2 ï Ä É Á Ã Ù Í É Ó Ì Á ΞΕΦΡΑΓΟ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ; ΜΠΟΡΕΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ που τώρα αρχίζουν την ενσυνείδητη ζωή τους, οι σύγχρονοι τρόποι επικοινωνίας με τεχνολογίες ηλεκτρονικές και ψηφιακές να φαίνονται αυτονόητοι, όπως φαίνονταν σε μας το τηλέφωνο και η ραδιοφωνία. Για τους λιγότερο ή περισσότερο παλαιότερους, οι τρόποι αυτοί διατηρούν τον θαυμαστό τους χαρακτήρα. Να έχεις μπροστά στα μάτια ή στα αυτιά σου και σε χρόνο μηδέν, όποιο κείμενο, όποια εικόνα, όποιον ήχο βρίσκεται κάπου αποθηκευμένος, στα πέρατα της Γης ή θέλει κάποιος να σου μεταδώσει, είναι κάτι που μεταβάλλει τις συνθήκες της εργασίας, των συναλλαγών, της ψυχολογίας, ολόκληρης της ζωής. Κι αυτή η αύξηση των δυνατοτήτων επικοινωνίας των ανθρώπων πραγματικά αυξάνει τις δυνατότητες πραγμάτωσης ανθρώπινων αξιών και προπάντων της ανθρώπινης ελευθερίας. Έτσι, δικαιολογείται η αναγωγή τους Internet σε κατ εξοχήν χώρο ελευθερίας. Έτσι εξηγούνται και οι διαμαρτυρίες που προκαλεί κάθε προσπάθεια ρυθμιστικής παρέμβασης στο περιεχόμενο του Διαδικτύου ως προσπάθεια φίμωσης ή λογοκρισίας. Ένα πρόσφατο περιστατικό που προκάλεσε τέτοιες διαμαρτυρίες είναι μια απόφαση γαλλικού δικαστηρίου που απαγόρευσε τη διενέργεια δημοπρασιών, μέσω Internet, για την πώληση αντικειμένων αναμνηστικών του ναζισμού, με βάση τον γαλλικό νόμο που απαγορεύει την εξύμνηση του χιτλερικού καθεστώτος. Το δικαστήριο απείλησε με σοβαρές ποινές τους μεσολαβητές του Διαδικτύου που θα μετέδιδαν τη διοργάνωση των δημοπρασιών αυτών, υποχρεώνοντάς τους να παρεμβάλλουν «φίλτρα»που θα εμποδίζουν τη λήψη των σχετικών μηνυμάτων στη Γαλλία. Θα ήταν παρεξήγηση επικίνδυνη να θεωρηθεί ότι η ελευθερία του Διαδικτύου σημαίνει την απαλλαγή του από κάθε νομικό κανόνα, μια περίεργη «α-νομία» που θα έκανε τους νόμους των κρατών ή της διεθνούς κοινότητας ανεφάρμοστους στα κανάλια της επικοινωνίας. Κι αυτό, την ώρα που είναι γνωστό και επιβεβαιώνεται καθημερινά ότι το θαυμαστό αυτό μέσο επικοινωνίας είναι ταυτόχρονα και ένα πολύ αποτελεσματικό όργανο για την τέλεση ή για την προπαρασκευή εγκλημάτων. Από την καθοδήγηση της τρομοκρατίας μέχρι την προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας, καλύπτοντας την απάτη στις τραπεζικές συναλλαγές, το λαθρεμπόριο όπλων, την παιδική πορνεία, τις προσβολές του ιδιωτικού βίου, πλήθος εγκληματικών πράξεων τελούνται μέσω Ιντερνέτ ή διευκολύνονται απ αυτό. Βέβαια, οι κυρώσεις μετά την πράξη επιβάλλονται, αν εντοπισθεί ο δράστης μέσα στα άδηλα σοκάκια του διαδικτύου. Αλλά αν η τέλεση μπορεί να προληφθεί, γιατί να εμποδίζεται η προληπτική παρέμβαση των αρμοδίων οργάνων; Χώρος ελευθερίας δεν μπορεί να σημαίνει χώρος ασυδοσίας. Όσοι περιορισμοί είχαν θεωρηθεί αναγκαίοι για την προστασία άλλων έννομων αγαθών (της ελευθερίας των άλλων!) πριν από τις πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις εξακολουθούν να ισχύουν, προσαρμοσμένοι μάλιστα στις νέες δυνατότητες προσβολής. Πράξεις που παλαιότερα απαγορεύονταν δεν επιτρέπονται τώρα εξαιτίας κάποιων νέων εφευρέσεων. Και ό,τι παλαιότερα λογιζόταν ως τέλεση εγκλήματος ή ως συνέργεια στο έγκλημα δεν εξαγνίζεται τώρα από τη χρησιμοποίηση ηλεκτρονικών ή ψηφιακών μεθόδων. Αυτά τα αυτονόητα χρειάζεται τώρα να επαναληφθούν, γιατί οι νέοι τρόποι αποθήκευσης και κυκλοφορίας πληροφοριών συνοδεύονται από την καλλιέργεια πληθώρας συγχύσεων που συσκοτίζουν τη νομική κρίση, ίσως σκόπιμα. Καίρια τέτοια σύγχυση προκαλείται ήδη από την άμετρη ευρύτητα με την οποία χρησιμοποιείται ακριβώς ο όρος «πληρο- 120
ÅÊÈÅÓÇ-ÅÊÖÑÁÓÇ ÃÅÍÉÊÇÓ ÐÁÉÄÅÉÁÓ Ã ËÕÊÅÉÏÕ φορία» ακόμα και σε επίσημα κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης: η κοινωνία μας βαφτίζεται «κοινωνία πληροφοριών». Η επιστήμη και η τεχνική που αφορούν τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές ονομάζονται «πληροφορική» και όλα αυτά σε άμεση συσχέτιση με τη διακήρυξη της ελεύθερης κυκλοφορίας των πληροφοριών. Μόνο που παραλείπεται η θεμελιακή διάκριση μεταξύ πληροφορίας, που ως είδηση ή ως επιστημονική ανακάλυψη, κυκλοφορεί και πρέπει να κυκλοφορεί ελεύθερα, και έργου, που το δημιούργημα της ανθρώπινης προσωπικότητας ανήκει στον δημιουργό του κατά τις διατάξεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Οι προσβολές της πνευματικής ιδιοκτησίας δεν είναι, βέβαια, οι μόνες αξιόποινες πράξεις που τελούνται στο Διαδίκτυο ή με τη βοήθειά του. Πιο πάνω αναφέρθηκαν παραδείγματα πολλών άλλων, ίσως και βαρύτερων, εγκλημάτων που έχουν ως όργανο το Internet. Σε όλες τις περιπτώσεις γίνεται επίκληση των αρχών της ελευθερίας για τον αποκλεισμό κάθε προληπτικού ελέγχου που θα εμπόδιζε ή θα δυσκόλευε την τέλεση των εγκλημάτων αυτών. Αλλά σε όλες αυτές τις περιπτώσεις η επίκληση της ελευθερίας στο Διαδίκτυο δεν είναι απαλλαγμένη από συγχύσεις και σοφίσματα ανάλογα με τη σύγχυση πληροφορίας και έργου. Πολύ συχνά προβάλλεται, από τους θιασώτες της ασυδοσίας του Διαδικτύου, το επιχείρημα ότι το Διαδίκτυο είναι ένα παράθυρο επικοινωνίας για την ελευθερία στις χώρες με αυταρχικά καθεστώτα, όπως προπάντων, η Κίνα. Η επιβολή ελέγχου στα μηνύματα που κυκλοφορούν θα έδινε δικαίωση στα καθεστώτα που επιδιώκουν να φιμώσουν το Διαδίκτυο. Αλλά ο έλεγχος δεν πάει να παρεμποδίσει την κυκλοφορία των μηνυμάτων ελευθερίας τα μηνύματα παρανομίας και εγκληματικότητας θέλει να περιορίσει και αυτών των μηνυμάτων η κυκλοφορία είναι το καλύτερο πρόσχημα για την επιβολή λογοκρισίας από τις χώρες που θέλουν να την επιβάλλουν. Άλλωστε, οι αυταρχικές χώρες ούτε προσχήματα χρειάζονται ούτε δικαιώσεις για την αυταρχικότητά τους. Και μόνον υπέρμετρη αισιοδοξία θα επέτρεπε την υπόθεση ότι εκατομμύρια Κινέζων θα παρακινηθούν από το Internet να απελευθερώσουν τον τόπο τους. Κυνικότερο είναι ένα άλλο επιχείρημα κατά της καθιέρωσης κάποιων νομικών φραγμών στο περιεχόμενο του Διαδικτύου: γιατί να επιχειρήσουν μια τέτοια ρύθμιση, αφού τα τεχνικά γνωρίσματα αυτού του τρόπου επικοινωνίας κάνουν τόσο εύκολη την καταστρατήγησή τους, η μετατόπιση σε άλλο κράτος της αποθήκευσης είναι τόσο εύκολη, ώστε αποκλείεται να βρεθεί ο παραβάτης και, αν βρεθεί, πάλι θα μπορέσει να αποφύγει τις κυρώσεις. Το επιχείρημα αναγνωρίζει δυο κρίσιμα στοιχεία: Το ένα είναι οι δυνατότητες της τεχνικής που υπάρχουν για συγκάλυψη των παρανομιών μπορούν να διαμορφωθούν έτσι ώστε να λειτουργούν και για την παρεμπόδισή τους ή την αποκάλυψή τους. Υπάρχει δυνατότητα φίλτρων που σταματούν την κυκλοφορία του μηνύματος, όπου αυτό είναι παράνομο, υπάρχει η δυνατότητα εντοπισμού της πηγής των παρανομιών άρα και της απόδοσης ευθυνών. Και όσο για τη δυνατότητα διακρατικών μετακινήσεων, ώστε η πηγή να βρίσκεται σε κάποιο κράτος, όπου το περιεχόμενο δε θεωρείται παράνομο, αυτή εύκολα παύει να υπάρχει από τη στιγμή που θα ισχύσουν πρόσφορες διεθνείς συμβάσεις για την καταπολέμηση της παρανομίας, όπως αυτή διαμορφώνεται σε κάθε κράτος. Εδώ επιβεβαιώνεται η γενική αρχή ότι οι πρόοδοι της τεχνικής μπορεί να είναι για το καλό ή το κακό. Και το Διαδίκτυο χρειάζεται επειγόντως τη θέσπιση νομικών κανόνων, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, που θα αναδείξουν τις πολλές θετικές πλευρές του και θα εκτοπίσουν τις όποιες βλαβερές συνέπειές του. Καθημερινή, Κυριακή 18 Νοεμβρίου 2001 Ã. Á. ÊïõìÜíôïò 121
ÈÅÌÁ 1ï Να αποδώσετε την περίληψη του κειμένου (150-170 λέξεις) (ÌïíÜäåò 25) 122 ÈÅÌÁ 2ï Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο (100-120 λέξεων) την υπογραμμισμένη φράση. ÈÅÌÁ 3ï (ÌïíÜäåò 15) α) Να επισημάνετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου. β) Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στο άρθρο του; (ÌïíÜäåò 12) ÈÅÌÁ 4ï Να γράψετε ένα συνώνυμο και ένα αντώνυμο για κάθε μία από τις παρακάτω λέξεις: εξύμνηση, προσβολή, άδηλα, διακήρυξη, παρεμποδίσει, κρίσιμα, συγκάλυψη, πρόσφορες (ÌïíÜäåò 8) ÈÅÌÁ 5ï Να γράψετε ένα άρθρο για μια εφημερίδα (500-600 λέξεις) στο οποίο θα αναφερθείτε στις δυνατότητες αλλά και στους κινδύνους από την εκτεταμένη χρήση του διαδικτύου, κυρίως για τους νέους. (ÌïíÜäåò 40) ÈÅÌÁ 1ï Á Ð Á Í Ô Ç Ó Å É Ó 2 ï õ Ä É Á Ã Ù Í É Ó Ì Á Ô Ï Ó Το διαδίκτυο αποτελεί τον κύριο χώρο ελεύθερης διακίνησης ιδεών, γεγονός που δικαιολογεί τις διαμαρτυρίες για την επιβολή περιορισμών στη λειτουργία του. Ταυτόχρονα όμως αποτελεί ένα αποτελεσματικό μέσο για την προώθηση διαφόρων μορφών εγκλήματος, γι αυτό δεν μπορεί να λειτουργεί χωρίς νομικούς περιορισμούς. Εξάλλου, οι εγκληματικές ενέργειες ισχύουν και στην ψηφιακή τους διάσταση στη σημερινή κοινωνία των πληροφοριών πρέπει να διακρίνεται η πληροφορία που κυκλοφορεί ελεύθερα, από την πνευματική ιδιοκτησία που προστατεύεται, για να μην αποκλείεται ο προληπτικός έλεγχος στο όνομα της ελευθερίας. Απ την άλλη, το επιχείρημα ότι το διαδίκτυο αποτελεί μέσο επικοινωνίας για την ελευθερία σε αυταρχικά καθεστώτα και δεν πρέπει να υφίσταται περιορισμούς, δεν ευσταθεί γιατί αυτές οι χώρες δε χρειάζονται δικαιολογία για την αυταρχικότητά τους. Ύστερα, υποστηρίζεται ότι οι νομικοί φραγμοί δεν έχουν νόημα, αφού οι τεχνικές δυνατότητες αποκλείουν τον εντοπισμό των παραβατών και την επιβολή κυρώσεων. Παρ όλα αυτά, μπορεί να παρεμποδιστεί η κυκλοφορία ενός παράνομου μηνύματος και να εντοπιστεί η πηγή για απόδοση ευθυνών, σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις για την καταπολέμηση της παρανομίας. Επομένως, είναι αναγκαία η θέσπιση κανόνων για τη σωστή λειτουργία του διαδικτύου. ÈÅÌÁ 2ï Είναι γεγονός ότι η διεύρυνση της επικοινωνίας στην εποχή μας διεύρυνε την ελευθερία και έκανε τους ανθρώπους κοινωνούς των αξιών. Το διαδίκτυο αποτελεί «παράθυρο στον κόσμο», όπως έχει χαρακτηριστεί, καθώς κάνει δυνατή τη διαπολιτισμική προσέγγιση και
ÅÊÈÅÓÇ-ÅÊÖÑÁÓÇ ÃÅÍÉÊÇÓ ÐÁÉÄÅÉÁÓ Ã ËÕÊÅÉÏÕ αλληλεπίδραση των λαών και διανοίγει σε άγνωστη ως τώρα κλίμακα διαύλους επικοινωνίας μεταξύ των πολιτών της υφηλίου. Και αυτό επιτρέπει την εκτεταμένη πληροφόρηση για κάθε χώρα, την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, την κατανόηση της διαφορετικότητας των λαών και τη θεμελίωση της φιλίας, του αλληλοσεβασμού, της συναδελφικότητας στο πλαίσιο της οικουμενικής ψηφιακής προσέγγισης που πραγματοποιείται από τους πολίτες του κόσμου. Κατ αυτό τον τρόπο διευρύνονται τα όρια της ανθρώπινης ελευθερίας και διανοίγονται οι ορίζοντες ως προς τη θεώρηση της σύγχρονης πραγματικότητας στη συνείδηση των πολιτών της παγκόσμιας κοινωνίας. ÈÅÌÁ 3ï α) Δομή της παραγράφου: «Θα ήταν παρεξήγηση κανάλια της επικοινωνίας» η θεματική περίοδος που αποδίδει την κεντρική ιδέα της παραγράφου / «Κι αυτό σοκάκια του διαδικτύου» οι λεπτομέρειες που αναλύουν και τεκμηριώνουν τη θεματική περίοδο / «Αλλά αν η τέλεση αρμοδίων οργάνων» η πρόταση-κατακλείδα που διευρύνει τη θεματική περίοδο με τη μορφή συμπεράσματος. Ο τρόπος ανάπτυξης της παραγράφου γίνεται με αιτιολόγηση και παραδείγματα (συνδυασμός μεθόδων). β) Ο αρθρογράφος ακολουθεί παραγωγικό συλλογισμό (απ το γενικό στο ειδικό) γιατί ξεκινάει από τη γενική θέση ότι το διαδίκτυο είναι ο κατ εξοχήν χώρος ελευθερίας και προχωρά προσδιορίζοντας τους επιμέρους κινδύνους από τη χρήση του κι επισημαίνοντας τους λόγους που δικαιολογούν τη θέσπιση νομικών κανόνων για τη λειτουργία του. ÈÅÌÁ 4ï ΣΥΝΩΝΥΜΑ εγκωμιασμός καταπάτηση κρυφά διατράνωση παρακωλύσει σημαντικά απόκρυψη ευνοϊκές ΑΝΤΩΝΥΜΑ εξύβριση προστασία φανερά αποσιώπηση διευκολύνει επουσιώδη αποκάλυψη ακατάλληλες ÈÅÌÁ 5ï α) Επισημαίνουμε το επικοινωνιακό πλαίσιο του κειμένου με τη μορφή άρθρου, δηλαδή χρειάζεται κατ αρχάς τίτλος που να αποδίδει την κεντρική ιδέα αυτού (ενδεικτικά προτείνεται «Το διαδίκτυο σαν μια νέα υπόσχεση ελευθερίας αλλά και απειλή νέας δουλείας»). Ως πρόλογος η παρουσίαση των κυριότερων σημείων στα οποία θα αναφερθεί η ανάλυση και ως προς το ύφος, επίκληση στη λογική (με επιχειρήματα και τεκμήρια) με τη χρησιμοποίηση κυρίως γ ενικού και πληθυντικού προσώπου και ολοκλήρωση του άρθρου με τη διατύπωση συμπεράσματος. β) Ως προς την ανάλυση του περιεχομένου παρατίθενται με τη μορφή σχεδιαγράμματος τα κυριότερα στοιχεία εκ των ζητουμένων του θέματος: 1) Δυνατότητες που προσφέρει η χρήση του διαδικτύου: ελεύθερη διακίνηση πληροφοριών (κάθε είδους) με αποτέλεσμα την πολυδιάστατη πλη - ροφόρηση, τη διεύρυνση των γνώσεων και των πνευματικών οριζόντων, την εύρεση 123
λύσεων σε προβλήματα και δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος (διεκπεραίωση διαφόρων εργασιών, όπως συναλλαγές με το δημόσιο τομέα, τις τράπεζες κλπ.) διεύρυνση της επικοινωνίας μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και των χώρων συνομιλίας σε οικουμενικό επίπεδο με αποτέλεσμα την ανταλλαγή απόψεων και την ελεύθερη διακίνηση ιδεών, τη διευκόλυνση των γνωριμιών και την τόνωση των δεσμών φιλίας μεταξύ των πολιτών του κόσμου, τη διαπολιτισμική προσέγγιση και κατανόηση της διαφορετικότη - τας των λαών, την ενίσχυση της συνεργασίας, τη σφυρηλάτηση οικουμενικής συνείδησης. διεύρυνση της ψυχαγωγίας με τη διευκόλυνση της πρόσβασης σε ραδιοφωνικά, τηλεοπτικά προγράμματα, μουσικά έργα, παιχνίδια και πάσης φύσεως ψυχαγωγικές δραστηριότητες. δυνατότητες προβολής διαφόρων προϊόντων καθώς και αγοραπωλησιών αυτών. διεύρυνση της δημοκρατίας με την ευρεία έννοια του όρου με την παροχή δυνατότητας σ ένα απεριόριστο πλήθος ατόμων έκφρασης της γνώμης του για τα τεκταινόμενα παγκοσμίως αλλά και ενδεχόμενη ενίσχυση της άμεσης δημοκρατίας με τη διευκόλυνση της συμμετοχής των πολιτών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για κρίσιμα θέματα με τη μορφή ψηφιακών δημοψηφισμάτων (υπό την προϋπόθεση να διασφαλίζεται το αδιάβλητο των διαδικασιών). 2) Κίνδυνοι από τη χρήση του διαδικτύου: κίνδυνος σύγχυσης και αποπροσανατολισμού λόγω της πολλαπλότητας των πληροφο - ριών και της αδυναμίας ελέγχου της αξιοπιστίας αυτών. Κατ ανάλογο τρόπο ενίσχυση του κινδύνου χειραγώγησης των ατόμων, καθώς σκόπιμα διακινούνται εσφαλμένες πλη - ροφορίες για την εξυπηρέτηση ιδιοτελών συμφερόντων. προώθηση της προπαγάνδας ακραίων ιδεολογιών με στόχο τη στρατολόγηση ατόμων. προώθηση διαφόρων μορφών εγκλήματος, όπως ηλεκτρονικές απάτες, πορνεία, πορνογραφία, πώληση όπλων, ναρκωτικών, κλπ. παραβίαση της πνευματικής ιδιοκτησίας με την αναπαραγωγή έργων και της ιδιωτικής ζωής με την ελεύθερη διακίνηση ατομικών δεδομένων. οικονομικές και ψυχικές επιπτώσεις από την προώθηση ηλεκτρονικών τυχερών παιχνιδιών. χαλάρωση των διαπροσωπικών σχέσεων και απροθυμία για πραγματικές συναναστρο - φές με τον εθισμό στην ηλεκτρονική επικοινωνία, που μπορεί να οδηγήσει σε απομάκρυνση από άλλες μορφές δημιουργικής δραστηριότητας, στην απομόνωση, στη μοναξιά και στην κατάθλιψη. ανισότητες πρόσβασης στην πληροφόρηση που διευρύνουν τις κοινωνικές ανισότητες καθώς και το χάσμα ανάμεσα στις αναπτυγμένες και υπανάπτυκτες χώρες. προώθηση της πολιτιστικής ομοιομορφίας και κίνδυνος πολιτιστικής αλλοτρίωσης 3) Τρόποι αντιμετώπισης των κινδύνων: θέσπιση νομικών κανόνων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο που θα προστατεύουν τα έννομα αγαθά και θα επιβάλλουν κυρώσεις σε περιπτώσεις διάπραξης παράνομων ενεργειών. ενίσχυση της κριτικής ικανότητας των ατόμων και θωράκιση των νέων κυρίως μέσω της εκπαίδευσης με ικανότητα προβληματισμού, ώστε να μην αποδέχονται χωρίς έλεγχο της αξιοπιστίας της, οποιαδήποτε πληροφορία. 4) Συμπέρασμα: Το διαδίκτυο δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα μέσο-εργαλείο για τη διευκόλυνση της ζωής, όπως κάθε άλλο τεχνολογικό επίτευγμα, η αλόγιστη και ανεξέλεγκτη χρησιμοποίησή του όμως μπορεί να το μετατρέψει σε μέσο αλλοτρίωσης και αποπροσανατολισμού του σύγχρονου ανθρώπου. ÅðéìÝëåéá: Χατζηιωάννου Σοφία 124