<LIFE10 ENV/GR/000601> ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΩΝ ΥΠΟΓΕΙΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗ ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΟΥ ΑΣΩΠΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

<LIFE10 ENV/GR/000601> ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΩΝ ΥΠΟΓΕΙΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗ ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΟΥ ΑΣΩΠΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ "ΧΡΩΜΙΟ ΣΤΑ ΥΠΟΓΕΙΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΟΥ ΑΣΩΠΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ" Τελική Έκδοση ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ Απρίλιος 2014

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... i ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ... i ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ... ii 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ - ΙΣΤΟΡΙΚΟ...2 3. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ...3 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ...8 4.1 ΟΙΝΟΦΥΤΑ... 8 4.1.1 Βιοµηχανικές γεωτρήσεις... 8 4.1.2 Αποχετευτικοί αγωγοί... 9 4.1.3 Υφιστάµενα σκάµµατα εντός βιοµηχανίας... 12 4.1.4 Γεωτρήσεις παρακολούθησης υπόγειων υδάτων... 14 4.2 ΣΧΗΜΑΤΑΡΙ... 18 4.3 ΑΥΛΩΝΑΣ... 20 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...23 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...25 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ...26 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1 Υφιστάµενα σηµεία δειγµατοληψίας στην ευρύτερη περιοχή µελέτης... 5 Πίνακας 2 Τεχνικά χαρακτηριστικά των νέων διερευνητικών γεωτρήσεων στα Οινόφυτα.... 5 Πίνακας 3 Cr(VI) σε υφιστάµενες βιοµηχανικές γεωτρήσεις στην περιοχή των Οινοφύτων... 9 Πίνακας 4 Χρονοσειρά συγκέντρωσης Cr(VI) στον αποχετευτικό αγωγό PIP-1.... 10 Πίνακας 5 Αποτελέσµατα φυσικοχηµικής ανάλυσης νερού από τα σκάµµατα εντός των εγκαταστάσεων της βιοµηχανίας τροφίµων και ποτών στην περιοχή των Οινοφύτων. 14 Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού i

Πίνακας 6 Cr(VI) σε διάφορα βάθη στην INO-N1 στην περιοχή των Οινοφύτων... 16 Πίνακας 7 Cr(VI) σε διάφορα βάθη στην INO-N3 στην περιοχή των Οινοφύτων... 16 Πίνακας 8 Cr(VI) σε διάφορα βάθη στην INO-N4 στην περιοχή των Οινοφύτων... 16 Πίνακας 9 Cr(VI) σε διάφορα βάθη στην INO-N5 στην περιοχή των Οινοφύτων... 16 Πίνακας 10 Cr(VI) σε διάφορα βάθη στην ΙΝΟ-Ν6 στην περιοχή των Οινοφύτων... 17 Πίνακας 11 Cr(VI) σε διάφορα βάθη στην INO-N7 στην περιοχή των Οινοφύτων... 17 Πίνακας 12 Cr(VI) σε αγροτικές γεωτρήσεις (SXI-1, SXI-2) στο Σχηµατάρι... 18 Πίνακας 13 Cr(VI) σε δύο υφιστάµενες αρδευτικές γεωτρήσεις (AVL-1, AVL-2) και µία πηγή (AVL-3) στην περιοχή του Αυλώνα... 23 Πίνακας 14 Cr(VI) σε δύο (2) υφιστάµενες υδρευτικές γεωτρήσεις (AVL-4, AVL-5) στην περιοχή του Αυλώνα... 23 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήµα 1 Σηµεία δειγµατοληψίας υπόγειου νερού και νερού αγωγών στην ευρύτερη περιοχή µελέτης... 4 Σχήµα 2 Προετοιµασία δειγµατοληψίας αφαιρώντας τουλάχιστον 4 όγκους νερού της γεώτρησης (πάνω). ειγµατοληψία µε τη µέθοδο «discrete sampling» (κάτω).... 7 Σχήµα 3 Τοποθεσία υφιστάµενων βιοµηχανικών γεωτρήσεων που χρησιµοποιήθηκαν για δειγµατοληψία στην περιοχή των Οινοφύτων... 9 Σχήµα 4 Εµφανής επιφανειακή θέση των αποχετευτικών αγωγών PIP-1, 2 & 3.... 11 Σχήµα 5 Άποψη του σηµείου εκβολής του αγωγού PIP-1 στον Ασωπό ποταµό...11 Σχήµα 6 Σκάµµα µε υψηλές συγκεντρώσεις Cr(VI) εντός των εγκαταστάσεων βιοµηχανίας τροφίµων και ποτών στην υποδειχθείσα περιοχή...13 Σχήµα 7 Γενική άποψη της τοποθεσίας σκαµµάτων (SKA) στην υποδειχθείσα περιοχή.... 13 Σχήµα 8 Σηµεία δειγµατοληψίας εντός και γύρω από την υποδειχθείσα περιοχή... 15 Σχήµα 9 Αρδευτικές γεωτρήσεις δειγµατοληψίας στην περιοχή Σχηµαταρίου... 19 Σχήµα 10 Αρδευτική γεώτρηση στην περιοχή Σχηµαταρίου... 20 Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού ii

Σχήµα 11 Άποψη των σηµείων δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στην περιοχή του Αυλώνα... 21 Σχήµα 12 Άποψη της γεώτρησης AVL-2 στην περιοχή του Αυλώνα... 21 Σχήµα 13 Άποψη της πηγής AVL-3 στην περιοχή του Αυλώνα...22 Σχήµα 14 Άποψη της γεώτρησης AVL-4 στην περιοχή του Αυλώνα... 22 Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού iii

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το χρώµιο (Cr) είναι µέταλλο µε µεγάλη εµπορική αξία που συναντάται στη φύση κυρίως µε την τρισθενή [Cr(III)] ή την εξασθενή του [Cr(VI)] µορφή. Το Cr(III) είναι η κυρίαρχη µορφή χρωµίου στα περισσότερα ορυκτά, και η παρουσία του στο υδάτινο περιβάλλον ευνοείται υπό αναγωγικές και όξινες συνθήκες, ενώ αντιθέτως το Cr(VI) υπό οξειδωτικές και αλκαλικές συνθήκες. Η µορφή µε την οποία εµφανίζεται κάθε φορά αποτελεί σηµαντική παράµετρο, καθώς το Cr(III) είναι σχεδόν αδιάλυτο σε τιµές ph>5, χαρακτηρίζεται από χαµηλή κινητικότητα και σχετικά χαµηλή τοξικότητα, ενώ το Cr(VI) χαρακτηρίζεται από υψηλή διαλυτότητα, υψηλή κινητικότητα και θεωρείται ύποπτο καρκινογενέσεων στον άνθρωπο. Αν και µέχρι πρόσφατα, τα υψηλά επίπεδα Cr(VI) στο υδάτινο περιβάλλον αποδίδονταν αποκλειστικά σε ανθρωπογενή αίτια, έρευνες της τελευταίας 10ετίας έδειξαν ότι σχετικά υψηλά επίπεδα Cr(VI) µπορεί να οφείλονται επίσης και σε γηγενή αίτια. Πιο συγκεκριµένα, το Cr(VI) που βρίσκεται στο υπόγειο νερό είναι πιθανό να προέλθει από την οξείδωση, υπό κατάλληλες συνθήκες, του Cr(III) που βρίσκεται κυρίως σε υπερβασικά και οφιολιθικά πετρώµατα, καθώς και σε αλλουβιακές αποθέσεις προερχόµενες από τη διάβρωσή τους. Σηµαντικές συγκεντρώσεις γηγενούς Cr(VI) έχουν έως σήµερα βρεθεί σε διάφορες περιοχές της γης, όπως στις ΗΠΑ, την Αυστραλία, την Αφρική, την Ταιβάν, την Ιταλία και την Ελλάδα. Εκτενής ερευνητική εργασία πραγµατοποιείται αυτή την εποχή από την οµάδα του ερευνητικού προγράµµατος LIFE+CHARM «Chromium in Asopos groundwater system: remediation technologies and measures». Όπως όλα δείχνουν, οι συγκεντρώσεις του γηγενούς χρωµίου δεν αναµένεται να ξεπερνούν τα 100 µg/l (Robles-Camacho and Armienta 2000, Fantoni et al. 2002, Morisson et al. 2009). Για το λόγο αυτό, αν και συγκεντρώσεις τέτοιας τάξης µεγέθους µπορεί να είναι αποτέλεσµα γηγενούς προελεύσεως, εφόσον κάτι τέτοιο δικαιολογείται από το γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής (υπερβασικά πετρώµατα, οφιολιθικοί σχηµατισµοί), συγκεντρώσεις µεγαλύτερες απ αυτές είναι σκόπιµο να ελέγχονται κατά κύριο λόγο ως προς την παρουσία ανθρωπογενών πηγών ρύπανσης. Στο πλαίσιο του προγράµµατος LIFE+CHARM, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ) µε τη συνδροµή και των υπόλοιπων εταίρων του προγράµµατος, έχει αναλάβει να µελετήσει την παρουσία του χρωµίου σε διάφορες περιοχές της χώρας, δίνοντας έµφαση στη λεκάνη απορροής του Ασωπού ποταµού. Συγκεκριµένα, σκοπός της ράσης 4 του προγράµµατος ήταν η διερεύνηση της συνύπαρξης γηγενούς (φυσικού) και ανθρωπογενούς Cr(VI) και η συµβολή του γηγενούς Cr(VI) στο πρόβληµα που εµφανίζεται στην περιοχή της λεκάνης απορροής του Ασωπού ποταµού. Για το λόγο αυτό, ήταν αναγκαίος ο εντοπισµός µιας βιοµηχανικής περιοχής όπου ο υπόγειος υδροφορέας παρουσιάζει υψηλές συγκεντρώσεις Cr(VI) και βρίσκεται σε κατάλληλο γεωλογικό υπόβαθρο που δύναται να συµβάλει µε γηγενές Cr(VI). Η περιοχή αυτή εντοπίστηκε στην άτυπη βιοµηχανική περιοχή των Οινοφύτων µε τη βοήθεια της Περιφέρειας Στ. Ελλάδας (εταίρος του LIFE+CHARM) Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού (τελική έκδοση) 1

και της Ειδικής Υπηρεσίας Επιθεωρητών Περιβάλλοντος (ΕΥΕΠ) του ΥΠΕΚΑ (βλ. 2). Για το χαρακτηρισµό της εν λόγω περιοχής το ΕΜΠ, σε συνεργασία µε τους παραπάνω φορείς, προχώρησε στην πραγµατοποίηση δειγµατοληψιών νερού από διάφορα υφιστάµενα (γεωτρήσεις, πηγές, αγωγούς) και νέα υδροσηµεία (διερευνητικές γεωτρήσεις), µε σκοπό τη διερεύνηση της παρουσίας του Cr(VI) στο υπόγειο νερό της περιοχής. Επίσης, για λόγους σύγκρισης, δείγµατα υπόγειου νερού ελήφθησαν και από άλλες περιοχές της λεκάνης απορροής του Ασωπού και συγκεκριµένα από την περιοχή του Σχηµαταρίου και του Αυλώνα. Η παρούσα Τεχνική Έκθεση αποτελεί την τελική µορφή της έκθεσης που αρχικά δηµοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2013, όπου παρουσιάστηκαν τα πρώτα αποτελέσµατα των δειγµατοληψιών που πραγµατοποιήθηκαν στη λεκάνη απορροής του Ασωπού ποταµού µε έµφαση στην περιοχή των Οινοφύτων. Αν και στο πλαίσιο του LIFE+CHARM πραγµατοποιήθηκαν µετρήσεις και για άλλους πιθανούς ρύπους (π.χ. βαρέα µέταλλα), η έµφαση στην παρούσα Τεχνική Έκθεση δίνεται στην παρουσία του Cr(VI) στο υπόγειο νερό της περιοχής. Τα υλικά και οι µέθοδοι που χρησιµοποιήθηκαν, τα αποτελέσµατα των δειγµατοληψιών που προέκυψαν και τα συµπεράσµατα που εξήχθησαν παρουσιάζονται στο κείµενο που ακολουθεί. 2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ - ΙΣΤΟΡΙΚΟ Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, απαραίτητη προϋπόθεση για την εξέλιξη του ερευνητικού προγράµµατος LIFE+CHARM ήταν ο εντοπισµός µιας βιοµηχανικής περιοχής όπου ο υπόγειος υδροφορέας είναι ρυπασµένος µε Cr(VI) και βρίσκεται σε κατάλληλο γεωλογικό υπόβαθρο που δύναται να συµβάλει µε γηγενές Cr(VI). Την Άνοιξη του 2012 η Περιφέρεια Στ. Ελλάδας ( ιεύθυνση Ανάπτυξης Π.Ε. Βοιωτίας) και η ΕΥΕΠ του ΥΠΕΚΑ υπέδειξαν στην ερευνητική οµάδα του ΕΜΠ µια τέτοια περιοχή εντός της άτυπης βιοµηχανικής περιοχής των Οινοφύτων και συγκεκριµένα εντός µιας βιοµηχανίας τροφίµων και ποτών, η οποία όµως, σύµφωνα µε την παραγωγική της διαδικασία, δεν δύναται να ευθύνεται για τη ρύπανση αυτή. Σύµφωνα µε στελέχη της ιεύθυνσης Ανάπτυξης Π.Ε. Βοιωτίας και της ΕΥΕΠ του ΥΠΕΚΑ, η πρώτη ένδειξη ύπαρξης υψηλών συγκεντρώσεων Cr(VI) στο υπόγειο νερό της περιοχής ήταν οι πολύ υψηλές συγκεντρώσεις που εντοπίστηκαν σε αγωγό που διέρχεται από την υποδειχθείσα περιοχή και εκβάλλει νοτιότερα στον Ασωπό ποταµό (βλέπε 4.1.2). Αν και ο συγκεκριµένος αγωγός (PIP-1) αποτελεί κατά κύριο λόγο αγωγό όµβριων υδάτων, η έλλειψη χαρτογράφησης της διέλευσής του και η πλήρης απουσία δεδοµένων που σχετίζονται µε τις βιοµηχανίες που τον χρησιµοποιούν, δεν επέτρεψε την εξαγωγή ασφαλών συµπερασµάτων για την πηγή του Cr(VI) που µετράται σε πολύ υψηλές συγκεντρώσεις στο νερό του PIP-1. Για το λόγο αυτό, κλιµάκιο των παραπάνω υπηρεσιών προχώρησε στη διερεύνηση της πηγής ανάντη του αγωγού, καταλήγοντας στη διάνοιξη µιας σειράς σκαµµάτων, έως το βάθος του Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού (τελική έκδοση) 2

πρώτου υπόγειου υδροφορέα, εντός της προαναφερθείσας βιοµηχανίας τροφίµων και ποτών, περιοχή που τελικά υπεδείχθη στο ΕΜΠ από τους παραπάνω φορείς για περαιτέρω διερεύνηση. Η παρούσα Τεχνική Έκθεση εστιάζει κυρίως στην άτυπη βιοµηχανική περιοχή των Οινοφύτων και συγκεκριµένα στη προαναφερθείσα ρυπασµένη περιοχή. Εξαιτίας του ότι τα δεδοµένα που αφορούν την ποιότητα του υπόγειου νερού στην ευρύτερη περιοχή είναι εξαιρετικά περιορισµένα, το ΕΜΠ σε συνεργασία µε τη ιεύθυνση Ανάπτυξης Π.Ε. Βοιωτίας και τους υπόλοιπους συνεργαζόµενους στο πρόγραµµα φορείς, προχώρησε αρχικά στην πραγµατοποίηση δειγµατοληψιών σε πέντε (5) υφιστάµενες βιοµηχανικές γεωτρήσεις και τρεις (3) αγωγούς αποχέτευσης επεξεργασµένων αποβλήτων και όµβριων υδάτων που βρίσκονται στην περιοχή των Οινοφύτων, ώστε να συγκεντρωθούν περαιτέρω δεδοµένα για την ποιότητα του υπόγειου νερού της περιοχής. Εν συνεχεία, διανοίχθηκαν από το LIFE+CHΑRM έξι (6) νέες διερευνητικές γεωτρήσεις κατάλληλου βάθους, προκειµένου να είναι δυνατή η λεπτοµερής διερεύνηση του φαινόµενου ρύπανσης στην περιοχή. Τέλος, δειγµατοληψίες πραγµατοποιήθηκαν και σε δύο (2) αγροτικές γεωτρήσεις στην περιοχή του Σχηµαταρίου, αλλά και σε δύο (2) αγροτικές και δύο (2) υδρευτικές γεωτρήσεις, καθώς και σε µία (1) πηγή στην περιοχή του Αυλώνα για λόγους σύγκρισης. Όλες οι προαναφερθείσες δειγµατοληψίες πραγµατοποιήθηκαν µεταξύ του Ιουλίου 2012 και του Ιανουαρίου 2014. 3. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ Για την επίτευξη του στόχου του προγράµµατος, το ΕΜΠ προχώρησε αρχικά σε µια σειρά δειγµατοληψιών νερού από υφιστάµενες γεωτρήσεις που χρησιµοποιούνται για αγροτικές, υδρευτικές και βιοµηχανικές δραστηριότητες, καθώς και σε αγωγούς αποχέτευσης επεξεργασµένων αποβλήτων ή όµβριων υδάτων. Επίσης, δείγµατα νερού ελήφθησαν και από σκάµµατα, τα οποία είχαν διανοιχθεί στο παρελθόν από τη ιεύθυνση Ανάπτυξης Π.Ε. Βοιωτίας, προκειµένου να διερευνηθεί η παρουσία υψηλών συγκεντρώσεων Cr(VI) στο υπόγειο νερό της υποδειχθείσας ρυπασµένης περιοχής. Η θέση των σηµείων δειγµατοληψίας (γεωτρήσεις, αγωγοί, σκάµµατα) παρουσιάζεται στον Πίνακα 1 και απεικονίζεται στο Σχήµα 1, που ακολουθεί. Εν συνεχεία το ΕΜΠ, σε συνεργασία µε τους υπόλοιπους συνεργαζόµενους φορείς, προχώρησε στην ανόρυξη έξι (6) νέων διερευνητικών γεωτρήσεων, εντός τόσο της υποδειχθείσας ρυπασµένης περιοχής, όσο και της ευρύτερης άτυπης βιοµηχανικής περιοχής των Οινοφύτων (Πίνακας 2). Η επιλογή των θέσεων των νέων γεωτρήσεων παρακολούθησης πραγµατοποιήθηκε σε συνεργασία µε τη ιεύθυνση Ανάπτυξης Π.Ε. Βοιωτίας και την ΕΥΕΠ του ΥΠΕΚΑ. Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού (τελική έκδοση) 3

ΣΧΗΜΑΤΑΡΙ ΟΙΝΟΦΥΤΑ ΑΥΛΩΝΑΣ Σχήµα 1 Σηµεία δειγµατοληψίας υπόγειου νερού και νερού αγωγών στην ευρύτερη περιοχή µελέτης. Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού (2 η έκδοση) 4

Πίνακας 1 Υφιστάµενα σηµεία δειγµατοληψίας στην ευρύτερη περιοχή µελέτης. Σηµείο X Y δειγµ/ψίας (ΕΓΣΑ87) (ΕΓΣΑ87) Παρατηρήσεις SXI-1 460908 4244743 Αρδευτική γεώτρηση στο Σχηµατάρι SXI-2 461024 4244520 Αρδευτική γεώτρηση στο Σχηµατάρι SKA-1 466831 4240245 Σκάµµα µε υπόγειο νερό στα Οινόφυτα SKA-2 * * Σκάµµα µε υπόγειο νερό στα Οινόφυτα SKA-3 ** ** Σκάµµα µε υπόγειο νερό στα Οινόφυτα SKA-4 466798 4240248 Σκάµµα µε υπόγειο νερό στα Οινόφυτα SKA-5 ** ** Σκάµµα µε υπόγειο νερό στα Οινόφυτα SKA-6 * * Σκάµµα µε υπόγειο νερό στα Οινόφυτα PIP-1 466942 4239505 Αποχετευτικός αγωγός που εκβάλλει στον Ασωπό στα Οινόφυτα PIP-2 467748 4240530 Αποχετευτικός αγωγός στα Οινόφυτα PIP-3 467479 4240578 Αποχετευτικός αγωγός στα Οινόφυτα INO-1 466848 4240289 Βιοµηχανική γεώτρηση στα Οινόφυτα INO-2 466547 4240370 Βιοµηχανική γεώτρηση στα Οινόφυτα INO-3 466663 4241375 Βιοµηχανική γεώτρηση στα Οινόφυτα INO-4 466801 4241439 Βιοµηχανική γεώτρηση στα Οινόφυτα INO-5 466944 4241351 Βιοµηχανική γεώτρηση στα Οινόφυτα AVL-1 476538 4236392 Αρδευτική γεώτρηση στον Αυλώνα AVL-2 473636 4236357 Αρδευτική γεώτρηση στον Αυλώνα AVL-3 472410 4232777 Πηγή στον Αυλώνα AVL-4 473755 4232667 Υδρευτική γεώτρηση στον Αυλώνα AVL-5 476180 4232597 Υδρευτική γεώτρηση στον Αυλώνα *: Μερικά µέτρα από το SKA-1, **:Μερικά µέτρα από το SKA-4. Πίνακας 2 Τεχνικά χαρακτηριστικά των νέων διερευνητικών γεωτρήσεων στα Οινόφυτα. α/α Ονοµασία X (ΕΓΣΑ87) Y (ΕΓΣΑ87) Τελικό βάθος διάτρησης (m, b.g.l.) Βάθος πυθµένα σωλήνωσης (m, b.g.l.) Θέση φίλτρων (m, b.g.l.) 1 INO-N1 466573 4240372 45,0 44,0 11,0 20,0 26,0 35,0 2 INO-N3 466708 4240679 45,0 45,0 18,0 33,0 3 INO-N4 467591 4240416 50,0 49,0 9,0 18,0 21,0 36,0 42,0 45,0 4 INO-N5 466265 4240650 49,2 47,0 14,0 29,0 32,0 41,0 5 INO-N6 466781 4240300 29,0 28,0 9,0 13,0 16,0 18,0 19,0 27,0 6 INO-N7 466716 4240321 27,0 27,0 9,0 12,0 15,0 26,0 *b.g.l.: below ground level κάτω από τη στάθµη του εδάφους Στο σηµείο αυτό κρίνεται σκόπιµο να αναφερθεί ότι, εξαιτίας της υδρογεωλογικής πολυπλοκότητας που σε πολλές περιπτώσεις εµφανίζει το υπέδαφος µιας ρυπασµένης περιοχής, η συµβατική δειγµατοληψία υπόγειου νερού από υφιστάµενες γεωτρήσεις είναι συνήθως ανεπαρκής, καθώς δεν αντικατοπτρίζει τις συνθήκες που επικρατούν στο ρυπασµένο γεωπεριβάλλον. Συγκεκριµένα, στη ρυπασµένη περιοχή των Οινοφύτων, οι υφιστάµενες γεωτρήσεις αντλούν κατά κύριο λόγο από τον παραγωγικό υπόγειο υδροφορέα, ο οποίος βρίσκεται σε σχετικά µεγάλα βάθη (>100 m), µε αποτέλεσµα τα Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού (τελική έκδοση) 5

δείγµατα υπόγειου νερού που κατά καιρούς λαµβάνονται απ αυτές να µην αντικατοπτρίζουν φαινόµενα ρύπανσης, τα οποία συνήθως λαµβάνουν χώρα σε υπερκείµενα στρώµατα πλησιέστερα στην εδαφική επιφάνεια. Ως εκ τούτου, οι συγκεντρώσεις των ρύπων που µετρώνται µέσω της συµβατικής µεθοδολογίας είναι τις περισσότερες φορές αποτέλεσµα αραίωσης των δειγµάτων που λαµβάνονται από τους ρυπασµένους µη παραγωγικούς υπερκείµενους υδροφορείς µε υπόγειο νερό που υπεισέρχεται κατά τη δειγµατοληψία από βαθείς και λιγότερο ευάλωτους σε ρύπανση παραγωγικούς υδροφορείς. Για το λόγο αυτό, η µεθοδολογία που χρησιµοποιήθηκε για τη δειγµατοληψία υπόγειου νερού στις γεωτρήσεις παρακολούθησης της υποδειχθείσας ρυπασµένης περιοχής είναι αυτή του «discrete sampling». Στη µέθοδο αυτή χρησιµοποιείται δειγµατολήπτης που έχει τη δυνατότητα να λαµβάνει νερό από συγκεκριµένο και γνωστό βάθος (Σχήµα 2). Με τον τρόπο αυτό, οι µετρήσεις αντικατοπτρίζουν τα πραγµατικά επίπεδα ρύπανσης συναρτήσει του βάθους καθώς αποφεύγεται η αραίωση, ενώ είναι επίσης δυνατή η συσχέτιση ποιοτικών παραµέτρων µε το βάθος λήψης του δείγµατος υπόγειου νερού. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να εντοπίζεται µε µεγαλύτερη ακρίβεια το χωρικό εύρος της ρύπανσης (contaminant plume) και, στην καλύτερη περίπτωση, η πηγή της. Το σύνολο των χηµικών αναλύσεων πραγµατοποιήθηκε στο διαπιστευµένο Εργαστήριο Μεταλλουργίας της Σχολής Μηχανικών Μεταλλείων και Μεταλλουργών του ΕΜΠ. Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού (τελική έκδοση) 6

α Σχήµα 2 Προετοιµασία δειγµατοληψίας αφαιρώντας τουλάχιστον 4 όγκους νερού της γεώτρησης (πάνω). ειγµατοληψία µε τη µέθοδο «discrete sampling» (κάτω). β Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού (τελική έκδοση) 7

4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Στο κείµενο που ακολουθεί παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα των φυσικοχηµικών παραµέτρων νερού από δειγµατοληψίες που πραγµατοποιήθηκαν κατά το διάστηµα που µεσολάβησε από τον Ιούλιο του 2012 έως τον Ιανουάριο του 2014 στην υποδειχθείσα ρυπασµένη περιοχή αλλά και σε περιοχές του Σχηµαταρίου και του Αυλώνα, για λόγους σύγκρισης. 4.1 ΟΙΝΟΦΥΤΑ Πρόκειται για µια σειρά δειγµάτων που ελήφθησαν από υφιστάµενες βιοµηχανικές γεωτρήσεις εντός (ΙΝΟ-1, ΙΝΟ-2) και εκτός της ρυπασµένης περιοχής (ΙΝΟ-3, ΙΝΟ-4, ΙΝΟ-5), αποχετευτικούς αγωγούς (PIP-1, PIP-2, PIP-3), σκάµµατα που διανοίχθηκαν εντός της ρυπασµένης περιοχής από τη ιεύθυνση Ανάπτυξης Π.Ε. Βοιωτίας στο παρελθόν (SKA-1, SKA-2, SKA-3, SKA-4, SKA-5, SKA-6), αλλά και από νέες διερευνητικές γεωτρήσεις (ΙΝΟ-Ν1, ΙΝΟ-Ν3, ΙΝΟ-Ν4, ΙΝΟ-Ν5, ΙΝΟ-Ν6, ΙΝΟ-Ν7), που διανοίχθηκαν εντός και γύρω από τη ρυπασµένη περιοχή στο πλαίσιο του LIFE+CHARM. Τα σηµεία δειγµατοληψίας που επιλέχθηκαν, καθώς και τα αποτελέσµατα που προέκυψαν από τη φυσικοχηµική ανάλυση του νερού, παρουσιάζονται αναλυτικά παρακάτω. 4.1.1 Βιοµηχανικές γεωτρήσεις Πρόκειται για υφιστάµενες βιοµηχανικές γεωτρήσεις τόσο εντός (INO-1, INO-2), όσο και εκτός της υποδειχθείσας ρυπασµένης περιοχής (INO-3, INO-4, INO-5). Στα δείγµατα που ελήφθησαν από αυτές τις γεωτρήσεις πραγµατοποιήθηκαν µετρήσεις µόνο Cr(VI) και τα αποτελέσµατα παρουσιάζονται στον Πίνακα 3, ενώ οι θέσεις των γεωτρήσεων απεικονίζονται στο Σχήµα 3. Από τα αποτελέσµατα των αναλύσεων στις υφιστάµενες βιοµηχανικές γεωτρήσεις, παρατηρείται καταρχήν ότι η συγκέντρωση Cr(VI) στις INO-2 και ΙΝΟ-5 ξεπερνά το όριο των 100 µg/l, που, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, αποτελεί ένα πρώτο δείγµα ανθρωπογενούς ρύπανσης στην περιοχή. Ωστόσο, µία ακόµα σηµαντική παράµετρος που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι η σηµαντική χωρική διακύµανση της συγκέντρωσης Cr(VI), που µεταβάλλεται έντονα εντός µερικών εκατοντάδων µέτρων. Έτσι, ενώ οι γεωτρήσεις INO-3, INO-4 και ΙΝΟ-5 απέχουν µεταξύ τους απόσταση το πολύ 300 m, οι συγκεντρώσεις του Cr(VI) στις γεωτρήσεις αυτές διαφέρουν σηµαντικά. Αντίστοιχη είναι η εικόνα και για τις γεωτρήσεις INO-1 και INO-2, οι οποίες βρίσκονται εντός βιοµηχανίας προϊόντων σκυροδέµατος και αντλούν από τον ίδιο παραγωγικό υδροφορέα (περίπου 140 m βάθος). Καταρχήν εκτιµάται ότι οι παραπάνω διακυµάνσεις οφείλονται σε διαφοροποιήσεις στα επίπεδα υπερκείµενης ρύπανσης ή/και σε διαφοροποιήσεις της υδραυλικής παροχής των υπερκείµενων υδροφορέων ανά γεώτρηση. Ωστόσο, η απουσία λεπτοµερούς γεωλογικής τοµής και οποιασδήποτε πληροφορίας για τα τεχνικά χαρακτηριστικά των γεωτρήσεων δειγµατοληψίας, δεν µας επιτρέπει να επιβεβαιώσουµε τα εκτιµώµενα αίτια της διακύµανσης αυτής. Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού (τελική έκδοση) 8

Από τα παραπάνω είναι προφανής η µεγάλη σηµασία που έχει η επιλογή των κατάλληλων γεωτρήσεων δειγµατοληψίας αλλά και η µεθοδολογία δειγµατοληψίας που ακολουθείται, αφού γεωτρήσεις που αντλούν από διαφορετικά βάθη, αντικατοπτρίζουν κατά πάσα πιθανότητα την κατάσταση σε διαφορετικούς υδροφορείς µε πιθανά διαφορετικές συγκεντρώσεις Cr(VI). Συνεπώς, µόνο η δειγµατοληψία µε τη µέθοδο «discrete sampling» σε νέες διερευνητικές γεωτρήσεις, γνωστής γεωλογικής τοµής και τεχνικών χαρακτηριστικών, µπορεί να παρέχει αξιόπιστα δεδοµένα που είναι απαραίτητα για την οριοθέτηση του φαινοµένου της ρύπανσης και το διαχωρισµό ανθρωπογενούς και γηγενούς συνεισφοράς. Πίνακας 3 Cr(VI) σε υφιστάµενες βιοµηχανικές γεωτρήσεις στην περιοχή των Οινοφύτων. Παράµετρος INO-1 INO-2 INO-3 INO-4 INO-5 Ηµεροµηνία ειγµ/ψίας 16/10/12 16/10/12 30/10/12 30/10/12 30/10/12 X(ΕΓΣΑ87) 466848 466547 466663 466801 466944 Υ(ΕΓΣΑ87) 4240289 4240370 4241375 4241439 4241351 Cr(VI) (µg/l) 19,1 220,6 46,3 7,2 164,7 ΙΝΟ-4 ΙΝΟ-3 ΙΝΟ-5 ΙΝΟ-2 ΙΝΟ-1 Σχήµα 3 Τοποθεσία υφιστάµενων βιοµηχανικών γεωτρήσεων που χρησιµοποιήθηκαν για δειγµατοληψία στην περιοχή των Οινοφύτων. 4.1.2 Αποχετευτικοί αγωγοί Πρόκειται για τρεις (3) αποχετευτικούς αγωγούς που βρίσκονται σε διαφορετικά σηµεία της περιοχής των Οινοφύτων. Τα σηµεία όπου οι αγωγοί αυτοί είναι εµφανείς απεικονίζονται στο Σχήµα 4. Εξασθενές χρώµιο ανιχνεύθηκε µόνο στον αγωγό ΡΙΡ-1. Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού (τελική έκδοση) 9

Ο πρώτος αγωγός (PIP-1), όπου και ανιχνεύθηκαν υψηλές συγκεντρώσεις Cr(VI), εκβάλλει στον Ασωπό ποταµό (Σχήµα 5). Ο αγωγός αυτός επισηµάνθηκε από τη ιεύθυνση Ανάπτυξης Π.Ε. Βοιωτίας, στελέχη της οποίας είχαν µετρήσει παλαιότερα στο νερό του PIP-1 πολύ υψηλές συγκεντρώσεις Cr(VI). Αν και γνωρίζουµε ότι πρόκειται, κατά κύριο λόγο, για αγωγό όµβριων υδάτων, τα ελλιπή διαθέσιµα δεδοµένα αναφορικά µε τις βιοµηχανίες που εξυπηρετεί και για το αν δέχεται άλλες απορροές πέραν των όµβριων υδάτων, δεν µας επιτρέπουν να έχουµε πλήρη εικόνα για τα ρυπαντικά φορτία που καταλήγουν στο συγκεκριµένο αγωγό. Τα αποτελέσµατα των αναλύσεων Cr(VI) στην εκροή του αγωγού, σε διάφορες χρονικές στιγµές, που πραγµατοποιήθηκαν στο πλαίσιο του LIFE+CHARM, παρουσιάζονται στoν Πίνακα 4, ενώ τα αποτελέσµατα όλων των παραµέτρων που µετρήθηκαν παρουσιάζονται στον Πίνακα Π-1 του Παραρτήµατος. Πίνακας 4 Χρονοσειρά συγκέντρωσης Cr(VI) στον αποχετευτικό αγωγό PIP-1. Ηµ/νια ειγµ/ψίας Cr(VI) (µg/l) 19/07/12 3500 19/12/12 3250 29/01/13 3250 22/03/13 3500 15/05/13 3430 29/07/13 3500 06/12/13 4900 09/01/14 4700 25/02/14 4260 Οι πολύ υψηλές συγκεντρώσεις Cr(VI) που βρέθηκαν στο νερό του PIP-1 µαρτυρούν την είσοδο ρυπασµένου νερού στον αγωγό σε ένα ή περισσότερα σηµεία ανάντη της εκβολής του στον Ασωπό, γεγονός που επίσης ενισχύεται από τις υψηλές συγκεντρώσεις χλωριόντων (>300 mg/l) και νικελίου (21,7 µg/l), που και στις δύο περιπτώσεις υπερβαίνουν τις ανώτερες αποδεκτές τιµές για το υπόγειο νερό (250 mg/l για τα χλωριόντα και 20 µg/l για το νικέλιο). Ωστόσο, στο σηµείο αυτό πρέπει να αναφερθεί ότι, δεδοµένης της παρουσίας υπερβασικών/οφιολιθικών σχηµατισµών στην ευρύτερη περιοχή, µέρος της συγκέντρωσης του νικελίου που µετράται στο υπόγειο νερό είναι δυνατόν να είναι γηγενούς προέλευσης. Η ύπαρξη ανθρωπογενούς ρύπανσης στην περιοχή συµφωνεί µε µαρτυρίες στελεχών της ιεύθυνσης Ανάπτυξης Π.Ε. Βοιωτίας που έλεγξαν το συγκεκριµένο αγωγό και κατασκεύασαν µια σειρά ρηχών σκαµµάτων ανάντη της εκβολής του, εντός των εγκαταστάσεων βιοµηχανίας τροφίµων και ποτών, προκειµένου να διερευνήσουν την πιθανότητα εισόδου ρυπασµένου νερού στον συγκεκριµένο αγωγό. Όπως περιγράφεται αναλυτικά στην επόµενη ενότητα, οι συγκεντρώσεις του Cr(VI) που µετρήθηκαν στα σκάµµατα οδηγούν στο συµπέρασµα ότι κύρια αιτία της παρουσίας Cr(VI) στον αγωγό είναι η είσοδος σε αυτόν ρυπασµένου υπόγειου νερού, πιθανότατα στο ύψος των σκαµµάτων (εντός των εγκαταστάσεων της βιοµηχανίας τροφίµων και ποτών), χωρίς όµως να αποκλείεται και η περίπτωση της συνεισφοράς στο φαινόµενο ρύπανσης από απ ευθείας διάθεση ανεπεξέργαστων αποβλήτων στον αγωγό από παρακείµενες βιοµηχανίες. Στο σηµείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι, βάσει της παραγωγικής της διαδικασίας, η βιοµηχανία τροφίµων και ποτών, Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού (τελική έκδοση) 10

εντός της οποίας διανοίχθηκαν τα σκάµµατα, δεν µπορεί να ευθύνεται για αυτού του είδους τη ρύπανση. PIP-3 PIP-2 PIP-1 Σχήµα 4 Εµφανής επιφανειακή θέση των αποχετευτικών αγωγών PIP-1, 2 & 3. ΑΣΩΠΟΣ ΝΕΡΟ ΑΓΩΓΟΥ PIP-1 Σχήµα 5 Άποψη του σηµείου εκβολής του αγωγού PIP-1 στον Ασωπό ποταµό. Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού (τελική έκδοση) 11

είγµατα νερού ελήφθησαν και από τον ποταµό τον εκέµβριο του 2013 στο σηµείο που εκβάλλει ο PIP-1 στον Ασωπό, όπου η τιµή του Cr(VI) βρέθηκε δραστικά µειωµένη και ίση µε 52 µg/l και λίγα µέτρα κατάντη ίση µε 7 µg/l. Το γεγονός αυτό αποδίδεται κυρίως στη µεγάλη αραίωση που υφίσταται το ρυπασµένο νερό όταν εισέρχεται στο ποτάµι και δευτερευόντως στην πιθανή αναγωγή του Cr(VI) σε Cr(III). Η πληροφορία αυτή είναι ιδιαίτερα σηµαντική καθώς καταδεικνύει την ανάγκη συστηµατικής παρακολούθησης όλων των υδάτων που εκβάλλουν στον Ασωπό (και όχι µόνο των υδάτων του ίδιου του ποταµού), για τον έγκαιρο εντοπισµό των πιθανών ρυπαντικών φορτιών που υποβαθµίζουν την ποιότητα των υδατικών πόρων της περιοχής. Οι άλλοι δύο αγωγοί (PIP-2, PIP-3) όπου πραγµατοποιήθηκε δειγµατοληψία στο πλαίσιο του LIFE+CHARM βρίσκονται αντιδιαµετρικά της Εθνικής Οδού Αθηνών-Θεσσαλονίκης. Η εν λόγω δειγµατοληψία πραγµατοποιήθηκε στις 30/1/2013 και τα αποτελέσµατα των φυσικοχηµικών αναλύσεων συνοψίζονται στον Πίνακα Π-2 του Παραρτήµατος. Από τα αποτελέσµατα αυτά συµπεραίνεται ότι, αν και Cr(VI) δεν ανιχνεύτηκε στο νερό των αγωγών, ανιχνεύθηκαν υψηλές συγκεντρώσεις χαλκού (Cu) και µολύβδου (Pb) στο νερό του αγωγού PIP-2, και υψηλές συγκεντρώσεις νικελίου (Νi) στο νερό του αγωγού PIP-3, γεγονός που αποδίδεται σε ανθρωπογενή ρύπανση στην άµεση περιοχή. 4.1.3 Υφιστάµενα σκάµµατα εντός βιοµηχανίας Όταν η αρµόδια Υπηρεσία της Περιφέρειας Στ. Ελλάδας ( ιεύθυνση Ανάπτυξης Π.Ε. Βοιωτίας) εντόπισε τις υψηλές συγκεντρώσεις Cr(VI) που περιέχονταν στο νερό που αποχετεύεται από τον αγωγό PIP-1 (βλ. 4.1.2) προχώρησε στη διάνοιξη µιας σειράς ρηχών σκαµµάτων στην περιοχή όπου καταρχήν εκτιµήθηκε ότι ρυπασµένο υπόγειο νερό εισέρεε στον αγωγό. Η περιοχή αυτή βρίσκεται περί τα 800 m ανάντη της εκβολής του αγωγού και εντός των εγκαταστάσεων βιοµηχανίας τροφίµων και ποτών. Ένα από τα σκάµµατα αυτά απεικονίζεται στο Σχήµα 6, ενώ στο Σχήµα 7 παρουσιάζεται η γενική άποψη της περιοχής. Τα αποτελέσµατα των µετρήσεων Cr(VI) σε δείγµατα νερού από τα σκάµµατα αυτά παρουσιάζονται στον Πίνακα 5 που ακολουθεί, ενώ αναλυτικά το σύνολο των µετρήσεων που πραγµατοποιήθηκαν παρουσιάζεται στον Πίνακα Π-3 του Παραρτήµατος. Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού (τελική έκδοση) 12

Σχήµα 6 Σκάµµα µε υψηλές συγκεντρώσεις Cr(VI) εντός των εγκαταστάσεων βιοµηχανίας τροφίµων και ποτών στην υποδειχθείσα περιοχή. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΜΕΤΑΛΛΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΣΚΥΡΟ ΕΜΑΤΟΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΤΩΝ ΣΚΑΜΜΑΤΑ Σχήµα 7 Γενική άποψη της τοποθεσίας σκαµµάτων (SKA) στην υποδειχθείσα περιοχή. Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού (τελική έκδοση) 13

Πίνακας 5 Αποτελέσµατα φυσικοχηµικής ανάλυσης νερού από τα σκάµµατα εντός των εγκαταστάσεων της βιοµηχανίας τροφίµων και ποτών στην περιοχή των Οινοφύτων. Παράµετρος SKA-1 SKA-1 SKA-2 SKA-3 SKA-4 SKA-6 Ηµεροµηνία δειγµ/ψίας 17/7/12 17/4/13 17/4/13 17/4/13 17/4/13 17/4/13 X(ΕΓΣΑ87) 466832 466832 * ** 466798 * Υ(ΕΓΣΑ87) 4240245 4240245 * ** 4240248 * Cr(VI) (µg/l) 5059 6230 7270 3100 353 1575 *Κοντά στο SKA-1, **Κοντά στο SKA-4 Από τα αποτελέσµατα του Πίνακα 5 τεκµαίρεται η παρουσία πολύ υψηλών συγκεντρώσεων Cr(VI) (353-7270 µg/l) στο υπόγειο νερό της άµεσης περιοχής των σκαµµάτων, όπως επίσης και η µεγάλη διακύµανση των συγκεντρώσεων Cr(VI) στα σκάµµατα, παρά την πολύ µικρή µεταξύ τους απόσταση. Ο συνδυασµός των παραπάνω αποτελεί σηµαντική ένδειξη ότι η πηγή της ρύπανσης στην περιοχή βρίσκεται κατά πάσα πιθανότητα σε περιοχή πολύ κοντά στα εν λόγω σκάµµατα και ότι το τοπικό υδρογεωλογικό καθεστώς που επικρατεί στην µικρή αυτή περιοχή επιδρά σηµαντικά στην κίνηση του υπόγειου νερού και στην παρουσία Cr(VI) σε αυτό. Επιπροσθέτως, η ύπαρξη υψηλών συγκεντρώσεις χλωριόντων (110-1127 mg/l) αλλά και νικελίου (>20 µg/l) στο νερό το σκαµµάτων ενισχύει περαιτέρω την παρουσία ανθρωπογενούς ρύπανσης στο υπόγειο νερό της περιοχής. Παρόµοιας τάξης συγκεντρώσεις, αν και µικρότερες, µετρήθηκαν στο νερό του αγωγού PIP-1 (3250-4900 µg/l), όπως αναφέρθηκε παραπάνω (βλ. 4.1.2). Σύµφωνα µε µαρτυρίες στελεχών της ιεύθυνσης Ανάπτυξης Π.Ε. Βοιωτίας, νερό από τα σκάµµατα εισέρχεται στον αγωγό PIP-1, µέσω αστοχιών του, ο οποίος τελικά εκβάλλει στον Ασωπό ποταµό. Οι διαφορές που παρατηρούνται στις συγκεντρώσεις του Cr(VI) µεταξύ του νερού των σκαµµάτων και του αγωγού πιθανότατα οφείλονται στην αραίωση που πραγµατοποιείται, εντός του αγωγού, από την εισροή σ αυτόν, µη επεξεργασµένων υγρών αποβλήτων και όµβριων υδάτων από τις βιοµηχανίες της περιοχής. Ωστόσο, η περιορισµένη διαθέσιµη πληροφορία και η απουσία χαρτογράφησης της διέλευσης του αγωγού, δεν µας επιτρέπει να εξάγουµε σαφή συµπεράσµατα αναφορικά µε τις βιοµηχανίες που εξυπηρετούνται από τον PIP-1 και αποχετεύουν τα απόβλητά τους σ αυτόν. 4.1.4 Γεωτρήσεις παρακολούθησης υπόγειων υδάτων Το τελευταίο στάδιο του προγράµµατος δειγµατοληψίας στην περιοχή των Οινοφύτων περιλάµβανε τη διάνοιξη έξι (6) νέων διερευνητικών γεωτρήσεων στην υποδειχθείσα περιοχή και γύρω από αυτή και την πραγµατοποίηση των απαραίτητων δειγµατοληψιών. Τρεις (3) από τις γεωτρήσεις αυτές (ΙΝΟ-Ν1, ΙΝΟ-Ν6 & ΙΝΟ-Ν7) διανοίχτηκαν εντός των εγκαταστάσεων βιοµηχανίας προϊόντων σκυροδέµατος και ανάντη των σκαµµάτων. Η ΙΝΟ-Ν6 διανοίχθηκε προκειµένου να αποκτηθεί µια λεπτοµερέστερη εικόνα της παρουσίας του Cr(VI) στα σκάµµατα και της συσχέτισης του µε το βάθος. Για το λόγο αυτό το σηµείο που επιλέχθηκε να διανοιχθεί είναι πολύ κοντά και ανάντη των σκαµµάτων. Οι γεωτρήσεις ΙΝΟ-Ν7 και ΙΝΟ-Ν1 διανοίχθηκαν σε µεγαλύτερες αποστάσεις από τα σκάµµατα (περί τα 100 m και 250 m αντίστοιχα), προκειµένου να Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού (τελική έκδοση) 14

αποσαφηνιστεί η απόδοση της φυσικής εξασθένισης του ρύπου. Τέλος, οι γεωτρήσεις ΙΝΟ-Ν3, ΙΝΟ-Ν4 και ΙΝΟ-Ν5, διανοίχτηκαν προκειµένου να οριοθετηθεί η έκταση της ρύπανσης, προς τα βόρεια, τα ανατολικά και τα δυτικά αντίστοιχα. Η ΙΝΟ-Ν3 διανοίχτηκε σε έκταση µεταξύ της επαρχιακής οδού Οινοφύτων-Οινόης και των εγκαταστάσεων βιοµηχανίας µετάλλων, ενώ οι δύο άλλες γεωτρήσεις (ΙΝΟ-Ν4 και ΙΝΟ-Ν5) σε αγροτικές εκτάσεις δυτικά και ανατολικά της υποδειχθείσας περιοχής αντίστοιχα. Η πιθανή διάχυση του ρύπου προς τα νότια επιχειρήθηκε να εξεταστεί και µε µία ακόµη γεώτρηση, η οποία όµως δεν κατέστη δυνατόν να ανορυχθεί εξαιτίας περιορισµών πρόσβασης. Οι θέσεις των γεωτρήσεων παρακολούθησης απεικονίζονται στο Σχήµα 8. Για τη δειγµατοληψία των γεωτρήσεων αυτών χρησιµοποιήθηκε η µέθοδος «discrete sampling», κατά την οποία δείγµατα υπόγειου νερού ελήφθησαν από διαφορετικά βάθη, έτσι ώστε να είναι δυνατή η συσχέτιση του βάθους δειγµατοληψίας υπόγειου νερού, µε τις συγκεντρώσεις Cr(VI) και τις λοιπές ποιοτικές παραµέτρους. ειγµατοληψίες υπόγειου νερού από τις νέες διερευνητικές γεωτρήσεις πραγµατοποιήθηκαν τον Μάιο του 2013, τον Νοέµβριο του 2013 και τον Ιανουάριο του 2014. Τα αποτελέσµατα των συγκεντρώσεων Cr(VI) για κάθε µία από τις δειγµατοληψίες αυτές παρουσιάζονται στους Πίνακες 6 11, ενώ αναλυτικά όλες οι φυσικοχηµικές παράµετροι παρουσιάζονται στους Πίνακες Π-4 έως Π-21 του Παραρτήµατος. Σηµείωση: Με κόκκινο χρώµα συµβολίζονται τα υφιστάµενα σηµεία δειγµατοληψίας (σκάµµατα, γεωτρήσεις) και µε κίτρινο χρώµα οι νέες διερευνητικές γεωτρήσεις. Σχήµα 8 Σηµεία δειγµατοληψίας εντός και γύρω από την υποδειχθείσα περιοχή. Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού (τελική έκδοση) 15

Πίνακας 6 Cr(VI) σε διάφορα βάθη στην INO-N1 στην περιοχή των Οινοφύτων. Παράµετρος INO-N1_01 INO-N1_02 INO-N1_03 Βάθος (m, bgl) 34,5 30,0 14,0 15,0 Ηµεροµηνία δειγµ/ψίας 14/05/13 14/05/13 14/05/13 Cr(VI) (µg/l) 515,0 510,0 419,0 Ηµεροµηνία δειγµ/ψίας 13/11/13 13/11/13 13/11/13 Cr(VI) (µg/l) 339,0 349,0 222,0 Ηµεροµηνία δειγµ/ψίας 9/01/14 9/01/14 9/01/2014 Cr(VI) (µg/l) 426,0 569,0 527,0 Μέγιστη τιµή Cr(VI) (µg/l) 515,0 569,0 527,0 Ελάχιστη τιµή Cr(VI) (µg/l) 339,0 349,0 222,0 *b.g.l.: below ground level κάτω από τη στάθµη του εδάφους Πίνακας 7 Cr(VI) σε διάφορα βάθη στην INO-N3 στην περιοχή των Οινοφύτων. Παράµετρος INO-N3_01 INO-N3_02 Βάθος (m, bgl) 33,0 26,0 27,0 Ηµεροµηνία δειγµ/ψίας 14/05/13 14/05/13 Cr(VI) (µg/l) <6,0 <6,0 Ηµεροµηνία δειγµ/ψίας 13/11/13 13/11/13 Cr(VI) (µg/l) <6,0 <6,0 Ηµεροµηνία δειγµ/ψίας 9/01/14 9/01/14 Cr(VI) (µg/l) <6,0 <6,0 Μέγιστη τιµή Cr(VI) (µg/l) <6,0 <6,0 Ελάχιστη τιµή Cr(VI) (µg/l) <6,0 <6,0 *b.g.l.: below ground level κάτω από τη στάθµη του εδάφους Πίνακας 8 Cr(VI) σε διάφορα βάθη στην INO-N4 στην περιοχή των Οινοφύτων. Παράµετρος INO-N4_01 INO-N4_02 INO-N4_03 Βάθος (m, bgl) 43,0 43,5 30,0 12,0 Ηµεροµηνία δειγµ/ψίας 17/05/13 17/05/13 17/05/13 Cr(VI) (µg/l) <6,0 <6,0 <6,0 Ηµεροµηνία δειγµ/ψίας 12/11/13 12/11/13 12/11/13 Cr(VI) (µg/l) <6,0 <6,0 <6,0 Ηµεροµηνία δειγµ/ψίας 9/01/14 9/01/14 9/01/14 Cr(VI) (µg/l) <6,0 <6,0 <6,0 Μέγιστη τιµή Cr(VI) (µg/l) <6,0 <6,0 <6,0 Ελάχιστη τιµή Cr(VI) (µg/l) <6,0 <6,0 <6,0 *b.g.l.: below ground level κάτω από τη στάθµη του εδάφους Πίνακας 9 Cr(VI) σε διάφορα βάθη στην INO-N5 στην περιοχή των Οινοφύτων. Παράµετρος INO-N5_01 INO-N5_02 Βάθος (m, bgl) 40,0 26,5 27,0 Ηµεροµηνία δειγµ/ψίας 16/05/13 16/05/13 Cr(VI) (µg/l) <6,0 159,0 Ηµεροµηνία δειγµ/ψίας 12/11/13 12/11/13 Cr(VI) (µg/l) <6,0 34,9 Ηµεροµηνία δειγµ/ψίας 8/01/14 8/01/14 Cr(VI) (µg/l) <6,0 81,7 Μέγιστη τιµή Cr(VI) (µg/l) <6,0 159,0 Ελάχιστη τιµή Cr(VI) (µg/l) <6,0 34,9 *b.g.l.: below ground level κάτω από τη στάθµη του εδάφους Αποτελέσµατα δειγµατοληψίας υπόγειου νερού στη λεκάνη απορροής Ασωπού ποταµού (τελική έκδοση) 16