσο, ο όγκος συναλλαγών μειώθηκε σημαντικά από το καλοκαίρι και μετά, επηρεαζόμενος από τα προβλήματα των EUAs. Τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο, ο μέσος μηνιαίος όγκος συναλλαγών ήταν περίπου 1,1 εκατομμύρια CERs, μικρός σε σχέση με τους προηγούμενος μήνες, πολύ μεγάλος, ωστόσο, αναλογικά με τον όγκο των EUAs. Δικαιώματα ERU Από τις αρχές Δεκεμβρίου ξεκίνησε η συστηματική διαπραγμάτευση ERUs στο χρηματιστήριο BLUENEXT. Η τιμή των ERU ακολουθεί γενικά την τιμή των CERs, άλλωστε είναι απόλυτα ανταγωνιστικά προϊόντα. Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρείται μια διαφορά φάσης, δηλαδή αλλάζουν οι τιμές των CER και οι τιμές των ERU ακολουθούν τη μεταβολή μετά από λίγες ημέρες. Αυτό οφείλεται στην μικρή εμπορευσιμότητα των τελευταίων. Οι μέσοι μηνιαίοι όγκοι συναλλαγών δεν ξεπερνούν τις 150.000 200.000 ERUs. Οι συναλλαγές αφορούν συνήθως προσυμφωνημένα πακέτα ενώ η χρηματιστηριακή εμπορευσιμότητα είναι σχεδόν μηδενική. Παράγωγα προϊόντα Το βασικό παράγωγο προϊόν δικαιωμάτων ρύπων είναι τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης τα οποία διαπραγματεύονται κυρίως στο ICE (InterContinental Exchange), διάδοχο εταιρία του European Climate Exchange (ECX), όταν το τελευταίο και το Chicago Climate Exchange (CCX) αγοράστηκαν από το ICE. Το βασικό διαπραγματεύσιμο παράγωγο προϊόν (το οποίο παρακολουθείται και από το CO2NTROL) είναι τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης Δεκεμβρίου. Στο διάγραμμα της επόμενης 16
σελίδας δίνονται οι τιμές των συμβολαίων Δεκεμβρίου 2011. Οι τιμές τους ακολουθούν τις τιμές των EUA και είναι πάντα λίγο μεγαλύτερες από τις spot τιμές. Η τιμή των συμβολαίων Δεκεμβρίου 2011 ξεκίνησε από τα 14,5 στις αρχές του έτους και έφτασε έως και τα 17,42 στο τέλος Απριλίου. Έκτοτε άρχισαν να μειώνονται, ακολουθώντας τις τιμές των EUAs. Σημειώνεται ότι τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης δεν αφορούν πραγματικές συναλλαγές δικαιωμάτων στη λήξη τους αλλά εκκαθαρίζονται με βάση την τρέχουσα τιμή (ουσιαστικά αποτελούν ένα στοίχημα μεταξύ του πωλητή και του αγοραστή για την τιμή που θα έχουν τα EUA κατά την ημερομηνία λήξης του συμβολαίου). Ο ημερήσιος όγκος συναλλαγών είναι περίπου 18,5 εκατομμύρια συμβόλαια. Γενικές τάσεις Οι βασικές θεωρητικές παράμετροι που καθορίζουν τις τιμές των δικαιωμάτων είναι (α) η συμπεριφορά των ευρωπαϊκών εταιρειών ηλεκτροπαραγωγής και (β) μεγάλες ευρωπαϊκές τράπεζες και χρηματιστηριακές εταιρείες που διαθέτουν σημαντικά χαρτοφυλάκια δικαιωμάτων. Επιπροσθέτως, φέτος η αγορά ταλαιπωρείται από προβλήματα ασφάλειας και διαφωνίες μεταξύ των χρηματιστών και του χρηματιστηρίου. Οι εκπομπές των ηλεκτροπαραγωγών εξαρτώνται τόσο από τη διαφορά τιμής μεταξύ γαιάνθρακα και φυσικού αερίου, όσο και από την προσδοκώμενη οικονομική ανάπτυξη, η οποία καθορίζει τη ζήτηση ηλεκτρικού ρεύματος. Στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. έχει επανέλθει το θετικό πρόσημο στην μεταβολή του ΑΕΠ, ωστόσο αυτή η ανάκαμψη φαίνεται προς το παρόν εύθραυστή και απειλείται από πιθανά οικονομικά προβλήματα σε χώρες της ευρωζώνης. Στην Ελλάδα παρατηρείται σημαντική ύφεση στη βιομηχανική παραγωγή που έχει οδηγήσει σε αντίστοιχα σημαντική μείωση της παραγωγής και των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα πολλούς βιομηχανικούς κλάδους. Για παράδειγμα, οι δείκτες βιομηχανικής παραγωγής στους κλάδους των δομικών υλικών, βρίσκονται σε πρωτοφανώς χαμηλά επίπεδα σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία. Αυτό οδηγεί στην πώληση σημαντικών ποσοτήτων δικαιωμάτων από εταιρείες που θέλουν να βελτιώσουν τη ρευστότητα τους. Ωστόσο, το τελικό ισοζύγιο διαμορφώνεται και στην Ελλάδα από την ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και από τους τρόπους κάλυψης της ζήτησης από τους ηλεκτροπαραγωγούς και ιδιαίτερα από τη ΔΕΗ. Έτσι, το 2010, η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα μειώθηκε κατά περίπου 600.000 MWh, σε σχέση με το 2009, ενώ σημειώνεται ότι και το 2009 είχε μειωθεί σημαντικά σε σχέση με το 2008. Για το 2011 αναμένεται νέα μείωση της κατανάλωσης, μείωση που θα έχει ως συνέπεια κυρίως τη μείωση των εισαγωγών. Στα διαγράμματα που ακολουθούν, παρουσιάζεται η εξέλιξη της τιμής των δικαιωμάτων EUA, CER, ERU και συμβολαίων εκπλήρωσης Δεκεμ- 17
βρίου 2011 καθώς και του όγκου συναλλαγών. Σχήμα 1: Εξέλιξη των τιμών κλεισίματος δικαιωμάτων από την αρχή του 2011 (πηγή: χρηματιστήρια Bluenext & ECX) Σχήμα 2: Όγκος ημερήσιων χρηματιστηριακών συναλλαγών δικαιωμάτων από την αρχή του 2011 (πηγή: χρηματιστήριο Bluenext) 18
Η αγορά ενεργειακών προϊόντων το 2011 Αργό πετρέλαιο & προϊόντα πετρελαίου Το καλοκαίρι του 2010, η τιμή του αργού πετρελαίου άρχισε να αυξάνεται ως αποτέλεσμα της ζήτησης στις αναδυόμενες οικονομίες (κυρίως Κίνα και Ινδία) αλλά και λόγω της ανάκαμψης των δυτικών οικονομιών μετά την χρηματοπιστωτική κρίση των προηγούμενων 18 μηνών. Τους πρώτους μήνες του 2011 η αύξηση αυτή συνεχίστηκε. Το Μάρτιο ξεπέρασε τα 100 $/bbl, και στο τέλος Μαΐου ξεπέρασε οριακά και τα 110 $/bbl. Ωστόσο, από τις αρχές του καλοκαιριού, νέοι φόβοι για την εξέλιξη της αμερικάνικης, κυρίως οικονομίας αλλά και της Ευρωπαϊκής, λόγω Ελλάδας, Ιταλίας και Γαλλίας, οδήγησαν την τιμή του πετρελαίου σε νέα πτωτική πορεία. Βέβαια, η αρχή της πτώσης οφείλεται σε τεχνητούς λόγους και κυρίως στην επέμβαση διεθνών οργανισμών που έριξαν στην αγορά μεγάλες ποσότητες πετρελαίου προκειμένου να συγκρατήσουν την τιμή. Τον Αύγουστο, η τιμή κυμαινόταν γύρω από τα 85 $/bbl, αρκετά χαμηλά σε σχέση με τις προβλέψεις διεθνών οργανισμών και χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Η εξέλιξη της τιμής στο άμεσο μέλλον θα εξαρτηθεί από την αμερικάνικη οικονομία και αν αυτή πάει σχετικά καλά είναι πιθανό το πετρέλαιο να πάει και πάλι στα 90 100 $/bbl. Οι τιμές των προϊόντων πετρελαίου ακολούθησαν σε γενικές γραμμές τις τάσεις του αργού. Η μέση ετήσια τιμή διυλιστηρίου για το μαζούτ (180 1%S) στην Ελλάδα ήταν 42,03 $/MWh για πέρυσι (2010). Δεδομένου ότι η τιμή αυτή αφορά τη μεσογειακή αγορά, άρχισε να αυξάνει από τις αρχές του 2011 γιατί επηρεάστηκε άμεσα από την πολιτική αναταραχή στη βόρεια Αφρική. Στα μέσα Φεβρουαρίου ξεπέρασε τα 50 $/MWh και τον Απρίλιο έφτασε πολύ κοντά στα 60 $/MWh. Από τα τέλη Απριλίου παρατηρείται υποχώρηση και τον Αύγουστο η τιμή κυμαίνονταν γύρω από τα 50 $/MWh. Στον επόμενο Πίνακα δίνεται η διακύμανση της τιμής του αργού πετρελαίου (WTI spot) κατά το πρώτο εξάμηνο του 2011. 19
Σχήμα 1: Εξέλιξη της τιμής αργού πετρελαίου ($/bbl, WTI, NYMEX) από τις αρχές του 2011 Ηλεκτρισμός Γενικά, η κατανάλωση ηλεκτρισμού στο διασυνδεδεμένο σύστημα συνέχισε να μειώνεται και το 2010 καθώς ήταν κατά περίπου 600 GWh μικρότερη σε σχέση με το 2009 (ποσοστιαία μεταβολή -1,15%). Από τα στοιχεία του επταμήνου συνάγεται ότι η κατανάλωση του 2011 θα είναι επίσης μειωμένη και μάλιστα θα είναι μικρότερη και από την κατανάλωση του 2010 κατά τουλάχιστο 1%. Η μείωση είναι ιδιαίτερα φανερή στις εισαγωγές που έχουν μειωθεί κατά τουλάχιστο 35% σε σχέση με το αντίστοιχο περυσινό διάστημα. Μειωμένη είναι και η παραγωγή των λιγνιτικών και πετρελαϊκών μονάδων. Αντίθετα, έχει αυξηθεί σημαντικά η παραγωγή των μονάδων φυσικού αερίου. Σημειώνεται ότι η ηλεκτροπαραγωγή με τη χρήση φυσικού αερίου γίνεται πια κυρίως από ιδιώτες που έχουν περίπου το 60% της αγοράς. Ανοδική είναι και η αγορά των ΑΠΕ. Βιομηχανικά τιμολόγια ηλεκτρισμού Από τις αρχές του 2011, η ΔΕΗ Α.Ε. έχει αλλάξει την τιμολογιακή πολιτική της και αναπροσάρμοσε προς τα κάτω τα βιομηχανικά τιμολόγια. Αυτό αποτελεί εν μέρει και αποτέλεσμα του ανταγωνισμού που δέχεται η ΔΕΗ από τους νέους παρόχους ηλεκτρικής ενέργειας, ιδιαίτερα στον τομέα των μεγάλων βιομηχανικών πελατών αλλά και αποτέλεσμα εξορθολογισμού της τιμολογιακής της πολιτικής που προέβλεπε χαμηλά τιμολόγια για τα νοικοκυριά και υψηλά τιμολόγια για τη βιομηχανία. Οι νέες τιμές δίνονται στον επόμενο Πίνακα και αφορούν τα τιμολόγια μέσης τάσης Β1Β και Β2Β για βιομηχανίες και βιοτεχνίες καθώς και το Γ22Β για μεσαίες βιομηχανίες. Όλα τα στοιχεία έχουν αντληθεί από τον δικτυακό τόπο της ΔΕΗ Α.Ε. (www.dei.gr). Η επεξεργασία και η μορφοποίηση των στοιχείων έγινε από την IPPC. Οι αναφερόμενες τιμές ενδέχεται να διαφοροποιούνται σε 20