Κυρίες & Κύριοι, Θέλω να σας ευχαριστήσω ειλικρινά για την παρουσία σας στη σημερινή μας εκδήλωση, που μας τιμά ιδιαιτέρως. Αγωνιούμε όλοι, σήμερα, για το πώς η Ελλάδα, σε ένα δύσκολο και αβέβαιο διεθνές περιβάλλον, θα κατορθώσει μέσα από ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές συναινέσεις και διεργασίες να χαράξει και να υλοποιήσει μια επιτυχή στρατηγική εξόδου από την κρίση. Να ανακτήσει, δηλαδή, ξανά την εμπιστοσύνη των πολιτών και των αγορών, να επιστρέψει σε υψηλούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, σε μια σταθερή πορεία οικονομικής ευημερίας, δημοσιονομικής σταθερότητας, διεθνούς ανταγωνιστικότητας και κοινωνικής ισορροπίας. Η ιδέα του σημερινού βιβλίου ξεκίνησε από συζητήσεις, που είχα με τον συνάδελφό μου, Γκίκα Χαρδούβελη πριν από ένα χρόνο περίπου. Θεωρήσαμε ότι θα ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον και ολοκληρωμένο να συγκεντρώσουμε σε ένα τόμο τις απόψεις για την κρίση διακεκριμένων ακαδημαϊκών, έμπειρων τραπεζικών στελεχών, διεθνών οικονομολόγων με κύρος στην αγορά και σημαντικών στελεχών εποπτικών αρχών. Θέλω να ευχαριστήσω τον Γκίκα Χαρδούβελη, γιατί, με τη βοήθεια στελεχών της Διεύθυνσης Οικονομικών Μελετών της Eurobank, είχε το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης και της επιμέλειας έκδοσης αυτού του τόμου και αφιέρωσε σημαντικό χρόνο για την έγκαιρη ολοκλήρωσή του. 1
Θέλω, επίσης, να ευχαριστήσω δημοσίως, ονομαστικά και με τη σειρά που αναφέρονται στο βιβλίο, όλες τις διακεκριμένες προσωπικότητες στην Ελλάδα και το εξωτερικό, που αποδέχθηκαν την πρόσκλησή μας να συμμετάσχουν με άρθρα τους στην παρούσα έκδοση : 1. τον καθηγητή του Columbia University, Mr. Charles W. Calomiris, 2. τον Πρόεδρο της Goldman Sachs Asset Management, Mr. Jim O Neill, 3. την κα Μιράντα Ξαφά, που για χρόνια δίνει μάχες για τις απόψεις της χωρίς συμβιβασμούς και είναι σήμερα Senior Investment Strategist στην IJ Partners, 4. τον καθηγητή και Αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, κ. Πλούταρχο Σακελλάρη, 5. τον καθηγητή και Πρόεδρο της Εθνικής Τράπεζας, κ. Βασίλη Ράπανο και την καθηγήτρια κα Γεωργία Καπλάνογλου, 6. το Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου, κ. Αθανάσιο Ορφανίδη, 7. τον καθηγητή του Queen Mary University του Λονδίνου κ. Τάκη Τριδήμα, 8. τον επικεφαλής οικονομολόγο της Deutsche Bank, Mr. Thomas Mayer, 9. τον καθηγητή στο Sant Anna School of Advanced Studies, Mr. Stefan Collignon, 10. τον επικεφαλής οικονομολόγο της Citibank, Mr. Willem Buiter και το συνάδελφό του Mr. Ebrahim Rabhari. 2
Θέλω, τέλος, να ευχαριστήσω τους τρεις σχολιαστές τους τόμου: 1. τον Πρόεδρο της Εθνικής Τράπεζας, κ. Βασίλη Ράπανο 2. τον κ. Ανδρέα Ηλιάδη, Διευθύνοντα Σύμβουλο της Τραπέζης Κύπρου, 3. τον κ. Σπύρο Θεοδωρόπουλο, Διευθύνοντα Σύμβουλο της Chipita ΑΕ και καθώς και τον συντονιστή της παρουσίασης, κ. Παντελή Καψή, Διευθυντή του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη. Ο καθένας τους έχει μια πλούσια και πολύχρονη εμπειρία στον επιχειρηματικό, τραπεζικό, ακαδημαϊκό και δημοσιογραφικό χώρο, αναδεικνύοντας καθημερινά με τη δουλειά τους το δρόμο που οφείλουμε να ακολουθήσουμε: επιχειρηματικότητα χωρίς κρατικά δεκανίκια και εξαρτήσεις, επιχειρηματικότητα με όραμα, εξωστρέφεια, δυναμισμό και ανάληψη κινδύνων, επιχειρηματικότητα με ήθος και αποτελεσματικότητα, επιχειρηματικότητα με κοινωνική αναφορά και ευθύνη, προσωπικές διαδρομές με σεμνότητα, διακριτικότητα, συνέπεια λόγων και έργων και εταιρική υπευθυνότητα. 3
Αναφορικά με τα αίτια της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης, η μεγάλη πλειοψηφία των αναλυτών, συμπεριλαμβανομένων και των συγγραφέων σε αυτό το βιβλίο εστιάζουν ιδιαίτερα: στο σημαντικό ρόλο των μακροοικονομικών ανισορροπιών, με επίκεντρο το μεγάλο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών των Ηνωμένων Πολιτειών, στα χαμηλά επιτόκια και τη μεγάλη ρευστότητα σε παγκόσμιο επίπεδο, που διατηρήθηκαν επί μακρόν, ενθαρρύνοντας τη χρηματοοικονομική μόχλευση, την κατανάλωση, τις επενδύσεις υψηλού κινδύνου σε ακίνητα και χρεόγραφα και στην αποτυχία της εσωτερικής και εξωτερικής μικροπροληπτικής και μακροπροληπικής εποπτείας. Στη δική μου προσέγγιση τονίζω ακόμα δύο παράγοντες: Πρώτον, την ιδεολογική κυριαρχία των απόψεων της «ανόθευτης» οικονομίας της αγοράς στην επιστήμη, την πολιτική και τις αγορές τα τελευταία 20-25 χρόνια, που οδήγησε: α) σε γενικευμένη απελευθέρωση των αγορών, β) στην παγκοσμιοποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, γ) στην αποδοχή των αυτοδιορθωτικών και αυτορρυθμιστικών δυνατοτήτων των αγορών και των οικονομιών και δ) στην επικράτηση πολιτικών ελάχιστης εποπτικής και ρυθμιστικής παρέμβασης στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. 4
Δεύτερον, στο παραπάνω περιβάλλον, το διεθνές τραπεζικό σύστημα, και κυρίως οι μεγάλες επενδυτικές και πολυεθνικές τράπεζες, σταδιακά μετατόπισαν τους στόχους τους από τη χρηματοδότηση της πραγματικής οικονομίας, στη βραχυχρόνια κερδοσκοπία, στα χρηματοοικονομικά στοιχήματα και στη χρηματοπιστωτική καινοτομία, χωρίς οικονομική χρησιμότητα, σε περιβάλλον χαλάρωσης των κριτηρίων χρηματοδότησης. Στο πλαίσιο αυτό οι εποπτικές αρχές αλλά και διοικήσεις τραπεζών, στηριζόμενες και στις ανεπαρκείς αξιολογήσεις των διεθνών οίκων αξιολόγησης κινδύνων, υποτίμησαν τη σημασία, το μέγεθος, την πολυπλοκότητα και τις επιπτώσεις της αλόγιστης υπερτροφίας και των κινδύνων που ανελάμβαναν οι τράπεζες σε πέντε, κυρίως, τομείς: 1. τιτλοποιήσεις δανείων, 2. παράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα, 3. χρηματοοικονομική μόχλευση, 4. χρηματοδότηση τραπεζικών δραστηριοτήτων από τις διεθνείς κεφαλαιαγορές, 5. κίνδυνος αντισυμβαλλομένων στη διεθνή διατραπεζική αγορά. Για παράδειγμα : 5
η σχέση χρέους χρηματοπιστωτικού τομέα προς ΑΕΠ στη Μεγάλη Βρετανία έφθασε από 50% το 1993 σε 200% το 2007. Οι διατραπεζικές διασυνοριακές απαιτήσεις αυξήθηκαν από 2.3 τρις το 2002, σε $7.6τρις το 2008. Οι πράξεις συναλλάγματος έφθασαν παγκοσμίως τα $4τρις ημερησίως το 2009, διπλασιαζόμενες σε σχέση με το 2004. Η AIG, η μεγαλύτερη αμερικανική ασφαλιστική εταιρία έτρεχε βιβλίο παραγώγων $2 τρις κυρίως CDOs πριν την κατάρρευσή της. Τα παράγωγα σε μη οργανωμένες αγορές έφθασαν τα $672 τρις το 2008, αυξανόμενα 7 φορές σε 10 χρόνια. Τα CDSs παγκοσμίως έφθασαν τα $60 τρις το 2008 από μόλις $3δισεκ. το 2003. Το ύψος των τιτλοποιήσεων παγκοσμίως προσέγγισε τα $16 τρισεκ. το 2008. Οι μη εποπτευόμενοι κερδοσκοπικοί χρηματοοικονομικοί οργανισμοί, κυρίως τα private equities και τα hedge funds, είχαν το 2007 $ 4 τρισ. υπό διαχείριση, με μεγάλες δυνατότητες μόχλευσης. Αρκετές πολυεθνικές τράπεζες έφθασαν να έχουν σχέση ενεργητικού προς ίδια κεφάλαια το 2007 πάνω από 35 φορές (οι ελληνικές τράπεζες είχαν μόνο γύρω στο 12) και σχέση δανείων προς καταθέσεις πάνω από το 200% (οι ελληνικές τράπεζες είχαν κάτω του 120%). Ένα από τα βασικά συμπεράσματα του βιβλίου, για τα αίτια της κρίσης, 6
είναι ότι οι εσωτερικοί και εξωτερικοί ελεγκτικοί και εποπτικοί θεσμοί που διαμορφώθηκαν στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, σε καθεστώς παγκοσμιοποίησης, ήταν ανεπαρκείς και διεθνώς ασυντόνιστοι, δηλαδή: δεν παρακολούθησαν την ταχύτητα και την πολυπλοκότητα των εξελίξεων, δεν απέτρεψαν ακραίες συμπεριφορές και υπερβολές, δεν αντελήφθησαν τους συστημικούς κινδύνους που προέκυπταν από την υπερτροφική ανάπτυξή του και την υπερβολική μόχλευσή του, δεν αποτίμησαν κατάλληλα τις επιπτώσεις και τους αναλαμβανόμενους κινδύνους και δεν προστάτεψαν την εύρυθμη λειτουργία του συστήματος, αποτρέποντας την κρίση. Η απελευθέρωση των χρηματοπιστωτικών αγορών, γενικώς, οδηγεί σε βελτιστοποίηση της κατανομής της παγκόσμιας αποταμίευσης. Αλλά πρέπει να συνοδεύεται με ενίσχυση των θεσμών εποπτείας και ρύθμισης, διαφορετικά ενέχει κινδύνους αποσταθεροποίησης. Ελληνικό Τραπεζικό Σύστημα Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, παρά τη σκληρή και έντονη κριτική που δέχθηκε τα τελευταία χρόνια, ακολούθησε την τελευταία δεκαετία μια εξωστρεφή, αναπτυξιακή πολιτική, επικεντρωμένη στις παραδοσιακές τραπεζικές εργασίες. 7
Δεν είχε επενδύσει σε τοξικά χρεόγραφα και άλλες υψηλού κινδύνου τοποθετήσεις, δεν παρασύρθηκε σε υψηλό βαθμό μόχλευσης και δεν είχε ενεργή παρουσία στη διεθνή κερδοσκοπία, με αποτέλεσμα να έχει ελάχιστες αρνητικές επιπτώσεις από τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση. Υφίσταται, όμως, σήμερα τις σημαντικές αρνητικές συνέπειες τις ελληνικής δημοσιονομικής εκτροπής, ενός σπάταλου και αναξιόπιστου κράτους, που απώλεσε την εμπιστοσύνη των αγορών, των πολιτών και των εταίρων μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Βρισκόμαστε, σήμερα, σε θέση άμυνας, με την ελληνική οικονομία σε ύφεση, με φθίνουσα εγχώρια κερδοφορία λόγω του υψηλού κόστους των καταθέσεων και των μη εξυπηρετούμενων δανείων και με σημαντική εξάρτηση από την ΕΚΤ και το Δημόσιο για ρευστότητα. Παρά ταύτα, το ελληνικό τραπεζικό σύστημα κινείται δυναμικά, προχωρώντας έμμεσα ή άμεσα στην ενίσχυση των δεικτών κεφαλαιακής επάρκειας, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της ρευστότητας και το άνοιγμα των διεθνών αγορών, μειώνοντας το κόστος λειτουργίας, στηρίζοντας επιλεκτικά τις επενδύσεις του εκτός Ελλάδας, διατηρώντας ανοιχτές τις προοπτικές ανασυγκρότησής του 8
διαχειριζόμενοι δυναμικά, τόσο το Ενεργητικό και το Παθητικό με βάση τα νέα δεδομένα, όσο και τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια με κατανόηση για τις ανάγκες και δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πελάτες μας. Η έξοδος του ελληνικού τραπεζικού συστήματος από την κρίση θα γίνει σε βάθος χρόνου και προϋποθέτει : την άρση της αβεβαιότητας για το μέλλον και την προοπτική της Ευρωζώνης, την αποκατάσταση της πρόσβασης του ελληνικού Δημοσίου στις διεθνείς κεφαλαιαγορές, εξέλιξη που συνδέεται, κυρίως, με τη συνεπή υλοποίηση του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής και των μεταρρυθμίσεων, την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των πολιτών στο κράτος, τους θεσμούς, την πολιτική και τις τράπεζες και τη διεθνή αναβάθμιση της χώρας από τους οίκους αξιολόγησης. Το τραπεζικό σύστημα μπορεί και προσπαθεί να βηματίσει γρηγορότερα του Δημοσίου, αλλά δεν μπορεί να τρέξει μπροστά απ αυτό στις αγορές και τις εξελίξεις. Είναι γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, τα Κράτη-Μέλη αλλά και η Ελλάδα υποτίμησαν στα τέλη του 2009 και στις αρχές του 2010 το μέγεθος, την πολυπλοκότητα και την έκταση του προβλήματος στην Ευρωζώνη. 9
Δεν διαμόρφωσαν έγκαιρα ολοκληρωμένες πολιτικές, οικονομικές και θεσμικές παρεμβάσεις που θα έπειθαν τις αγορές, θα έτρεχαν ταχύτερα από τους κερδοσκόπους και μπροστά από τις εξελίξεις. Νομίζω ότι η μεγάλη πλειοψηφία όλων μας θα συμφωνήσει ότι υπάρχουν τέσσερις βασικές αλληλένδετες προϋποθέσεις για την έξοδο της Ελλάδας από την κρίση: 1. η σοβαρή και πειστική δημοσιονομική προσαρμογή και η οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας μέσω μεταρρυθμίσεων, κυρίως η διαμόρφωση ενός μικρότερου και αποτελεσματικότερου κράτους και μιας παραγωγικής οικονομίας, 2. η αποκατάσταση ικανοποιητικών συνθηκών ρευστότητας στο τραπεζικό σύστημα και τις αγορές, 3. η βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της χώρας και, 4. η αποκατάσταση σταθερών και υψηλών ρυθμών ανάπτυξης της οικονομίας. Όλες οι τεχνοκρατικές εκτιμήσεις συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι η επιστροφή της χώρας σε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης αποτελεί την καθοριστική παράμετρο επιτυχίας, κυρίως για την επίτευξη των στόχων, της δραστικής μείωσης του λόγου χρέους προς ΑΕΠ, της ομαλοποίησης της οικονομίας και της βελτίωσης της κοινωνικής ευημερίας. Αν η χώρα επανέλθει σε πραγματικούς ρυθμούς ανάπτυξης γύρω στο 3% ετησίως τα επόμενα 10 χρόνια, σε συνδυασμό με πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα (γύρω στο 5% ετησίως) και λογικό 10
κόστος δανεισμού, (κάτω του 6%), η σχέση δημόσιου χρέους/αεπ θα μειωθεί δραματικά, από περίπου 159% το 2012 στο 110%-115% του ΑΕΠ στο τέλος του 2020, χωρίς να συμπεριλαμβάνεται η επίπτωση των εσόδων από ιδιωτικοποιήσεις. Ο στόχος δεν είναι εύκολος, αλλά είναι επιτεύξιμος. Οι ιδιωτικοποιήσεις και η αξιοποίηση της μεγάλης κινητής και ακίνητης δημόσιας περιουσίας θα ενισχύσουν την επίτευξη των παραπάνω στόχων διότι: α) μειώνουν το χρέος, β) βελτιώνουν το διεθνές κλίμα αναφορικά με την Ελλάδα και γ) προσελκύουν ξένες επενδύσεις. Να τονίσω στο σημείο αυτό, χωρίς περιστροφές, ότι οι συζητήσεις προτάσεις για επιστροφή της χώρας στη δραχμή δεν αποτελούν εναλλακτική λύση του ελληνικού προβλήματος, αλλά συνταγή καταστροφής της χώρας και οικονομικής, κοινωνικής και εθνικής οπισθοδρόμησης δεκαετίες πίσω. Θα αποτελέσει ένα μεγάλο και επικίνδυνο συμβιβασμό των εθνικών μας συμφερόντων. Εκτιμώ, δε, ότι κατά πάσα πιθανότητα ο «ασθενής» θα αποθάνει πριν την εφαρμογή της υποτιθέμενης θεραπείας. Κεντρική επιλογή για την έξοδο από την κρίση αποτελεί η δυναμική επιστροφή της χώρας στην ανάπτυξη, η διαμόρφωση δηλαδή ενός νέου, εξωστρεφούς αναπτυξιακού προτύπου που θα στηρίζεται στις επενδύσεις, την άνθιση της επιχειρηματικότητας και το δυναμικό εξαγωγικό προσανατολισμό της οικονομίας. 11
Η επικράτηση, δηλαδή, ενός νέου μεγάλου ρεύματος οικονομικής ελευθερίας και εμπιστοσύνης, που θα βελτιώνει την παραγωγικότητα της οικονομίας μέσω: της επιτάχυνσης των ιδιωτικών επενδύσεων και των επενδύσεων στις υποδομές, της δραστικής αναβάθμισης της παιδείας, της έρευνας και της τεχνολογίας, του ανοίγματος των αγορών και των κλειστών επαγγελμάτων, της μεγαλύτερης ευελιξίας στην αγορά εργασίας, της αποτελεσματικής και ριζοσπαστικής αναδιοργάνωσης του κράτους, της άρσης των αντικινήτρων για επενδύσεις και ανάπτυξη, της δημιουργίας ενός σταθερού και ανταγωνιστικού θεσμικού, φορολογικού και νομικού περιβάλλοντος, φιλικού προς το επιχειρείν και την προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι η Κυβέρνηση έχει κάνει σοβαρές προσπάθειες για την επίτευξη των παραπάνω στόχων. Είμαστε σε μια κρίσιμη φάση, που οι διεθνείς συνθήκες επιβάλλουν να επιταχύνουμε και να εντείνουμε τις προσπάθειές μας και σ αυτό απαιτείται η συμβολή όλων μας. Ο δρόμος προς τα εμπρός είναι ο μετασχηματισμός της οικονομίας από μια κλειστή, κρατικοδίαιτη και αντιπαραγωγική οντότητα, σε μια ανοικτή ανταγωνιστική οικονομία ανάπτυξης, επιχειρηματικότητας, 12
ευκαιριών και προοπτικής. Η ανάπτυξη θα δαμάσει το χρέος και θα οδηγήσει την Ελλάδα στην ομαλοποίηση. Οι διεθνείς συνθήκες και το παγκόσμιο περιβάλλον δεν θα είναι μάλλον ευνοϊκά τα επόμενα χρόνια: τα διεθνή επιτόκια και τα ασφάλιστρα κινδύνου θα είναι υψηλότερα, οι ρυθμοί ανάπτυξης χαμηλότεροι και οι αβεβαιότητες και οι κίνδυνοι μεγαλύτεροι. Αυτό καθιστά το έργο της επανεκκίνησης της οικονομίας δυσκολότερο και απαιτητικότερο και την ανάγκη ισχυρού εσωτερικού μετώπου ισχυρότερη. Κλείνοντας, θα αναφερθώ σε μια σειρά από κρίσιμες προϋποθέσεις για την έξοδο της χώρας από την κρίση, που δεν είναι αυστηρά οικονομικές: Πρώτον, απαιτείται να κερδίσουμε ξανά την εμπιστοσύνη των πολιτών και των αγορών. Όσο οι διεθνείς κεφαλαιαγορές παραμένουν κλειστές για εμάς και όσο οι πολίτες δεν εμπιστεύονται τους θεσμούς και με το πρώτο ανώνυμο e-mail τρέχουν ν αποσύρουν τα χρήματά τους από τις τράπεζες, ανάκαμψη και ομαλοποίηση δεν θα υπάρξει. Ας αποκαταστήσουμε την εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μας και στις προοπτικές μας και ας ξανά πιστέψουμε στο κοινό μας μέλλον. Απ αυτό το κάλεσμα δεν μπορεί να λείψει κανείς, δεν μπορεί να λείψει η επιχειρηματική τάξη της χώρας. Δεύτερον, για να προσελκύσουμε επενδύσεις, πολιτική, κράτος και κοινωνία πρέπει να γίνουν πιο φιλικά προς την επιχειρηματικότητα, να ξεπεράσουν το πνεύμα καχυποψίας, επιφυλακτικότητας και ίσως και εχθρικότητας, που χαρακτηρίζει τη στάση μας έναντι του ιδιωτικού 13
επιχειρείν και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Ας αποδεχθούμε τελικά ως κοινωνία ότι στην οικονομία και το ιδιωτικό είναι εθνικό και χρήσιμο. Τρίτον, πρέπει να πείσουμε τους πολίτες της χώρας για τα οφέλη των μεταρρυθμίσεων και τη δίκαιη κατανομή τους, να πειστούν, δηλαδή, ότι υπάρχει ελπίδα, μέλλον και κοινωνική ανέλιξη γι αυτούς. Με τους πολίτες και την κοινωνία απέναντι στις μεταρρυθμίσεις είναι βέβαιον ότι η πρόοδος υλοποίησής τους θα είναι περιορισμένη. Κυρίες και Κύριοι, Για πολλά χρόνια δεν τολμήσαμε να αντιμετωπίσουμε με ειλικρίνεια την πραγματικότητα, με ριζοσπαστικές πρωτοβουλίες, με δραστικές μεταρρυθμίσεις στο κράτος, την οικονομία και την κοινωνική πολιτική. Παραμείναμε ως κοινωνία δέσμιοι νοοτροπιών, αντιλήψεων και πρακτικών, που δεν είναι φιλικές προς την αλλαγή, το καινούργιο, τη μεταρρύθμιση, την κοινωνική και οικονομική αποτελεσματικότητα. Όλοι γνωρίσουμε ότι ιδιαίτερα μεγάλες τομές απαιτούνται στον ευρύτερο Δημόσιο Τομέα, που είναι και ο μεγάλος ασθενής. Το ζήτημα δεν είναι να επιδιώξουμε να επιλύσουμε τη δημοσιονομική κρίση με μειώσεις μισθών, με υπέρμετρες φορολογικές επιβαρύνσεις, υποβαθμίζοντας την κοινωνική προστασία και τις κοινωνικές παροχές. Τέτοιες πολιτικές ενέχουν τελικά τον κίνδυνο να καταλήξουμε σε οικονομικά και κοινωνικά αδιέξοδα. 14
Το ζήτημα είναι να στοχεύσουμε στη δραστική περιστολή της σπατάλης, αδιαφάνειας, ανομίας και διαφθοράς στις δημόσιες δαπάνες, στο δραστικό περιορισμό της φοροδιαφυγής, στην αξιοποίηση του ιδιωτικού τομέα στην παροχή υπηρεσιών και στην ενσωμάτωση και κινητοποίηση της ιδιωτικής αλληλεγγύης στην κοινωνική πολιτική, ώστε να αξιοποιηθούν αποτελεσματικά και να διευρυνθούν οι διαθέσιμοι οικονομικοί πόροι. Οι μεταρρυθμίσεις στο δημόσιο τομέα δεν πρέπει να δεσμεύονται από ιδεολογικές προσεγγίσεις, αλλά από τα κριτήρια της αποτελεσματικότητας, της ποιότητας, της προστιθέμενης αξίας, της μείωσης του κόστους, τη λειτουργίας του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Τα δύσκολα χρόνια, που έχουμε μπροστά μας, οφείλουμε να κάνουμε τις μεγάλες υπερβάσεις, προσωπικές και συλλογικές και να παραδεχθούμε ότι μόνο μέσα από ευρύτερες συναινετικές διεργασίες, με όραμα, σχέδιο και σκληρή δουλεία, θα βγούμε από την κρίση. Λύσεις εκτός του πλαισίου και των θεσμών της Ευρωζώνης οδηγούν μόνο σε αδιέξοδο και διεύρυνση της οικονομικής και πολιτικής κρίσης, με μεγάλο τελικό κόστος για τους εργαζομένους. Έχουμε τη δυνατότητα και την ευκαιρία να δημιουργήσουμε μια σύγχρονη, ανοικτή και ανταγωνιστική οικονομία. Διαθέτουμε ισχυρές προϋποθέσεις επιτυχίας: το επιχειρηματικό ταλέντο, τις παραγωγικές δυνατότητες, το ικανό ανθρώπινο δυναμικό, 15
τις δημοκρατικές παραδόσεις, την ιστορία και τον πολιτισμό, τον πλούσιο και ευλογημένο τόπο που ζούμε. Να ανακτήσουμε, στην πράξη, τη χαμένη διεθνή αξιοπιστία μας, το κύρος μας, την οικονομική και κοινωνική προοπτική, το σεβασμό φίλων και εχθρών μας. Οι προκλήσεις είναι μπροστά μας και είμαι βέβαιος ότι θα τις αντιμετωπίσουμε επιτυχώς. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. 16