γ ρ α π τ ή ε ξ έ τ α σ η σ τ η ν Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Γ Λ Υ Κ Ε Ι Ο Υ κ α τ ε ύ θ υ ν σ η ς Τάξη: Γ Λυκείου Τμήμα: Βαθμός: Ονοματεπώνυμο: Καθηγητές:

γ ρ α π τ ή ε ξ έ τ α σ η σ τ η ν Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Γ Λ Υ Κ Ε Ι Ο Υ κ α τ ε ύ θ υ ν σ η ς Τάξη: Γ Λυκείου Τμήμα: Βαθμός: Ονοματεπώνυμο: Καθηγητές: Ο μ ά δ α Α Θέμα Α1 Α.1.1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τα γράμματα της Στήλης Α και δίπλα στο καθένα από αυτά τον αριθμό της πρότασης από τη Στήλη Β που αντιστοιχεί σωστά. Στήλη Α α. Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ, 1923) β. Πατριαρχική Επιτροπή (1918) Στήλη Β 1. Ιδρύθηκε με βάση το άρθρο 11 της Σύμβασης της Λοζάνης. 2. Ανήγειρε ξύλινα παραπήγματα για την προσωρινή στέγαση των προσφύγων. Α.1.2. γ. Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων (1922) δ. Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής (1923) Να δώσετε το περιεχόμενο των ακολούθων ιστορικών όρων: Πολιτοφυλακή Κρήτης Υπουργείο Περιθάλψεως Συνθήκη Νεϊγύ 3. Ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της ΚΤΕ. 4. Ιδρύθηκε με βάση τη Συμφωνία της Άγκυρας. 5. Είχε σκοπό να οργανώσει τον επαναπατρισμό των εκτοπισμένων. Μονάδες 8 Μονάδες 15 Θέμα Α2 Α.2.1. α) ποιο ήταν το πολιτικό πρόγραμμα του Χαρίλαου Τρικούπη; β) Ποια ήταν η ιδιαίτερη συμβολή του στο σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας; Μονάδες 15 Α.2.2. Τι γνωρίζετε για τις εκλογικές αναμετρήσεις που διεξήχθησαν στην Κρήτη την περίοδο του 1904 και 1910; Μονάδες 12 Ο μ ά δ α Β Θέμα Β1 Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που ακολουθούν, να αναφερθείτε: α) Στο αναθεωρητικό έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά το πρώτο εξάμηνο του 1911. (κείμενο Α) β) Στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του κόμματος των Φιλελευθέρων. (κείμενο Β) Μονάδες 25-1 -

Κείμενο A Το Σύνταγμα τον 1911, ενώ συνέθετε τη νομική έκφραση της συντελεσθείσας πολιτικής ανόδου της αστικής τάξης, απέφυγε (όπως καί στο παρελθόν) να ταυτιστεί με αποφασιστικές τομές που είχαν διεκδικηθεί από τους επαναστάτες τον 1909 και η όλη αναθεωρητική διαδικασία διοχετεύτηκε στην εδραίωση της εγκαθίδρυσης «κράτους δικαίου» που συμβάδιζε με τις θέσεις του Βενιζέλου για συστηματική αναδιοργάνωση και λειτουργία της κρατικής μηχανής σύμφωνα προς τα πρότυπα των προηγμένων δυτικοευρωπαϊκών κρατών. Η αναθεώρηση του 1911 προσπάθησε να εκφράσει και να ρυθμίσει έναν νέο συσχετισμό δυνάμεων στον συνασπισμό της εξουσίας αφήνοντας άθικτες όμως τις εξουσίες τον βασιλιά και συναρτώντας τη συνταγματική διασφάλιση των βασιλικών προνομίων από τη μη καθιέρωση, με ρητή συνταγματική διάταξη, της «δεδηλωμένης». Παύλος Β. Πετρίδης, Πολιτικές Δυνάμεις και Συνταγματικοί θεσμοί στη Νεώτερη Ελλάδα (1844 έως 1940), εκδ. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 95 Κείμενο Β Το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν το μόνο ελληνικό κόμμα, ιδίως κατά τη δεκαετία του 1910, που διέθετε κάποιες οργανώσεις βάσης (τις «Λέσχες των Φιλελευθέρων» ) των οποίων η δραστηριότητα εξακολουθούσε ακόμα και κατά τις μη προεκλογικές περιόδους. Η δύναμη, βέβαια, και η παρέμβαση αυτών των οργανώσεων στη λειτουργία τον κόμματος υπήρξαν περιορισμένες και η δραστηριότητά τους εμβρυακή. Το Κόμμα των Φιλελευθέρων, εξάλλου, δεν κατόρθωσε ποτέ να γίνει κόμμα μαζών, ούτε να οργανώσει το συνέδριό του. Ο δε συγκεντρωτικός χαρακτήρας της διεύθυνσής του ήταν, πέρα από κάθε αμφιβολία, απόλυτος. Η μονοκρατορία του Βενιζέλου αδιαφιλονίκητη. Η αδυναμία τον Κόμματος των Φιλελευθέρων να γίνει ένα δημοκρατικά οργανωμένο και με έντονη εσωτερική ζωή κόμμα μαζών μπορεί να αποδοθεί σε παράγοντες που έχουν σχέση τόσο με τις ιδιαιτερότητες τον ελληνικού κοινωνικού χώρου, όσο και στον χαρακτήρα αυτού τον κόμματος που αντικατοπτρίζει επίσης τις ιδιαίτερες συνθήκες γέννησής τον. Η αντίσταση, πρώτ απ όλα, των τοπικών κομμάτων συνέβαλε σε αυτό κατά πολύ. [...] Η προσωπικότητα τον Βενιζέλου καθώς και η θέση που καταλάμβανε στους κόλπους τον κόμματος δεν άφηναν και πολλές ευκαιρίες σε έναν ενδεχόμενο κομματικό μηχανισμό, είτε για να φθάσει σε μια δημοκρατική λειτουργία, είτε για να πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες. Με τον ίδιο τρόπο που η παρουσία του στο κέντρο του ελληνικού πολιτικού συστήματος, στο σύνολό του, προκαλούσε ένα είδος εξάρθρωσής τον, [...], έτσι, και για έναν παραπάνω λόγο, ο οργανωτικός μηχανισμός του κόμματός του δύσκολα θα μπορούσε να αναπνεύσει αυτόνομα δίπλα στον Βενιζέλο. Περίπτωση επεξεργασίας συλλογικής κομματικής βούλησης γινόταν αδιανόητη. Ο Βενιζέλος γινόταν υποκατάστατο σκέψης και δράσης των βενιζελικών. Θανάσης Διαμαντόπουλος, Ο Βενιζελισμός της Ανόρθωσης, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα 1985, σελ. 57-58,71-72 Θέμα Β2 Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να καταγράψετε τα αποτελέσματα από την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (1898) στην Ελλάδα. Μονάδες 25 Κείμενα α. Η πτώχευση της Ελλάδας ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα μιας τέτοιας δανειακής επιβάρυνσης εξανάγκασε το ελληνικό κράτος να αποδεχθεί τη μέγιστη των ταπεινώσεων, την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου. Η διεθνής οικονομική επιτροπή, η οποία συστάθηκε με υπόδειξη των Μεγάλων Δυνάμεων, αποτελείτο από εκπροσώπους των ξένων τραπεζών και έδρευε στο ελληνικό έδαφος, ενώ ο ρόλος της δεν σταματούσε στον έλεγχο και τη διαχείριση των εσόδων του κράτους, αλλά προχωρούσε και στη βαρύνουσα γνωμάτευση για την έκδοση χρήματος, για τη σύναψη δανείων και γενικά για όλα σχεδόν τα δημοσιονομικά θέματα. Οι υπερεξουσίες αυτές της διεθνούς οικονομικής επιτροπής ουσιαστικά αναιρούσαν για μεγάλο χρονικό διάστημα τις εξουσίες της ελληνικής κυβέρνησης και του Κοινοβουλίου, καθώς οι αποφάσεις του κράτους για σχεδιασμούς οικονομικής ανάπτυξης ελέγχονταν από εξωελλαδικά κέντρα, ερήμην του ελληνικού λαού. - 2 -

(Σ. Τζόκα, «Ανάπτυξη και Εκσυγχρονισμός στην Ελλάδα στα τέλη του 19ου αιώνα», σσ. 188-189) β. Το μέγεθος του τραυματισμού της εθνικής φιλοτιμίας μπορεί να γίνει κατανοητό, αν αναλογισθεί κανείς ότι πριν από τον πόλεμο οι έλληνες πολιτικοί ήταν πεπεισμένοι ότι ο οικονομικός έλεγχος από ξένους ήταν ασυμβίβαστος με το αντιπροσωπευτικό σύστημα διακυβέρνησης, αφού αφαιρούσε από τον έλεγχο του κοινοβουλίου τη φορολογική πολιτική, που αποτελούσε τη βασική αρμοδιότητά του. Όπως έλεγε ο βουλευτής Άρτας και πρώην υπουργός Οικονομικών Κων/νος Καραπάνος «μόνον εις τα ασιατικά έθνη, τα μη έχοντα την συναίσθησιν της εθνικότητος αυτών, και τα διεπόμενα υπό του θείου δικαίου, είναι δυνατή η επιβολή και η λειτουργία ξενικού ελέγχου». Σύμφωνα με αυτή τη λογική, στην κοινοβουλευτική Ελλάδα δεν μπορούσε να επιβληθεί ένα σύστημα που εφαρμόστηκε στη θεοκρατική Οθωμανική αυτοκρατορία Στην πράξη, η λειτουργία του ελέγχου στην Ελλάδα πέτυχε απόλυτα στην αποστολή προστασίας των συμφερόντων των ομολογιούχων. Στη συνέχεια όμως αδιαφόρησε για τον εξορθολογισμό των ελληνικών δημοσιονομικών πραγμάτων, ακόμη και σε περιπτώσεις που παραβιάζονταν το πνεύμα της ρύθμισης και οι ρητοί περιορισμοί του νόμου ΒΦΙΘ του 1898. (Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αι., Χρ. Χατζηιωσήφ, «Η Μπελ Επόκ του Κεφαλαίου», σσ. 312, 316) Κ α λ ή ε π ι τ υ χ ί α - 3 -

Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Σ Σ Τ HN Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Γ ' Λ Υ Κ Ε Ι Ο Υ Ο μ ά δ α Α Θέμα Α1 Α.1.1. A 3 B 5 Γ 2 Δ 1 Α.1.2. α) Σχολικό βιβλίο σελ.: 218 Το πιο σημαντικό.. 1912-1913. β) Σχολικό βιβλίο σελ.: 141 Τον Ιούλιο.. 450.000 πρόσφυγες. γ) Σχολικό βιβλίο σελ. : 140 Το Νοέμβριο του 1919.. της συνθήκης). Θέμα Α2 Α.2.1. α) Σχολικό βιβλίο σελ.: 80 Το τρικουπικό κόμμα.. ο Χαρίλαος Τρικούπης. Β) Σχολικό βιβλίο σελ. 34-35 «Το σιδηροδρομικό δίκτυο.. διεθνούς δικαίου.» Α.2.2. Σχολικό βιβλίο σελ.: 210 «Στο τέλος. του Θερίσου.» και σελ. 218 «Το πολιτικό κενό.. στην Κρήτη.» Ο μ ά δ α Β Θέμα Β1 Α) Σχολικό βιβλίο σελ. : 90-91 Το πρώτο εξάμηνο..συζητήσεις κ.λ.π.. Στοιχεία πηγής : Α Όπως επισημαίνεται στο πρώτο ιστορικό παράθεμα το Σύνταγμα του 1911 αρχικά ξεκίνησε με πρόθεση να εκφράσει τις τομές και τις προθέσεις όσων συμμετείχαν στην επανάσταση του 1909. Στην πορεία όμως αποδείχτηκε περισσότερο συγκαταβατικό και αρκέστηκαν οι συντάχτες του στο να εγκαθιδρύσουν ένα κράτος δικαίου το οποίο εξάλλου πρέσβευε σε μεγάλο βαθμό και το πολιτικό πρόγραμμα του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ένα σημαντικό στοιχείο του κράτους αυτού ήταν η επανοργάνωση της κρατικής μηχανής έτσι ώστε να πλησιάσει τα προηγμένα δυτικά κράτη. Μια εξίσου σημαντική πρόθεση του συντάγματος ήταν να δημιουργήσει ισορροπία στον συσχετισμό των δυνάμεων, χωρίς βεβαίως να παραγκωνίσει τον βασιλιά και χωρίς να του αφαιρέσει τις υπάρχουσες εξουσίες. Σε αυτή την κατεύθυνση φυσικά βοηθούσε η ήδη καθιερωμένη αρχή της δεδηλωμένης που ρύθμιζε τόσο τις εξουσίες όσο και τα προνόμια των βουλευτών. Σχολικό βιβλίο σελ. 91-92 «Όσον αφορά.. άλλο κόμμα.» Στοιχεία πηγής Β: το δεύτερο ιστορικό παράθεμα έρχεται να συμπληρώσει και να επιβεβαιώσει τις ιστορικές μας γνώσεις, καθώς από την αρχή τονίζει το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του κόμματος των Φιλελευθέρων και αφορούσε την ύπαρξη οργανωμένης βάσης που στηρίζονταν στις Λέσχες Φιλελευθέρων. Η δράση τους δεν περιορίζονταν μόνο στη διάρκεια των εκλογικών αναμετρήσεων, δυστυχώς όμως η επιρροή τους δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλη και σημαντική. Το γεγονός αυτό ίσως οφείλονταν και στον προσωποπαγή χαρακτήρα του - 1 -

κόμματος διότι ο Βενιζέλος ήταν η απόλυτη μορφή, ενώ στο κόμμα δεν λειτουργούσε η έννοια του συνεδρίου και της μαζικότητας. Οι Φιλελεύθεροι δεν έγιναν ποτέ ένα κόμμα πολυφωνίας και αυτό οφείλεται αφενός στις συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την εποχή στην ελληνική κοινωνία και αφετέρου στον τρόπο ίδρυσής του μέσα στην Εθνοσυνέλευση και στηριζόμενα τα μέλη του κυρίως στην προσωπικότητα του Βενιζέλου. Αυτή μάλιστα, υπήρξε η αιτία της μη οργάνωσης κομματικού μηχανισμού που να μπορεί να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και δράσεις. Ο Βενιζέλος αποτελούσε το κέντρο και την ουσία όλων των βενιζελικών και οι οπαδοί αυτοί μπορούσαν να εκφραστούν μόνο μέσα από αυτόν και όχι από το σύνολο του κόμματος. Έτσι, η ύπαρξη μια κεντρικής κομματικής οργάνωσης ήταν σχεδόν αδιανόητη για την περίπτωση των Φιλελευθέρων ίσως μάλιστα να ήταν και περιττή, γιατί οι οπαδοί στήριζαν αλλά και στηρίζονταν σχεδόν εξολοκλήρου στον αρχηγό Βενιζέλο. Θέμα Β2 Κατά το έτος 1893 η Ελλάδα βρέθηκε σε αδυναμία να εξυπηρετήσει τα τοκοχρεολύσια των εξωτερικών της δανείων και ζήτησε επαναδιαπραγμάτευση του δημόσιου χρέους της. Η «πτώχευση», όπως χαρακτηρίστηκε, δεν ήταν ασυνήθιστη επιλογή των φτωχότερων κρατών και ιδιαίτερα των ασιατικών και θεοκρατικών, στην Ελλάδα όμως εκείνης της εποχής είχε μεγάλο πολιτικό κόστος. Οι διαπραγματεύσεις με τις πιστώτριες χώρες συνεχίστηκαν μέχρι τον ελληνοτουρκικό «ατυχή» πόλεμο του 1897. Η ήττα του ελληνικού στρατού και η υποχρέωση της Ελλάδας να καταβάλλει υπέρογκες πολεμικές αποζημιώσεις στην Οθωμανική αυτοκρατορία έθεταν το ζήτημα σε νέες βάσεις. Οι Έλληνες πολιτικοί, οι οποίοι αρνούνταν πεισματικά έναν διεθνή οικονομικό έλεγχο, αναγκάστηκαν να δεχθούν την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου από εκπροσώπους των έξι μεγαλύτερων ευρωπαϊκών δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Αυστρία, Γερμανία, Ρωσία, Ιταλία). Ο Δ.Ο.Ε. ανέλαβε τη διαχείριση βασικών κρατικών εσόδων το ύψος των οποίων ανερχόταν σε 28.000.000 έως 30.000.000 δραχμές. Στόχος αυτής της υποχρεωτικής διαχείρισης ήταν η εκπλήρωση των υποχρεώσεων της χώρας προς την Οθωμανική αυτοκρατορία, δηλαδή η καταβολή της πολεμικής αποζημίωσης ύψους 92.000.000 δραχμών και η εξυπηρέτηση των άλλων δανείων. Η διεθνής επιτροπή, που ξεκίνησε τη λειτουργία της το 1898, αντιμετώπισε τις τρέχουσες ανάγκες με ένα μεγάλο δάνειο, που χορηγήθηκε με την εγγύηση των Δυνάμεων. Στη συνέχεια, εκτός από το βασικό της ρόλο, δηλαδή την εξασφάλιση της αποπληρωμής των δανείων, λειτούργησε επιπρόσθετα ως τεχνικό συμβουλευτικό σώμα, συμβάλλοντας γενικότερα στη βελτίωση των επιδόσεων της ελληνικής οικονομίας ενώ πέτυχε απόλυτα και στην αποστολή προστασίας των συμφερόντων των ομολογιούχων. Ο Δ.Ο.Ε. αναντίρρητα έχει ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα τα οποία έγιναν ορατά λίγα χρόνια αργότερα. Η εγγύηση των Δυνάμεων αύξησε την πιστοληπτική ικανότητα των κρατών, ενώ ο έλεγχος απάλλαξε τους δημοσιονομικούς μηχανισμούς από δυσλειτουργίες του παρελθόντος. Το 1910, παρά τα προβλήματα στο εξωτερικό ισοζύγιο πληρωμών εξαιτίας της σταφιδικής κρίσης και παρά το γεγονός ότι η αποπληρωμή των δανείων εξακολουθούσε να απορροφά το 1/3 των εθνικών εσόδων, τα δημόσια οικονομικά μπορούσαν να χαρακτηριστούν υγιή, οι προϋπολογισμοί ήταν ελαφρώς πλεονασματικοί και οικονομικές δυνατότητες των Κράτους σαφώς αυξημένες. Αυτή η εξέλιξη επέτρεψε τις μεταρρυθμίσεις των πρώτων κυβερνήσεων του Ελ. Βενιζέλου, την πολεμική προετοιμασία και τη συμμετοχή στους Βαλκανικούς πολέμους, χωρίς τις δραματικές επιπτώσεις που είχαν στο οικονομικό πεδίο οι πολεμικές κινητοποιήσεις του παρελθόντος. Η επιβολή του Δ.Ο.Ε. ωστόσο, οδήγησε και σε ορισμένες αρνητικές επιπτώσεις. Ο ρόλος της επιτροπής δεν περιοριζόταν μόνο στον έλεγχο και τη διαχείριση των εσόδων του κράτους, αλλά προχωρούσε και στη βαρύνουσα γνωμάτευση για την έκδοση χρήματος, για τη σύναψη δανείων και γενικά για όλα σχεδόν τα δημοσιονομικά θέματα. Οι υπερεξουσίες του Δ.Ο.Ε. ουσιαστικά αναιρούσαν για μεγάλο χρονικό διάστημα τις εξουσίες της ελληνικής κυβέρνησης και του Κοινοβουλίου, καθώς οι αποφάσεις του κράτους για σχεδιασμούς οικονομικής ανάπτυξης ελέγχονταν από εξωελλαδικά κέντρα, ερήμην του ελληνικού λαού. Η εξέλιξη αυτή τραυμάτισε ανεπανόρθωτα την εθνική φιλοτιμία. Όπως έλεγε ο βουλευτής Άρτας και πρώην υπουργός Οικονομικών Κ. Καραπάνος μόνο σε ασιατικά έθνη τα οποία διέπονταν από το θεϊκό δίκαιο και δεν είχαν σαφώς διαμορφωμένη εθνική συνείδηση θα ήταν δυνατή η επιβολή ενός ξενικού, οικονομικού ελέγχου. Στην Ελλάδα όμως, όπου κυριαρχούσε το εθνικό όραμα της Μεγάλης Ιδέας και ήταν έντονη η επιθυμία για εθνική ολοκλήρωση ήταν αδύνατο να επιβληθεί ένας τέτοιος έλεγχος χωρίς αντιδράσεις. Η εθνική λοιπόν ταπείνωση του Δ.Ο.Ε. θα αποτελέσει βασικό λόγο για το κίνημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου το 1909. - 2 -