ΠΜΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ Αχιλλέας Μητσός Ευρωπαϊκή Οικονομία και Διεθνές οικονομικό περιβάλλον Στο μάθημα αναλύονται οι οικονομικές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης - η έκταση, το βάθος, οι γενεσιουργές αιτίες, οι επιπτώσεις - σε ένα διεθνές περιβάλλον που τις καθορίζει και καθορίζεται από αυτές. Η «άριστη» εκχώρηση αρμοδιοτήτων στην ΕΕ συγκρίνεται με τη θετική ανάλυση του πραγματικού επιπέδου άσκησης των οικονομικών πολιτικών. Η προσέγγιση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και της διαδικασίας εμβάθυνσης της Ε.Ε. από τη σκοπιά της πολιτικής οικονομίας αναδεικνύει την ιδιαίτερη σημασία των αναδιανεμητικών συνεπειών των ασκούμενων πολιτικών στη μετατοπιζόμενη ισορροπία μεταξύ κρατών μελών και ΕΕ, και μεταξύ διακρατικών και υπερκρατικών θεσμών και μηχανισμών λήψης αποφάσεων. Ο τρόπος λειτουργίας της πολύ-επίπεδης διακυβέρνησης και οι κυριότερες διαστάσεις κάθε πολιτικής εξετάζονται ξεχωριστά για τις οικονομικές πολιτικές που αποβλέπουν στην ενίσχυση της αγοράς, αλλά και στη διόρθωση της αποτυχίας της αγοράς π.χ. ως προς το περιβάλλον, τις πολιτικές ως προς τα κοινωνικά αγαθά και τη γνώση (έρευνα, εκπαίδευση, καινοτομία), τη μακροοικονομική σταθεροποιητική πολιτική στα πλαίσια της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης, και την αντιμετώπιση των αναδιανεμητικών συνεπειών μέσω της «πολιτικής συνοχής» και των άλλων μηχανισμών του κοινοτικού προϋπολογισμού. Η έμφαση στην εξέταση των πολιτικών δίνεται στη σύγκριση της θεωρητικά «άριστης» πολιτικής με το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης των θεσμικών και πολιτικών παραγόντων. Θέματα: 1. Δημόσια αγαθά και αρχές δημόσιας πολιτικής. Αποτυχία αγοράς και δημόσια αγαθά. Θεωρητικά περιθώρια άσκησης δημόσιας πολιτικής. Αποδοτικότητα, αναδιανομή και σταθεροποίηση ως θεμελιώδεις λειτουργίες της δημόσιας πολιτικής παρέμβασης. 2. Ευρωπαϊκά και παγκόσμια δημόσια αγαθά. Άριστο γεωγραφικό επίπεδο δημόσιας παρέμβασης. Ανισορροπία ανάμεσα στους τομείς πολιτικής που επεμβαίνει η ΕΕ, σε αυτούς που «θα έπρεπε» να επεμβαίνει και σε αυτούς που οι πολίτες επιθυμούν να επεμβαίνει. Χάσμα αποδοτικότητας, χάσμα αξιοπιστίας, χάσμα νομιμοποίησης. 3. Η σταδιακή εμβάθυνση της ΕΕ. Οι «μεγάλες θεωρίες» ολοκλήρωσης και η πορεία προς την ολοκλήρωση. Διακρατικοί και υπερκρατικοί θεσμοί και όργανα. Επικουρικότητα, αναλογικότητα και πολύεπίπεδη διακυβέρνηση. 1
4. Πολιτική οικονομία της εμβάθυνσης της ΕΕ. Λειτουργίες, μέθοδοι λήψης αποφάσεων. Υπερκρατικές και διακρατικές μέθοδοι. Η «κοινοτική μέθοδος». Μορφές διακυβέρνησης. Ρυθμιστικά και δημοσιονομικά εργαλεία και μηχανισμοί. 5. Ο κοινοτικός προϋπολογισμός. Οριζόντια θεώρηση του κοινοτικού προϋπολογισμού. Κατηγορίες εσόδων και δαπανών και η κατανομή τους ανά κράτος μέλος. Θεσμικές διαστάσεις. Αναπτυξιακή και αναδιανεμητική λειτουργία. 6. Πολιτικές για άνοιγμα, ενίσχυση της αγοράς. Πολιτική για τη διακίνηση αγαθών, υπηρεσιών, πολιτών και κεφαλαίου. Διεθνής εμπορική και οικονομική πολιτική. Πολιτική ανταγωνισμού. Δημόσιες ενισχύσεις. 7. Πολιτικές για διόρθωση της αγοράς. Περιβαλλοντική πολιτική. Τομεακές πολιτικές αγροτικός τομέας, μεταποίηση, υπηρεσίες. 8. Κοινωνικά αγαθά. Κοινωνικές πολιτικές υγεία, εργασία, πρόνοια, άμεση αναδιανομή. Πολιτικές για τη γνώση έρευνα, εκπαίδευση, καινοτομία. 9. Σταθεροποιητική πολιτική. Οικονομική και Νομισματική Ένωση. Νομισματικές και δημοσιονομικές πτυχές. Η οικονομική κρίση και η προοπτική της ΟΝΕ. 10. Διακρατική και διαπεριφερειακή μεταφορά πόρων. Πολιτική «συνοχής». Κερδισμένοι και χαμένοι από τη διαδικασία ολοκλήρωσης. Τα διαρθρωτικά ταμεία. Οργάνωση μαθήματος, βαθμολογία Τα θέματα αυτά αντιστοιχούν καταρχήν και σε εβδομαδιαίες διαλέξεις. Μετά την δεύτερη, την πέμπτη, την όγδοη και τη δέκατη διάλεξη, θα ακολουθήσουν σεμιναριακές συζητήσεις διάρκειας 1-2 ωρών, στις οποίες αναμένεται η (προφορική) συμμετοχή όλων. Για τη συμμετοχή αυτή προϋποτίθεται η προηγούμενη μελέτη του σχετικού βιβλιογραφικού υλικού. Για τη βαθμολογία του μαθήματος αθροίζεται η συμμετοχή στις σεμιναριακές συζητήσεις (1/3 του συνόλου), η σύντομη γραπτή εξέταση την τελευταία ώρα του μαθήματος (1/3 του συνόλου) και η κριτική συνθετική ανασκόπηση περιορισμένου αριθμού άρθρων ή/και κεφαλαίων βιβλίων. Η κατανομή των άρθρων αυτών ανά φοιτητή / φοιτήτρια θα γίνει στην αρχή του μαθήματος και η ανασκόπηση θα πρέπει να μην υπερβαίνει τις 1000 λέξεις και να παραδοθεί το αργότερο δύο μέρες μετά το τελευταίο μάθημα. 2
Βασική Βιβλιογραφία 1. Δημόσια αγαθά και αρχές δημόσιας πολιτικής. Κεφάλαια 3-5 (ιδιαίτερα σελ.76-81, 91-94, 127-131) του: Rosen,H.S., Δημόσια Οικονομική, Εκδόσεις Κριτική, 2000. Κεφάλαια 1, 3-5 (ιδιαίτερα σελ.33-35, 95-100, 104-120, 161-174) του: Stiglitz,J., Οικονομική του Δημόσιου Τομέα, Εκδόσεις Κριτική, 1992. 2. Ευρωπαϊκά και παγκόσμια δημόσια αγαθά. Alesina,A., Angeloni,I., Schuknecht,L., What Does the European Union Do?, NBER working paper 8647, 2001. Benson,D., Jordan,A., Understanding Task Allocation in the European Union: Exploring the Value of Federal Theory, Journal of European Public Policy, 2008, vol.15:1, pp.78-97. Collignon,S., Is Europe Going Far Enough? Reflections on the EU's Economic Governance, Journal of European Public Policy, 2004, vol.11:5, pp.909-925. Κεφάλαιο 5 του Hix,S., The Political System of the European Union, McMillan. Marks, G. and Hooghe, L., Optimality and Authority: A Critique of Neoclassical Theory, Journal of Common Market Studies, December 2000, vol.38, no.5, pp.795-816. Oates, W.E. An Essay on Fiscal Federalism, Journal of Economic Literature, Vol.XXXVII, September 1999, pp. 1120-1149. Pelkmans,J., Subsidiarity between Law and Economics, Brugge: College of Europe, European Legal Studies, Research Papers in Law 1/2005. 3. Η σταδιακή εμβάθυνση της ΕΕ. Κεφάλαιο 21 του: Nugent,N, The Government and Politics of the European Union, McMillan, 2006. Marks,G., Hooghe,L., Blank,K., European Integration from the 1980s: State-centric v. Multi-level Governance, Journal of Common Market Studies, vol.34:3, pp.342-378, September 1996. Pollack,M.A., Theorizing EU Policy-Making στο Wallace,H., Wallace,W., Pollack,M.A., Policy- Making in the European Union, Oxford University Press, 2005, σελ.13-48. 3
Στεφάνου, Κ.Α., Το Θεσμικό Σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο Μαραβέγιας,Ν., Τσινισιζέλης,Μ. (επιμέλεια), Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση. Οργάνωση και Πολιτικές, Εκδόσεις Θεμέλιο, 2007, σελ.164-213. Πολιτική οικονομία της εμβάθυνσης της ΕΕ. Κεφάλαιο 1 του: Peterson,J., Bomberg,E., Decision-Making in the European Union, McMillan, 1999. Kohler-Koch, B., Rittberger, B. Review Article: The Governance Turn in EU Studies, Journal of Common Market Studies, Annual Review 2006, vol.44, pp.27-49. Κεφάλαιο 16 του: Nugent,N, The Government and Politics of the European Union, McMillan, 2006. Wallace,H., An Institutional Anatomy and Five Policy Modes, στο Wallace,H., Wallace,W., Pollack,M.A., Policy-Making in the European Union, Oxford University Press, 2005, σελ. 49-90. 4. Ο κοινοτικός προϋπολογισμός. Ackrill, R. and Kay, A., Historical - Institutionalist Perspectives on the Development of the EU Budget System, Journal of European Public Policy, vol.13:1, pp.113-133, January 2006. Begg,I., et.al., Financing of the European Union Budget, Study for the European Commission, 2008, σελίδες 6-15. European Commission, Communication A Budget for Europe 2020, COM(2011)500, 29.6.2011. Laffan,B., Lindner,J., The Budget, στο Wallace,H., Wallace,W., Pollack,M.A., Policy-Making in the European Union, Oxford University Press, 2005, σελ. 191-212. Κεφάλαιο 17 του: Nugent,N, The Government and Politics of the European Union, McMillan, 2006. Μητσός,Α. Σε Αναζήτηση της Ευρωπαϊκής Δημοσιονομικής Πολιτικής Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική, τ.15, Ιουλ.-Σεπτ.2009. Σκιαδάς,Δ.Β., Ο Προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο Μαραβέγιας,Ν., Τσινισιζέλης,Μ. (επιμέλεια), Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση. Οργάνωση και Πολιτικές, Εκδόσεις Θεμέλιο, 2007, σελ. 267-288. 4
5. Πολιτικές για άνοιγμα, ενίσχυση της αγοράς. Κεφάλαιο 8, σελίδες 211-223 του Hix,S., The Political System of the European Union, McMillan. Μουτσάτσος,Δ.Ι., Η Θεσμική Διάσταση της Κοινής Εμπορικής Πολιτικής, στο Μαραβέγιας,Ν., Τσινισιζέλης,Μ. (επιμέλεια), Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση. Οργάνωση και Πολιτικές, Εκδόσεις Θεμέλιο, 2007, σελ. 483-539. 6. Πολιτικές για διόρθωση της αγοράς. Πρώτο κεφάλαιο του: Ackrill, R., The Common Agricultural Policy, Sheffield: Sheffield Academic Press, 2000. Παπαγεωργίου, Κ., Η Κοινή Αγροτική Πολιτική, στο Μαραβέγιας,Ν., Τσινισιζέλης,Μ. (επιμέλεια), Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση. Οργάνωση και Πολιτικές, Εκδόσεις Θεμέλιο, 2007, σελ. 613-633. Τσαντίλης, Δ., Χατζημπίρος,Κ., στο Μαραβέγιας,Ν., Τσινισιζέλης,Μ. (επιμέλεια), Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση. Οργάνωση και Πολιτικές, Εκδόσεις Θεμέλιο, 2007, σελ. 634-669. Κεφάλαιο 8, σελίδες 223-240 του Hix,S., The Political System of the European Union, McMillan. 7. Κοινωνικά αγαθά. Corbett,A., Η δυναμική της διαδικασίας της Μπολώνια και η δημιουργία του ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου ανώτατης εκπαίδευσης, στο Δημητρόπουλος,Α., Μαραβέγιας,Ν., Μητσός,Α., Το Πανεπιστήμιο σήμερα. Όψεις της Κρίσης και Βήματα Προσαρμογής, Θεμέλιο, 2010. Leibfried,S., Social Policy, στο Wallace,H., Wallace,W., Pollack,M.A., Policy-Making in the European Union, Oxford University Press, 2005, σελ. 243-278. Rhodes,M., Employment Policy, στο Wallace,H., Wallace,W., Pollack,M.A., Policy-Making in the European Union, Oxford University Press, 2005, σελ. 279-304. Μητσός,Α., Η Ερευνητική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο Μαραβέγιας,Ν., Τσινισιζέλης,Μ. (επιμέλεια), Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση. Οργάνωση και Πολιτικές, Εκδόσεις Θεμέλιο, 2007, σελ. 699-754. 5
8. Σταθεροποιητική πολιτική. Bini Smaghi,L., European Democracies and Decision-Making in Times of Crisis, Εισήγηση στο Συνέδριο του ΕΛΙΑΜΕΠ, Πόρος 2011. Τσούκαλης,Λ., Η Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση, στο Μαραβέγιας,Ν., Τσινισιζέλης,Μ. (επιμέλεια), Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση. Οργάνωση και Πολιτικές, Εκδόσεις Θεμέλιο, 2007, σελ. 289-315. Κεφάλαιο 10 του Hix,S., The Political System of the European Union, McMillan. 9. Διακρατική και διαπεριφερειακή μεταφορά πόρων. Hooghe, L. EU Cohesion Policy and Competing Models of European Capitalism, Journal of Common Market Studies, vol.36, no.34, December, 1998, pp.457-477. Molle,W., The Dynamics of European Integration and Cohesion in the EU: Experience from the Past and Challenges for the Future, στο Fischer,M.M., Nijkamp,P. editors, Spatial Dynamics of European Integration, Springer, 1999, pp.145-161. Ανδρέου,Γ., Μαραβέγιας,Ν., Η Διαρθρωτική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο Μαραβέγιας,Ν., Τσινισιζέλης,Μ. (επιμέλεια), Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση. Οργάνωση και Πολιτικές, Εκδόσεις Θεμέλιο, 2007, σελ. 289-315. 6