8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 715 Προστασία και διαχείριση της παράκτιας ζώνης: Η περίπτωση της περιοχής του Πλαταμώνα. Ζωή Κωνσταντίνου 1, Γιάννης Ν. Κρεστενίτης 1 & Χρήστος Αναγνώστου 2 1 Εργαστήριο Θαλάσσιας Τεχνικής και Θαλασσίων Έργων, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 2 Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας, Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών. Περιληψη Στην παραλιακή ζώνη του Πλαταμώνα (που διοικητικά ανήκει, σήμερα στο Δήμο Ανατ. Ολύμπου και παλαιότερα στην Κοινότητα Πλαταμώνα), κατασκευάστηκε, πριν από περίπου τρεις δεκαετίες, αλιευτικό καταφύγιο το οποίο προκάλεσε έντονα φαινόμενα διάβρωσης, με αποτέλεσμα να τεθεί σε κίνδυνο ο οικισμός της περιοχής αλλά και να μειωθεί η τουριστική δραστηριότητα που αποτελεί βασική πλουτοπαραγωγική πηγή. Για να αντιμετωπιστούν τα φαινόμενα διάβρωσης αποφασίστηκαν επιπλέον επεμβάσεις στην παράκτια ζώνη της περιοχής και υλοποιήθηκαν με την κατασκευή τεχνικών έργων σε διάφορες μορφές. Στην παρούσα εργασία αναζητήθηκαν τα αίτιας διάβρωσης της ακτής μετά την κατασκευή του αλιευτικού καταφυγίου, ενώ τα παράκτια έργα εξετάστηκαν τόσο από πλευράς αντιδιαβρωτικής προστασίας, όσο και από την άποψη της αισθητικής όχλησης. Τέλος, γίνονται προτάσεις ανάπλασης της ακτής του Πλαταμώνα έτσι ώστε να μειωθούν, κατά το δυνατό, τα αρνητικά αποτελέσματα των υφιστάμενων επεμβάσεων στην παράκτια ζώνη. Λέξεις κλειδιά: παράκτια ζώνη, διάβρωση, ανάπλαση. Protection and management of the coastal zone: The case of the region of Platamonas. Zoi Konstantinou 1, Yannis N. Krestenitis 1 & Christos Anagnostou 2 1 Laboratory of Maritime Engineering and Maritime Works, Department of Civil Engineering, Aristotle University of Thessaloniki, 54124 Thessaloniki, ynkrest@civil.auth.gr 2 Institute of Oceanography, Hellenic Center of Marine Research Abstract The present work concerns the coastal zone of the region of Platamonas, Pieria, Greece. In this region, three decades ago, a small harbor was constructed, causing intense erosion at the beach, venturing the settlement and minimizing the tourist activity. To face these phenomena, the Community of Platamonas in cooperation with the Prefecture of Pieria, decided the construction of other hard coastal structures as groynes and breakwaters. The present work was focused on detecting the cause of erosion after the construction of the harbor, whereas the coastal structures were examined for their anti-erosion protection as also for the aesthetic annoyance that they cause. Finally, a set of rehabilitating propositions is made so as to minimize the negative effects of all the present interventions. Key words: coastal zone, erosion, rehabilitation.
716 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Εισαγωγή Η ακτή του Πλαταμώνα βρίσκεται στον Νομό Πιερίας, 30 km νοτιοανατολικά της Κατερίνης και 12 km βορειοδυτικά των εκβολών του ποταμού Πηνειού, είναι ευθύγραμμη και έχει προσανατολισμό ΒΔ-ΝΑ, με μέτωπο προς τα βορειοανατολικά. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, αποφασίστηκε στην περιοχή η κατασκευή αλιευτικού καταφυγίου. Σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα μετά την κατασκευή του αλιευτικού καταφυγίου, παρατηρήθηκαν έντονα φαινόμενα διάβρωσης στην ακτή, τα οποία έθεταν σε κίνδυνο τον οικισμό, και υποβάθμιζαν σημαντικά την τουριστική δραστηριότητα. Στα χρόνια που ακολούθησαν αποφασίστηκαν στην ακτή επεμβάσεις οι οποίες περιελάμβαναν τόσο την κατασκευή σταθερών δομών υποστήριξης, όσο και ήπιες επεμβατικές μεθόδους, με σκοπό την προστασία της ακτής από τη διάβρωση αλλά και την τουριστική της αναβάθμιση. Η παρούσα εργασία ασχολήθηκε με την περιγραφή των επεμβάσεων που έγιναν στην ακτή, τον εντοπισμό των αιτιών της διάβρωσης και την περιγραφή των επιπτώσεων που είχαν στην ακτή οι υφιστάμενες επεμβάσεις, τόσο όσον αφορά την αντιδιαβρωτική προστασία, όσο και αναφορικά με τον αναπλαστικό τους ρόλο. Μεθοδολογια Έγινε έρευνα και συλλογή στοιχείων που αφορούν στην κατασκευή των έργων στην παράκτια ζώνη του Πλαταμώνα. Κύρια πηγή πληροφοριών για τις επεμβάσεις ήταν η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων των πιο πρόσφατων έργων (Ρογκάν και συνεργάτες, 1999). Τα ανεμολογικά και κυματικά στοιχεία που μελετήθηκαν προήλθαν από το μετρητικό σύστημα «ΠΟΣΕΙΔΩΝ» του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε., τα οποία είχαν αναλυθεί σε εργασίες παρελθόντων ετών (Σωτηρόπουλος, 2003; Prospathopoulos, 2004). Στην περιοχή έγιναν τρεις επισκέψεις με σκοπό την μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης, την κατανόηση των διεργασιών που οδήγησαν σε αυτή και την φωτογραφική αποτύπωση ώστε να είναι δυνατή η σύγκριση με τις προηγούμενες καταστάσεις. Αποτελεσματα Τα κύρια κυματικά φαινόμενα που εμφανίζονται στην περιοχή έχουν βόρεια προέλευση, ενώ τους θερινούς μήνες σημαντικό ρόλο παίζουν και οι κυματισμοί από τα ανατολικά. Το κάθετα προσπίπτον στην ακτή κυματικό καθεστώς είναι το βορειοανατολικό, το οποίο δρα στην ακτή όλο το χρόνο, εμφανίζει όμως μικρά ύψη κύματος. Η κατασκευή του αλιευτικού καταφυγίου στο νοτιοανατολικό άκρο της ακτής, προκάλεσε έντονα φαινόμενα διάβρωσης γιατί διέκοψε την παράλληλη στην ακτή μεταφορά υλικού και περιόρισε την, ήδη μειωμένη, λόγω μείωσης της παροχής, συνεισφορά του χειμάρρου που εκβάλει εκεί. Ο χείμαρρος αποτελεί την μόνη πηγή τροφοδοσίας της παράκτιας αυτής περιοχής και η εκμετάλλευση του για αρδευτικούς σκοπούς μείωσε σημαντικά την παροχή του σε φερτές ύλες. Η διάβρωση της παραλίας εντάθηκε και από την κατασκευή του κρηπιδώματος (που έγινε για την κατασκευή του παραλιακού δρόμου) που προκαλεί την ανάκλαση των προσπιπτόντων κυματισμών. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αν και ο επιμήκης βραχίονας του λιμένα κατασκευάστηκε ώστε να παρέχει μέγιστη προστασία από τους κυματισμούς που έχουν ανατολική προέλευση, αφήνει την είσοδο εκτεθειμένη προς βορρά με αποτέλεσμα την πρόσχωση της λιμενολεκάνης. Η κατασκευή προβολικού συστήματος, αποτελούμενο από οκτώ έργα μήκους 20m, ύψους στέψης 2 m και μεσοδιαστημάτων 40 m, για τη σταθεροποίηση της ακτής μέσω της δημιουργίας παραλίας απέτυχε του σκοπού της, καθώς η παράκτια κυκλοφορία είναι ελάχιστη και στην ακτή δρουν κάθετα κυματικά φαινόμενα που δεν επέτρεψαν την απόθεση υλικού στα μεσοδιαστήματα των έργων. Ο όγκος αυτών των κατασκευών και η τεχνοτροπία κατασκευής τους προκαλεί έντονη αισθητική όχληση στο φυσικό τοπίο της ακτής.
8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 717 Εικόνα 1: Η σημερινή κατάσταση της ακτής του Πλαταμώνα. Οι τελευταίες επεμβάσεις στην παράκτια ζώνη της περιοχής, οι δύο επιμηκυμένοι πρόβολοι και οι προσαρτημένοι κυματοθραύστες, έχουν συντελέσει σημαντικά στην μείωση των φαινομένων διάβρωσης. Οι κυματοθραύστες αποδυναμώνουν τα κυματικά επεισόδια που προσεγγίζουν την ακτή, δημιουργώντας πίσω τους ζώνη σκιάς και άρα κατάλληλες συνθήκες ώστε να αποτεθεί υλικό πυθμένα που μεταφέρεται από τους κυματισμούς, εκατέρωθεν των κορμών των έργων. Τέσσερις μικρές αμμώδεις παραλίες έχουν δημιουργηθεί, με σημαντικότερη αυτήν που δημιουργήθηκε στην νότια πλευρά του προβόλου Νο6 (Εικόνα 1). Παράταυτα, ο όγκος τους είναι μεγάλος για τον σκοπό που εξυπηρετούν, προκαλώντας έτσι σημαντική αισθητική υποβάθμιση στην ακτή, άρα και τουριστική υποβάθμιση. Η διάστρωση δάνειου υλικού που είχε συμβεί σε παρελθόντα έτη, σε τακτά χρονικά διαστήματα, είχε ευεργετικά αποτελέσματα στην ακτή. Σήμερα, στην ακτή παρουσιάζεται απόθεση υλικού στο βόρειο λιμενοβραχίονα, κάτω από τη δράση του κύριου κυματικού καθεστώτος, ενώ σε τμήμα της ακτής μήκους περίπου 40 m, νότια του προβόλου Νο 8 (Εικόνα 1), η ακτή εμφανίζει έντονα σημάδια διάβρωσης καθώς το τμήμα αυτό είναι εκτεθειμένο πλήρως στην κυματική ενέργεια. Προτασεις Για την ανάπλαση και την τουριστική αναβάθμιση της ακτής προτείνεται μια σειρά από επεμβάσεις, οι οποίες βασίζονται κυρίως στην τροποποίηση των υφιστάμενων στην ακτή κατασκευών, έτσι ώστε αυτές να εναρμονιστούν όσο είναι δυνατό με το φυσικό τοπίο της ακτής, παρέχοντας ταυτόχρονα την απαραίτητη αντιδιαβρωτική προστασία. Αρχικά, στην ακτή προτείνεται να επαναληφθεί η διάστρωση δανείου ιζήματος, με υλικό δύο διαφορετικών κοκκομετρικών συστάσεων αυτή τη φορά. Λεπτόκοκκο υλικό προτείνεται να διαστρωθεί στα σημεία εκείνα που η κυματική ενέργεια εμφανίζεται μειωμένη, ενώ αδρόκοκκο υλικό να διαστρωθεί στα σημεία όπου η κυματική ενέργεια είναι έντονη και το ίζημα μεταφέρεται γρήγορα από τους κυματισμούς. Όσον αφορά στο προβολικό σύστημα, δύο προτάσεις ανάπλασης προτάθηκαν. Η πρώτη αφορά σε επέμβαση στα υφιστάμενα έργα, με επιδιόρθωσή τους και μείωση του πλάτους και του ύψους στέψης τους, ώστε ο όγκος τους να μειωθεί σημαντικά και να μην ξεπερνούν τη Μέση Στάθμη Θάλασσας. Η δεύτερη πρόταση αφορά την αντικατάστασή τους από βυθισμένες κατασκευές από γεωύφασμα πληρούμενο με υλικό φυσικής προέλευσης, όπως πέτρες και κροκάλες. Οι κατασκευές αυτές θα διαδραματίζουν σταθεροποιητικό ρόλο στην ακτή, χωρίς όμως να προκαλούν καμία αισθητική όχληση.
718 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Εικόνα 2: Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις για την ανάπλαση της ακτής του Πλαταμώνα. Προτείνεται ακόμα η μείωση του ύψους στέψης των κυματοθραυστών ώστε να βρίσκονται κάτω από τη Μ.Σ.Θ., και η κατασκευή ενός ακόμα βυθισμένου κυματοθραύστη (Εικόνα 2) στα νοτιοανατολικά, ώστε να προστατευτεί το κομμάτι εκείνο της ακτής που δέχεται έντονη κυματική ενέργεια και παρουσιάζει διάβρωση. Όσον αφορά τους επιμηκυσμένους προβόλους, προτείνεται μείωση του μήκους τους και του ύψους στέψης τους έτσι ώστε να προσεγγίσουν το ύψος των πλευρικών αποθέσεων και καλυπτόμενοι με υλικό φυσικής προέλευσης, να δημιουργηθεί η αίσθηση ότι οι δύο παραλίες που δημιουργούνται εκατέρωθεν των έργων ενώνονται και σχηματίζουν μια ενιαία παραλία (Εικόνα 2). Η τελευταία επέμβαση, η οποία είναι και η πιο παρακινδυνευμένη και αν αποφασιστεί να πραγματοποιηθεί πρέπει να προηγηθεί προσεκτικός σχεδιασμός, είναι η διευθέτηση της κοίτης του χειμάρρου που εκβάλλει στην νότια πλευρά του καταφυγίου, έτσι ώστε να εκβάλλει στη βόρεια πλευρά. Με τον τρόπο αυτό, η έστω και μειωμένη παροχή σε φερτές ύλες θα τροφοδοτεί την ακτή του Πλαταμώνα με υλικό φυσικής προέλευσης. Συμπερασματα Γίνεται αντιληπτό, μετά από παρατήρηση της ακτής του Πλαταμώνα, ότι έγιναν επεμβάσεις χωρίς να υπάρξει προσεκτικός και ολοκληρωμένος σχεδιασμός, σε ένα βαθμό αυθαίρετα. Ακόμα και οι επεμβάσεις που προέκυψαν κατόπιν σχεδιασμού, χαρακτηρίζονται από τεχνοτροπίες παλιάς αντίληψης, σύμφωνα με την οποία τα έργα πρέπει να διαθέτουν υπερβολικό όγκο. Διαπιστώνεται πως αν στην εν λόγω ακτή είχε εξ αρχής εφαρμοστεί ολοκληρωμένος περιβαλλοντικός σχεδιασμός, δηλαδή αν δεν συνέβαινε υπερεκμετάλλευση του χειμάρρου και λανθασμένη χωροθέτηση του αλιευτικού καταφυγίου ώστε να μην αποκόπτεται η μοναδική αυτή πηγή τροφοδοσίας υλικού, θα είχαν αποφευχθεί οι επιπλέον κατασκευαστικές επεμβάσεις, που προκάλεσαν αισθητική και τουριστική υποβάθμιση στην περιοχή, και ως εκ τούτου δεν θα υπήρχε ανάγκη για τροποποιήσεις στις υφιστάμενες δομές. Βιβλιογραφια Prospathopoulos A.M., Sotiropoulos A., Chatziopoulos E., Anagnostou Ch. (2004). Cross-shore profile and coastline changes of a sandy beach in Pieria, Greece, based on measurements and numerical simulation, Mediterranean Marine Science, 5(1):91-107. Ρογκάν Α. και συνεργάτες Α.Ε.(1999), Οριστική μελέτη προστασίας αλλοιούμενων ακτών Πιερίας: ακτή Πλαταμώνα, Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, Γενική Γραμματεία Δημοσίων Έργων, Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ.
8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 719 Σωτηρόπουλος Α. (2003), Ο μηχανισμός τροφοδοσίας από ένα ποταμοχείμαρρο και η μορφοδυναμική μιας ακτής. Παράδειγμα: Ποταμός Αίσονας Πιερίας. Διπλωματική εργασία, Μεταπτυχιακό Ενδεικτικό Ωκεανογραφίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.