ΕΝΟΤΗΤΑ 2 - «κρητικά» Τραγούδι 1 Κρήτη µου, όµορφο νησί Στίχοι: Μαρκόπουλος Γιάννης Μουσική: Μαρκόπουλος Γιάννης Κρήτη µου όµορφο νησί, Κρήτη µου όµορφο νησί, Κρήτη µου όµορφο νησί, κλειδί του παραδείσου. Θεριό ανήµερο εσύ, θεριό ανήµερο εσύ θεριό ανήµερο εσύ, βγες να σε χαιρετήσουν. Κρατάς δεξιά µιαν ήπειρο, αριστερά µιαν άλλη, τους παίζεις την βροντόλυρα 1, για να χορέψουν πάλι. Όταν σε βλέπω, στέκοµαι το µπόι χαµηλώνω. Το βούισµά σου γεύοµαι κι απ τις φωνές σου λιώνω. Κρατάς δεξιά µιαν ήπειρο, αριστερά µιαν άλλη, τους παίζεις την βροντόλυρα, για να χορέψουν πάλι. Αντάρα πιάνει στα βουνά τ αγρίµια βγαίνουν όξω κι όταν αστράφτει και βροντά βγαίνεις, ουράνιο τόξο. Κρατάς δεξιά µιαν ήπειρο, αριστερά µιαν άλλη, τους παίζεις την βροντόλυρα, για να χορέψουν πάλι. Λεξιλόγιο Παραδείσου: ο κήπος των πρωτόπλαστων, ο ουράνιος τόπος όπου διαµένουν οι ηθικοί και δίκαιοι άνθρωποι µετά τον θάνατό τους. Π.χ.: Με τόση καλοσύνη είναι σίγουρο ότι θα πας στον παράδεισο! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης γενικής (ο παράδεισος, - ου) ο παράδεισος οι παράδεισοι του παράδεισου (παραδείσου) των παραδείσων τον παράδεισο τους παραδείσους - παράδεισε - παράδεισοι Θεριό: το άγριο ζώο, µτφ. ο άνθρωπος που έχει την σωµατική δύναµη άγριου ζώου, οργισµένος άνθρωπος. Π.χ.: Όταν τον είδε µπροστά του, έγινε θηρίο! Τόσο πολύ θυµωµένος είναι µαζί του! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το θεριό, - ιού) το θεριό τα θεριά του θεριού των θεριών το θεριό τα θεριά 1 τύπος λύρας µε µεγαλύτερη, βαθύτερη, πλατύτερη σκάφη 29
- θεριό - θεριά Ανήµερο: αυτό που δεν είναι ήµερο, το άγριο / µε την λέξη «θεριό»: ο άνθρωπος σε έξαλλη κατάσταση. Π.χ.: Μπήκε µέσα σαν θεριό ανήµερο και φώναζε σε όλους! Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ανήµερος-η-ο) ανήµερος ανήµερη ανήµερο ανήµεροι ανήµερες ανήµερα ανήµερου ανήµερης ανήµερου ανήµερων ανήµερων ανήµερων ανήµερο ανήµερη ανήµερο ανήµερους ανήµερες ανήµερα ανήµερε ανήµερη ανήµερο ανήµεροι ανήµερες ανήµερα Μπόι: ύψος, ανάστηµα. Π.χ.: υο µέτρα µπόι και από µυαλό τίποτα! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το µπόι) Κλίση*: το µπόι * δεν σχηµατίζει πληθυντικό αριθµό το µπόι - µπόι Βούισµα: συνεχής και ακαθόριστος θόρυβος. Π.χ.: Ακούω το βούισµα του αέρα και φοβάµαι. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το βούισµα, - µατος) το βούισµα τα βουίσµατα του βουίσµατος των βουισµάτων το βούισµα τα βουίσµατα - βούισµα - βουίσµατα Γεύοµαι: δοκιµάζω την γεύση του φαγητού ή του ποτού, µτφ. απολαµβάνω, γνωρίζω, δοκιµάζω εµπειρίες. Π.χ.: Γευτήκαµε ένα εξαιρετικό κρασί! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (γεύοµαι) Αρχικοί χρόνοι: γεύοµαι, γευόµουν, θα γεύοµαι, θα γευτώ, γεύτηκα, έχω γευτεί, είχα γευτεί, θα έχω γευτεί Αγρίµια: άγρια ζώα, θηρία, µτφ. άνθρωπος ακοινώνητος. Π.χ.: Αυτός δεν είναι άνθρωπος, είναι αγρίµι! Ούτε τρόπους έχει ούτε τίποτα! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (το αγρίµι, -ιού) 30
το αγρίµι τα αγρίµια του αγριµιού των αγριµιών το αγρίµι τα αγρίµια - αγρίµι - αγρίµια Αστράφτει: ρίχνει αστραπές, µτφ. είναι πεντακάθαρο, λάµπει, ακτινοβολεί. Π.χ.: Παλιόκαιρος! Αστράφτει και µπουµπουνίζει από το πρωί. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας α (αστράφτω) Αρχικοί χρόνοι: αστράφτω, άστραφτα, θα αστράφτω, θα αστράψω, άστραψα, έχω αστράψει, είχα αστράψει, θα έχω αστράψει Βροντά: ρίχνει βροντές, ρίχνει ή χτυπάει κάτι µε θόρυβο. Π.χ.: Έξω αστράφτει και βροντά και τα παιδιά φοβούνται! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας β (βροντάω) Αρχικοί χρόνοι: βροντάω, βροντούσα, θα βροντάω, θα βροντήξω, βρόντηξα, έχω βροντήξει, είχα βροντήξει, θα έχω βροντήξει Ουράνιο τόξο: τα χρώµατα της ίριδας, τα εφτά χρώµατα που σχηµατίζει η αντανάκλαση του φωτός του ήλιου στον ουρανό µετά την βροχή. Π.χ.: Μετά την βροχή εµφανίστηκε ένα τεράστιο ουράνιο τόξο στον ουρανό. Ουράνιο: επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ουράνιος-α-ο) Τόξο: ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το τόξο, -ου) το ουράνιο τόξου τα ουράνια τόξα του ουράνιου τόξου των ουράνιων τόξων το ουράνιο τόξο τα ουράνια τόξα - ουράνιο τόξο - ουράνια τόξα Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. µπόι άγριο ζώο β. βούισµα δοκιµάζω φαγητό, εµπειρίες γ. αστράφτει θόρυβος δ. θεριό ύψος ε. γεύοµαι λάµπει 31
2. Συµπληρώστε τα κενά µε την σωστή λέξη σε κάθε πρόταση: βροντάει, παράδεισος, γεύεσαι, µπόι, ανήµερο α. Θεριό µπήκε µέσα και τα έσπασε όλα! β. Έτσι είναι η ζωή, πρέπει να τα δοκιµάζεις και να τα όλα. γ. Είναι τόσο όµορφα εδώ! Αληθινός! δ. Αστράφτει και σήµερα από το πρωί. Μάλλον δεν θα βγούµε. ε. υο µέτρα και φοβάται ακόµη και την σκιά του! Γραµµατική α. Θεωρία Ενεστώτας ενεργητικής φωνής Ο Ενεστώτας είναι ο χρόνος που φανερώνει αυτό που γίνεται τώρα, σήµερα, κάθε µέρα και εξακολουθητικά ή κάτι που επαναλαµβάνεται. Παραδείγµατα: ιαβάζω όλη την ηµέρα. Κάθε πρωί ξυπνάω στις επτά. Ανάλογα µε τον τρόπο µε τον οποίο κλίνονται τα ρήµατα στον ενεστώτα και τις καταλήξεις που παίρνουν, χωρίζονται σε δύο συζυγίες. Στην πρώτη συζυγία ανήκουν όσα ρήµατα τελειώνουν σε -ω (χωρίς τόνο), π.χ. διαβάζω, ανοίγω, βάφω, γράφω, δένω, ελπίζω, κλείνω, λείπω, λύνω, ντύνω, πλένω, φτάνω κ.ά. Στην δεύτερη συζυγία ανήκουν όσα ρήµατα τελειώνουν σε -ώ (µε τόνο). Τα ρήµατα αυτά χωρίζονται σε δύο τάξεις: στην πρώτη τάξη ανήκουν όσα λήγουν σε -άω, όπως αγαπάω, απαντάω, γεννάω, διψάω, κρεµάω, κυνηγάω, ξεχνάω, πεινάω, περνάω, πετάω, πουλάω, ρωτάω, χαιρετάω κ.ά. στην δεύτερη τάξη ανήκουν όσα λήγουν σε -ώ, όπως οδηγώ, αδιαφορώ, αποτελώ, αφαιρώ, αργώ, δηµιουργώ, ζω, θεωρώ, καλώ, κατοικώ, µπορώ, προσπαθώ, συγχωρώ, χρησιµοποιώ κ.ά. α συζυγία α τάξη β συζυγία β τάξη διαβάζ - ω διαβάζ - εις διαβάζ - ει διαβάζ - ουµε διαβάζ - ετε διαβάζ - ουν (ε) αγαπ - άω (αγαπ-ώ) αγαπ - άς αγαπ - άει (αγαπ-ά) αγαπ - άµε (αγαπ-ούµε) αγαπ - άτε αγαπ αν (ε) (αγαπ-ούν) οδηγ - ώ οδηγ - είς οδηγ - εί οδηγ - ούµε οδηγ - είτε οδηγ - ούν (ε) 32
Υπάρχει, επίσης, µια κατηγορία από ρήµατα που ακολουθούν δικό τους τρόπο κλίσης: ακούω ακούς ακούει ακούµε ακούτε ακούν (ε) λέω λες λέει λέµε λέτε λένε καίω καις καίει καίµε καίτε καίνε κλαίω κλαις κλαίει κλαίµε κλαίτε κλαίνε πάω πας πάει πάµε πάτε πάνε τρώω τρως τρώει τρώµε τρώτε τρώνε φταίω φταις φταίει φταίµε φταίτε φταίνε β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του ενεστώτα: α. υστυχώς, δεν είναι εδώ. (λείπω) β. Έλα µην! εν είναι κάτι σοβαρό, θα σου περάσει. (κλαίω) γ. πολύ την οικογένειά σας, έτσι δεν είναι; (αγαπώ) δ. Γιάννη, δεν όσο πρέπει! (διαβάζω) ε. εν που σας φωνάζω; (ακούω) 2. Ξαναγράψτε τις παρακάτω προτάσεις µε τα ρήµατά τους στον πληθυντικό αριθµό: α. ιαβάζεις πολύ ωραία. β. Ετοιµάζει το πρόγραµµα. γ. Τον θεωρώ καλό άνθρωπο. δ. εν περνάς πια από το σπίτι. ε. Όλη την ώρα πεινάει. Τραγούδι 2 Φιλεντέµ Μια παντρεµένη αγαπώ, Θεός να την φωτίσει, µωρό µου. Μια παντρεµένη αγαπώ, Θεός να την φωτίσει, µωρό µου. Τον άντρα της ν' απαρνηθεί κι εµένα ν' αγαπήσει. Τον άντρα της ν' απαρνηθεί κι εµένα ν' αγαπήσει. Στίχοι: Νίκος Ξυλούρης Μουσική: Νίκος Ξυλούρης Φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν. Άσπρα ρόδα στην αυλή σου, πώς κοιµάσαι µοναχή σου. Πώς κοιµάσαι µοναχή σου, άσπρα ρόδα στην αυλή σου. 33
Φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν. Μια παντρεµένη αγαπώ, έχει και δυο παιδάκια, γιάλα-γιάλα. Μια παντρεµένη αγαπώ, έχει και δυο παιδάκια, γιάλα-γιάλα. Το 'να θα στέλνω για νερό, τ' άλλο για ξυλαράκια. Το 'να θα στέλνω για νερό, τ' άλλο για ξυλαράκια. Φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν. Άσπρα ρόδα και µεγάλα, βρε πώς κοιµάσαι δίχως άντρα. Πώς κοιµάσαι δίχως άντρα, άσπρα ρόδα και µεγάλα. Φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν. Λεξιλόγιο Παντρεµένη: αυτή που έχει παντρευτεί. Π.χ.: Είναι παντρεµένη εδώ και είκοσι χρόνια και είναι τόσο ευτυχισµένη! Μετοχή, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής, χρόνου παρακειµένου, φωνής παθητικής, συζυγίας α (παντρεύοµαι) παντρεµένος παντρεµένη παντρεµένο παντρεµένου παντρεµένης παντρεµένου παντρεµένο παντρεµένη παντρεµένο παντρεµένε παντρεµένη παντρεµένο παντρεµένοι παντρεµένες παντρεµένα παντρεµένων παντρεµένων παντρεµένων παντρεµένους παντρεµένες παντρεµένα παντρεµένοι παντρεµένες παντρεµένα Αρχικοί χρόνοι: παντρεύοµαι, παντρευόµουν, θα παντρεύοµαι, θα παντρευτώ, παντρεύτηκα, έχω παντρευτεί, είχα παντρευτεί, θα έχω παντρευτεί Να φωτίσει: να εκπέµψει φως, να λάµψει, να ξηµερώσει, µτφ. να εξηγήσει. Π.χ.: Με ένα κερί φώτισε όλο το δωµάτιο. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας α (φωτίζω) Αρχικοί χρόνοι: φωτίζω, φώτιζα, θα φωτίζω, θα φωτίσω, φώτισα, έχω φωτίσει, είχα φωτίσει, θα έχω φωτίσει Να απαρνηθεί: να σταµατήσει να θεωρεί κάτι δικό του, να απορρίψει, να εγκαταλείψει. Π.χ.: Απαρνήθηκε την πατρίδα του και την οικογένειά του για λίγα χρήµατα! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας β (απαρνιέµαι) 34
Αρχικοί χρόνοι: απαρνιέµαι, απαρνιόµουν, θα απαρνιέµαι, θα απαρνηθώ, απαρνήθηκα, έχω απαρνηθεί, είχα απαρνηθεί, θα έχω απαρνηθεί Αυλή: ανοιχτός χώρος µπροστά ή πίσω από το σπίτι, το προσωπικό του βασιλιά ή κάθε ηγεµόνα. Π.χ.: Στην αυλή µας έχουµε ένα µεγάλο αγιόκληµα και πολλά άλλα λουλούδια. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η αυλή, -ής) η αυλή οι αυλές της αυλής των αυλών την αυλή τις αυλές - αυλή - αυλές Ξυλαράκια: µικρά ξύλα από τον κορµό ή τα κλαδιά του δέντρου. Π.χ.: Χρειάζοµαι µικρά ξυλαράκια για την φωτιά. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το ξυλαράκι) το ξυλαράκι τα ξυλαράκια το ξυλαράκι τα ξυλαράκια - ξυλαράκι - ξυλαράκια ίχως: χωρίς, δηλώνει στέρηση, έλλειψη, απουσία. Π.χ.: Νύχτωσε, δίχως να το καταλάβω! Πάλι θα φωνάζουν οι γονείς µου! Πρόθεση 1. Βρείτε τις λέξεις που ζητάµε: Ασκήσεις Λεξιλογίου α. εξωτερικός χώρος του σπιτιού: β. να λάµψει: γ. χωρίς: δ. να εγκαταλείψει: ε. µικρά ξύλα: 2. Συµπληρώστε τα κενά µε την σωστή λέξη σε κάθε πρόταση: φωτίζει, δίχως, παντρεµένη, αυλή, ξυλαράκια α. Η βασιλική της Αγγλίας έχει πολλά άτοµα. β. Πίνει τον καφέ του ζάχαρη. 35
γ. Πρέπει να βρούµε, γιατί διαφορετικά δεν θα µπορούµε να ανάψουµε την φωτιά. δ. Ο ήλιος την γη. ε. Είναι µε τον δήµαρχο της πόλης. Γραµµατική α. Θεωρία Μέλλοντας συνεχής ενεργητικής φωνής Ο Συνεχής Μέλλοντας είναι ο χρόνος που φανερώνει ότι κάτι θα γίνεται συχνά ή συνέχεια στο µέλλον. Παραδείγµατα: Από του χρόνου θα διαβάζω περισσότερο. Αύριο, όλη την µέρα θα δουλεύω. Λέξεις-φράσεις που δηλώνουν επανάληψη ή διάρκεια και θέλουν µέλλοντα συνεχή: πόσο συχνά; κάθε πότε; από αύριο - από µεθαύριο - από την άλλη εβδοµάδα - από τον άλλο µήνα, χρόνο - από του χρόνου - όλο το πρωί, το βράδυ κάθε ώρα, µέρα, µήνα κλπ. - από εδώ και εµπρός - πάντα Σχηµατίζεται από το θα και τον ενεστώτα. α συζυγία α τάξη β συζυγία β τάξη θα διαβάζ - ω θα διαβάζ - εις θα διαβάζ - ει θα διαβάζ - ουµε θα διαβάζ - ετε θα διαβάζ - ουν (ε) θα αγαπ - άω (αγαπ-ώ) θα αγαπ - άς θα αγαπ - άει (αγαπ-ά) θα αγαπ - άµε (αγαπ-ούµε) θα αγαπ - άτε θα αγαπ αν (ε) (αγαπ-ούν) θα οδηγ - ώ θα οδηγ - είς θα οδηγ - εί θα οδηγ - ούµε θα οδηγ - είτε θα οδηγ - ούν (ε) Υποτακτική Συνεχής ενεργητικής φωνής Η συνεχής υποτακτική είναι η έγκλιση που φανερώνει το ενδεχόµενο και το επιθυµητό (κάτι που θέλουµε να γίνει), αλλά και προτροπή, ευχή, απορία, προσταγή ή απαγόρευση. Θέλουµε δε, αυτό που εκφράζει το ρήµα να γίνεται συνέχεια, µε διάρκεια ή επανάληψη. Παραδείγµατα: Θέλω να βγαίνω έξω κάθε µέρα. Να έρθω µαζί σας; Συνεχίζω να κοιµάµαι νωρίς το βράδυ. Να ζει κανείς ή να µην ζει; Ρήµατα που παίρνουν συνεχή υποτακτική: µου αρέσει, µε εκνευρίζει, ευχαριστιέµαι, στενοχωριέµαι, χαίροµαι, κουράζοµαι φαίνοµαι, δείχνω, αρχίζω, ξεκινώ, συνεχίζω, εξακολουθώ, σταµατώ, συνηθίζω µαθαίνω, ξέρω κ.ά. 36
Σχηµατίζεται από το να και το ρήµα στον ενεστώτα και παίρνει άρνηση µη (ν). α συζυγία α τάξη β συζυγία β τάξη να διαβάζ - ω να διαβάζ - εις να διαβάζ - ει να διαβάζ - ουµε να διαβάζ - ετε να διαβάζ - ουν (ε) να αγαπ - άω (αγαπ-ώ) να αγαπ - άς να αγαπ - άει (αγαπ-ά) να αγαπ - άµε (αγαπ-ούµε) να αγαπ - άτε να αγαπ αν (ε) (αγαπ-ούν) να οδηγ - ώ να οδηγ - είς να οδηγ - εί να οδηγ - ούµε να οδηγ - είτε να οδηγ - ούν (ε) β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε µε τον συνεχή µέλλοντα των ρηµάτων: α. υστυχώς δουλεύω τον Αύγουστο. υστυχώς όλο τον Αύγουστο. β. Το καλοκαίρι πηγαίνουµε στην Κέρκυρα. Κάθε καλοκαίρι στην Κέρκυρα. γ. Το πρωί διαβάζουν και το απόγευµα κολυµπούν στην θάλασσα. Κάθε πρωί και κάθε απόγευµα στην θάλασσα. δ. Πηγαίνουµε στον κινηµατογράφο το Σάββατο. Από εδώ και πέρα κάθε Σάββατο στον κινηµατογράφο. ε. Ξυπνάω κάθε µέρα στις έξι! Από αύριο κάθε µέρα στις έξι! 2. Συµπληρώστε τις προτάσεις µε την συνεχή υποτακτική του ρήµατος που βρίσκεται στην παρένθεση: α. εν πρέπει βάρη, κουράζεσαι. (σηκώνω) β. Κουράζοµαι τα ίδια πράγµατα. (επαναλαµβάνω) γ. Εξακολουθεί πολύ αργά κάθε πρωί! (φτάνω) δ. Φαίνεται πολύ καλά το θέµα. (γνωρίζω) ε. Συνηθίζω έναν χυµό κάθε πρωί. (πίνω) 37
Κείµενο Η Κρήτη στον µύθο Το όνοµα του νησιού οφείλεται στην νύµφη Κρήτη ή στον γιο του ία και πανάρχαιο βασιλιά του νησιού Κρήτα, όπως αναφέρει και ο Όµηρος. Η Κρήτη είναι, σύµφωνα µε τον µύθο, ο τόπος που πηγαίνει η Ρέα για να γεννήσει τον ία, καθώς ο Κρόνος από φόβο ότι θα χάσει τον θρόνο του, καταπίνει τα παιδιά του Στην Κρήτη, επίσης, πηγαίνει ο ίας και την Ευρώπη, κόρη του Αγήνορα, βασιλιά των Φοινίκων, την οποία ερωτεύεται και για να την πλησιάσει µεταµορφώνεται σε λευκό ταύρο. Εκείνη κάθεται επάνω του και εκείνος σαν αστραπή τρέχει στο νησί. Εκεί, γεννιούνται ο Μίνωας, ο Ροδάµανθυς και ο Σαρπηδόνας. Ο Μίνωας γίνεται βασιλιάς της Κνωσού και άρχοντας όλης της Κρήτης. Έπειτα, από µια µάχη µε τους Αθηναίους, στην οποία κερδίζει, ζητάει από την Αθήνα να στέλνει εφτά νέες και εφτά νέους ως τροφή για τον Μινώταυρο, ένα τέρας µισό άνθρωπο και µισό ταύρο. Ο γιος, όµως, του Αιγέα, του βασιλιά της Αθήνας, ο Θησέας, αποφασίζει να ταξιδέψει στην Κρήτη και να σκοτώσει τον Μινώταυρο. Η κόρη του Μίνωα, Αριάδνη, τον ερωτεύεται και τον βοηθάει, δίνοντάς του ένα κουβάρι σκοινί («µίτος της Αριάδνης»), για να βγει από τον λαβύρινθο, που ζούσε ο Μινώταυρος. Η Κρήτη στην σύγχρονη εποχή Η Κρήτη είναι το µεγαλύτερο νησί της Ελλάδας και το πέµπτο µεγαλύτερο στην Μεσόγειο. Βρίσκεται βόρεια από το Αιγαίο πέλαγος και νότια από το Λιβυκό και αποτελείται από τους νοµούς Ηρακλείου, Χανίων, Ρεθύµνου και Λασιθίου. Οι κυριότερες πόλεις της είναι το Ηράκλειο, τα Χανιά, το Ρέθυµνο, η Ιεράπετρα, ο Άγιος Νικόλαος και η Σητεία. Εκτός από την σπουδαία ιστορία της στα νεώτερα χρόνια, η Κρήτη έχει βγάλει και σηµαντικές προσωπικότητες στον χώρο των γραµµάτων και του πολιτισµού. Η πεζογράφος Έλλη Αλεξίου, από τις σπουδαιότερες του αιώνας µας, γεννιέται στο Ηράκλειο Κρήτης, το 1894. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο µεγαλύτερος πολιτικός της νεώτερης Ελλάδας, γεννιέται κι αυτός στις Μουρνιές του νοµού Χανίων, το 1864. Ο κορυφαίος ζωγράφος µε την παγκόσµια φήµη, οµίνικος Θεοτοκόπουλος, γνωστός και ως «Ελ Γκρέκο» («ο Έλληνας»), αλλά και ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης µε τα σηµαντικά του έργα «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορµπά» (1946), «Ο καπετάν Μιχάλης» (1953), «Αναφορά στον Γκρέκο» (1961) είναι από το Ηράκλειο. Ο ποιητής Βιτσέντζος Κορνάρος, ο δηµιουργός του «Ερωτόκριτου», ενός έργου µε πολλά στοιχεία της κρητικής ηθογραφίας, είναι από την Σητεία. Τέλος, Κρητικός είναι και ο Νίκος Ξυλούρης, µία από τις σηµαντικότερες φωνές του ελληνικού πενταγράµµου, µε διεθνή αναγνώριση (βραβεύτηκε από την Γαλλική Ακαδηµία Σαρλ Κρος), και µε πολλές εµφανίσεις σε νυχτερινά κέντρα, αλλά και στο θέατρο µε την Τζένη Καρέζη και τον Κώστα Κοζάκο. (www.cretan-history.gr, µε αλλαγές) 38
Ελευθέριος Βενιζέλος οµίνικος Θεοτοκόπουλος «Ελ Γκρέκο» Έλλη Αλεξίου Νίκος Καζαντζάκης Νίκος Ξυλούρης «Ερωτόκριτος» Βιτσέντζος Κορνάρος Λεξιλόγιο Πανάρχαιο: αυτό που προέρχεται από τα βάθη της αρχαιότητας, πολύ αρχαίο. Π.χ.: Ο κινέζικος πολιτισµός είναι πανάρχαιoς. Καταπίνει: κατεβάζει από τον φάρυγγα στο στοµάχι, µτφ. πιστεύει κάτι από αφέλεια. Π.χ.: Μην καταπίνεις το φαγητό σου χωρίς να µασάς καλά! Να πλησιάσει: να φέρει κάτι κοντά σε κάτι άλλο, να φτάσει. Π.χ.: Πλησίασε την καρέκλα της κοντά στο παράθυρο, για να βλέπει καλύτερα στον δρόµο. Μεταµορφώνεται: αλλάζει την µορφή ή το σχήµα. Π.χ.: Στον µύθο αυτό η θεά Αθηνά µεταµορφώνεται σε πουλί και πετάει ψηλά. Ταύρο: το αρσενικό βόδι. Π.χ.: Ο ταύρος κυνηγάει τον ταυροµάχο στην αρένα! Αστραπή: η έντονη λάµψη ανάµεσα σε δύο σύννεφα, µτφ. µεγάλη ταχύτητα. Π.χ.: Φοβάται τόσο πολύ τις αστραπές και τις βροντές που βάζει τα κλάµατα! Άρχοντας: πρόσωπο που έχει εξουσία, αριστοκρατικής καταγωγής µε µεγάλη περιουσία, πλούσιος. Π.χ.: Ζει σαν άρχοντας, δεν του λείπει τίποτα! Τροφή: ό,τι χρησιµεύει για να τρέφεται κανείς. Π.χ.: Η τροφή, που αγοράζω για τον σκύλο µου, έχει πολλές βιταµίνες. 39
Τέρας: φανταστικό πλάσµα µε υπερφυσικές δυνάµεις, οτιδήποτε ή οποιοσδήποτε έχει πολύ άσχηµη εµφάνιση. Π.χ.: Το τέρας του Λοχ-Νες δεν υπάρχει! Κουβάρι: νήµα τυλιγµένο, κλωστή τυλιγµένη σαν µπάλα. Π.χ.: Χρειάζοµαι ένα κουβάρι µαλλί ακόµα, για να τελειώσω το πουλόβερ. Σκοινί: µακρύ κορδόνι ή σύρµα που το χρησιµοποιούµε για να δένουµε ή να κρεµάµε διάφορα αντικείµενα. Π.χ.: Πρέπει να πάρεις ένα σκοινί για να δέσεις το δέµα. Λαβύρινθο: η κατοικία του Μινώταυρου στην Κρήτη, που έφτιαξε ο αίδαλος, µτφ. κατασκευή όπου δύσκολα προσανατολίζεται κάποιος. Π.χ.: Ο Θησέας κατάφερε, µε την βοήθεια της Αριάδνης, να βγει από τον Λαβύρινθο. Αποτελείται: για κάποιον ή για κάτι στον οποίο ανήκουν διάφορα µέρη. Π.χ.: Το νερό αποτελείται από υδρογόνο και οξυγόνο. Νοµούς: διοικητικά και γεωγραφικά διαµερίσµατα ενός κράτους. Π.χ.: Η Κρήτη αποτελείται από τέσσερις νοµούς. Προσωπικότητες: διάσηµα, σπουδαία πρόσωπα. Π.χ.: Ο Ακίρα Κουροσάβα είναι µία από τις µεγαλύτερες προσωπικότητες της έβδοµης τέχνης. Κορυφαίος: αυτός που βρίσκεται στην κορυφή, που τους ξεπερνά όλους. Π.χ.: Είναι κορυφαίος αθλητής. Έχει την πρώτη θέση σε πολλούς αθλητικούς αγώνες. Φήµη: ανεξακρίβωτη πληροφορία που διαδίδεται από στόµα σε στόµα, η γνώµη που επικρατεί δηµόσια για κάποιον, το να είναι κανείς πολύ γνωστός. Π.χ.: Πάντα ονειρευόταν να γίνει γνωστός, να αποκτήσει φήµη. Ηθογραφίας: η περιγραφή των ηθών και των εθίµων. Π.χ.: Η ηθογραφία, ως λογοτεχνική σχολή, επικράτησε το δεύτερο µισό του 19 ου αι. Πενταγράµµου: σύστηµα πέντε οριζόντιων γραµµών µε ίση απόσταση µεταξύ τους, όπου γράφονται οι φθόγγοι της ευρωπαϊκής µουσικής. Π.χ.: Ο µοναχός Guido d Arezzo επινόησε το πεντάγραµµο. ιεθνή: αυτός που αναφέρεται στο σύνολο των εθνών. Π.χ.: Τελείωσε χθες το διεθνές φεστιβάλ τραγουδιού. Βραβεύτηκε: του έδωσαν βραβείο. Π.χ.: Η ταινία βραβεύτηκε στο φεστιβάλ κινηµατογράφου στο Βερολίνο. Άσκηση Κατανόησης 1. Στην Κρήτη γεννήθηκε σύµφωνα µε τον µύθο. α. η Αφροδίτη β. ο ίας γ. ο ιόνυσος 2. Τον Μινώταυρο σκότωσε ο. α. Θησέας β. Ηρακλής γ. ιοµήδης 40
3. Η Κρήτη αποτελείται από νοµούς. α. τρεις β. πέντε γ. τέσσερις 4. Από την Κρήτη κατάγεται ο ζωγράφος. α. Καραβάτζο β. Ελ Γκρέκο γ. Τιντορέττο 5. Ο Ερωτόκριτος είναι έργο του. α. Νίκου Καζαντζάκη β. Βιτσέντζου Κορνάρου γ. Νίκου Ξυλούρη Παιχνιδόλεξα Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1 1 2 3 4 2 3 Οριζόντια 1. Ο ουράνιος τόπος για τους δίκαιους ανθρώπους µετά τον θάνατό τους. 2. Ο Μινώταυρος ήταν µισός άνθρωπος και µισός. 3. Όταν κάποιος είναι πολύ γνωστός, έχει. Κάθετα 1. Είναι η κοπέλα του πρώτου τραγουδιού 2. Αλλάζω την µορφή µου. 3. «Η πεντάµορφη και το» ένα από τα παραµύθια µας. 4. Η περιγραφή των ηθών και εθίµων. 41
2. Κρεµάλα Βρείτε τη λέξη που κρύβεται: 1. Βρίσκεται στην κορυφή, ξεχωρίζει. 2. Πάνω σε αυτό γράφεται η µουσική. 3. Ύψος, ανάστηµα. Κ Π Μ _ 3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται ( ήταν ο Μίνωας σε όλη την Κρήτη ): 1.Βρίσκεται µπροστά ή πίσω από το σπίτι. 2. Το ρήµα της βροντής. 3. Πάρα πολύ αρχαίος. 4. Η Αττική είναι ένας από τους 54 της Ελλάδας. 5. Με την λέξη «θεριό» κάνει ζευγάρι. 6. Κατεβάζω την τροφή µου 7. Εγκαταλείπω, απορρίπτω. 8. Ήταν αυτό που έδωσε η Αριάδνη στον Θησέα. 1 2 3 4 5 6 7 8 43
4. Τραγούδια Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Κρήτη µου, όµορφο νησί Κρήτη µου όµορφο νησί, Κρήτη µου όµορφο νησί, Κρήτη µου όµορφο νησί, κλειδί του. εσύ, θεριό ανήµερο εσύ θεριό ανήµερο εσύ, βγες να σε χαιρετήσουν. Κρατάς δεξιά µιαν ήπειρο, αριστερά µιαν άλλη, τους παίζεις την βροντόλυρα, για να χορέψουν πάλι, για να χορέψουν πάλι. Όταν σε βλέπω, στέκοµαι το χαµηλώνω. Το σου κι απ τις φωνές σου λιώνω. Κρατάς δεξιά µιαν ήπειρο, αριστερά µιαν άλλη, τους παίζεις την βροντόλυρα, για να χορέψουν πάλι, για να χορέψουν πάλι. Αντάρα πιάνει στα βουνά τ βγαίνουν όξω κι όταν και βγαίνεις,. Κρατάς δεξιά µιαν ήπειρο, αριστερά µιαν άλλη, τους παίζεις την βροντόλυρα, για να χορέψουν πάλι, για να χορέψουν πάλι. Στίχοι: Μαρκόπουλος Γιάννης Μουσική: Μαρκόπουλος Γιάννης Φιλεντέµ Μια αγαπώ, Θεός να την, µωρό µου. Μια αγαπώ, Θεός να την, µωρό µου. Τον άντρα της ν' κι εµένα ν' αγαπήσει. Τον άντρα της ν' κι εµένα ν' αγαπήσει. Φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν. Στίχοι: Νίκος Ξυλούρης Μουσική: Νίκος Ξυλούρης 44
Άσπρα ρόδα στην σου, πώς κοιµάσαι µοναχή σου. Πώς κοιµάσαι µοναχή σου, άσπρα ρόδα στην σου. Φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν. Μια αγαπώ, έχει και δυο παιδάκια, γιάλα-γιάλα. Μια αγαπώ, έχει και δυο παιδάκια, γιάλα-γιάλα. Το 'να θα στέλνω για νερό, τ' άλλο για. Το 'να θα στέλνω για νερό, τ' άλλο για. Φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν. Άσπρα ρόδα και µεγάλα, βρε πώς κοιµάσαι άντρα. Πώς κοιµάσαι άντρα, άσπρα ρόδα και µεγάλα. Φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν. Λεξιλόγιο ενότητας Αγρίµι, το Ανήµερος-η-ο Απαρνιέµαι Αποτελούµαι Άρχοντας, ο Αστραπή, η Αστράφτω Αυλή, η Βούισµα, το Βραβεύοµαι Βροντάω Γεύοµαι ιεθνής-ής-ές ίχως Ηθογραφία, η Θεριό, το Καταπίνω Κορυφαίος-α-ο Κουβάρι, το Λαβύρινθος, ο Μεταµορφώνοµαι Μπόι, το Νοµός, ο Ξυλαράκι, το Ουράνιο τόξο, το Πανάρχαιος-α-ο Παντρεύοµαι Παράδεισος, ο Πεντάγραµµο, το Πλησιάζω Προσωπικότητα, η Σκοινί, το Ταύρος, ο Τέρας, το Τροφή, η Φήµη, η Φωτίζω 45